آب مروارید (Cataracts) به معنای سایه افتادن بر روی عدسی چشم است که به صورت ظاهری قابل تشخیص و مشاهده است. بیشتر آب مرواریدها با گذشت زمان به آرامی گسترش می‌یابند و باعث ایجاد علائمی مانند تاری دید می‌شوند. آب مروارید می‌تواند از طریق یک عمل سرپایی که تقریباً بینایی را احیا می‌کند، جراحی و درمان شود. اما اگر می‌خواهید در مورد این عارضه بیشتر بدانید، با مقاله دیگری از رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
آب مروارید چشم چیست؟
آب مروارید نوعی بیماری چشمی است که در آن عدسی روشن چشم کدر و مات شده و باعث کاهش دید میشود. اگرچه کلمه آب مروارید برای توصیف این شرایط تنها از قرن پانزدهم بخشی از زبان انگلیسی بوده است، اما بیماری چشم از زمان‌های بسیار قدیم به رسمیت شناخته شده و تحت جراحی قرار می‌گرفت.
عدسی بخشی از چشم است که کاملاً قابل تشخیص و مشاهده است. پرتوهای نوری که وارد چشم می‌شوند، به شبکیه (بافت حساس به نور در پشت چشم) متمرکز می‌شوند. برای گرفتن تصویر واضح روی شبکیه، قسمت‌هایی از چشم در مقابل شبکیه، از جمله عدسی، باید شفاف و روشن باشند. نوری که به شبکیه چشم وارد میشود، یک واکنش شیمیایی در شبکیه ایجاد می‌کند. واکنش شیمیایی به نوبه خود، یک واکنش الکتریکی را آغاز می‌کند که از طریق عصب بینایی به مغز منتقل میشود. سپس مغز آنچه را كه چشم می‌بیند تعبیر می‌كند.
در چشم، نور از عدسی شفاف به شبکیه می‌رود. برای دریافت تصویر سریع، باید عدسی شفاف باشند. اگر عدسی به وسیله آب مروارید پوشانده شده باشد، تصویری که از شبکیه چشم گرفته میشود، مبهم است و دید تار خواهد بود. میزان اختلال در بینایی به میزان سایه افکندن آب مروارید بر روی عدسی بستگی دارد.
میزان شیوع بیماری آب مروارید چقدر است؟
آب مروارید بیشتر در دوران پیری بروز می‌کند و در افراد مسن بسیار رایج است. در سن 80 سالگی، بیش از نیمی از افراد درجاتی از آب مروارید را دارند و یا یک یا هر دو چشم آن‌ها تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند. تا سن 95 سالگی، این میزان تقریباً 100 درصد افزایش می‌یابد. این عارضه می‌تواند در یک یا هر دو چشم ایجاد شود.
افراد مبتلا به این عارضه در یک چشم، معمولاً آن را در چشم دیگرشان نیز تجربه میکنند. آب مروارید مسری نیست و نمی‌تواند از یک چشم به چشم دیگر یا از شخصی به شخص دیگر سرایت کند. این بیماری دردناک نیست و باعث خارش و قرمز شدن چشم نیز نمی‌شود.
اگرچه این بیماری در بیشتر مبتلایان قابل احیا است، اما با توجه به سن هنوز هم شایع‌ترین علت نابینایی در جهان است. در درجه اول به دلیل اینکه بسیاری از کشورهای جهان سوم فاقد خدمات جراحی مناسب هستن، تعداد بیمارانی که نابینا می‌شوند بیشتر هستند. با افزایش طول عمر در کشورهای توسعه یافته و با وجود تکنولوژی‌های مدرن و روش‌های جدید، درمان بیماری آب مروارید رو به پیشرفت است.
انواع آب مروارید
آب مروارید را می‌توان براساس قرارگیری آن در محل آناتومیکی عدسی چشم، درجه پوشاندن عدسی یا علت آن طبقه بندی کرد. عدسی چشم انسان در شکل و اندازه تفاوت‌هایی دارد. عدسی دارای قسمت جلویی (قدامی) و قسمت پشتی (خلفی) است. قسمت مرکزی عدسی را هسته عدسی می‌نامند و قسمت بیرونی آن را کپسول عدسی می‌نامند. بین هسته داخلی و کپسول بیرونی بخشی از عدسی به نام پوسته قرار دارد.
پوشانده شدن عدسی فقط در هسته می‌تواند رخ دهد، که در این صورت اصطلاح آب مروارید هسته‌ای یا اسکلروز هسته‌ای استفاده میشود. اگر سایه افتادن فقط در پوسته عدسی رخ دهد، آب مروارید پوسته نامیده میشود. اگر از بین رفتن وضوح عدسی در درجه اول در کپسول یا در نزدیکی آن باشد، از اصطلاح آب مروارید زیر کپسولی استفاده میشود.
همچنین محل قرارگیری سایه افتادن بر روی عدسی، می‌تواند به عنوان قدامی یا خلفی، مرکزی یا محیطی تعریف شود. غالباً پوشانده شدن عدسی ممکن است بر بخش‌های مختلف این ناحیه از چشم نیز تأثیر بگذارد. شایع‌ترین نوع آب مروارید که مربوط به سن است، گاهی اوقات به عنوان آب مروارید سالخوردگی نیز نامیده میشود. این نوع عارضه در درجه اول هسته عدسی را درگیر می‌کند.
آب مروارید که در ناحیه فرعی خلفی (در ناحیه عقب کپسول عدسی) ایجاد میشود به عنوان آب مروارید کاتاراکت زير کپسولی يا ساب کپسولر خلفی شناخته میشود و در گروه‌های سنی جوان‌تر دیده میشود.
به درجه‌ای از کاهش شفافیت عادی عدسی، آب مروارید گفته میشود. هرچه عدسی چشم تارتر باشد، درجه آب مروارید پیشرفته‌تر است. این عارضه ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشد. اگر عدسی کاملاً مات باشد، به آن آب مروارید بالغ گفته میشود. بنابراین، هرگونه آب مرواریدی که مات نباشد، آب مروارید نابالغ نامیده میشود. بیشتر آب مرواریدهای بالغ به رنگ سفید هستند.
علت آب مروارید
عدسی عمدتا از آب و پروتئین ساخته شده است. پروتئین به روشی خاص ترتیب داده شده است که عدسی را روشن نگه می‌دارد و به آن اجازه می‌دهد تا نور ازش عبور کند تا تصویری شفاف را روی سطح شبکیه متمرکز کند. با افزایش سن، برخی از پروتئین‌ها ممکن است با هم جمع شوند و شروع به تار کردن و پوشاندن قسمت کوچکی از عدسی کنند. این امر نشان دهنده علت آب مروارید با گذشت سن است. با سپری شدن زمان، این عارضه ممکن است متراکم‌تر شود یا سایه بیشتری در عدسی ایجاد کند و دیدن را با مشکل روبرو کند. ناگفته نماند، آب مروارید تومور نیست!
عوامل مختلفی جهت بروز آب مروارید علاوه بر افزایش سن، وجود دارند. علت هر چه باشد، تمام آب مرواریدها نتیجه تغییرات مشابهی در پروتئین عدسی است، به همین ترتیب منجر به تاری دید یا عدم بینایی می‌شوند.
آسیب دیدگی مستقیم چشم، بلافاصله پس از جراحت یا چند هفته تا چند سال بعد، ممکن است منجر به آب مروارید شود. این عارضه ممکن است در اثر آسیب دیدگی ظاهر شود و در نتیجه افزایش پیدا نکند (ثابت باشد) یا پیشرونده باشد. جراحی چشم برای سایر شرایط، همچنین می‌تواند باعث ایجاد این بیماری شود. قرار گرفتن در معرض بیش از حد اشعه یونیزه کننده (اشعه ایکس)، اشعه مادون قرمز یا اشعه ماوراء بنفش، ممکن است باعث ایجاد این بیماری شوند. دیابت نیز با توسعه آب مروارید همراه است. بیماری التهابی چشم مانند اریتس یا یووئیت نیز ممکن است باعث ایجاد یا تسریع در توسعه آب مروارید در چشم درگیر شود.
بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی وجود دارند، که با توسعه آب مروارید همراه است. این موارد شامل دیستروفی میوتونیک، گالاکتوزمی، هموسیستینوری، بیماری ویلسون و سندرم داون و بسیاری دیگر است. عفونت‌های مادرزادی همراه با تبخال سیمپلکس، سرخچه، توکسوپلاسموز، سفلیس و بیماری عفونت سیتومگال نیز ممکن است منجر به آب مروارید شوند. داروهای زیادی وجود دارند که در صورت مصرف طولانی مدت می‌توانند باعث ایجاد آب مروارید ثانویه شوند. شایع‌ترین آن‌ها کورتیکواستروئیدهای خوراکی مانند، پردنیزون است که در حال حاضر برای طیف گسترده ای از شرایط پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اصطلاح آب مروارید مادرزادی، به این معنا است که وقتی کودک به دنیا می‌آید، سایه‌ای بر روی عدسی چشم خود دارد. این ممکن است در یک یا هر دو چشم وجود داشته باشد، ثابت یا پیشرونده باشد. علل این نوع از آب مروارید اغلب، شامل اختلالات ژنتیکی یا اختلالات رشدی عفونی یا غیر عفونی داخل رحمی است، که هر دو با ناهنجاری‌های جسمی کودک همراه است.
درماتیت آتوپیک، سایر بیماری‌های پوستی و غشاهای مخاطی، کم کاری تیروئید و هیپرپاراتیروئیدیسم با پیشرفت اولیه آب مروارید همراه هستند. بیمارانی که در سنین پایین دچار آب مروارید در هر دو چشم خود می‌شوند، اغلب خانواده‌هایی با زمینه آب مروارید موقت را دارند ( دلایل ژنتیکی)، حتی در صورت عدم وجود بیماری زمینهای شناخته شده در آن‌ها.
عوامل خطر آب مروارید
بالا رفتن سن، یک عامل خطر قابل توجهی برای ایجاد آب مروارید است. سابقه خانوادگی برای ابتلا به آب مروارید زودرس، وجود دیابت، مصرف دخانیات و قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید نیز از جمله عوامل آسیب‌زا در چشم است.
نشانه‌ها و علائم آب مروارید
ممکن است علائم و نشانه‌های آب مروارید را زود متوجه نشوید. هرچه آب مروارید پیشرفته‌تر شود، کاهش وضوح بینایی مشاهده میشود. حساسیت کنتراست از بین می‌رود، به طوری که سایه‌ها و رنگ‌ها واضح نیستند. ممکن است به نور حساسیت نشان دهید. هاله‌هایی ممکن است در اطراف چراغ‌ها مشاهده شوند و دید در شب نیز کم میشود. آب مروارید همیشه باعث ناراحتی یا درد در چشم نمی‌شود و ظاهر بیرونی چشم را تغییر نمی‌دهد.
علائم و نشانه‌های آب مروارید به طور کلی شامل موارد زیر هستند:
- دید سایه مانند، مه آلود یا شفاف
- حساسیت به نور خورشید، لامپ‌ها یا چراغ‌های جلو
- تابش خیره کننده (دیدن یک‌هاله در اطراف چراغ‌ها)، به خصوص هنگامی که شب‌ها با چراغ‌های جلو ماشین رانندگی می‌کنید.
- تغییر در نسخه‌های عینک، از جمله نزدیکی ناگهانی
- بینایی دوگانه
- برای خواندن به نور روشن تر نیاز پیدا می‌کنید.
- دشواری دید در شب (بینایی ضعیف در شب)
- تغییر در مسیر رنگی که می‌بینید.
عوارض آب مروارید چشم
گاهی اوقات، آب مروارید ممکن است طولانی شود و در تخلیه مایعات درون چشم اختلال ایجاد کند. علاوه بر این، نوع پیشرفته این عارضه ممکن است باعث نشت پروتئین به چشم شود و باعث التهاب چشم شود. پزشک ممکن است برای جلوگیری از بروز این عوارض جراحی را توصیه کند، حتی اگر کاهش بینایی فرد را آزار ندهد. وجود آب مروارید ممکن است ارزیابی بیماری‌های شبکیه را دشوارتر کند، زیرا پزشک برای معاینه شبکیه باید از طریق آب مروارید نگاه کند.
تشخیص آب مروارید
اگر علائم و نشانه‌هایی از آب مروارید دارید، برای معاینه کامل به چشم پزشکی مراجعه کنید. برای دیدن داخل چشم، پزشک باید مردمک چشم را کمی گشاد کند. در طول این آزمایش، از قطره‌های مخصوص چشم، برای گسترده‌تر کردن مردمک (قسمت سیاه چشم) استفاده میشود. وقتی مردمک چشم باز است، پزشک سلامت چشم را بررسی می‌کند. پزشک می‌تواند بررسی کند که آیا فرد به آب مروارید یا سایر مشکلات چشمی مبتلا است و چه مقدار از بینایی‌اش مسدود شده است.
درمان آب مروارید چشم
افراد مبتلا به آب مروارید زود هنگام، متوجه می‌شوند که تغییر عینک، استفاده از عینک آفتابی برای کاهش تابش نور و داشتن نور بهتر برای مطالعه، می‌توانند علائم آب مروارید را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. استفاده از ذره بین برای کار نزدیک و خواندن مطالب چاپی در اندازه مناسب نیز، ممکن است مفید باشد.
بسیاری از آب مرواریدها آزار دهنده نیستند و علائم کمی دارند. در آن شرایط، هیچ درمانی لازم نیست. با این حال، تنها درمان واقعی آب مروارید، جراحی برداشتن عدسی‌های تار شده است. در صورتی که بیمار توانایی انجام فعالیت‌های لازم در زندگی روزمره مانند، رانندگی، خواندن یا دیدن صفحه‌های رایانه حتی با عینک را نداشته باشد، جراحی پیشنهاد میشود و انتظار وجود دارد که درجه دید در نتیجه عمل بهبود یابد. پاسخ بیماران به وجود آب مروارید متفاوت است. وجود آب مروارید تنها در یک چشم، ممکن است برای یک بیمار خاص نگران کننده باشد و یا در بیمار دیگری علائم قابل توجهی ایجاد نکند.
اگر چشم، مشکلات دیگری نیز به همراه داشته باشد مانند گلوکوم، دژنراسیون ماکولا، رتینوپاتی دیابتی یا آسیب عصب بینایی، ممکن است عمل جراحی آب مروارید باعث بهبود بینایی نشود.
گاهی اوقات، در صورت جلوگیری از تشخیص یا معالجه مشکل دیگر چشم، مانند دژنراسیون ماکولا یا رتینوپاتی دیابتی، پزشک ممکن است برداشتن آب مروارید را توصیه کند. اگر هر دو چشم مبتلا به این عارضه باشند و جراحی مورد توافق قرار گیرد، جراحی روی چشم دوم به طور کلی حداقل یک هفته پس از چشم اول برنامه ریزی میشود. معمولاً گذشت یک دوره بسیار طولانی، بین دو عمل چشم، هیچ آسیبی به آن‌ها وارد نمی‌کند.
از آنجا که عدسی چشم برای تمرکز دقیق نور بر روی سطح شبکیه ضروری است و برداشتن آب مروارید مستلزم برداشتن عدسی است، جراحی مدرن باعث جدا شدن عدسی و قرار دادن یک عدسی مصنوعی جدید در چشم میشود. بررسی جهت اندازه، شکل و قدرت این عدسی، قبل از عمل انجام خواهد شد، تا عدسی‌های خاص در زمان جراحی برای کاشت در دسترس باشند.
جراحی آب مروارید به طور معمول شامل عدسی داخل چشمی مونوفوکال است که دارای یک مرکز ثابت در فاصله از پیش تعیین شده است. به طور کلی، فوکوس از راه دور قرار می‌گیرد. عدسی‌های داخل چشم چند منظوره نیز غالباً کاشته می‌شوند. مزایا و خطرات ناشی از این موارد را باید با چشم پزشک خود بررسی کنید. سالانه بیش از سه میلیون جراحی آب مروارید انجام میشود. این نوع جراحی، بسیار ایمن و مؤثر است و باعث بهبود بینایی در اکثر بیماران میشود.
در برخی موارد نادر، ممکن است به بیماری آب مروارید ثانویه مبتلا شوید. تاری دید در هفته‌ها، ماه‌ها یا سال‌ها بعد از عمل بر روی سطح عدسی‌های مصنوعی رشد میکنند. این بیماری با لیزر سریعی به نام کپسولوتومی خلفی برطرف میشود. این عمل فقط پنج دقیقه طول می‌کشد و بدین شکل است که چشم پزشک از لیزر برای باز کردن عدسی استفاده می‌کند تا مجدداً روشن شود. بینایی باید طی 24 ساعت بهبود یابد.
پیشگیری از بیماری آب مروارید
ابتلا به آب مروارید یک قسمت معمولی از پیری است. اما می‌توانید برای محافظت از سلامت چشم خود، چند قدم بردارید و روند آن را کند کنید:
- سیگار کشیدن را ترک کنید.
- از عینک آفتابی و کلاه لبه دار استفاده کنید تا آفتاب از چشمانتان دور شود.
به طور منظم از چشم مراقبت کنید. بعد از سن 60 سالگی هر یک سال یک بار چشم خود را معاینه کنید. اگر زودتر تحت درمان قرار بگیرید ممکن است جراحی راحت تری داشته باشید. تمامی افراد، اگر زندگی طولانی را سپری کنند، به آب مروارید دچار خواهند شد. هیچ روش علمی و اثبات شده ای وجود ندارد که مانع از ابتلا افراد به این عارضه شوند. پیشرفت آب مروارید با رعایت یک رژیم غذایی سالم نیز می‌تواند کند شود.
چشم انداز بیماران مبتلا به آب مروارید
افراد ممکن است چند روز پس از برداشتن آب مروارید دچار تاری دید شوند، اما باید در طی چند هفته اول متوجه بهبود بینایی خود شوند. 9 نفر از هر 10 نفری که آب مروارید خود را عمل میکنند، دید بهتری پیدا میکنند. بعد از عمل جراحی، هنوز ممکن است نیاز به زدن عینک داشته باشید.
منابع:
