آریتمی به معنای اشکال در آهنگ یا تعداد ضربان قلب است. در آریتمی، قلب می تواند خیلی سریع، آهسته یا با ریتمی نامنظم بتپد. آریتمی در اثر تغییر در بافت قلب و سیگنالهای الکتریکی کنترل کننده ضربان قلب ایجاد می شود. این تغییرات می توانند در اثر آسیب ناشی از بیماری و زمینه های ژنتیکی و وراثتی ایجاد شوند. این بیماری اغلب علامتی ندارد، اما برخی از افراد تپش یا ضربان جهشی قلب را احساس می کنند. احساس ضعف یا سرگیجه یا اشکال در تنفس از دیگر علائم این بیماری است.
اگر آریتمی درمان نشود، ممکن است قلب نتواند خون مورد نیاز بدن را پمپاژ کند که در نهایت منجر به آسیب مغز یا اندام های دیگر بدن می شود.
فهرست مطالب
ضربان طبیعی قلب چیست؟
قلب از 4 حفره تشکیل شده است. 2 حفره فوقانی که دهلیزها، و 2 حفره ی تحتانی که بطن های قلب نامیده می شوند. ضربان قلب به طور معمول توسط یک ضربان ساز طبیعی به نام گره سینوسی واقع در دهلیز راست، کنترل می شود. گره سینوسی تکانه ها و سیگنال های الکتریکی تولید کرده که به طور معمول هر ضربان را شروع می کنند.این تکانه ها باعث انقباض عضلات دهلیزی، و پمپاژ خون از دهلیز ها به بطن ها می شوند.
تکانه های الکتریکی سپس به دسته ای از سلول های قلبی به نام گره دهلیزی بطنی می رسند. گره دهلیزی بطنی، قبل از ارسال تکانه های الکتریکی دریافتی به بطن ها، آن ها را کند می کنند. این تاخیر اندک باعث پر شدن بطن ها قبل از انقباض می شود. هنگامی که تکانه های الکتریکی به عضلات بطن ها می رسند، بطن ها منقبض شده و باعث پمپاژ خون به سراسر بدن می شوند. ضربان قلب در حالت استراحت 60 تا 100 ضربان در دقیقه است.
انواع مختلف آریتمی های قلبی چیست؟
فرق آریتمی با ضربان عادی قلب در سرعت یا ریتم ضربان است. آریتمی ها همچنین بر اساس محل بروز در دهلیز ها یا بطن ها طبقه بندی می شوند. انواع اصلی آریتمی ها برادیکاردی، ضربان های زودرس و تاکی کاردی نامیده می شوند:
1) برادیکاردی به ضربان کمتر از 60 عدد در دقیقه گفته می شود که همواره نشانه بیماری نیست زیرا ممکن است در برخی از جوانان و ورزشکاران به طور طبیعی وجود داشته باشد. علاوه بر این، برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان سایر بیماری ها، از جمله فشار خون بالا، ممکن است ضربان قلب را کاهش دهند. با این حال تعدادی از بیماری های مختلف نیز منجر به این وضعیت می شوند:
- اگر گره سینوسی که وظیفه تنظیم سرعت قلب را بر عهده دارد، به دلیل هر گونه آسیب بافتی، هدایت الکتریکی قلب را به درستی تنظیم نکند، ضربان قلب ممکن است کند شود که به این بیماری سندرم گره سینوسی گفته می شود.
- انسداد هدایتی (conduction block) به دسته ای از آریتمی ها گفته می شود که مسیر هدایت تکانه های الکتریکی در خود بافت قلب دچار انسداد شده که منجر به عدم ارسال تکانه ها از دهلیزها به بطن ها می شود.
2) ضربان قلب زودرس هنگامی اتفاق می افتد که یک تکانه الکتریکی زودتر از زمان موعود، بطن یا دهلیز را تحریک کند. این ضربان، منجر به یک توقف کوتاه در قلب شده که در صورت بازگشت قلب به ریتم منظم، ضربان قوی تری به دنبال خواهد داشت. ضربان زودرس قلبی شایع ترین نوع آریتمی است که در افراد سالم هم دیده می شود و معمولا خود به خود نیز برطرف می شود. با این حال، این نوع آریتمی خود می تواند منجر به پیدایش سایر آریتمی ها در قلب شود.
3) تاکی کاردی به ضربان بیشتر از 100 عدد در دقیقه گفته می شود. بر اساس محل بروز در دهلیز ها یا بطن ها، به 2 نوع فوق بطنی و بطنی طبقه بندی می شود. در این وضعیت ممکن است حفره های فوقانی و تحتانی قلب با سرعت های متفاوتی تپش نمایند. انواع فوق بطنی، موارد زیر را شامل می شوند:
- فیبریلاسیون دهلیزی:ضربان قلب سریع است که ناشی از تکانه های الکتریکی نامنظم در دهلیزها می باشد. این سیگنالها منجر به انقباض سریع، ناهماهنگ و ضعیف دهلیزها می شوند. در این حالت دهلیزها می توانند با بیشتر از 400 ضربان در دقیقه تپش داشته باشد.
- فلوتر دهلیزی: در نوع فلوتر دهلیزی، انقباض در دهلیزها به صورت سریع اما هماهنگ اتفاق می افتد. فلوتر دهلیزی می تواند منجر به انقباض دهلیز ها با ضربان 250 تا 350 عدد در دقیقه شوند. مانند فیبریلاسیون دهلیزی، تمام این تکانه ها به بطن ها نرسیده و در نهایت منجر به انقباض دهلیز ها و بطن ها با سرعت های متفاوت می شود. هر دو این بیماری ها تهدید کننده ی حیات هستند و خطر سکته ی مغزی را بالا می برند.
دسته ی دوم آریتمی های تاکی کاردی هستند که منشا آن ها در حفره های تحتانی یا بطن ها می باشند، می توانند بسیار خطرناک باشند و معمولاً بلافاصله به مراقبت های پزشکی احتیاج دارند:
- تاکی کاردی بطنی:ضربان سریع و منظم بطن ها است که ممکن است فقط تا چند ثانیه یا بیشتر طول بکشد. چند ضربان تاکی کاردی بطنی معمولاً مشکلی ایجاد نمی کند. با این حال، در صورتی که این بیماری بیش از چند ثانیه ادامه یابد، می تواند خطرناک باشد. تاکی کاردی بطنی می تواند به آریتمی های جدی تر مانند فیبریلاسیون بطنی تبدیل شود.
- فیبریلاسیون بطنی: در صورتی اتفاق می افتد که سیگنالهای الکتریکی در بطن ها به صورت ناهماهنگ، منجر به انقباض ناهماهنگ عضلات بطنی شوند. در این حالت بطن ها تنها در حال لرزش هستند و قلب توانایی پمپاژ خون را از دست می دهد. بدون خونرسانی بطن ها به بدن، نارسایی قلبی ایجاد شده و مرگ طی چند دقیقه رخ می دهد.
علائم آریتمی های قلبی چیست؟
آریتمی معمولا هیچ گونه علامت مشخصی ندارد. بیمار ممکن است ضربان قلب آهسته یا نامنظم را احساس کند یا متوجه مکث بین ضربان قلب خود شود. برخی از علائم جدی این بیماری شامل موارد زیر است:
- اضطراب
- تاری دید
- درد قفسه سینه
- اشکال در تنفس
- غش کردن
- احساس خستگی
- تعریق
- ضعف و سرگیجه
آریتمی هایی که تشخیص داده نمی شوند یا درمان نشده باقی می مانند، گاها عوارض خطرناکی برای قلب و مغز ایجاد می کنند. از جمله ی این عوارض می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- اختلالات شناختی و زوال عقل. بیماری آلزایمر در افرادی که آریتمی دارند شایع تر است. علت این واقعه ممکن است به دلیل کاهش جریان خون به مغز با گذشت زمان باشد.
- نارسایی قلبی. تکرار آریتمی می تواند منجر به کاهش توانایی بطن ها برای پمپاژ خون شود.
- سکته مغزی. این بیماری ممکن است در بیمارانی که فیبریلاسیون دهلیزی دارند رخ دهد. خون موجود در دهلیزها منعقد شده و لخته های خونی تشکیل می شود. اگر این لخته ها به سمت مغز حرکت کنند، باعث انسداد شریان های خونرساننده به مغز شده که در نهایت منجر به سکته می شود.
مراجعه به پزشک در چه زمانی ضروری است؟
اگر به طور ناگهانی یا به طور مکرر هرکدام از این علائم را در مواقعی که انتظار ندارید، تجربه کرده اید، مراجعه به پزشک ضروری است. فیبریلاسیون بطنی یکی از انواع آریتمی است که می تواند کشنده باشد. این بیماری باعث می شود که بطن ها به جای پمپاژ خون، بی فایده بلرزند. بدون ضربان قلب مؤثر، فشار خون کاهش می یابد و خونرسانی به اندام های حیاتی قطع می شود.
علت آریتمی های قلبی چیست؟
آریتمی در اثر تغییر در بافت قلب ایجاد می شود و معمولا به دنبال یک محرک بوجود می آید و در صورت وجود مشکلات زمینه ای قلبی پابرجا می ماند. گاهی علت ایجاد آریتمی ناشناخته است. شرایط و بیماری های مختلفی می توانند منجر به آریتمی شوند از جمله:
- حمله قلبی
- بیماری عروق کرونری (تنگ شدن شریان های خون رساننده به قلب)
- فشارخون بالا
- دیابت
از دیگر علل شایع در پیدایش آریتمی ها می توان مصرف سیگار، کافئین، الکل و مواد مخدر مانند کوکائین را نام برد. استرس عاطفی شدید، اضطراب، عصبانیت، درد یا غافلگیری ناگهانی می تواند ضربان قلب را سریع کرده، فشار خون را بالا ببرد و هورمون های استرس را آزاد کند. گاهی اوقات این واکنش ها می توانند منجر به آریتمی شوند. در صورت ابتلا به بیماری های قلبی، فعالیت بدنی به دلیل آزادسازی هورمون های اپی نفرین و نوراپی نفرین، می تواند باعث آریتمی شود.
عوامل خطرساز ابتلا به آریتمی های قلبی چه می باشند؟
عوامل مختلفی از جمله سن، شرایط محیطی، سابقه خانوادگی و ژنتیک، بیماری های زمینه ای، جنسیت و جراحی، بر ابتلا به این دسته از بیماری ها تاثیرگذار هستند:
- سن: به دلیل تغییر در بافت قلب و نحوه عملکرد آن، با گذشت زمان احتمال بروز آریتمی افزایش می یابد. در افراد مسن نیز به دلیل ابتلا به سایر بیماری های زمینه ای، خطر ابتلا به آریتمی ها افزایش می یابد.
- شرایط محیطی: برخی تحقیقات حاکی از آن است که قرار گرفتن در معرض آلاینده های هوا با خطر ابتلا به آریتمی مرتبط است.
- سابقه خانوادگی: اگر والدین یا سایر نزدیکان فرد مبتلا به آریتمی باشند، ممکن است شخص در معرض خطر ابتلا به برخی از انواع آریتمی قرار داشته باشد.
- بیماری های زمنیه ای: مانند بیماری های خودایمنی یا اختلالات هورمونی خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهند.
- جنسیت: برخی از مطالعات نشان می دهد که مردان نسبت به زنان بیشتر به فیبریلاسیون دهلیزی مبتلا می شوند.
- جراحی: ممکن است درهفته های ابتدایی بعد از عمل جراحی قلب، ریه ها و مری خطر ابتلا به آریتمی افزایش یابد.
آریتمی ها چگونه درمان می شوند؟
روش های معمول درمان آریتمی شامل تغییر در سبک زندگی، استفاده از داروهای مختلف و اقدامات دیگر می باشد.
از تغییرات سبک زندگی می توان کنترل استرس، مصرف رژیم غذایی سالم، ورزش کردن و ترک سیگار را نام برد.
استفاده از داروهای مختلف روش دیگری در درمان است. برخی از داروها در ترکیب با یکدیگر یا همراه با جراحی مورد استفاده قرار می گیرند. اگر مقدار مصرفی این داروها خیلی زیاد باشد، استفاده از آن ها اثر معکوس داشته و خود می توانند آریتمی جدیدی در بیمار بوجود آورند.
اگر داروهای مختلف آریتمی را درمان نکنند، پزشک ممکن است از اقدامات دیگری استفاده کند:
- شوک قلبی: کاردیوورژن یا شوک قلبی در شرایط اورژانسی برای جلوگیری از مرگ در اثر آریتمی های بطنی استفاده می شود. این روش برای تمام آریتمی هایی که منجر به کاهش هوشیاری بیمار می شوند، قابل استفاده است.
- استفاده از کاتتر ابلیشن: ابليشن يك تكنيك غيرجراحی است كه بوسیله آن مسير غيرطبيعی الكتريكی در قلب كه منجر به ضربانات غيرطبيعی (آريتمی) می گردد، از ميان برداشته می شود. متخصصان برای انجام اين روش کاتِتِر را(سيم مخصوص بلند و قابل انعطاف) از راه رگهای پا به داخل قلب می فرستند تا محل ایجاد ريتم غيرطبيعی را بررسی کنند.
- دفیبریلاتور قابل کاشت(در قلب): دستگاهی به اندازه یک موبایل می باشد که ضربان قلب را کنترل می کند . این دستگاه مشابه ضربانساز جهت ارسال پیام های الکتریکی به قلب دارای ضربان آهسته، از باتری استفاده می کند. همچنین می تواند در صورتی که قلب ضربان نامنظم و بسیار سریع داشته باشد، با ایجاد شوک الکتریکی آن را طبیعی سازد. استفاده از این روش احتیاط های لازم خود را نیز به همراه دارد. فرد باید از وسایل مغناطیسی و میدان های الکتریکی قوی پرهیز کند.
- ضربان ساز: ضربانساز از یک باتری و مدار الکتریکی ساخته شده که در قابی مخصوص قرار گرفته است. یک محفظه مخصوص اتصالات که لیدها وارد آن می شوند نیز در بالای جعبه فلزی قرار گرفته است. لید یک سیم روپوش دار است که به ضربان ساز متصل شده و امواج الکتریکی ایجاد شده را به قلب می رساند.
در صورت انجام هر یک از این روش ها پزشک ممکن است بررسی های زیر را توصیه نماید:
- اکوکاردیوگرافی (اکو) برای بررسی عملکرد قلب در صورت ابتلا به بیماری قلبی
- نوار قلب به منظور نظارت بر تغییرات ضربان قلب
- آزمایش خون برای بررسی تاثیر داروهای مصرفی
اگر به دلیل آریتمی تحت درمان قرار گرفته اید، حتما برنامه درمانی خود را دنبال کنید و به طور منظم به پزشک خود مراجعه کنید.
