ماموگرافی چیست؟

یکی از متداول‌ترین سرطان­‌ها در میان زنان در جهان، سرطان پستان است که سالانه در حدود ۲ میلیون نفر را درگیر می­‌کند. این آمار در حدود ۱۲ درصد کل سرطان‌های ثبت شده و ۲۵ درصد سرطان‌های ثبت شده در بین زنان است. این آمار در ایران حدود ۱۳۰۰۰ زن در سال است و برای مردان ایرانی، آمار ابتلا به سرطان پستان یک درصد زنان است. با توجه به این آمار، غربالگری و تشخیص به موقع، آمار مرگ و میر بر اثر این بیماری را به شدت کاهش خواهد داد.

ماموگرافی نوعی عکس برداری اشعه‌ی ایکس از پستان است. این روش اصلی‌ترین شیوه‌ی غربالگری سرطان پستان در جهان است. با این روش متخصصان می‌توانند علائم اولیه‌ی این بیماری را تا ۳ سال قبل از اینکه در بدن بیمار احساس شود، تشخیص دهند.

 

پیشرفت‌های اخیر در زمینه‌ی ماموگرافی چیست؟

سه پیشرفت اخیر در زمینه‌ی ماموگرافی شامل ماموگرافی دیجیتال، تشخیص به کمک رایانه و توموسنتز پستان است.

• ماموگرافی دیجیتال که به آن ماموگرافی دیجیتال تمام زمینه یا FFDM نیز گفته می‌شود، یک سیستم ماموگرافی است که در آن فیلم اشعه ایکس، با  تصاویرالکترونیکی جایگزین می‌شود و اشعه ایکس را به تصاویر ماموگرافی دیجیتال از پستان تبدیل می‌کند. این سیستم‌ها مشابه آنچه در دوربین‌های دیجیتال یافت می‌شود، عمل می‌کند و کارایی آنها تصاویر بهتر، با دوز تابش کم را امکان پذیر می‌کند. این تصاویر از پستان برای بررسی توسط رادیولوژیست و ذخیره‌سازی طولانی مدت به کامپیوتر منتقل می‌شود. تجربه بیمار در حین انجام ماموگرافی دیجیتال مانند داشتن ماموگرافی فیلم معمولی است.

• سیستم‌های تشخیص رایانه ای یا CAD  ، تصاویر ماموگرافی دیجیتالی شده را برای مناطق غیر طبیعی از نظرتراکم، جرم یا کلسیفیکاسیون جستجو می‌کنند تا با دقت هرچه تمام‌تر، وجود سرطان را تشخیص دهد. سیستم CAD این مناطق را بر روی تصاویر برجسته می‌کند و به رادیولوژیست هشدار می‌دهد تا این منطقه را به دقت ارزیابی کند.
• توموسنتز پستان، که ماموگرافی سه بعدی، توموسنتز دیجیتال پستان یا DBT  نیز نامیده می­شود، نوعی تصویربرداری پیشرفته از پستان است که در آن تصاویر متعددی از پستان از زوایای مختلف گرفته و بازسازی یا سنتز می‌شود. مجموعه‌ی این تصاویر، یک تصویر سه بعدی و واضح از پستان می‌سازند که کوچکترین چیز غیرمعمولی را نیز نشان می‌دهند.

اگرچه دوز تابش اشعه برای بعضی از سیستم‌های توموسنتز پستان، کمی بیشتر از دوز مصرفی در ماموگرافی استاندارد است، اما همچنان در حد ایمن باقی مانده است. برخی از سیستم‌های پیشرفته دارای دوزهای بسیار مشابه ماموگرافی معمولی هستند. مطالعات گسترده جمعیتی نشان داده است که غربالگری با توموسنتز پستان منجر به بهبود میزان تشخیص سرطان پستان و کاهش بازخوانی مجدد فرد برای آزمایش‌های بیشترمی‌شود. یعنی کاهش دفعاتی که زنان به دلیل یک یافته بالقوه غیر طبیعی از ماموگرافی، برای آزمایش‌های اضافی فراخوانی می‌شوند.

توموسنتز پستان همچنین مزایای زیر را به همراه دارد:

1. تشخیص زودهنگام سرطان‌های کوچک پستان که ممکن است در یک ماموگرافی معمولی پنهان باشد.
2. حذف نمونه برداری غیرضروری یا آزمایشات اضافی
3. احتمال بیشتر برای تشخیص تومورهای متعدد پستان
4. تصاویر واضح‌تر از ناهنجاری در بافت متراکم پستان
5. دقت بیشتر در مشخص کردن اندازه، شکل و محل ناهنجاری‌های پستان

 

انواع اصلی ماموگرافی چه چیزهایی هستند؟

  ۱. ماموگرافی غربالگری: این آزمایش به دنبال سرطان پستان، در زنان بدون علامت است. هدف این است که ابتلا به بیماری زودهنگام تشخیص داده شود، در حالی که ممکن است قابل درمان باشد. سازمان‌ها دستورالعمل‌های غربالگری را براساس مزایا و خطرات ماموگرافی تهیه می‌کنند. این توصیه‌ها ممکن است در کشورهای مختلف کمی متفاوت باشد. در ایران توصیه   می‌شود که زنان بین سنین ۴۰  تا ۷۰ سالگی حداقل هر دوسال یکبار، تحت غربالگری ماموگرافی قرار بگیرند. این آزمایش برای جوانان در سنین باروری توصیه نمی‌شود، زیرا به دلیل بافت متراکم پستان در آن‌ها، ماموگرافی، تشخیص دقیقی نخواهد داشت ضمن اینکه تاثیرات مخرب اشعه‌ی ایکس برروی جوانان بیشتر است.

   ۲. ماموگرافی تشخیصی:  ممکن است پزشک، این آزمایش را برای پاسخ به سوال خاصی تجویز کند یا برای اینکه درباره‌ی یک علامت خاص بیشتر بداند. این تست به دلایل زیر توصیه می‌شود:

• ماموگرافی غربالگری منطقه مشکوکی را نشان می‌دهد.
• شما احساس یک توده در پستان داشته باشید.
• علائم غیرمعمول دیگری داشته باشید.

در یک ماموگرافی تشخیصی، معمولاً بیشتر از ماموگرافی غربالگری، از پستان عکس می‌گیرند.

 

چه کسی ماموگرافی را برای بیماران انجام می‌دهد؟

این آزمایش توسط یک متخصص ماموگرافی که ماموگرافر نامیده می‌شود، انجام می­پذیرد. یک ماموگرافر به طور ویژه برای گرفتن عکس اشعه ایکس از پستانها آموزش دیده است. متخصصی که در خواندن آزمایشات تصویربرداری پزشکی تخصص دارد، ماموگرافی را بررسی می‌کند. به این متخصصان، رادیولوژیست گفته می­شود.

تجویز این عکسبرداری، به متخصصان زنان و زایمان مربوط می‌شود و توصیه‌های مربوطه نیز به وسیله‌ی آن‌ها انجام می‌شود.

 

چگونه باید برای ماموگرافی آماده شویم؟

مباحثی که باید با تیم مراقبت‌های بهداشتی خود مطرح کنید شامل موارد زیر است. در مورد علائم پستانی که تجربه می‌کنید توضیح دهید. در صورت بارداری یا شیردهی به آن اشاره کنید. در هر دو مورد، پزشک احتمالاً توصیه می‌کند، انجام این آزمایش را به تعویق بیندازید.

برنامه‌ریزی و سایر آمادگی‌های مربوط به زمان ماموگرافی:

• زمانبندی آزمایش را طی 2 هفته پس از پایان دوره‌ی قاعدگی در نظر بگیرید. سینه­‌ی خانم­‌ها در این مدت کمترین حساسیت را دارند.

عوامل دیگری که ممکن است حساسیت پستان را کاهش دهند نیز وجود دارند. مانند:

• یک هفته قبل از آزمایش از مصرف کافئین خودداری کنید.
• مصرف داروی مسکن بدون نسخه در روز آزمایش توصیه می‌شود.

آماده سازی مالی قبل از انجام آزمایش: با ارائه دهنده‌ی بیمه‌ی خود مشورت کنید. بپرسید آیا بیمه هزینه‌های ماموگرافی را پوشش می‌دهد یا خیر؟ همچنین بپرسید که آیا ممکن است نیاز به پرداخت بخشی از آن داشته باشید؟ البته لازم به ذکر است که در ایران، ماموگرافی تحت پوشش بیمه‌های عادی نیست و تنها در صورت داشتن بیمه تکمیلی بخشی از هزینه‌های مربوط به آن جبران خواهد شد. بنابراین بهتر است قبل از انجام این عکسبرداری، حتما تحت پوشش بیمه‌های تکمیلی قرار بگیرید.

آمادگی جسمانی قبل از انجام ماموگرافی:

برای انجام این تست باید از مصرف موارد زیر اجتناب کنید:

۱. خوشبو کننده‌ها و انواع عطر

۲. ضد تعریق‌ها

۳. پودر­ها

۴.لوسیون‌ها

این موارد بقایایی روی پوست باقی می‌گذارند که می‌تواند لکه‌هایی روی عکس‌های اشعه ایکس ایجاد کند.

جواهراتی را که با اشعه ایکس تداخل دارند همراه نداشته باشید. از شما خواسته می‌شود لباس‌های خود را از بالای کمر بردارید و یک لباس بیمارستان بپوشید که  قسمت جلوی آن باز می‌شود.

این موارد را به ماموگرافر خود اطلاع دهید:

• در صورت داشتن ایمپلنت های پستان
• در صورت داشتن جراحی قبلی پستان (ممکن است از شما خواسته شود هر گونه زخم را نشان دهید)
• داشتن هر بخش نگران کننده در پستان

این موضوع  به تکنسین کمک می‌کند تا ماموگرافی را بهتر انجام دهد. و به رادیولوژیست کمک می­کند تا ماموگرافی شما را با دقت بیشتری بخواند. اگر قبلاً جراحی پستان انجام داده باشید، ممکن است تکنسین در محل اسکار، مارکرهای کوچکی را روی پوست شما بچسباند. این به رادیولوژیست نشان می‌دهد که در کجا بیشترین خطر عود را دارید.

اگر قبلاً ماموگرافی انجام داده اید، کپی از تصاویر را برای به اشتراک گذاشتن با رادیولوژیست به همراه داشته باشید.

 

اساس کار دستگاه ماموگرافی چگونه است؟

دستگاه ماموگرافی جعبه‌ای مستطیل شکل است که لوله ای در آن اشعه ایکس تولید می‌کند. این واحد به طور انحصاری برای معاینه با اشعه ایکس از پستان، با لوازم جانبی ویژه­ای که اجازه می‌دهد فقط پستان در معرض اشعه ایکس قرار گیرد، استفاده می‌شود. این دستگاه به دستگاه دیگری متصل است که دارای یک صفحه پلاستیکی و صفحه‌ی دیگری روی آن قرار می­گیردْ، پستان را نگه داشته و فشرده می‌کند.

اشعه ایکس نوعی تابش مانند نور یا امواج رادیویی است. این اشعه از اکثر اجسام از جمله بافت‌های بدن عبور می‌کند. هنگامی که اشعه ایکس، به دقت به بخشی از بدن که مورد معاینه قرار گرفته است، می‌تابد، انشعاب، کمی تشعشع ایجاد کرده که از بدن عبور می­کند. این تشعشع، یک تصویر را بر روی فیلم عکاسی یا ردیاب مخصوص ضبط می‌کند.

قسمتهای مختلف بدن اشعه ایکس را در درجات مختلف جذب می‌کنند. استخوان متراکم مقدار زیادی از اشعه را جذب می‌کند در حالی که بافت نرم مانند عضله، چربی و اندام‌ها باعث عبور بیشتر اشعه می‌شود. در نتیجه، استخوانها در تصاویر اشعه ایکس سفید به نظر می‌رسند. بافت نرم در سایه‌های خاکستری ظاهر می‌شود. در حالی که هوا سیاه نشان داده می­شود.

ماموگرافی به صورت سرپایی انجام می شود.

در طول ماموگرافی، یک متخصص رادیولوژی متخصص واجد شرایط، پستان شما را در واحد ماموگرافی قرار می‌دهد. سینه شما روی سکویی خاص قرار می‌گیرد و با یک سطح پلاستیکی شفاف فشرده می‌شود. این فناوری به تدریج پستان شما را فشرده می‌کند.

فشرده سازی پستان به دلایل زیر انجام می‌شود:

• ضخامت پستان را یکنواخت می‌کند تا بتوان تمام بافت را تصویر کرد.
• بافت را گسترش می‌دهد تا با پوشاندن بیش از حد بافت پستان، ناهنجاری‌های کوچک کمتر پنهان شود.
• استفاده از دوز کمتری از اشعه ایکس را ممکن می‌کند، زیرا مقدار ناز­ک­‌‌تری از بافت پستان در حال تصویربرداری است.
• سینه را ثابت نگه می‌دارد تا تاری تصویر ناشی از حرکت به حداقل برسد.
• برای افزایش وضوح تصویر، پراکندگی اشعه ایکس را کاهش می‌دهد.

اگرچه پروسه‌ی تصویربرداری به تنهایی، فقط حدود ۱۰ دقیقه زمان می‌برد، اما کل زمان ماموگرافی در حدود یک ساعت به طول می‌انجامد. این زمان شامل آماده سازی قبل تصویربرداری مانند تعویض لباس، تصویربرداری، فرستادن تصاویر و تایید آن می‌شود. انجام ماموگرافی برای اکثر خانم‌ها ناراحت کننده است و به نظر برخی از زنان دردناک است. هر چند انجام ماموگرافی فقط چند دقیقه طول می‌کشد و درد کاملا موقتی است. دردی که احساس می­شود بستگی به مهارت ماموگرافر، اندازه سینه‌ها و میزان فشار دادن آنها دارد.

می‌توانید بلافاصله پس از انجام ماموگرافی به فعالیت‌های معمول خود برگردید. نتایج این تست را معمولا در مدت 30 روز یا کمتر دریافت خواهید کرد.

 

ماموگرافی چه مزایایی دارد؟

غربالگری ماموگرافی خطر مرگ ناشی از سرطان پستان را کاهش می‌دهد. برای تشخیص انواع سرطان پستان از جمله سرطان مجاری و لابول مهاجم مفید است.

غربالگری ماموگرافی توانایی پزشک در تشخیص تومورهای کوچک را بهبود می‌بخشد. وقتی سرطان‌ها کوچک باشد، زنان گزینه‌های درمانی بیشتری پیش رو دارند.

استفاده از ماموگرافی غربالگری، تشخیص رشد کوچک غیر طبیعی بافت، محدود به مجاری شیر در پستان را افزایش می‌دهد ، که به آن سرطان مجاری درجا می‌گویند.

پس از معاینه با اشعه ایکس، هیچ اشعه‌ای در بدن بیمار باقی نمی‌ماند.

اشعه ایکس معمولاً هیچ عارضه‌ی جانبی در محدوده‌ی تشخیصی معمول این آزمایش ندارد.

 

عوارض مرتبط با ماموگرافی چیست؟

همانند هر نوع تصویربرداری اشعه­ی ایکس دیگر، شما در طی ماموگرافی نیز در معرض تابش بسیار کمی قرار می‌گیرید. در نتیجه خطر این تست بسیار کم است. اگر خانمی حامله باشد و قبل از موعد زایمان به ماموگرافی ضروری احتیاج داشته باشد، در طول ماموگرافی به طور معمول پیش‌بندی از جنس سرب می‌پوشد تا اشعه‌ی ایکس از آن عبور نکند و خطر آن برای جنین به حداقل برسد.

همیشه در اثر قرار گرفتن بیش از حد در برابر اشعه، احتمال کمی برای سرطان وجود دارد. با این حال، مزیت تشخیص دقیق بسیار بیشتر از خطر است. دوز تابش موثر برای این روش متفاوت است.

دیگر ضرر این آزمایش این است که ممکن است ماموگرافی مثبت کاذب وجود داشته باشد. پنج تا 15 درصد از ماموگرافی‌های غربالگری نیاز به آزمایش بیشتر مانند ماموگرافی اضافی یا سونوگرافی دارند. بیشتر این آزمایشات طبیعی است. اگر یافته غیرطبیعی وجود داشته باشد، ممکن است لازم باشد پیگیری یا نمونه برداری انجام شود. بیشتر نمونه برداری‌ها تایید می‌کنند که هیچ سرطانی وجود ندارد. تخمین زده می‌شود زنی که بین 40 تا 49 سال، سالانه ماموگرافی انجام دهد، در حدود 30 درصد احتمال انجام ماموگرافی مثبت کاذب و حدود 7 تا 8 درصد احتمال انجام بیوپسی بی‌مورد پستان در این دهه وجود دارد.

 

محدودیت‌های ماموگرافی چیست؟

بسیار مهم است که درک کنیم همه‌ی سرطان‌های پستان در ماموگرافی دیده نمی‌شوند. تفسیر ماموگرافی ممکن است دشوار باشد زیرا پستان طبیعی برای هر زن متفاوت به نظر می­رسد. همچنین، در صورت وجود پودر یا ترشح روی پستانها یا عمل جراحی قبلی پستان، ممکن است ظاهر تصویر به خطر بیفتد. از آنجا که تصویر کردن برخی از سرطان­های پستان به سختی انجام می‌شود، ممکن است یک رادیولوژیست بخواهد تصویر را با نظرات معاینات قبلی مقایسه کند.

 

اگر نتایج ماموگرافی غیرطبیعی باشد چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر ماموگرافی ناحیه غیرطبیعی در پستان را نشان دهد، پزشک آزمایشات اضافی را برای بیمار تجویز می‌کند. اگرچه توده‌ها در اکثر موارد غیرسرطانی هستند، اما تنها راه قطعیت انجام آزمایش‌های اضافی مانند سونوگرافی یا MRI است. اگر آزمایش‌های بیشتر نشان دهد که این توده جامد است، رادیولوژیست شما ممکن است نمونه برداری را توصیه کند، روشی که در آن سلول‌ها از یک منطقه مشکوک خارج می‌شوند تا وجود سرطان بررسی شود.

 

منبع: www.cdc.gov