ترومبوسیتوپنی وضعیتی است که در آن خون دارای تعداد کمتر از حد طبیعی سلول‌های خونی به نام پلاکت است. پلاکت‌ها به همراه دیگر سلول‌های خونی در مغز استخوان‌ها ساخته می‌شوند. پلاکت‌ها از رگ‌های خونی عبور کرده و به محل آسیب می‌روند و به هم می‌چسبند و برای جلوگیری از خونریزی، ایجاد لخته میکنند. به پلاکت‌ها ترومبوسیت نیز گفته می‌شود زیرا لخته را ترومبوز نیز می‌نامند. برای آشنایی بیشتر با علائم و علل تروبوسیتوپنی با این مقاله از پزشکان رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
- 1 ترومبوسیتوپنی چیست؟
- 2 ترومبوسیتوپنی به چه دلایلی ایجاد می‌شود؟
- 3 عوامل خطر برای ایجاد ترومبوسیتوپنی کدامند؟
- 4 چطور می‌توان از ترومبوسیتوپنی پیشگیری کرد؟
- 5 علائم ترومبوسیتوپنی کدامند؟
- 6 ترومبوسیتوپنی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
- 7 درمان ترومبوسیتوپنی چگونه است؟
- 8 زندگی با ترومبوسیتوپنی
- 9 چشم انداز بیماران مبتلا به ترومبوسیتوپنی چگونه است؟
- 10 منبع:
ترومبوسیتوپنی چیست؟
تعداد پلاکت طبیعی در بزرگسالان از 150،000 تا 450،000 پلاکت در هر میکرولیتر خون است. تعداد پلاکت کمتر از 150،000 پلاکت در هر میکرولیتر خون، کمتر از حد نرمال است. اگر تعداد پلاکت خون شما به زیر حد نرمال برسد، به این وضعیت ترومبوسیتوپنی گفته می‌شود.
هنگامی که تعداد پلاکت خون بسیار کم است، خونریزی خفیف تا جدی می‌تواند ایجاد شود. این خونریزی می‌تواند در داخل بدن (خونریزی داخلی) یا در زیر پوست یا از سطح پوست (خونریزی خارجی) رخ دهد.
با این حال، خطر خونریزی جدی تا زمان شمار پلاکت‌ها بسیار کم (کمتر از 10،000 یا 20،000 پلاکت در هر میکرولیتر) نشود، اتفاق نمی‌افتد. خونریزی خفیف، گاهی اوقات زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد پلاکت‌ها کمتر از 50000 پلاکت در هر میکرولیتر شود.
اینکه چه مدت زمانی ترومبوسیتوپنی باقی بماند، به علت ایجاد آن بستگی دارد و می‌تواند این حالت از روزها تا سال‌ها ادامه پیدا کند.
ترومبوسیتوپنی به چه دلایلی ایجاد می‌شود؟
عوامل زیادی می‌توانند باعث ایجاد ترومبوسیتوپنی شوند. این شرایط می‌تواند ارثی یا اکتسابی باشد. گاهی اوقات علت ترومبوسیتوپنی مشخص نیست. به طور کلی، تعداد پلاکت در نتیجه حالات زیر کاهش می‌یابد:
• عدم تولید کافی توسط مغز استخوان
• مغز استخوان به اندازه کافی پلاکت ایجاد می‌کند، اما بدن آنها را استفاده می‌کند یا از بین می‌برد.
• طحال بیش از حد پلاکت‌ها را نگه می‌دارد.
ترکیبی از عوامل فوق نیز ممکن است باعث کاهش تعداد پلاکت شود.
در شرایط زیر مغز استخوان پلاکت کافی تولید نمی‌کند:
• بعضی از انواع سرطان، مانند سرطان خون یا لنفوم
• درمان‌های سرطان، مانند پرتودرمانی و شیمی‌درمانی، سلول‌های بنیادی مغز استخوان را نیز از بین می‌برند.
• کم‌خونی آپلاستیک. یک بیماری خونی نادر و جدی است که در آن ساخت سلول‌های جدید خونی در مغز استخوان کاهش می‌یابد.
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی مانند آفت کش‌ها، آرسنیک و بنزن که می‌تواند تولید پلاکت‌ها را کاهش دهد.
• برخی از داروها مانند داروهای ادرار آور و کلرامفنیکل می‌توانند تولید پلاکت‌ها را کاهش دهد.
• بعضی داروهای رایج بدون نسخه، مانند آسپیرین یا ایبوپروفن، نیز می‌توانند تولید پلاکت‌ها را تحت تأثیر قرار دهند.
• مصرف الکل. کاهش موقتی تعداد پلاکت در بین مصرف کنندگان مشروبات الکلی معمول است، به خصوص اگر از غذاهایی که آهن، ویتامین B12 یا فولات کمی دارند، استفاده کنند.
• ویروس‌ها. از جمله آبله مرغان، اوریون، سرخچه و ویروس پارو ویروس می‌توانند تعداد پلاکت را به طور موقتی کاهش دهند. افرادی که به ایدز مبتلا هستند اغلب به ترومبوسیتوپنی نیز مبتلا می‌شوند.
• برخی از شرایط و بیماری‌های ژنتیکی نیز می‌توانند باعث کاهش تعداد پلاکت در خون شوند.
در شرایط زیر بدن پلاکتهای خود را از بین می‌برد:
• بیماری‌های خودایمنی. بدن ممکن است پلاکت های خود را به دلیل بیماری‌های خود ایمنی از بین ببرد. یک نمونه از این نوع بیماری‌های خود ایمنی، ترومبوسیتوپنی ایمنی (ITP) است. ITP نوعی اختلال خونریزی است که در آن خون آنطور که باید لخته نمی‌شود. تصور می‌شود که یک پاسخ خود ایمنی باعث ایجاد بیشتر موارد ITP می‌شود. سایر بیماری‌های خودایمنی که پلاکت‌ها را از بین می‌برند شامل لوپوس و آرتریت روماتوئید هستند.
• داروها. واکنش به دارو می‌تواند بدن را گیج کرده و باعث از بین رفتن پلاکت‌ها شود. از جمله این داروها می‌توان کینین‌ها، آنتی‌بیوتیک‌هایی که حاوی سولفا هستند و برخی از داروهای درمان تشنج را نام برد.
• هپارین دارویی است که معمولاً برای جلوگیری از لخته شدن خون استفاده می‌شود. اما یک واکنش ایمنی ممکن است باعث ایجاد لخته شدن خون و ترومبوسیتوپنی بعد از مصرف دارو شود. به این بیماری ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین (HIT) گفته می‌شود.
• عفونت‌ها. کاهش تعداد پلاکت می‌تواند پس از عفونت باکتریایی گسترده یا ویروس‌هایی مانند مونونوکلئوز یا سیتومگالوویروس رخ دهد.
• عمل جراحی. وقتی پلاکت‌ها از دریچه‌های قلب مصنوعی یا دستگاه‌ها و لوله‌هایی که برای انتقال خون یا جراحی بای‌پس استفاده می‌شوند، عبور میکنند؛ می‌توانند از بین بروند.
• بارداری. حدود 5 درصد از زنان باردار هنگامی که نزدیک به زایمان هستند، دچار ترومبوسیتوپنی خفیف می‌شوند.
در شرایط زیر طحال پلاکت‌ها را بیش از حد نگه می‌دارد:
معمولاً یک سوم پلاکتهای بدن در طحال نگه داشته می‌شوند. اگر طحال بزرگ شود، پلاکت بیش از حد نگه می‌دارد. این بدان معنی است که پلاکت کافی در خون گردش نمی‌کند.
بزرگ شدن طحال اغلب به دلیل سرطان یا بیماری شدید کبدی، مانند سیروز است.
همچنین بزرگ شدن طحال ممکن است به دلیل بیماری مغز استخوان مانند میلوفیبروز، نیز باشد. در این شرایط، مغز استخوان آسیب دیده و قادر به ساخت سلول‌های خونی نیست.-*
عوامل خطر برای ایجاد ترومبوسیتوپنی کدامند؟
افرادی که در معرض بالاترین خطر ترومبوسیتوپنی هستند، شامل افراد زیر می‌شوند:
• مبتلایان به انواع خاصی از سرطان، کم‌خونی آپلاستیک یا بیماری‌های خودایمنی
• افرادی که در معرض برخی مواد شیمیایی سمی قرار می‌گیرند.
• افرادی که نسبت به داروهای خاص واکنش نشان می‌دهند.
• مبتلایان به ویروس‌های خاص
• مبتلایان به شرایط و بیماری‌های ژنتیکی خاص
افرادی که در معرض خطر بالاتری هستند نیز شامل مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی و زنان باردار هستند.
چطور می‌توان از ترومبوسیتوپنی پیشگیری کرد؟
اینکه آیا می‌توان از ترومبوسیتوپنی جلوگیری کرد، به علت ایجاد آن بستگی دارد. معمولاً نمی‌توان جلوی این بیماری را گرفت. با این حال، می‌توانید برای جلوگیری از مشکلات سلامتی مرتبط با ترومبوسیتوپنی اقدامات زیر را انجام دهید:
• از آشامیدن زیاد مشروبات الکلی خودداری کنید.
• سعی کنید از تماس با مواد شیمیایی سمی مانند آفت‌کش‌ها، آرسنیک و بنزن خودداری کنید.
• از مصرف داروهایی که در گذشته تعداد پلاکت شما را کاهش داده است خودداری کنید.
• با پزشک خود در مورد واکسیناسیون در مقابل ویروس‌هایی که می‌توانند روی پلاکت‌ها اثر بگذارند، صحبت کنید. ممکن است به واکسن‌های اوریون، سرخک، سرخچه و آبله مرغان نیاز داشته باشید.
علائم ترومبوسیتوپنی کدامند؟
خونریزی خفیف تا جدی از علائم و نشانه‌های اصلی ترومبوسیتوپنی است. خونریزی می‌تواند در داخل بدن (خونریزی داخلی) یا در زیر پوست یا از سطح پوست رخ دهد.
علائم و نشانه‌ها می‌توانند به طور ناگهانی یا با گذشت زمان ظاهر شوند. ترومبوسیتوپنی خفیف اغلب هیچ علائم و نشانه‌ای ندارد. بسیاری اوقات، در طی آزمایش خون دوره‌ای مشاهده می‌شود.
در صورت مشاهده علائم خونریزی با پزشک خود مشورت کنید. ترومبوسیتوپنی شدید می‌تواند باعث خونریزی تقریباً در هر قسمت از بدن شود. خونریزی می‌تواند به یک فوریت پزشکی منجر شود و باید فوراً درمان شود.
خونریزی خارجی معمولاً اولین نشانه کاهش تعداد پلاکت است. خونریزی خارجی ممکن است باعث پورپورا یا پتشیا شود. پورپورا کبودی بنفش، قهوه ای و قرمز است. این کبودی ممکن است به راحتی و اغلب اتفاق بیفتد. پتشیا نقاط کوچکی به رنگ قرمز یا بنفش روی پوست است.
علائم دیگر خونریزی خارجی عبارتند از:
• خونریزی طولانی‌مدت، حتی از بریدگی جزئی
• خونریزی از دهان یا بینی، به خصوص خون دماغ یا خونریزی حین مسواک زدن
• خونریزی غیر طبیعی واژن (به خصوص قاعدگی سنگین و طولانی)
• خونریزی زیاد بعد از جراحی یا کار دندانپزشکی
خونریزی شدید روده یا مغز (خونریزی داخلی) جدی است و می‌تواند کشنده باشد. علائم و نشانه‌ها عبارتند از:
• خون در ادرار یا مدفوع یا خونریزی از مقعد. خون در مدفوع می‌تواند به صورت خون قرمز یا تیره و قیری رنگ به نظر برسد. (مصرف مکمل‌های آهن همچنین می تواند باعث مدفوع تیره و قیری شود.)
• سردرد و سایر علائم عصبی. این مشکلات بسیار نادر است، اما شما باید آنها را با پزشک خود در میان بگذارید.
ترومبوسیتوپنی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک بر اساس سابقه پزشک، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایش، ترومبوسیتوپنی را تشخیص می‌دهد. به محض تشخیص ترومبوسیتوپنی، پزشک شروع به جستجوی علت آن می‌کند.
پزشک شما ممکن است در مورد عواملی که می‌تواند پلاکت را تحت تأثیر قرار دهد سوال می‌پرسد؛ از جمله:
• داروهایی که مصرف می‌کنید، از جمله داروهای بدون نسخه و داروهای گیاهی و اینکه آیا نوشیدنی‌هایی حاوی کینین می‌نوشید یا خیر. کینین ماده ای است که اغلب در آب غنی شده و محصولات تغذیه‌ای یافت می‌شود.
• عادات غذایی عمومی شما، از جمله میزان الکلی که به طور معمول می‌نوشید.
• ریسک ابتلا به ایدز، از جمله سوالاتی در مورد سابقه انتقال خون، شرکای جنسی، دریافت مواد مخدر تزریقی و قرار گرفتن در معرض خون یا مایعات عفونی در حین کار.
• هرگونه سابقه خانوادگی تعداد کم پلاکت.
معاینه بدنی
پزشک حین معاینه بدنی، علائم و نشانه‌های خونریزی مانند کبودی یا لکه‌های پوستی، بزرگ شدن طحال یا کبد را بررسی می‌کند.
تست‌های تشخیصی
پزشک آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) و اسمیر خون برای بررسی ظاهر پلاکت‌ها در زیر میکروسکوپ و دو آزمایش آسپیراسیون و نمونه‌برداری مغز استخوان را درخواست می‌کند.
در صورت مشکوک بودن به مشکل خونریزی، ممکن است به آزمایش‌های خون دیگر نیز مانند آزمایش PT و PTT نیاز باشد.
همچنین ممکن است پزشک برای بررسی بزرگ شدن طحال سونوگرافی را پیشنهاد دهد.
درمان ترومبوسیتوپنی چگونه است؟
درمان این بیماری به علت و شدت آن بستگی دارد. ترومبوسیتوپنی خفیف اغلب به درمان نیاز ندارد. اگر این بیماری باعث خونریزی جدی شود یا شما را در معرض خطر قرار دهد، ممکن است به دارو یا انتقال خون یا پلاکت نیاز داشته باشید. بندرت ممکن است لازم باشد طحال برداشته شود.
هدف اصلی درمان جلوگیری از مرگ و عوارض ناشی از خونریزی است. اگر ترومبوسیتوپنی شما خفیف است، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشید. تعداد پلاکت کاملاً طبیعی برای جلوگیری از خونریزی، حتی با بریدگی شدید یا تصادف، ضروری نیست.
ترومبوسیتوپنی اغلب در صورت درمان علت اصلی آن، بهبود می‌یابد. افرادی که این بیماری را به ارث می‌برند معمولاً نیازی به درمان ندارند.
اگر واکنش به دارویی خاص، باعث کم شدن تعداد پلاکت شود، پزشک ممکن است داروی دیگری تجویز کند. بیشتر افراد پس از قطع داروی اولیه بهبود می‌یابند. برای ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین (HIT)، قطع هپارین کافی نیست. غالباً برای جلوگیری از لخته شدن خون به داروی دیگری نیاز است.
اگر سیستم ایمنی بدن شما باعث کاهش تعداد پلاکت شده باشد، پزشک ممکن است داروهایی برای سرکوب سیستم ایمنی بدن تجویز کند.
ترومبوسیتوپنی شدید
اگر ترومبوسیتوپنی شدید باشد، پزشک ممکن است درمان‌هایی مانند مصرف دارو، انتقال خون یا پلاکت یا جراحی برداشتن طحال را برای شما تجویز کند.
داروها
پزشک ممکن است کورتیکواستروئیدهایی تجویز کند که به اختصار استروئید نیز نامیده می‌شوند. استروئیدها ممکن است سرعت تخریب پلاکت را کند کنند. این داروها را می‌توان از طریق وریدی یا خوراکی تجویز کرد. یک نمونه از این نوع داروها پردنیزولون است.
پزشک ممکن است ایمونوگلوبولین‌ها یا داروهایی مانند ریتوکسیماب برای سرکوب سیستم ایمنی بدن تجویز کند. همچنین ممکن است داروهای دیگری را برای کمک به بدن در ساخت پلاکت بیشتر تجویز کند.
تزریق خون یا پلاکت
از انتقال خون یا پلاکت برای معالجه افرادی که خونریزی فعال دارند یا در معرض خطر خونریزی قرار دارند، استفاده می‌شود. در طی این روش، از طریق رگ خونی ، خون سالم یا پلاکت دریافت می‌کنید.
جراحی طحال
اسپلنکتومی، روشی جراحی برای برداشتن طحال است. اگر درمان با داروها موثر نباشد، ممکن است از این جراحی استفاده شود. این جراحی بیشتر برای بزرگسالانی که ترومبوسیتوپنی ایمنی دارند (ITP) استفاده می‌شود. با این حال، داروها اغلب اولین مرحله درمان هستند.
زندگی با ترومبوسیتوپنی
اگر ترومبوسیتوپنی دارید، مراقب علائم و نشانه‌های خونریزی باشید. این علائم و نشانه‌ها را بلافاصله به پزشک خود گزارش دهید.
علائم می‌توانند به طور ناگهانی یا با گذشت زمان ظاهر شوند. ترومبوسیتوپنی شدید می‌تواند باعث خونریزی، تقریباً در هر قسمت از بدن شود. خونریزی در این حالت می‌تواند به یک فوریت پزشکی منجر شود و باید فوراً درمان شود.
می‌توانید برای جلوگیری از مشکلات مرتبط با ترومبوسیتوپنی اقداماتی انجام دهید. از داروهای مصرفی خود آگاه باشید، از آسیب دیدگی تا حد ممکن اجتناب کنید و در صورت تب یا داشتن سایر علائم عفونت با پزشک خود تماس بگیرید.
داروها
از مصرف داروهایی که ممکن است روی پلاکت‌ها اثر بگذارد و خطر خونریزی را افزایش دهد، خودداری کنید. دو نمونه از این داروها آسپرین و ایبوپروفن هستند. این داروها ممکن است خون شما را خیلی رقیق کنند. هنگام استفاده از داروهای بدون نیاز به نسخه مراقب باشید؛ بسیاری از آنها حاوی آسپرین یا ایبوپروفن هستند.
در مورد تمام مصرف داروهای مصرفی از جمله داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها، مکمل‌ها و داروهای گیاهی با پزشک خود مشورت کنید.
جلوگیری از آسیب
از آسیب‌هایی که باعث کبودی و خونریزی می‌شود خودداری کنید. در ورزشهای تماسی مانند بوکس، فوتبال یا کاراته شرکت نکنید. این ورزش‌ها احتمالاً منجر به آسیب‌هایی می‌شوند که می‌توانند باعث خونریزی شوند.
ورزشهای دیگر مانند اسکی یا اسب‌سواری نیز شما را در معرض آسیب‌هایی قرار می‌دهد که می‌تواند باعث خونریزی شود. از پزشک خود در مورد فعالیت‌های بدنی که برای شما بی‌خطر است سوال کنید.
نکات ایمنی مانند استفاده از کمربند ایمنی هنگام سوار شدن در ماشین و استفاده از دستکش هنگام کار با چاقو و سایر ابزارها را رعایت کنید.
اگر کودک شما به ترومبوسیتوپنی مبتلا است، سعی کنید او را از آسیب‌ها، به ویژه از ناحیه سر، که می‌تواند باعث خونریزی در مغز شود، محافظت کنید. از پزشک کودک خود بپرسید آیا لازم است فعالیت‌های کودک خود را محدود کنید.
عفونت
اگر طحال خود را برداشته‌اید، احتمالاً در اثر ابتلا به انواع خاصی از عفونت‌ها، بدحال خواهید شد. مراقب تب یا سایر علائم عفونت باشید و سریعاً آنها را به پزشک خود گزارش دهید. افرادی که طحال ندارند، ممکن است برای جلوگیری از عفونت‌های خاص به واکسن نیاز داشته باشند.
چشم انداز بیماران مبتلا به ترومبوسیتوپنی چگونه است؟
ترومبوسیتوپنی می‌تواند کشنده باشد، خصوصاً اگر خونریزی شدید باشد یا در مغز رخ دهد. با این حال، پیش‌آگهی کلی افرادی که به این بیماری مبتلا هستند خوب است، خصوصاً اگر علت کاهش تعداد پلاکت پایین مشخص و درمان شود.
