رینیت آلرژیک یا تب یونجه چیست؟ چالش‌های آن در فصل بهار

اگر عاشق شکوفه‌های بهاری و برگ‌های رنگارنگ پاییزی هستید، اما از عطسه، خارش چشم و آبریزش یا گرفتگی بینی که به همراه آنها است ترس دارید، احتمالا به تب یونجه مبتلا هستید. تب یونجه اصطلاح رایج برای آلرژی‌های فصلی است که نام صحیح و علمی آن رینیت آلرژیک (به معنی التهاب داخل بینی) است. چه چیزی باعث آن می‌شود؟ گرده‌هایی که از گیاهان، علف‌های هرز یا درختان خاصی در بهار، تابستان و پاییز در هوا آزاد می‌شوند. تب یونجه نه تنها روی بینی، بلکه چشم، پوست و سقف دهان نیز تأثیر می‌گذارد و باعث اذیت و ناخوشی شما می‌شود. برای اینکه بیشتر راجع به علائم و راه‌های پیشگیری و درمان این آلرژی بدانید با این مقاله از گروه پزشکان رسا همراه شوید.

 

رینیت آلرژیک یا تب یونجه چیست؟

به التهاب غشا‌های مخاطی بینی رینیت گفته می‌شود که نشانه‌های آن به صورت مجموعه‌ای از علائم شامل عطسه، احتقان بینی، خارش و آبریزش بینی است. همچنین چشم‌ها، گوش‌ها، سینوس‌ها و گلو می‌توانند درگیر شوند. رینیت آلرژیک شایع‌ترین علت التهاب بینی است که به آن به اصطلاح تب یونجه نیز گفته می‌شود (هرچند که تب جزء نشانه‌های این بیماری نیست و مواجه با یونجه نیز تنها علت ایجاد این حالت نمی‌باشد). تب یونجه حالت بسیار شایعی است که بین ده تا سی درصد از جمعیت بزرگسال و چهل درصد کودکان دنیا را درگیر می‌کند. بروز این بیماری در پسر بچه‌ها شایع‌تر از دختران است ولی در بزرگسالی تفاوت واضحی از نظر میزان شیوع بین دو جنس وجود ندارد.
هرچند که تب یونجه در هر سنی می‌تواند اتفاق بیفتد ولی در سنین کودکی و نوجوانی شایع‌تر است به طوریکه شروع آن به صورت میانگین بین 8-11 ساگی می‌باشد.

 

تب یونجه چه زمانی ایجاد می‌شود؟

تب یونجه یا همان رینیت آلرژیک، هنگامی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی بدن شما در واکنش به ماده‌ای معمولاً بی‌ضرر در محیط اطراف یا داخل خانه برانگیخته می‌شود. در این حالت سلول‌های ایمونوگلوبین E به این آلرژن‌های خارج از بدن واکنش نشان داده وطی فرآیند پیچیده‌ای باعث آزاد شدن موادی از جمله هیستامین در بدن می‌شود که با ایجاد التهاب در پوشش‌های مخاطی بینی، چشم، گوش میانی، سینوس‌ها و حلق و تحریک غدد موکوسی و عروق خونی این نواحی باعث ایجاد علائمی مانند آبریزش و قرمزی بینی و چشم‌ها، خارش چشم و گوش و حلق و بینی، احتقان بینی، احساس پری گوش و تورم می‌شوند. در تب یونجه بینی همیشه درگیر است ولی درگیری سایر قسمت‌ها در افراد مختلف متفاوت است. عوارض سیستمی مانند احساس خستگی و کوفتگی، خواب‌آلودگی و کسل بودن، ناشی از واکنش التهابی بدن نسبت به ماده آلرژن است که موجب افت کیفیت زندگی می‌شود.
لازم به ذکر است که احتمال ایجاد واکنش‌های آلرژیک به محرک‌ها و آلرژن‌های بیرونی در افراد دارای زمینه ژنتیکی آلرژی بیشتر است و ژنتیک نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند.

 

انواع مختلف بیماری:

رینیت آلرژیک فصلی: در افراد دارای این نوع از تب یونجه علایم در فقط در فصل خاصی از سال اتفاق می‌افتد و محرک اصلی، گیاهان شامل گرده‌های چمن، درخت و علف‌های هرز و همچنین کپک‌های موجود در طبیعت در فصل بهار‌، تابستان و پاییز است.
رینیت آلرژیک دائمی: اگر به نظر می‌رسد بدون توجه به اینکه در چه فصلی از سال هستید علائم دارید ممکن است رینیت آلرژیک دائمی داشته باشید. عوامل آلرژی در محیط داخل خانه مانند موی حیوانات خانگی (به خصوص گربه‌ها) ، گرد و غبار ، کپک و سوسک مقصر این نوع تب یونجه هستند.
نوع مختلط: اگر هم رینیت فصلی و هم دائمی داشته باشید ، وقتی مقدار گرده زیاد باشد ، علائم شما بدتر می‌شود. بیش از دو سوم مبتلایان به آلرژی در فصل بهار به این حالت دچار می‌شوند.
همچنین امکان دارد به سایر موارد موجود در هوای اطراف مانند آلودگی هوا ، عطر و دود اگزوز ماشین آلرژی وجود داشته باشد.
درمان هر دو نوع رینیت آلرژیک به میزان شدت و تکرار حملات بستگی دارد.

 

عوامل تشدید کننده تب یونجه:

تب یونجه در حدود 10 تا 15 درصد از جمعیت ایران شیوع دارد. در صورت وجود شرایط زیر احتمال بروز تب یونجه در فرد بیشتر است:
• آسم : بیست درصد افراد مبتلا به رینیت آلرژیک علائم آسم را هم دارند.
• اگزما ( درماتیت آلرژیک)
• والدین یا خواهر و برادرانی که آلرژی دارند: در صورت داشتن زمینه آتوپی (آلرژی) در هر دو والد ریسک بروز آلرژی در کودک خیلی بیشتر است.
• محیط خانه یا شغلی که به طور منظم در معرض آلرژن (عامل آلرژی‌زا) باشید.
• سیگاری بودن مادر مخصوصا در اولین سال بعد از تولد
بیشتر افراد قبل از بیست سالگی علائم رینیت آلرژیک را نشان می‌دهند، اما ممکن است این بیماری در هر سنی اتفاق بیفتد. افراد با هر زمینه‌ای و در هر جای کره زمین می توانند به تب یونجه مبتلا شوند.

 

علائم و نشانه‌های تب یونجه:

• گرفتگی یا آبریزش بینی
• کاهش حس بویایی
• عطسه کردن
• سرفه
• خارش چشم‌ها و اشک ریزش، قرمزی چشم‌ها
• خارش دهان ، گلو یا گوش ها
• ترشحات ته حلق
• سیاهی زیر چشم‌ها بعلت اتساع عروق و ورم اطراف چشم بعلت احتقان بینی
• سردرد، گوش درد
• درد صورت در اطراف پیشانی و شقیقه‌ها
• کم شدن یا از دست رفتن حس بویایی
• احساس پری گوش و گرفتگی گوش‌ها
• احساس خستگی، کسلی و خواب آلودگی

 

عوارض ناشی از رینیت آلرژیک:

کسانی‌که مبتلا به تب یونجه هستند علاوه بر رنجی که بخاطر علائم خود بیماری متحمل می‌شوند و بعضا باعث اختلال در عملکرد روزمره‌شان می‌شود؛ در دراز مدت این بیماری بر سایر قسمت‌های بدن نیز تاثیر گذاشته و باعث ایجاد عوارضی می‌شود که شامل موارد زیر است:
• سینوزیت مزمن یا حاد که شایعترین عارضه می‌باشد.
• اوتیت میانی ( التهاب گوش میانی)
• اختلالات خواب یا آپنه خواب که موجب بیدار شدن مکرر در طول شب وخواب‌آلودگی در طول روز می‌شود.
• مشکلات دندانی که به دلیل تنفس زیاد از طریق دهان ایجاد می‌شود.
• اختلالات کام دهان به صورت افزایش قوس کامی
• افزایش اندازه لوزه‌ها
• اختلال عملکرد گوش
• پولیپ بینی که معمولا همراه رینیت آلرژیک وجود دارد ولی اینکه آیا التهاب بینی باعث ایجاد آن می‌شود یا خیر هنوز اثبات نشده است.

هرچند که تب یونجه یک بیماری تهدید‌کننده حیات نیست (مگر در موارد همراهی با آسم شدید یا در موارد بروز شوک آنافیلاکسی) ولی علائم بیماری و عوارضی که معمولا به دنبال آن به وجود می‌آید باعث افت شدید کیفیت زندگی در فرد مبتلا می‌شود. رینیت آلرژیک در خیلی از موارد با بیماری‌های دیگر آلرژیک مانند آسم همراهی دارد و می‌تواند باعث بروز حملات آسمی شود.
همچنین داروهایی که برای درمان علائم تجویز می‌شوند در اکثر موارد باعث خواب‌آلودگی و گیجی بیمار شده و باعث کاهش عملکرد وی به خصوص هنگام کار کردن و درمدرسه یا دانشگاه (در نتیجه بروز مشکلات یادگیری) می‌شود.

 

تشخیص رینیت آلرژیک:

پزشک شما با شرح حال گرفتن و پرسیدن علائم شما و معاینه فیزیکی کامل به احتمال زیاد می‌تواند تب یونجه را تشخیص دهد؛ ولی اگر برای تایید تشخیص به مدارک بیشتری نیاز داشته باشد از تست حساسیت پوستی برای دیدن واکنش بدن شما در برابر برخی مواد محرک و آزمایش خون نیز استفاده می‌کند. همچنین وجود سابقه خانوادگی مثبت به تایید تشخیص در موارد مشکوک قویا کمک می‌کند.
لازم است قبل از مراجعه به پزشک، در مورد زمان و مکان بروز علائم خود فکر کنید. مثلا:
• گرده‌های درختان معمولاً در اوایل بهار ظاهر می‌شوند.
• چمن‌ها در اواخر بهار و تابستان گرده افشانی می‌کنند.
• RAGWEED (نوعی گیاه) در پاییز گرده تولید می‌کند.
• آلرژی‌های ناشی از محیط داخلی خانه ممکن است در زمستان بدتر شود.
• کپک‌های قارچی داخل یا خارج خانه، همراه با شوره حیوان خانگی، می‌تواند در تمام طول سال باعث ایجاد علائم شود.
اگر علائم شما بعد از حدود یک هفته از بین رفت، ممکن است سرما‌خوردگی بوده و حساسیت نداشته باشید.

تست حساسیت پوستی: در طول آزمایش حساسیت پوستی ، پزشک کمر یا بازوی شما را با لوله‌های ریزی که حاوی آلرژن‌ها (مواد حساسیت زا) معمول است خراش می‌دهد یا قطره ای از عصاره تولید شده از آن آلرژن در آزمایشگاه را بر روی پوست خراش داده شده می‌ریزد. در صورت وجود حساسیت به هر یک از مواد آزمایش شده، پوست آن محل بعد از حدود 15 تا 20 دقیقه دچار خارش، قرمزی یا تورم می‌شود. میزان واکنش پوستی با میزان حساسیت به آلرژن به طور مستقیم و قوی ارتباط دارد.
از طریق تست حساسیت پوستی میتوان تقریبا وجود حساسیت به تمام آلرژن‌هایی که باعث ایجاد تب یونجه می‌شوند را مورد آزمایش قرار داد و از فواید آن تشخیص دقیق نوع ماده حساسیت‌زا می‌باشد. در نتیجه می‌توان با جلوگیری از مواجه با آن آلرژن خاص دفعات بروز حساسیت را به شدت کاهش داد.
لازم به ذکر است که تست هر فرد با تمام آلرژن‌های شناخته شده قابل انجام نیست، لذا هنگام انتخاب آلرژن‌ها برای تست، آن‌هایی انتخاب می‌شوند که در آن منطقه شیوع بیشتری داشته و باعث ایجاد علائم حساسیت قابل ملاحظه‌ای می‌شوند.

آزمایش خون: میزان ایمونوگلوبین E یا سلول‌های ائوزینوفیل موجود در خون را نشان می‌دهد. هنگامی که یک ماده حساسیت زا به گیرنده‌های موجود در سلول‌های مخاطی بینی، چشم و دهان متصل می‌شود، بدن شما مواد شیمیایی مانند هیستامین آزاد می‌کند که باعث ایجاد علائم آلرژی می‌شود. همچنین میزان سلول‌های خونی ائوزینوفیل و ایمونوگلوبین E افزایش می‌یابد. البته این افزایش در تمام افراد اتفاق نمی‌افتد وتقریبا 50 درصد افراد مبتلا به رینیت آلرژیک سطوح نرمالی از این دو مورد را نشان می‌دهند؛ در نتیجه این تست از حساسیت کافی برخوردار نمی‌باشد.
همچنین حدود 20 درصد از افراد غیر بیمار امکان دارد میزان ائوزینوفیل و ایمونوگلوبین E خونی افزایش یافته داشته باشند.
در کل استفاده از تست خونی در موارد همراهی با سایر علائم و فاکتور‌های مطرح کننده تب یونجه، کمک کننده می‌تواند باشد.

سی تی اسکن: در موارد شک به سینوزیت برای تشخیص سینوزیت حاد یا مزمن کاربرد دارد.

 

چه موقع به دنبال کمک پزشک متخصص باشید؟

در این موارد به پزشک مراجعه کنید:
• علائم آلرژی شما بر کیفیت زندگی شما تاثیر جدی گذاشته است.
• بیماری شما با وجود مصرف داروی تجویز شده پزشک برطرف نمی‌شود.
• داروهای بدون نسخه (OTC) که مصرف می‌کنید موثر نیستند یا عوارض جانبی ناخوشایندی دارند.
• مشکلات دیگری مانند آسم، عفونت‌های مزمن سینوسی یا پولیپ در بینی خود دارید.
• در مواقعی که ایمونوتراپی ‌می‌تواند یکی از گزینه‌های درمان باشد.
بسیاری از افراد سعی می کنند بدون درمان رینیت آلرژیک خود زندگی کنند، اما درمان می‌تواند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی شما کمک کند. اقدام به موقع برای رفع علائم می تواند شما را در مسیر بهبود سریع‌تر آلرژی خود قرار دهد.

درمان رینیت آلرژیک

درمان آلرژی با دارو یا ایمونوتراپی به عوامل متعددی بستگی دارد. بعد از مشورت با پزشک خود می‌توانید تصمیم بگیرید که با توجه به شرایط شما بهترین گزینه کدام است.

داروها

اسپری‌های بینی کورتیکواستروئیدی: ایمن‌ترین و موثر‌ترین روش درمانی محسوب می‌شوند. عوارض جانبی کمی دارند و علائم را به خوبی کاهش می‌دهند. ممکن است چند روز طول بکشد تا به طور کامل تاثیر خود را بگذارند، بنابراین یکی دو هفته قبل از شروع فصل گرده‌افشانی شروع به مصرف آن‌ها کنید. برای درمان علائمی مانند خارش، آبریزش و احتقان بینی می‌توانید به صورت طولانی مدت از آنها استفاده کنید. بودزونید، فلوتیکازون و ممتازون از جمله این اسپری‌ها هستند.
آنتی هیستامین‌ها: این داروها به صورت قرص، اسپری بینی و قطره‌های چشمی موجود هستند که در بهبود علائمی مانند آبریزش بینی، عطسه و خارش چشم و پوست به خوبی عمل می‌کنند. ستریزین، فکسوفنادین و لوراتادین از این دسته داروها هستند ونسبت به آنتی هیستامین‌های نسل اول که باعث خواب آلودگی می‌شوند ترجیح داده می‌شوند.
داروهای ضد احتقان: به رفع تورم داخل بینی که باعث احتقان آن می شود کمک می‌کنند. به خاطر داشته باشید که از این نوع قطره‌های چشمی و اسپری بینی بیشتر از 3 روز استفاده نکنید، چون مخاط بینی به آنها عادت می‌کند و می‌تواند حتی باعث تشدید احتقان شود.
کرومولین سدیم: برای جلوگیری از ترشح هیستامین‌ها، بین 3 تا 6 بار در روز و تا 4 هفته از این اسپری بینی استفاده کنید. کرومولین بهترین عملکرد را قبل از شروع علائم دارد.
اصلاح کننده لکوترین(مونتلوکاست): این دارو که اغلب برای درمان آسم استفاده می‌شود، مانع از ساخت لکوترین‌ها که باعث واکنش آلرژیک می‌شوند، می‌شود.
ایپراتروپیوم(ATROVENT): این اسپری به جلوگیری از آبریزش بینی کمک می کند اما برای احتقان یا عطسه تاثیر زیادی ندارد.

ایمونوتراپی

درموارد آلرژی شدید ایمونوتراپی می‌تواند گزینه خوبی باشد. یک پروسه طولانی مدت که شدت پاسخ ایمنی را کاهش می‌دهد.
در این روش بعد از تزریق در مطب دکتر یا مصرف قرص‌های زیر زبانی مخصوص، به صورت تدریجی و اندک مقداراز ماده‌ای که باعث ایجاد علائم در شما می‌شود، دریافت خواهید کرد که با گذشت زمان بدن شما به آن‌ها عادت کرده و کمتر واکنش نشان می‌دهد. ممکن است لازم باشد چندین سال آن‌ها را مصرف کنید و در حال حاضر برای آلرژن‌های خاصی(مانند چمن) فقط کاربرد دارند.

پیشگیری از تب یونجه

اولین و مهم‌ترین قدم در برخورد با تب یونجه پیشگیری است. با اجتناب یا کاهش قرار گرفتن در معرض عوامل محرک، می توانید علائم آلرژی خود را کاهش دهید.
برای آلرژی‌های فصلی:
• در زمان‌های اوج گرده‌افشانی گل‌ها و روزهای بادی تا حد امکان در خانه بمانید. گرده‌های درختان و چمن‌ها در اوایل شب به اوج خود می‌رسند.
• پنجره‌ها را ببندید و از دستگاه تهویه هوا استفاده کنید.
• از عینک یا عینک آفتابی استفاده کنید تا گرده‌ها به چشم وارد نشود.
• هنگام کار در فضای باز از ماسک استفاده کنید.

برای آلرژی‌های دائمی:
• از روکش‌های مخصوص ضد گرد‌ ‌و‌غبار برای بالش و تشک استفاده کنید.
• ملحفه و پتو را به طور مرتب با آب گرم بشویید.
• با دستگاه تصفیه هوا سطح رطوبت را در خانه پایین نگه دارید.
• دستان خود را پس از لمس حیوانات بشویید.
• حیوان خانگی خود را از اتاق خواب خود دور نگه دارید.
• فرش‌ها را با پارکت یا کاشی جایگزین کنید.
همچنین شستشوی بینی و اسپری‌های نمکی می‌توانند به حذف ذرات آلرژن از بینی کمک کنند. اسپری‌های نمکی در داروخانه موجود هستند و یا می‌توانید خودتان آن‌ها را تهیه کنید. از ترکیب نمک و آب جوشانده، استریل یا مقطر استفاده کنید و با قوری نتی مخصوص که در داروخانه‌ها موجود است، سرنگ مخصوص بینی یا بطری فشار دهید و به بینی خود بریزید وشستشو دهید.

داروهای گیاهی مورد استفاده در درمان تب یونجه

برخی شواهد نشان می‌دهد که درختچه ای به نام باتربور ممکن است به علائم تب یونجه کمک کند. از آنجا که گیاه خام آن می تواند سمی باشد فقط محصولات تجاری آن‌را تهیه کنید. از دیگر داروهای گیاهی می توان به فلفل دلمه، عسل، ویتامین سی و روغن ماهی اشاره کرد، اما برای اثبات اثربخشی آن‌ها تحقیقات بیشتری لازم است. برخی از افراد برای درمان تب یونجه از طب سوزنی استفاده می‌کنند که اثر‌بخشی آن هنوز ثابت نشده است.

 

حرف آخر

اگرچه برای درمان کامل تب یونجه راهی وجود ندارد، ولی با پیشگیری از مواجه با آلرژن‌ها و عمل به برنامه درمانی که پزشک تجویز کرده؛ بیماری خود را قبل از اینکه شما را کنترل کنند، کنترل کنید و از زندگی خود مانند فردی سالم لذت ببرید.
همچنین در صورت نیاز به مشاوره درباره علائمی که دارید یا سوالات دارویی هر زمان که بخواهید ده‌ها پزشک متخصص دراین زمینه در سامانه رسا بدون نیاز به مراجعه حضوری در دسترس شما هستند.

منبع: www.webmd.com