بیماری سرطان پروستات شایع‌ترین سرطان در مردان است و دومین علت اصلی مرگ و میر در بین افراد بالای 50 سال است. سرطان پروستات بیماری است که از طریق سلول‌های موجود در پروستات رشد میکند. این عارضه معمولاً خیلی آهسته بروز میکند و در بهترین شرایط ممکن است نیازی به درمان نداشته باشد. در بعضی موارد، بیماری سرطان پروستات تهاجمی‌تر می‌شود، به طوری که در قسمت‌های دیگر بدن نیز پخش شده و به این ترتیب درمان اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. به هر روی، ما در مقاله‌ای دیگر از رسا، به طور جامع در مورد علت بروز سرطان پروستات، علائم و نحوه درمان صحبت خواهیم کرد.
فهرست مطالب
بیماری سرطان پروستات
پروستات یک غده به اندازه گردو است که قسمتی از مجرای ادرار را احاطه کرده است. به عبارتی دیگر، پروستات لوله‌ای است که ادرار و اسپرم را حمل میکند. کارکرد اصلی پروستات تولید مایعاتی است که اسپرم در آن شناور است. اسپرم در بیضه‌ها تولید می‌شود که حامل هورمون اصلی مردانه یعنی «تستوسترون» است. در دوران بلوغ، تستوسترون رشد و عملکرد پروستات را تحریک میکند و به تولید مایعات برای اسپرم‌ها کمک میکند.
در حین رسیدن به اوج مرحله جنسی، ماهیچه‌های پروستات محکم می‌شوند تا مایع منی را از طریق مجرای ادرار و از طریق آلت تناسلی بیرون بریزند (انزال). مجرای ادرار همچنین مملوء از بیشاب است که توسط کلیه‌ها ساخته شده و در مثانه ذخیره می‌شود. هنگامی که آلت تناسلی مردانه آماده مقاربت می‌شود، جریان ادرار از مجرایش مسدود می‌شود و این اطمینان را می‌دهد که فقط مایع منی است که در ارگاسم انزال می‌شود.
80 درصد از مردان، وقتی به سن 80 سالگی می‌رسند به بیماری سرطان پروستات مبتلا می‌شوند. سرطان پروستات یک تومور بدخیم است که معمولاً در قسمت بیرونی پروستات رشد میکند. در حقیقت، بسیاری از مردان مبتلا به به این عارضه هرگز نمی‌دانند که این بیماری را داشته‌اند. سرطان زودرس پروستات محدود به خود غده پروستات است و بیشتر بیماران مبتلا به این نوع سرطان می‌توانند سال‌ها بدون مشکل به زندگی خود ادامه دهند.
بیماری سرطان پروستات به دو دسته «درجه یا گرید» و «مرحله» طبقه‌بندی می‌شود. اندازه و میزان تومور مرحله آن را تعیین میکند. مراحل اولیه سرطان پروستات شامل T1 و T2 است که محدود به غده پروستات می‌باشد. مرحله T3 بیماری در خارج از غده گسترش می‌یابد. مرحله T4 بیماری در سایر نقاط بدن به طور گسترده پراکنده می‌شود.
علت بیماری سرطان پروستات
در سطح پایه، سرطان پروستات در اثر تغییر در DNA سلول طبیعی ایجاد می‌شود. DNA ماده شیمیایی موجود در سلول‌ها است که عملکرد آنها را توسط ژن‌ها کنترل میکند. ما معمولاً شبیه والدین خود هستیم، زیرا آنها منبع DNA ما هستند. اما DNA بیش از آنچه که می‌دانیم در زندگی ما تأثیرگذار است.
سرطان می‌تواند ناشی از جهش DNA باشد که انکوژن‌ها را فعال و باعث غیرفعال شدن ژن‌های سرکوبگر تومور می‌شود. این نوع تغییرات در ژن‌ها می‌تواند منجر به عدم کنترل سلول‌ها شود. تغییر DNA یا می‌تواند از والدین به ارث برسد یا در طول زندگی شخص ایجاد شود. با طرح این موضوع می‌توان به این نتیجه رسید که: «بیماری سرطان پروستات مانند بسیاری از سرطان‌های دیگر، علت ناشناخته‌ای دارد! اما جامعه پزشکی و افکار عمومی خوب می‌دانند که این بیماری مخصوص مردان میانسال به بالا است.» ناگفته نماند، تستوسترون نیز در رشد این بیماری نقش دارد.
علائم بیماری سرطان پروستات
طبیعتاً سرطان پروستات در مراحل اولیه خاموش است. در ابتدا حتی سال‌ها ممکن است علائمی وجود نداشته باشد. با بزرگ شدن تومور، ممکن است مجرای ادرار را فشار داده و تحریک کند و باعث انسداد جزئی جریان ادرار شود. زمانی که سرطان پروستات ظاهر شود، ممکن است علائم زیر را به همراه داشته باشد:
- مشکل در ادرار کردن وجود دارد.
- جریانی از ادرار که ضعیف است و به طور پیاپی قطع می‌شود.
- ادرار دردناک و سوزاننده است.
- انزال دردناک است.
- در ادرار یا مایع منی خون دیده شود.
- درد مکرر یا سفتی در قسمت تحتانی کمر، باسن یا پاها ایجاد می‌شود.
تمام نشانه‌های فوق در مردان مسن شایع است. بیشتر مردانی که علائم فوق را بروز می‌دهند، بیماری سرطان پروستات ندارند! اما بزرگ شدن غیرسرطانی (خوش خیم) پروستات را دارا هستند. با این وجود، بهتر است که با ظهور علائم جدید به پزشک مراجعه کرد.
اگر سرطان به سایر نقاط بدن گسترش یابد، علائم مختلف دیگری نیز ایجاد می‌شوند. شایع‌ترین محل انتشار سرطان یک یا چند استخوان مخصوصاً لگن، ستون فقرات پایینی و باسن است. استخوان‌های آسیب دیده می‌توانند دردناک و حساس شوند. گاهی اوقات اولین علائمی که ایجاد می‌شوند مربوط به تومورهای ثانویه در استخوان‌ها است.
تشخیص بیماری سرطان پروستات
موثرترین وسیله تشخیص سرطان پروستات در مراحل اولیه، از طریق غربالگری است که شامل معاینه دیجیتال رکتوم و اندازه‌گیری میزان آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) در خون است. در معاینه دیجیتال رکتال، پزشک برای احساس شکل و اندازه پروستات، دستکش به دست میکند و انگشتی که چرب شده است را در داخل مقعد بیمار وارد میکند.
اعتقاد بر این است که آزمایش PSA بیشتر سرطان‌های پروستات را تشخیص می‌دهد. ناگفته نماند، PSA پروتئینی است که پروستات در جریان خون ترشح میکند. اگر مردی دارای سطح بالاتری از این آنتی ژن باشد، ممکن است به معنای ابتلا او به بیماری سرطان پروستات باشد.
اگر بیمار مشکوک به سرطان باشد، پزشک بیوپسی پروستات (برداشتن قطعات ریز از بافت) را انجام می‌دهد. با برداشتن یک نمونه از بافت و معاینه آن، پزشکان می‌توانند سرطان را تأیید یا رد کنند و بگویند که آیا بیماری در اندام‌های دیگر شیوع پیدا کرده است یا خیر!
ارزیابی شدت و شیوع سرطان پروستات
شدت این بیماری عمدتاً براساس سه عامل اعم از درجه (گرید) سلول‌های سرطانی، مرحله سرطان و سطح PSA خون تعیین می‌شود.
درجه سرطان پروستات
نمونه‌های بافت (گرفته شده در روش بیوپسی) برای ارزیابی سلول‌های سرطانی در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند. با مشاهده برخی خصوصیات سلول‌ها، سرطان را می‌توان ارزیابی کرد. سیستم درجه بندی رایج، نمره گلیسون (Score Gleason) نامیده می‌شود.
نمره گلیسون بین دو تا شش، یک سرطان پروستات با درجه پایین است و به احتمال زیاد بسیار آهسته رشد میکند. نمره گلیسون هفت، گرید متوسط بیماری است که با سرعت متوسطی نیز رشد میکند. نمره گلیسون از هشت تا 10، یک سرطان با گرید بالا است که احتمالاً سریع‌تر رشد خواهد کرد.
مرحله بیماری سرطان پروستات
اگر تأیید شود که مبتلا به سرطان پروستات هستید، برای ارزیابی شیوع بیماری آزمایش‌های متعددی تجویز می‌شود. این آزمایش‌ها در همه موارد توصیه نمی‌شود. بستگی به عواملی مانند سن و گرید تومور دارد. آزمایشاتی که ممکن است انجام شوند شامل اسکن استخوان، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)، اسکن MRI، اسکن سونوگرافی شکمی یا آزمایش‌های دیگر است. این ارزیابی، «مرحله‌بندی سرطان» نامیده می‌شود. هدف از مرحله‌بندی این است که:
- چه مقدار تومور رشد کرده است و آیا از طریق دیواره پروستات و ساختارهای مجاور مانند دیواره مثانه نیز توسعه یافته است.
- آیا سرطان به غدد لنفاوی محلی گسترش یافته است.
- آیا سرطان به مناطق دیگر بدن نیز گسترش یافته است.
درمان بیماری سرطان پروستات
پزشکان براساس نوع سرطان، برنامه ریزی‌های لازم درمانی را انجام می‌دهند. در این میان به اطلاعاتی مانند سن فرد، میزان گسترش سرطان و سلامت عمومی بیمار نیاز دارند. به هر روی، درمان‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
پروستاتکتومی رادیکال لاپاروسکوپی: یک روش حداقل تهاجمی است که غده پروستات را از بین می‌برد. برخلاف عمل جراحی معمولی، یک پروستاتکتومی لاپاروسکوپی تنها به پنج برش کوچک نیاز دارد (برش در پوست). از طریق این برش‌ها، جراح برای انجام عمل و از بین بردن پروستات از لاپاروسکوپ (دوربین کوچک) و ابزار جراحی استفاده میکند.
پروستاتکتومی رادیکال رباتیک: در طی این روش، جراحان از ربات برای هدایت لاپاروسكوپ و از طریق برش‌های كوچک برای برداشتن پروستات سرطانی و هر بافت دیگری استفاده می‌كنند. این سیستم رباتیک شامل یک ربات مجهز به یک کنسول از راه دور است. جراح این سیستم را از طریق کنسول هدایت میکند. پدال‌های پا برای کنترل استفاده می‌شوند و نمایشگرهای سه بعدی، جزییات مربوط به جراحی را به جراح نشان می‌دهند.
پروستاتکتومی رادیکال باز: با استفاده از روش پروستاتکتومی رادیکال باز، کل پروستات با برش در قسمت تحتانی شکم برداشته می‌شود. از آنجا که پروستات در اطراف مجرای ادرار پیچیده می‌شود، جراح باید بعد از برداشتن پروستات، مثانه را به عنوان مجرای ادرار قرار دهد.
پرتو درمانی: پرتو درمانی از پرتوهای ایكس با انرژی بالا برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و كاهش تومورها استفاده می‌كند. تابش از دو طریق قابل تولید است، یکی از تشعشعات خارجی که از دستگاهی در خارج از بدن ایجاد می‌شود، دیگری اشعه داخلی که در آن موادی که تابش ایجاد می‌کنند (رادیوایزوتوپ‌ها) از طریق لوله‌های پلاستیکی نازک به ناحیه‌ای که سلول‌های سرطانی در آنها یافت می‌شوند قرار می‌گیرند.
تراشه بینابینی (کاشت بذر): تراشه بینابینی نوعی پرتودرمانی است. یک متخصص انکولوژیست و متخصص اورولوژی، گلوله‌های رادیواکتیو یا به اصطلاح بذر را درون پروستات قرار می‌دهند. گلوله‌ها با گذشت زمان، اشعه را در پروستات و بافت‌های اطراف خود آزاد می‌کنند.
پرتونگاری با شدت تعدیل: این یک روش پیشرفته از پرتودرمانی است که می‌تواند طول مدت درمان سرطان پروستات را تا چند هفته کوتاه کند. دوزهای زیاد پرتودرمانی (هدایت شده توسط رایانه) مستقیماً به تومور حمله می‌کنند که خطر ابتلا به بافت طبیعی را کاهش می‌دهد.
کرایوتراپی: پروب‌های کوچک سوزنی به داخل پروستات وارد می‌شوند تا آن را منجمد کنند و بیماری سرطان پروستات را از بین ببرند. این روش که حداقل تهاجمی است و نیازی به برش ندارد، یا به صورت سرپایی است (بیمار روز عمل به خانه می‌رود) یا با بستری به مدت یک شب در بیمارستان انجام می‌شود. بیماران طی چند روز بهبود می‌یابند و معمولاً عوارض کمی را از خود نشان می‌دهند.
هورمون درمانی: این روش، تعادل هورمونی بدن را تغییر می‌دهد تا از رشد برخی سرطان‌ها جلوگیری شود. درمان با هورمون ممکن است با استفاده از دارو یا با جراحی اندام‌های تولید کننده هورمون مانند بیضه‌ها صورت گیرد.
شیمی درمانی: درشیمی درمانی داروهایی استفاده می‌شود که سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد. شیمی درمانی ممکن است به صورت خوراکی (از طریق دهان) انجام شود یا به ورید (رگ) تزریق شود. شیمی درمانی معمولاً یک درمان سیستماتیک است، به این معنی که این داروها وارد جریان خون می‌شوند و از تمام نقاط بدن عبور می‌کنند و سلول‌های سرطانی را در هر نقطه بدن از جمله پروستات از بین می‌برند.
لازم به ذکر است که سطح PSA پس از برداشتن پروستات کاهش می‌یابد. اگر غده پروستات برای درمان بیماری کاملاً برداشته شود، افزایش جدید سطح PSA ممکن است به معنی بازگشت تومور باشد! از این رو آزمایش‌های اضافی لازم است تا شناخته شود که چرا سطح PSA افزایش یافته است.
از سطح PSA و نمره گلیسون، یک برنامه درمانی ایجاد می‌شود. برای مردانی که ریسک کم ابتلا به سرطان در خارج از غده دارند، مطالعات انجام شده از روی اسکن استخوان و اسکن توموگرافی کامپیوتری لازم نخواهد بود. ممکن است مردانی که مبتلا به سرطان با احتمال شیوع بالا هستند، به این مطالعات مرحله‌ای نیاز داشته باشند.
عوامل خطر در بیماری سرطان پروستات
در زیر برخی از عوامل خطرساز سرطان پروستات آورده شده‌اند:
سن: بزرگترین عامل خطرساز، سن است. بیش از 75 درصد از کل سرطان‌های پروستات در مردان مسن‌تر از 65 سال تشخیص داده می‌شوند.
سابقه خانوادگی: مردانی که بستگان‌شان مبتلا به سرطان پروستات بوده‌اند، در معرض خطر بالایی قرار دارند. طبق گزارش انجمن سرطان آمریکا، داشتن پدر یا برادر مبتلا به این بیماری، خطر ابتلا به سرطان پروستات را دو چندان میکند. بنابراین، غربالگری سرطان پروستات باید در 40 سالگی در آقایان با سابقه خانوادگی مبتلا به این بیماری آغاز شود.
ژن: تا به امروز دو ژن شناسایی شده‌اند که می‌توانند منجر به سرطان پروستات شوند. کارشناسان همچنین تخمین می‌زنند که شکل ارثی بیماری سرطان پروستات تنها 9 درصد از کل موارد را تشکیل می‌دهد.
نژاد: آمریکایی‌های آفریقایی تبار، بالاترین میزان ابتلا بیماری به سرطان پروستات را دارند. آنها 30 تا 50 درصد بیشتر از سایر نژادها در ایالات متحده احتمال به این بیماری مبتلا می‌شوند. مردان ژاپنی و آفریقایی ساکن در کشور مادری خود، شیوع کمی از سرطان پروستات را گزارش داده‌اند. نرخ مهاجرت این گروه‌ها هنگام رفتن به ایالات متحده به شدت افزایش می‌یابد!
رژیم غذایی: تحقیقات همچنین نشان می‌دهند که رژیم غذایی پرچرب ممکن است منجر به سرطان پروستات شود. این بیماری در کشورهایی که گوشت و لبنیات به طور معمول خورده می‌شوند، در مقایسه با کشورهایی که رژیم غذایی اصلی آنها شامل برنج، محصولات سویا و سبزیجات است، بسیار بیشتر می‌باشد.
هورمون‌های مردانه: طبق گزارش انجمن سرطان آمریکا، مقادیر بالای هورمون‌های مردانه به نام آندروژن‌ها، احتمال ابتلا به سرطان پروستات را در بعضی از مردان افزایش می‌دهد.
سبک زندگی غیرفعال: ممکن است با انجام ورزش منظم و حفظ وزن ایده‌آل خود، خطر ابتلا به سرطان پروستات را کاهش دهید.
نکته: رژیم‌های غذایی پرچرب، جذب کم ویتامین D، قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین مانند کادمیوم، عوامل عفونی یا سیگار کشیدن نیز می‌توانند در بروز سرطان پروستات مؤثر باشند.
چشم انداز بیماران مبتلا به سرطان پروستات
89 درصد از مردان مبتلا به بیماری سرطان پروستات حداقل پنج سال عمر خواهند کرد، در حالی که 63 درصد از آنها 10 سال یا بیشتر زندگی می‌کنند. از آنجا که این عارضه آهسته رشد میکند، بسیاری از مردان مبتلا به دلایل دیگر از دنیا می‌روند. بسیاری از بیمارانی که هر سال غربالگری پروستات را انجام می‌دهند، بیماری خود را تشخیص می‌دهند و می‌توانند درمان را شروع کنند. به هر روی، درمان‌های جدید همچنان در حال پیشرفت هستند و این نوید را می‌دهند که بتوان امید به زندگی را در بیماران مبتلا به سرطان پروستان بالا بُرد.
منبع: my.clevelandclinic.org
