بیماری ادرار سیاه چیست؟

آلکاپتونوریا یا همان بیماری ادرار سیاه یک بیماری ژنتیکی نادر است. وقتی بدن شما نتواند به اندازه کافی آنزیمی به نام هموژنتیک دیوکسیژناز یا HGD  تولید کند، این بیماری رخ می‌دهد. این آنزیم در تجزیه ماده‌ی سمی به نام اسید هموژنتیسیک نقش مهمی دارد.

هنگامی که بدن HGD کافی تولید نکند، اسید هموژنتیسیک در بدن تجمع می‌یابد. تجمع اسید هموژنتیسیک باعث تغییر رنگ و شکنندگی استخوان‌ها و غضروف‌ها می شود.

این امر به خصوص در ستون فقرات و مفاصل بزرگ بدن منجر به آرتروز می‌شود. این ماده‌ی سمی از طریق کلیه‌ها و ادرار دفع می‌شود؛ به همین دلیل افراد مبتلا به آلکاپتونوریا ادراری دارند که در معرض هوا قهوه‌ای تیره یا سیاه می‌شود. به همین دلیل این بیماری را ادرار سیاه می‌نامند. اما ممکن است این تغییر تا چندین ساعت پس از دفع ادرار رخ ندهد و اغلب مورد توجه قرار نگیرد. جدا از ادرار تیره که از زمان نوزادی در این بیماران وجود دارد، افراد مبتلا به طور کلی در دوران نوزادی یا کودکی علائمی ندارند. آن‌ها اغلب تا بزرگسالی از وضعیت خود بی اطلاع هستند. افراد مبتلا سرانجام دچار اوکرونوز می‌شوند که تغییر رنگ سیاه و سفید مایل به آبی در بافت پیوندی و سایر بافتهای بدن است. در بعضی موارد، سفیدی چشم (صلبیه) نیز ممکن است تغییر رنگ یابد.

 

ادرار سیاه چه علائم و نشانه‌هایی دارد؟

ادرار افراد مبتلا به آلکاپتونوریا ممکن است به طور غیر طبیعی تیره باشد یا با قرار گرفتن در معرض طولانی مدت در هوا سیاه شود. با این حال، از آنجا که این تغییر اغلب چندین ساعت طول می‌کشد، مورد توجه قرار نمی گیرد. در دوران نوزادی، ممکن است پوشک این افراد سیاه و لکه دار شود. اگرچه این امر، در بیشتر موارد فراموش می‌شود یا نادیده گرفته می‌شود.

بیشتر علائم ادرار سیاه، با بالاتر رفتن سن آشکار می‌شوند. با رسیدن به سن 20 یا 30 سالگی، ممکن است علائمی از آرتروز زودرس در این بیماران مشاهده شود. به عنوان مثال، ممکن است آن‌ها، دچار سفتی یا درد مزمن در ناحیه‌ی کمر یا مفاصل بزرگ خود شوند.

علائم دیگر آلکاپتونوریا عبارتند از:

• لکه‌های تیره در صلبیه‌ی چشم (سفیدی چشم)
• وجود غضروف‌های ضخیم و تیره در گوش
• تغییر رنگ پوست به صورت‌ وجود لکه‌های آبی و تیره، به ویژه در اطراف غدد عرق
• عرق رنگی
• سیاه بودن جرم گوش
• وجود سنگ کلیه و سنگ پروستات
• آرتروز (به خصوص مفاصل ران و زانو)

آلکاپتونوریا همچنین می‌تواند منجر به مشکلات قلبی شود. تجمع اسید هموژنتیسیک باعث سفت شدن دریچه‌های قلب می‌شود. این موضوع گاهی باعث بسته نشدن صحیح  و در نتیجه اختلالات دریچه‌ی آئورت و میترال می‌شود. در موارد شدید، ممکن است تعویض دریچه قلب در این بیماران لازم باشد. تجمع این ماده، همچنین باعث سفت شدن رگ‌های خونی می‌شود. این امر، خطر ابتلا به فشار خون را افزایش می‌دهد.

ادرار سیاه، باعث تاخیر در رشد یا اختلال شناختی نمی‌شود. همچنین به نظر نمی‌رسد که بر طول عمر تأثیر چندانی بگذارد. با این حال، مشکلات مزمن درد و تحرک می‌توانند ایجاد شوند.

 

علت بروز ادرار سیاه چیست؟

آلکاپتونوریا در اثر جهش در ژن HGD ایجاد می‌شود. این حالت، یک حالت اتوزومی مغلوب است. این بدان معنی است که هر دو والدین فرد باید ژن این بیماری را داشته باشند تا بیماری را به ارث بگذارند. اگر فردی یک ژن طبیعی و یک ژن بیمار دریافت کند، اگرچه ناقل بیماری خواهد بود، اما معمولاً علائمی از خود نشان نمی‌دهد. اگر هر دو والد ناقل ژن معیوب باشند، ریسک ابتلای نوزاد در هر بارداری ۲۵ درصد است و ۵۰ درصد امکان ناقل بودن نوزاد، در این شرایط وجود دارد. خطر ابتلا در مردان و زنان یکسان است.

ادرار سیاه یک بیماری نادر است. براساس گزارش موسسه ملی بهداشت ایالت متحده، این بیماری حدود 1 از 250،000 تا 1 میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ البته این بیماری در اسلواکی و جمهوری دومنیکن شیوع بیشتری دارد. در این دو کشور، از هر 19،000 نفر، 1 نفر به این بیماری مبتلا است.

 

ادرار سیاه چگونه تشخیص داده می شود؟

اگر ادرار فرد بیمار، در معرض هوا قهوه‌ای تیره یا سیاه شود، پزشک احتمال وجود بیماری ادرار سیاه را بررسی خواهد کرد. همچنین در صورت ابتلا به آرتروز زودرس، ممکن است پزشکان، فرد را مورد آزمایش‌های مختلف قرار دهند.

پزشک می‌تواند از آزمایشی به نام کروماتوگرافی گازی برای یافتن آثار اسید هموژنتیسیک در ادرار استفاده کند. کروماتوگرافی گازی یک روش تحلیلی است که برای جداسازی اجزای شیمیایی مخلوط نمونه استفاده می‌شود. این اجزای شیمیایی معمولاً مولکولهای آلی یا گازها هستند. همانطور که از نام آن پیداست ، GC از یک گاز حامل در جداسازی استفاده می کند. پزشک همچنین می‌تواند از آزمایش DNA برای بررسی ژن HGD جهش یافته استفاده کند.

برای تعیین وجود و میزان بیماری مفصلی و ستون فقرات یا درگیری دریچه‌های آئورت یا میترال می‌توان از روش‌های مختلف تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن استفاده کرد.

در افراد بالای 40 سال، اکوکاردیوگرافی برای تشخیص عوارض قلبی احتمالی، مانند اتساع آئورت یا کلسیفیکاسیون یا بازگشت مجدد دریچه‌های آئورت یا میترال توصیه می‌شود. با اکوکاردیوگرافی، امواج صوتی منعکس شونده از قلب، پزشکان را قادر می سازد تا عملکرد و حرکت قلب را بررسی کنند.

سابقه‌ی خانوادگی در تشخیص آلکاپتونوریا بسیار مفید است. با این حال، بسیاری از مردم نمی‌دانند که این ژن را دارند. والدین فرد بیمار، ممکن است حامل باشند بدون اینکه متوجه شوند.

 

ادرار سیاه چگونه درمان می‌شود؟

هیچ درمان خاصی برای آلکاپتونوریا وجود ندارد. در عوض، درمان‌های موجود بیشتر بر روی کنترل علائم متمرکز هستند.

در کودکان بزرگتر و بزرگسالان، از دوزهای بالای ویتامین C نیز برای درمان آلکاپتونوریا استفاده شده است؛  زیرا این ویتامین،  مانع تجمع و رسوب اسید هموژنتیسیک می‌شود. استفاده طولانی مدت از ویتامین C می‌تواند گاهی اوقات تولید سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.  به طور کلی ثابت شده است که مصرف ویتامین C برای درمان طولانی مدت این بیماری بی‌اثر است.

سایر درمان های آلکاپتونوریا در پیشگیری و تسکین عوارض احتمالی متمرکز است؛ عوارضی مانند: آرتروز، بیماری قلبی و سنگ کلیه

به عنوان مثال ، پزشک ممکن است داروهای ضد التهاب یا داروهای مخدر را برای درد مفصل تجویز کند. فیزیوتراپی و کاردرمانی ممکن است در حفظ انعطاف‌پذیری و قدرت در عضلات و مفاصل این بیماران، کمک کند. گاهی ممکن است مبتلایان به آلکاپتونوریا نیاز به تعویض شانه، زانو یا مفصل ران داشته باشند.

در صورت قطع عملکرد صحیح دریچه‌های قلب آئورت یا میترال، ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد. در برخی موارد، ممکن است برای درمان سنگهای مزمن کلیه یا پروستات به جراحی یا روشهای درمانی دیگر نیاز باشد.

تحقیقات جدیدی نیز برای درمان این بیماری در حال انجام است. به طور مثال، محققان در حال استفاده از دارویی هستند که به عنوان نیتینسینون شناخته می‌شود. این دارو به عنوان یک درمان بالقوه برای آلکاپتونوریا شناخته می‌شود. نیتینسینون، که در سال 2001 وضعیت داروی Orphan را از سازمان غذا و دارو ایالات متحده دریافت کرد، برای درمان یک اختلال متابولیک شناخته شده به عنوان تیروزینمیا تأیید شده است. داروی Orphan دارویی است که برای تشخیص، پیشگیری یا درمان بیماری تهدیدکننده‌ی زندگی مزمن که نادر است، استفاده می‌شود. در مطالعات قبلی نشان داده شد که نیتیزینون به میزان قابل توجهی تجمع اسید هموژنتیسیک را در افراد مبتلا به آلکاپتونوریا کاهش می‌دهد. با این حال، تحقیقات بیشتری نیاز است تا تعیین شود که این دارو چه میزان برای درمان ادرار سیاه، اثربخش است؛ همچنین تعیین شود که این دارو چه میزان اثربخشی دارد.

روش های درمانی جدیدتری نیز در حال توسعه و تحقیق است. از جمله‌ی این روش‌ها می‌توان به پیوند کبد اشاره کرد. پیوند کبد می‌تواند از تشکیل HGA جلوگیری کند.

در مورد امکان جایگزینی آنزیم حذف شده نیز تحقیقاتی وجود دارد.

بنابراین، معمای درمان قطعی آلکاپتونوریا یا همان ادرار سیاه، به طور کلی به یک معمای حل نشده باقی مانده است. این در حالی است که بیشتر روشهای درمانی، پاسخهای اصلی برای حل بحرانها و علائم این بیماری در هنگام بروز است.

لازم به ذکر است که انجام هرگونه ورزش و فعالیت سنگین برای بیماران مبتلا به ادرار سیاه ممنوع است؛ زیرا این امر علائم آن‌ها را تشدید می‌کند.

 

چگونه می‌توان از بروز بیماری ادرار سیاه جلوگیری کرد؟

ژن ها عناصر سازنده وراثت هستند. این عناصر از والدین به فرزند منتقل می‌شوند. ژن‌ها DNA یا دستورالعمل‌های ساخت پروتئین را در خود دارند. پروتئین‌ها بیشترین کار در سلول‌ها را انجام می‌دهند. آنها مولکول ها را از یک مکان به مکان دیگر منتقل می‌کنند، ساختار می‌سازند، سموم را تجزیه می‌کنند و بسیاری از کارهای نگهداری را انجام می‌دهند.

بعضی اوقات جهش و یا  تغییر در ژن‌ها تفاق می‌افتد. این جهش دستورالعمل‌های ژن را برای ساخت پروتئین تغییر می‌دهد، بنابراین پروتئین به درستی کار نمی‌کند یا به طور کامل از بین می‌رود. این موضوع می‌تواند بیماری‌هایی با عنوان اختلال ژنتیکی شود.

از آنجایی که ادرار سیاه یک بیماری ژنتیکی است، پیشگیری از بروز آن پیش از تصمیم به فرزندآوری معنا پیدا می‌کند. اگرچه هنوز روش مشخصی برای پیشگیری از این بیماری‌ها وجود ندارد، غربالگری‌ها و تست‌های ژنتیکی والدین می‌تواند کمک کننده باشد.

همچنین، ادرار سیاه یک اتوزومی مغلوب است، یعنی برای انتقال به فرزند، هر دو والد باید ناقل ژن معیوب باشند. بنابراین در جوامعی که ازدواج فامیلی رواج بیشتری در آن‌ها دارد، امکان بروز این بیماری بیشتر است.