بیماری ایدز چیست؟ علائم و درمان بیماری ایدز

بیماری ایدز (AIDS)، ویروسی است که به سلول‌های سیستم ایمنی بدن آسیب می‌رساند و توانایی آنها را در مقابله با عفونت‌ها و بیماری‌ها تضعیف می‌کند. اچ آی وی یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی، نامی است برای توصیف تعدادی از عفونت‌ها و بیماری‌های بالقوه که تهدید کننده زندگی فرد هستند. ویروس HIV می‌تواند از فردی به فرد دیگری قابل انتقال باشد. در حال حاضر درمانی برای بیماری ایدز وجود ندارد، اما درمان‌های دارویی بسیار مؤثری وجود دارد که اکثر مبتلایان به این ویروس را قادر می‌سازد تا زندگی طولانی مدت و سالمی داشته باشند. با این حال، برای شناخت بیشتر این عارضه با مقاله دیگری از رسا همراه باشید.

 

بیماری ایدز یا HIV چیست؟

ویروس نقص سیستم ایمنی بدن (HIV) با از بین بردن لنفوسیت‌های سلول T CD4 که نوعی از گلبولهای سفید هستند، سیستم دفاعی بدن را تضعیف می‌کند. سلول‌های T معمولاً به محافظت بدن در برابر حملات باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر میکروب‌ها کمک می‌کنند. وقتی HIV سلول‌های CD4 را از بین می‌برد، بدن در برابر انواع مختلف عفونت‌ها آسیب پذیر می‌شود. این عفونت‌ها «فرصت طلب» نامیده می‌شوند، زیرا معمولاً تنها در صورت ضعیف بودن سیستم دفاعی بدن، این فرصت را دارند که به بدن حمله کنند. عفونت HIV همچنین خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها، بیماری‌های مغز و اعصاب، زوال بدن و حتی امکان مرگ را نیز افزایش می‌دهد.

شماری از علائم و بیماری‌هایی که در هنگام عفونت HIV ایجاد می‌شوند و به شدت سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کنند، سندرم نقص ایمنی اکتسابی یا ایدز نامیده می‌شوند. در سال 1981، هنگامی که پزشکان برای اولین بار ایدز را به عنوان یک بیماری جدید شناسایی کردند، اطلاعات زیادی را درباره چگونگی آلوده شدن فرد به این بیماری به دست آوردند. این ویروس از طریق تماس با مایعات بدن فرد آلوده، به ویژه از طریق خون، مایع منی و واژن گسترش می‌یابد. این بیماری از طریق برخی موارد زیر نیز قابل انتقال است:

• در طول رابطه جنسی (مقعدی، واژنی و دهانی)
• با خون آلوده (دریافت خون آلوده یا واکسن زدن با سوزن آلوده)
• با به دنیا آمدن نوزاد توسط مادری که مبتلا به HIV است.
• هنگامی که ذرات HIV در داخل بدن، به سلول‌های CD4 حمله می‌کنند و از مواد ساختمانی خود سلول‌ها برای تولید میلیاردها ذره HIV استفاده می‌کنند. این ذرات جدید باعث می‌شوند سلول‌های آلوده CD4 در حال از هم پاشیدن (ترکیدن) باشند. ذرات جدید می‌توانند وارد جریان خون شوند و سلول‌های دیگر را نیز آلوده کنند.

هنگامی‌ که شخصی به ایدز مبتلا شود، تعداد سلول‌های CD4 در بدنش کاهش پیدا خواهد کرد. این بیماری از زمان شروع عفونت، به طور فعال خود را کپی می‌کند و سلول‌های CD4 را نابود می‌کند. سرانجام، سطح تعداد سلول‌های CD4 از مرز مورد نیاز، برای دفاع از بدن در برابر عفونت‌ها پایین می‌آیند و فرد به بیماری ایدز مبتلا می‌شود. میلیون‌ها نفر در سراسر جهان که این بیماری را دارند، نمی‌دانند که واقعاً آلوده هستند. برای افراد آلوده به HIV مهم است که وضعیت خود را بدانند تا بتوانند قبل از ابتلا به این عارضه، معالجات پزشکی را انجام دهند. آنها می‌توانند برای جلوگیری از انتقال این ویروس به شخص دیگر، اقدامات اولیه و زودهنگام را انجام دهند.

علائم بیماری ایدز

در ابتدا، عفونت ناشی از این عارضه، اغلب باعث بیماری‌های زودگذری مثل آنفولانزا با علائمی نظیر تب، گلو درد، احساس خارش، تهوع و استفراغ، اسهال، خستگی، غدد لنفاوی متورم، درد عضلات، سردرد و درد مفاصل می‌شود. پزشکان این عفونت حاد را بیماری ایدز می‌نامند. علائم HIV حاد می‌تواند خفیف باشد. بنابراین ممکن است فرد یا پزشک علائم را به یک سرماخوردگی یا آنفولانزا نسبت دهند. در برخی موارد، مرحله اولیه عفونت، ممکن است به مننژیت (التهاب غشای پوشاننده مغز) یا علائم شدید پوستی که نیاز به بستری دارند، تبدیل شود.

اگر درمانی برای این بیماری صورت نگیرد، تعداد سلولهای CD4 تقریباً کاهش می‌یابد. در این مدت، بدن فرد ممکن است شروع به ایجاد غدد لنفاوی متورم و مشکلات پوستی مانند ویروس واریسلا زوستر (زونا)، درماتیت سبورئیک (شوره سر)، پسوریازیس جدید یا بدتر و عفونت‌های جزئی کند. زخم‌ها می‌توانند در اطراف دهان و همچنین تبخال (در دهان یا دستگاه تناسلی) در افراد شایع‌تر می‌شود. در طی سال‌های آینده که سلول‌های CD4 بیشتری می‌میرند، مشکلات پوستی و زخم‌های دهان نیز به تعداد بیشتری بروز می‌کنند.

بسیاری از افراد به اسهال، تب، کاهش وزن غیر قابل توجیه، درد مفاصل و عضلات و خستگی مبتلا می‌شوند و حتی عفونت‌های قدیمی قبل از ایجاد ایدز نیز ممکن است دوباره فعال شوند. «سِل» یکی از شایع‌ترین عفونت‌های مرتبط با ایدز در جهان در حال توسعه است. سرانجام، با كاهش بیشتر سطح سلول‌های  CD4، فرد به ایدز مبتلا می‌شود. براساس آمار مربوط به مرکز کنترل بیماری‌ها (CDC)، برای یک فرد مبتلا به ایدز، برخی از نشانه‌ها ظاهر می‌شوند.

برای مثال، تعداد سلول‌های CD4 به کمتر از 200 سلول در هر میلی لیتر مکعب خون کاهش یافته و عفونتی ایجاد کرده که سیستم ایمنی بدن را به شدت تضعیف می‌کند. این نوع ازعفونت‌ها ناشی از دلایل خاصی نظیر ذات الریه، اسهال، عفونت چشم و مننژیت هستند. برخی از دلایل پیشرفت این عفونت‌های فرصت طلب شامل کریپتوکوکوس (بیماری قارچی مشترک بین انسان و پرندگان)، فعال شدن مجدد عفونت سیتومگالوویروس، فعال شدن مجدد توكسوپلاسما در مغز، عفونت گسترده موجود درمایكوباكتریوم آویوم و عفونت پنوموسیستیس کارینی در ریه‌ها که  نوعی از سرطان را ایجاد می‌کند.

برای مبتلایان به HIV، این سرطان‌ها می‌توانند شامل سرطان پیشرفته دهانه رحم، سارکوم کاپوزی (سرطان سلول‌های عروقی) و انواع خاصی از لنفوم غیر هوچکین و لنفوم مغزی باشند. بیماری ریه مربوط به ایدز مانند هیپرپلازی لنفوئید ریه یا ذات الریه بینابینی لنفوئید که معمولاً فقط در کودکان مشاهده می‌شود نیز وجود دارد.

 

عوامل خطر بیماری ایدز

متداول‌ترین حالت‌های انتقال در در تمام جهان از طریق موارد مهم زیر هستند:

• مقاربت جنسی مقعدی
• مقاربت جنسی واژینال
• استفاده از داروهای تزریقی در جایی که سوزن، سرنگ یا مواد با دیگران به اشتراک گذاشته می‌شود.

بنابراین، فاکتورهای اصلی خطر عفونت HIV داشتن رابطه جنسی با غیر همجنس، داشتن رابطه جنسی محافظت نشده (استفاده نکردن از کاندوم) یا استفاده از داروهای غیرمجاز تزریقی است. رابطه جنسی مقعدی خطرناکترین شکل برای دریافت یا انتقال ویروس ایدز برای زنان و مردان است. رابطه جنسی بدون کاندوم یا موانع دیگر برای مایعات دستگاه تناسلی نیز یک عامل خطرناک برای انتقال چندین عفونت مقاربتی دیگر (STD) است که خود به دلیل التهاب بافت‌ها می‌توانند خطر عفونت HIV را افزایش دهند. احتمال ابتلا به ایدز یا انتقال آن از طریق رابطه جنسی دهانی نیز وجود دارد.

همچنین خطر انتقال از مادری آلوده در دوران بارداری یا زایمان نیز وجود دارد. تمام زنان باردار باید از لحاظ بیماری ایدز آزمایش شوند. در حالی که سالانه 8000 زن به این بیماری مبتلا می‌شوند، نوزادان مریضی را به دنیا می‌آورند. استفاده مناسب از داروهای ضد HIV خطر ابتلا به این بیماری را در نوزادان به یک درصد یا کمتر کاهش می‌دهد.

زنانی با همسران مبتلا به ایدز ممکن است درحین تلاش برای بارداری، داروهای ضد HIV را مصرف کنند. همچنین در دوره پری ناتال (وابسته به کمی‌ پیش و کمی پس از زایمان) خطراتی وجود دارد، زیرا شیر مادر ممکن است حاوی ویروس ایدز باشد و به مادران آلوده توصیه می‌شود که شیر خود را به نوزادانشان ندهند. در کشورهای در حال توسعه، جایگزین‌های دیگری برای شیر مادر وجود ندارند و توصیه‌ها ممکن است متفاوت باشند.

روش‌های دیگر انتقال شامل اتفاقات تصادفی یا برخورد انگشت به نوک سوزن در میان کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و انتقال لکه‌هایی از مواد آلوده بر روی غشاهای مخاطی یا پوست است. بیشترین عوامل خطر شامل شیوه‌های ناایمن برای دست زدن به سوزن‌ها یا نوارهای استفاده شده، دفع نامناسب سوزن‌ها یا نوارها و استفاده نامناسب از اقدامات محافظتی شخصی مانند دستکش، ماسک و محافظت از چشم در هنگام احتمال پاشیدن خون می‌باشد. قبل از ذخیره سازی خون، فرآورده‌های خونی تحت آزمایش ایدز قرار می‌گیرند. خطر ابتلا به ویروس HIV از طریق انتقال خون کمتر از یک در 1.5 میلیون است.

نکته: تماس پی در پی از طریق دست، عطسه، سرفه، استفاده از لیوان مشترک، به اشتراک گذاشتن توالت، قرار گرفتن در معرض بزاق از طریق بوسه تهدیدی برای این بیماری نیستند.

 

تشخیص بیماری ایدز

تنها راه برای فهمیدن اینکه آیا شما HIV دارید یا خیر، آزمایش مربوط به ایدز است، زیرا علائم این بیماری ممکن است سالها ظاهر نشوند! هر کسی که فکر می‌کند ممکن است به این بیماری مبتلا باشد باید آزمایش دهد.. بسیاری از کلینیک‌ها می‌توانند در همان روز نتیجه آزمایش را ارسال کنند. آزمایش‌های خانگی و کیت‌های نمونه گیری خانگی نیز وجود دارند.

گروه‌های خاصی از افراد هستند که در معرض خطر جدی قرار دارند و توصیه می‌شود که آزمایش‌ها را به طور منظم انجام دهند. به مردانی که رابطه جنسی با هم جنس خود دارند، توصیه می‌شود حداقل در سال و یا هر سه ماه یک بار در صورت داشتن رابطه جنسی مراقبت نشده، آزمایش مربوط به ایدز را انجام دهند.

به خانم‌ها توصیه می‌شود که در صورت داشتن رابطه جنسی جدید یا گاه به گاه و بدون استفاده از وسایل مراقبتی (کاندوم) حتما آزمایش HIV را انجام دهند. آزمایش‌های  HIV انواع گوناگونی دارند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آزمایش خون: جایی که نمونه خون در یک کلینیک گرفته می‌شود و برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال می‌شود. نتایج معمولاً در همان روز یا طی چند روز اعلام می‌شوند.
• تست نقطه مراقبت: تستی است که یک نمونه از بزاق دهان یا یک لکه کوچک خون از انگشت فرد در یک کلینیک گرفته می‌شود. این نمونه نیازی به ارسال به آزمایشگاه ندارد و نتیجه آن در عرض چند دقیقه اعلام می‌شود.
• کیت نمونه برداری خانگی: روشی که شما یک نمونه بزاق یا لکه کوچک خون را در خانه بر می‌دارید و آن را برای آزمایش ارسال می‌کنید و طی چند روز نتیجه را به شما اطلاع می‌دهند.

اگر آزمایش هیچ نشانه‌ای از عفونت را نشان ندهد، نتیجه شما «منفی» است، اگر علائم عفونت یافت شود، نتیجه «مثبت» خواهد بود.

 

درمان بیماری ایدز

ایدز درمان ندارد! اما می‌توان با مصرف دارو از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد. داروها شامل موارد زیر هستند:

1- داروهای اضطراری

اگر فکر می‌کنید در معرض خطر این ویروس قرار گرفته‌اید، ممکن است داروهای پیشگیری کننده از این عفونت مانند قرص‌های PEP را مصرف کنید.  PEP باید طی 72 ساعت، از زمان تماس فرد با ویروس استفاده شود تا مؤثر واقع شود. این درمان زمانی توصیه می‌شود که فرد در معرض خطر بالایی قرار دارد، به ویژه در مواردی که شریک جنسی مبتلا به ایدز باشد.

شما باید بتوانید PEP را از طریق راه‌های زیر دریافت کنید:

• کلینیک‌های سلامت جنسی یا کلینیک‌های پزشکی مربوط به دستگاه تناسلی (GUM)
• بیمارستان‌ها (معمولاً بخش‌های اورژانس)
• اگر از قبل مبتلا به ایدز باشید و PEP مربوط به شخصی است که با او رابطه جنسی داشته‌اید، در کلینیک HIV خود را مورد آزمایش قرار دهید.

دو آزمایش مهم خون عبارتند از:

• آزمایش عملکرد و میزان ویروس ایدز که میزان عفونت HIV را در خون شما نشان می‌دهد.
• شماری از سلول‌های لنفوسیتی (CD4) که میزان تأثیر HIV بر سیستم ایمنی بدن شما را اندازه گیری می‌کند.
• بنابر شرایط فرد و مشورت با پزشک معالج، ممكن است در هر مرحله پس از تشخیص، درمان شروع شود.

2- داروهای ضد ویروسی

بیماری ایدز با داروهای ضد ویروسی درمان می‌شوند که وظیفه متوقف کردن تکثیر ویروس‌ها را در بدن بر عهده دارند. این داروها به سیستم ایمنی بدن اجازه می‌دهند تا خود را ترمیم کنند و از آسیب بیشتر جلوگیری کنند. ترکیبی از داروهای HIV استفاده می‌شود، زیرا HIV می‌تواند به سرعت سازگار شده و مقاومت بیشتری پیدا کند. برخی از درمان‌های HIV با یک قرص واحد ترکیب شده‌اند که به عنوان ترکیبی با دوز ثابت شناخته می‌شوند، اگرچه این تجویز اغلب هزینه بردار است.

معمولاً افرادی که به تازگی به HIV مبتلا شده‌اند، بین یک تا چهار قرص در روز مصرف می‌کنند. ترکیبات مختلف داروهای HIV در افراد مختلف متفاوت است، بنابراین دارویی که مصرف می‌کنید مختص خود فرد خواهد بود. میزان ویروس ایدز موجود در خون (بار ویروسی) اندازه گیری می‌شود تا پزشک نحوه عملکرد درمانی را مشاهده کند. هنگامی که بیماری دیگر قادر به اندازه گیری نباشد، غیر قابل کشف شناخته می‌شود.

بسیاری از داروهایی که برای درمان این بیماری استفاده می‌شوند، می‌توانند با سایر داروهای تجویز شده توسط پزشک معالج یا داروهای بدون نسخه در ترکیب شوند. این داروها شامل برخی از اسپری‌های بینی و استنشاق کننده‌ها، داروهای گیاهی مانند عصاره گل راعی و همچنین برخی داروهای دیگر است. همیشه قبل از مصرف دارو با پزشک معالج خود مشورت کنید.

 

پیشگیری از بیماری ایدز

عفونت HIV به هر یک از روش‌های زیر می‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود:

• مقاربت جنسی محافظت نشده (رابطه جنسی دگرجنسگرا یا همجنسگرا، رابطه جنسی واژینال یا دهانی) با یک فرد آلوده
• مشترک بودن سرنگ (اگر یک داروی درون وریدی آلوده باشد)
• لقاح مصنوعی با مایع منی آلوده
• پیوند اعضای بدن که از اهدا کننده آلوده به HIV گرفته شده است.

نوزادان می‌توانند ابتلا به HIV را از مادران خود قبل یا هنگام تولد یا از طریق شیردهی بگیرند. هیچ مدرکی مبتنی بر شیوع ابتلا به ویروس HIV وجود ندارد. همچنین عواملی مانند بوسیدن، وسایل آشپزی، حوله یا ملافه شنا در استخر، استفاده از صندلی توالت یا نیش پشه و سایر حیوانات، تماس بدنی در خانه، محل کار یا اماکن عمومی هیچ خطری برای انتقال HIV ندارند.

اگرچه چندین واکسن مربوط به ایدز در حال آزمایش است، اما هیچ کدام تأیید نشده‌اند. با اجتناب از رفتارهای پرخطر می‌توانید احتمال ابتلا به HIV را کاهش دهید. برای کاهش خطر ایدز انجام موارد زیر ضروری است:

• فقط با شریک جنسی که به داشتن رابطه جنسی با شما متعهد است، ارتباط برقرار کنید. در نظر بگیرید که برای اطمینان از ایدز نداشتن طرف مقابل، حتماً آزمایش‌های لازم را انجام دهید.
• در هربار رابطه جنسی از کاندوم استفاده کنید.
• اگر از داروهای داخل وریدی (درون رگ) استفاده می‌کنید یا استروئیدها را تزریق می‌کنید، هرگز سوزن مشترکی را استفاده نکنید.
• اگر کارمند مراقبت‌های بهداشتی هستید، اقدامات احتیاطی را رعایت کنید (روش‌های کنترل عفونت برای جلوگیری از تماس با مایعات بدن).
• اگر خانمی هستید که به باردار شدن فکر می‌کنید، از قبل آزمایش‌های مربوط به این بیماری را انجام دهید، به خصوص اگر شما یا شریک زندگی‌تان سابقه رفتارهایی دارید که می‌تواند شما را در معرض عفونت این بیماری قرار دهد. خانم‌های بارداری که دارای HIV مثبت هستند، برای کاهش خطر انتقال آن به نوزادان تازه متولد شده خود، نیاز به مراقبت‌های ویژه و داروهای دوران بارداری دارند.
• اگر فکر می‌کنید ممکن است به ایدز از طریق تماس جنسی یا قرار گرفتن در معرض خون، مانند سوزن حاوی خون آلوده مبتلا شوید، داروها ممکن است از ابتلا به این عارضه قبل از اینکه به آن دچار شوید جلوگیری کنند. این داروها باید در اسرع وقت اما بیش از 72 ساعت (سه روز) پس از مواجهه با عامل خطر مصرف شود. اگر فکر می‌کنید ممکن است در وضعیت بدی قرار گرفته باشید سریعاً با پزشک خود تماس بگیرید.

 

چشم انداز بیماران مبتلا به بیماری ایدز

آزمایش خون دقیق‌ترین تست است و به طور معمول می‌تواند یک ماه پس از شیوع عفونت نتایج قابل توجهی را در اختیار فرد قرار دهد. بعد از تمامی این تست‌ها اگر نتیجه منفی باشد، باید آزمایش خون انجام گیرد تا صحت آزمایش مشخص شود و اگر جواب آن نیز مثبت باشد باید برای آزمایش‌های بیشتر و بحث در مورد گزینه‌های درمانی، به یک کلینیک تخصصی HIV مراجعه شود. ایدز درمان ندارد! اما می‌توان با مصرف دارو طول عمر عادی داشت.