فشار خون یکی از علائم اصلی حیات است و به مقدار فشاری گفته می‌شود که توسط خون در گردش، به دیوارهٔ رگ‌ها وارد می‌آید. در فشار خون بالا نیرویی بیش از حد به دیواره سرخرگ ها وارد می شود که می تواند به رگ‌های خونی و همچنین اندام‌های بدن آسیب برساند. هرچه فشار خون فرد بالاتر باشد، این آسیب بیشتر می‌شود. این بیماری، یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در جهان است. طی مطالعه‌ای که در سال 2014 صورت پذیرفته است، به طور تقریبی یک میلیارد نفر از مردم جهان به این بیماری مبتلا می باشند. فشار خون بالا مانند یک بمب ساعتی عمل می‌کند و در هر لحظه می تواند عوارض برگشت ناپذیر خود را نشان دهد. به همین منظور، آگاهی از این بیماری ممکن است در جلوگیری از این بیماری مفید باشد.
فهرست مطالب
فشار خون بالا چیست؟
همانطور که در مقدمه هم ذکر شد، لفظ فشار خون، نشان‌دهنده بیماری نیست بلکه فشار خون یکی از علائم اصلی حیات مانند دمای بدن و یا ضربان قلب است و اگر کسی فشار خون نداشته باشد نمی تواند زنده باشد. فشار خون بالا و یا (Hypertension (HTN به وضعیتی گفته می شود که این مقدار از حد طبیعی خود بالاتر رود که به نوبه‌ی خود می‌تواند منجر به آسیب‌های بسیار زیادی در بدن شود. بیمار ممکن است سال‌ها بدون هیچ علامتی فشار خون بالا داشته باشد و حتی بدون علائم، آسیب به رگ‌های خونی و قلب ادامه می‌یابد و این آسیب قابل تشخیص است. فشار خون بالا به طور کلی در طی سال‌های متمادی ایجاد می‌شود و می‌تواند هر شخصی را مبتلا کند. برای بیان مقدار فشار خون، از دو عدد استفاده می‌شود. اولین عدد نشان دهنده فشار در رگ‌های خونی هنگام ضربان قلب است که به آن فشار سیستولیک گفته می‌شود و عدد دوم که نشان دهنده فشار در رگ‌ها هنگام استراحت قلب است، تحت عنوان فشار دیاستولیک شناخته می‌شود. واحد این اعداد بر حسب میلی متر جیوه (mmHg) می باشند. فشار سیستولیک همواره بالاتر از فشار دیاستولیک است. ابتلا به بیماری فشار خون بالا زمانی تایید می‌گردد که پس از دو بار اندازه گیری فشار خون طی دو روز، میزان فشار خون سیستولیک و دیاستولیک به ترتیب بیشتر از 140 و 90 میلی متر جیوه باشد. فشار خون ایده آل معمولاً بین 60/90 و 120/80 در نظر گرفته می‌شود. اگر فشار خون بین 120/80 و 139/89 باشد، به این وضعیت فشار خون افزایش یافته یا elevated hypertension یا prehypertension گفته می‌شود که خود از عوامل خطر برای رسیدن به فشار خون بالا است و شخص باید فشار خون خود را کنترل کند.
|
فشار خون دیاستولیک(mmHg) |
فشار خون سیستولیک (mmHg) |
|
|
<60 |
<90 |
فشار خون پایین |
|
60-79 |
90-119 |
نرمال |
|
80-89 |
120-139 |
فشار خون افزایش یافته |
|
90≤ |
140≤ |
فشار خون بالا |
عوارض فشار خون کنترل نشده چیست؟
از میان تمام عوارض فشار خون بالا در دراز مدت، آسیب های قلبی جزو مهم ترین آن ها است. فشار بیش از حد می‌تواند شریان‌ها را سخت کند و باعث کاهش جریان خون و اکسیژن رسانی به قلب شود. این فشار زیاد و کاهش جریان خون می‌تواند باعث عوارض زیر شود:
- درد قفسه سینه، که به آن، آنژین نیز گفته می‌شود.
- سکته قلبی، هنگامی رخ می‌دهد که خونرسانی به قلب محدود شود و سلول های ماهیچه‌ای قلب در اثر کمبود اکسیژن از بین بروند. هرچه میزان انسداد خونی بیشتر شود، آسیب به قلب نیز بیشتر خواهد شد.
- نارسایی قلبی، در این حال قلب نمی تواند خون و اکسیژن کافی را به سایر اندام های حیاتی بدن پمپ کند.
- ضربان نامنظم قلب، که می تواند منجر به مرگ ناگهانی شود.
فشار خون بالا همچنین می تواند به شریانهایی که خون و اکسیژن به مغز می رسانند، آسیب وارد نموده و یا آن ها را مسدود کند که به نوبه ی خود، باعث سکته مغزی می شود. علاوه بر این، فشار خون بالا می تواند باعث آسیب و نارسایی کلیه و نابینایی شود.
علائم فشار خون بالا چیست؟
فشار خون بالا را “قاتل خاموش” می‌نامند زیرا اکثر مبتلایان از این مشکل آگاه نیستند و معمولا بیمار نشانه‌ای ندارد. در صورت بروز علائم، می توان به سردردهای صبحگاهی، خونریزی بینی، ضربان قلب نامنظم، تغییر دید و وزوز گوش اشاره کرد. فشار خون بسیار بالا می‌تواند باعث احساس خستگی، حالت تهوع و استفراغ، گیجی، اضطراب، درد قفسه سینه و لرزش عضلات شود. این علائم و نشانه‌ها مختص این بیماری نیستند و معمولاً تا زمانی که فشار خون بالا به مرحله شدید یا تهدیدآمیز نرسد، بروز نمی‌کنند، به همین دلیل ضروری است که فشار خون به طور منظم اندازه گیری شود.
علت بیماری فشار خون بالا چیست؟
در بسیاری از موارد بالینی، علت فشار خون بالا قابل تشخیص نیست اما عوامل خاصی می توانند خطر این بیماری را افزایش دهند. در اکثر بزرگسالان (در حدود 95%)، هیچ دلیل مشخصی برای فشار خون بالا وجود ندارد. این نوع فشار خون بالا، که بدون علت زمینه ای ایجاد می‌شود به نام فشار خون بالای ضروری یا اولیه یا Essential Hypertension یا Primary Hypertension شناخته می شود، طی سال‌های متمادی به تدریج تظاهر می‌نماید.
عوامل خطرساز و قابل اصلاح ایجاد این بیماری شامل رژیم های غذایی ناسالم (مصرف بیش از حد نمک، رژیم غذایی حاوی چربی های اشباع و ترانس، مصرف کم میوه و سبزیجات)، عدم تحرک فیزیکی، مصرف دخانیات و الکل و اضافه وزن یا چاقی می باشند.
عوامل خطرساز غیرقابل اصلاح بیماری نیز شامل سابقه خانوادگی فشار خون بالا و سن بیش از 65 سال است.
فشار خون بالا در برخی از بیماران به دلایل ثانویه یا در پی ابتلا به اختلالات پزشکی خاص بوجود می آید که به آن فشار خون بالای ثانویه یا secondary hypertension گفته می شود. در این حال بیماری به طور ناگهانی ظاهر می شود و فشار خون نسبت به نوع اولیه معمولا بالاتر است. شرایط خاص و مصرف برخی داروها می تواند به بروز فشار خون ثانویه منجر شود:
- مشکلات کلیوی
- تومورهای غده ی فوق کلیه
- مشکلات غده تیروئید
- مصرف مواد مخدر مانند کوکائین
همچنین، فشار خون بالا تقریباً در 8-10٪ از بارداری ها رخ می دهد.
اگرچه فشار خون بالا در بزرگسالان شایع است اما ممکن است کودکان نیز در معرض خطر باشند. در برخی از کودکان فشار خون بالا در اثر مشکلات کلیوی یا قلبی ایجاد می شود.اما عادت های بد سبک زندگی، مانند رژیم غذایی ناسالم، چاقی و عدم فعالیت فیزیکی نیز در بروز بیماری تاثیرگذار هستند.
چگونه می توان فشار خون را کنترل کرد؟
تغییر در شیوه زندگی اولین توصیه به تمام افراد مبتلا به فشار خون بالا است. تجویز یا عدم تجویز دارو به مقدار فشار خون و بررسی میزان مخاطرات ناشی از بیماری توسط پزشک می باشد. طبق یک بررسی که در سال 2003 منتشر شده است، کاهش فشار خون به میزان 5 میلی متر جیوه می تواند خطر سکته مغزی را 34 درصد، بیماری ایسکمیک قلبی تا 21 درصد و احتمال زوال عقل، نارسایی قلبی و مرگ و میر ناشی از بیماری های قلبی عروقی را کاهش دهد. از موارد تغییر در شیوه ی زندگی می توان به نکات زیر اشاره کرد:
- کاهش مصرف نمک (به کمتر از 5 گرم در روز): رژیم غذایی حاوی سدیم بالا باعث احتباس مایعات در بدن و نهایتا منجر به فشار خون بالا می شود.
- افزایش مصرف میوه و سبزیجات
- فعالیت فیزیکی منظم: افرادی که فعالیت جسمی زیادی ندارند، ضربان قلب بالاتری دارند. با افزایش ضربان قلب نیروی بیشتری برای پمپاژ خون توسط قلب لازم است که به نوبه ی خود فشار خون را بالاتر می برد.
- عدم مصرف دخانیات: نه تنها مصرف سیگار بلافاصله فشار خون را به طور موقت بالا می برد بلکه مواد شیمیایی موجود در سیگار می توانند به دیواره شریان آسیب برسانند و در نهایت می تواند باعث باریکی شریان ها شده و خطر ابتلا به بیماری های قلبی را افزایش دهند.
- کاهش مصرف الکل
- کاهش و کنترل استرس های روحی
- کنترل سایر بیماری های زمینه ای مانند دیابت
چگونه فشار خون اندازه گیری می شود؟
از آنجایی که فشار خون بالا می تواند عوارض متعددی ایجاد کند، نحوه ی اندازه گیری فشار خون در خانه از طریق دستگاه های فشار سنج حایز اهمیت است. دستگاه های فشار سنج خانگی به طور گسترده در دسترس می باشند که برای خرید، نیازی به نسخه پزشک نیست. توجه به این نکته ضروری است که دستگاه های فشارسنج خانگی ممکن است محدودیت هایی داشته باشد. برای تشخیص بهتر فشار خون بالا، استفاده از روش مناسب اندازه گیری ضروری است. اندازه گیری نادرست فشار خون متداول است و می تواند آن را تا 10 میلی متر جیوه با نوسان نشان دهد، که به نوبه ی خود به تشخیص نادرست بیماری منجر می شود.اندازه گیری صحیح فشار خون شامل چندین مرحله است. بهترین وضعیت برای اندازه گیری فشارخون، وضعیت نشسته می باشد و شخص می بایست حداقل به مدت 5 دقیقه، آرام روی صندلی نشسته باشد. بازوبندی که برای اندازه گیری استفاده می شود نباید بیش از حد تنگ و گشاد باشد.معمولا فشار خون دو دست به جز در برخی موارد خاص تقریبا مساوی هستند. البته اندازه گیری فشارخون از هر دو بازو اطمینان بخش تر است.بیمار باید بر روی صندلی تکیه داده و نباید پاهای او آویزان باشد. پاها نباید روی هم قرار بگیرند و باید روی سطح زمین باشند. اندازه گیری از روی لباس هیچگاه عدد واقعی فشار خون را نشان نمی دهد.بهتر است تعیین فشار خون توسط دستگاه در یک اتاق آرام انجام شود.بازوی اندازه گیری شده باید روی یک سطح صاف و هم سطح با قلب قرار گیرد. مثانه باید قبل از اندازه گیری فشار خون خالی شود زیرا عدم تخلیه آن می تواند تا حدودی منجر به افزایش، فشار خون شود.
