همه چیز درباره آلرژی

 

 

آلرژی یا حساسیت چیست؟

همه ما دست ‌کم یک ‌بار با شدت و ضعف متفاوت حساسیت یا آلرژی را تجربه کرده‌ایم. مواد آلرژی‌زا موادی هستند که بدن ما آن‌ها را خطرناک تلقی می‌کند و درنتیجه سیستم ایمنی در برابر آن موضعی دفاعی می‌گیرد. واکنش‌های سیستم ایمنی بدن می‌تواند ضعیف یا شدید باشد و حتی در مواردی جان ما را تهدید کند.

متداول‌ترین مواد آلرژی‌زا عبارت‌اند از:

مواد و ذرات موجود در هوا و محیط مانند مایت‌ها، غبار خانگی، کپک، شوره حیوانات، گرده گیاهان، علف‌ها، غذاها، داروها و نیش حشرات سمی.

افراد معمولاً به بیش از یک مورد آلرژی دارند و سیستم ایمنی افراد، واکنش‌های متفاوتی در مقابل مواد آلرژی‌زا از خود نشان می‌دهد. تحریک بینی و چشم، آسم، اگزما، کهیر و شوک آنافیلاکسی می‌تواند از جمله این موارد باشد.

آلرژی چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

 

به‌طورکلی واکنش آلرژیک زمانی اتفاق می‌افتد که آنتی‌بادی‌های آلرژی در بدن فرد ایجاد می‌شود که به آن‌ها ایمنوگلوبین E یا IgE گفته می‌شود. هر مختص یک ماده آلرژی‌زا است.

آنتی‌بادی‌های IgE محکم به سلول‌های آلرژی به نام ماست سل یا بازوفیل در پوست، مسیرهای هوایی، دستگاه گوارش و اطراف رگ‌های خونی متصل می‌شوند. اتصال این آنتی‌بادی‌ها نشان‌دهنده شناسایی یک ماده آلرژی‌زا بوده و سلول‌های آلرژی را فعال می‌کند. این سلول‌ها ماده‌ای به نام هیستامین آزاد می‌کنند. هیستامین ماده شیمیایی است که باعث ایجاد کهیر، آب‌ریزش بینی، عطسه و خارش می‌شود. با توجه به این‌که این واکنش در کجای بدن اتفاق می‌افتد، علائم متفاوتی بروز پیدا می‌کند.

 

آلرژی و نقص سیستم ایمنی

علائم و بیماری‌های آلرژی به علت فعال شدن سیستم ایمنی و واکنش آن به مواد عمدتاً بی‌ضرر و بی‌خطر مانند گرده‌ها، شوره حیوانات اهلی یا برخی مواد غذایی ایجاد می‌شود. به همین علت ابتلا به آلرژی در افرادی که دچار نقص ایمنی هستند، موضوعی گیج‌کننده است.

در حقیقت افرادی که دچار ضعف ایمنی هستند احتمالاً خیلی بیشتر از افراد معمولی دچار آلرژی می‌شوند، اگرچه ممکن است الگوی آن در همه افراد مشابه نباشد. معمولاً افرادی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند، به‌اندازه افرادی که سیستم ایمنی مقاومی دارند، با آلرژی مشکل ندارند. بااین‌حال برخی تغییرات در سیستم ایمنی در برخی بیماری‌های نقص ایمنی می‌تواند باعث افزایش احتمال آلرژی شود.

 

اشکال مختلف آلرژی

تب یونجه یا آلرژی فصلی

تب یونجه یا آلرژی فصلی و رینیت آلرژیک باعث عطسه، خارش، گرفتگی بینی و آب‌ریزش بینی در هنگام تنفس مواد آلرژی‌زا می‌شود. همچنین قرمز و خارشی شدن چشم‌ها نیز ممکن است اتفاق بیفتد.

زمان و شدت بروز علائم، بسته به مواجه با مواد آلرژی‌زا متفاوت است. مثلاً افرادی که به گرده گل‌ها آلرژی دارند، در فصل بهار علائمشان تشدید می‌شود. افرادی که دچار آلرژی به گیاهان پاییزی هستند در فصل پاییز علائمشان بروز می‌کند. درصورتی‌که گرفتگی بینی خیلی شدید باشد، ممکن است منجر به رینوسینوزیت شود که در آن مایعات و فشار در سینوس‌ها افزایش‌یافته و باعث ناراحتی و درد و احتمال بروز عفونت می‌شود. این وضعیت به‌ویژه در افرادی که دچار ضعف ایمنی هستند می‌تواند مشکل‌ساز شود.

مشخص کردن این‌که آیا مشکلات سینوس در اثر عفونت، آلرژی یا ترکیبی از هر دو ایجادشده است، دشوار خواهد بود.

کنترل علائم آلرژی فصلی

• تا حد امکان از مواد آلرژی‌زا مانند مایت غبار خانگی، کپک یا شوره حیوانات دوری کنید.
• آنتی‌هیستامین خوراکی غیر آرام‌بخش مصرف کنید. سیتریزین، فگزافنیدین یا لوراتادین، بنادریل (دیفن هیدرامین) یا هیدروکسی زین ازجمله داروهای آنتی هیستامین متداول مورد استفاده هستند اما بعد از مصرف این داروها دچار خواب‌آلودگی می‌شوید. پس این داروها را باید با احتیاط مصرف کنید.
• در موارد شدیدتر بخصوص در گرفتگی بینی می‌توانید داروهای استروئیدی بینی استفاده کنید.
• تزریق آمپول (ایمنی درمانی) نیز یکی از روش‌های درمانی است.

آسم آلرژیک

آسم آلرژیک یک وضعیت مزمن آلرژی در ریه‌ها است. افرادی که دچار آسم و آلرژی هستند، پس از استنشاق چیزهایی که به آن‌ها آلرژی دارند دچار مشکل می‌شوند. این افراد پس از استنشاق موادی مثل گرده گیاهان یا کپک، دچار مشکلات تنفسی مانند خس‌خس، تنگی نفس و سرفه می‌شوند.

تغییرات دما، سیگار، بوهای شدید و مواد غیر آلرژی‌زا نیز می‌توانند باعث تحریک علائم شوند. معمولاً آسم بر اساس علائم و تست عملکرد مسیرهای هوایی ریه از طریق دستگاه تشخیص داده می‌شود.

آسم یک بیماری مزمن است که مستلزم مدیریت مادام‌العمر است. درمان آسم شامل درمان‌هایی مانند آلبوترول برای اتساع مسیرهای هوایی باریک شده است که موجب برطرف شدن فوری علائم می‌شود. برای بیشتر بیماران بسته به‌شدت و دفعات علائم، مصرف روزانه استروئیدهای استنشاقی و داروهای دیگر برای پیشگیری از بروز علائم و کنترل بیماری لازم است.

برای بیمارانی که دچار نقص ایمنی شناخته‌شده یا مشکوک هستند، حمله‌های آسم بخصوص حمله‌هایی که همراه با تب دیده می‌شود، ممکن است با سینه پهلو (ذات‌الریه) اشتباه گرفته شود. تمیز بین حمله آسم و سینه پهلو بسیار مهم است زیرا درمان این دو مشکل کاملاً متفاوت است.

 

آلرژی غذایی

آلرژی‌های غذایی حاصل واکنش سیستم ایمنی به برخی غذاها است. علائم آلرژی غذایی معمولاً ظرف چند دقیقه تا چند ساعت پس از صرف غذایی که فرد به آن آلرژی دارد، بروز می‌کند. علائم آلرژی غذایی می‌تواند شامل کهیر (که مشابه گزیدگی پشه است)، گُر گرفتگی و خارش پوست، استفراغ، اسهال و دل‌درد باشد.

در موارد شدید دشواری تنفس، احساس بسته شدن مسیر گلو، کاهش شدید فشار خون و از هوش رفتن نیز ممکن است اتفاق بیفتد. آلرژی‌های غذایی با اجتناب از غذاهای آلرژی‌زا درمان می‌شوند. در موارد واکنش آنافیلاکسی، تزریق اپی‌نفرین لازم است.

عدم تحمل غذایی

عدم تحمل غذایی ارتباطی با سیستم ایمنی ندارد و معمولاً خطری برای فرد ایجاد نمی‌کند. یکی از شایع‌ترین موارد آلرژی عدم تحمل لاکتوز است که در آن کمبود آنزیم تجزیه کننده قند لاکتوز  موجود در شیر (آنزیم لاکتوز) باعث کرامپ شکم و اسهال می‌شود.

این علائم پس از مصرف محصولات لبنی ایجاد می‌شود. بیماری سلیاک که در آن فرد پس از مصرف غذاهای حاوی گلوتن مانند گندم دچار علائم گوارشی می‌شود، یک بیماری ایمنی مربوط به گندم است و ارتباطی با آلرژی غذایی ندارد.

اگزما  

اگزما یا درماتیت آتوپیک یک التهاب مزمن پوستی است که گاهی اوقات با مواجهه با مواد آلرژی‌زا در محیط یا غذای مصرفی به‌خصوص در کودکان تشدید می‌شود. مشکل اصلی اگزما معمولاً تجزیهٔ سد پوستی و فعال شدن سیستم ایمنی در پوست است که منجر به التهاب همراه با خارش شدید می‌شود.

عملکرد سد پوستی شامل حفظ رطوبت پوست و جلوگیری از نفوذ باکتری‌ها و مواد آلرژی‌زا است. از بین رفتن این سد منجر به خشکی پوست و افزایش احتمال عفونت می‌شود. در کنار هم قرار گرفتن زمینه ژنتیکی و عوامل محیطی در کودکی، نقش مهمی در ابتلا به اگزما ایفا می‌کند.

درمان اگزما مستلزم حفظ سلامت سد پوستی است که این کار با حمام کردن مکرر و استفاده از مرطوب‌کننده انجام می‌شود. مرطوب‌کننده برای حفظ رطوبت و جلوگیری از نفوذ مواد نامناسب و استفاده از استروئیدهای موضعی یا داروهای دیگر برای کاهش واکنش سیستم ایمنی پوست انجام می‌شود.

در برخی از بیماران که دچار نقص سیستم ایمنی اولیه هستند، باکتری‌های موجود در پوست می‌تواند علائم را تشدید کنند.

اغلب آنتی‌بیوتیک‌های موضعی و خوراکی باید استفاده شود. به‌علاوه بسیاری از موارد به استفاده از عامل سفیدکننده در آب وان حمام یا آب کلر استخر پاسخ می‌دهند. این مواد باکتری‌های بد موجود در پوست را از بین می‌برند.

آلرژی‌های دارویی و عدم تحمل دارو

آلرژی‌های دارویی و عدم تحمل دارو در افرادی که دچار نقص ایمنی هستند بسیار متداول‌تر است.

به‌طورکلی هر چه افراد بیشتر در معرض انواع مختلف داروها قرار بگیرند، احتمال ابتلا به آلرژی دارویی یا عدم تحمل دارو بیشتر می‌شود. واکنش به داروها لزوماً به معنی آلرژی داشتن فرد نیست بلکه به این معناست که فرد باید بیشتر مراقب باشد تا از واکنش‌های جدی اجتناب شود. در این مورد هم مشابه آلرژی‌های غذایی، بسیاری از واکنش‌ها آلرژی حقیقی ناشی از IgE نیست. بااین‌حال این واکنش‌ها ممکن است شدید بوده و باید خیلی جدی گرفته شود.

ارزیابی کامل واکنش‌های پیشین برای اطمینان یافتن از احتمال خطر مصرف دارو بسیار مهم است. در برخی از بیمارانی که به داروها واکنش آلرژیک نشان می‌دهند به‌خصوص در مورد داروهای آنتی‌بیوتیک، می‌توان موقتاً بیماران را حساسیت‌زدایی و در موقعیت‌های خطرناک داروهای حیاتی را مصرف کرد.

 

روش‌های تشخیص آلرژی

متداول‌ترین آزمایش‌‌ها برای تشخیص آلرژی تست خراش پوستی و آزمایش خون است.

خراش پوستی شامل یک قطره ماده آلرژی‌زا و برداشتن نمونه کوچکی از سطح پوست است. واکنش مثبت منجر به چیزی شبیه به کهیر می‌شود.

آزمایش خون می‌تواند نشان دهد آیا خون فرد حاوی IgE که به ماده آلرژی‌زای موردنظر واکنش نشان می‌دهد است یا خیر. اعتبار نتایج بسته به ماده آلرژی‌زای مورد آزمایش متفاوت است (مواد آلرژی‌زای غذایی بیشترین دقت را نشان می‌دهند).

بااین‌حال به‌خصوص در شرایطی که میزان IgE بالاست و در شرایطی که فرد دچار نقص ایمنی باشد گاهی اوقات تفسیر نتایج دشوار است.

تست آلرژی در افراد مبتلابه نقص ایمنی اولیه نباید بدون کمک فردی که مرتب از بیمار مراقبت می‌کند، تفسیر شود.

در صورت داشتن پرسش در این زمینه با دکتر یعقوب محبوبی اسکوئی متخصص ایمنی‌شناسی در ارتباط باشید.

 

پیش‌گیری، بهترین درمان آلرژی 

بهترین روش برای مبارزه با آلرژی، دوری از ماده آلرژی‌زا است.

نکاتی برای پیش‌گیری از آلرژی 

 ازآنجاکه بسیاری از بیماران به مایت‌های موجود در گرد و غبار خانگی حساسیت دارند، رعایت کردن نکات زیر توصیه می‌شود:

• شستن هر هفته تمام ملحفه‌ها، روکش‌ها، پرده‌ها و اسباب‌بازی‌های نرم در آب 60 درجه سانتی‌گراد
• تهویه مناسب هوای داخل محیط‌های سربسته
• کاهش رطوبت محیط
• غبارگیری و جارو کشیدن مرتب فرش‌ها با جاروبرقی دارای فیلتر ذرات ریز
• استفاده از سرامیک یا پارکت چوبی به‌جای فرش
• بسته نگاه داشتن در و پنجره در فصول گرده‌افشانی
• استفاده از ماسک در فضاهای روباز
• محدود کردن ورود حیوان یا پرنده خانگی
• استفاده از دستگاه‌های کاهش رطوبت و رساندن میزان رطوبت اماکن سربسته تا زیر 50 درصد

هرازگاهی حمام و سایر مناطق مرطوب را با محلول آمونیاک 5 درصد شست‌وشو دهید.

در اوج آلودگی هوا یا هنگام وجود هاگ‌های قارچ در هوا از قرار گرفتن در معرض هوای آزاد خودداری کنید.

می‌توانید سوالات خود درباره آلرژی را با دکتر لیلی شاه حسینی پزشک عمومی در میان بگذارید.