رتینوپاتی دیابتیک چیست؟ علل، علائم و درمان آن

دستگاه بینایی از یک قسمت اصلی (چشم) و یک سری ضمائم (غدد اشکی و پلک ها، ابروان و مژه ها) تشکیل شده است. جداره کره چشم از 3 لایه صلبیه، مشیمیه و شبکیه تشکیل شده است. صلبیه قسمت سفید رنگ چشم است که محل اتصال عضلات خارجی چشم می باشد که در جلوی چشم قرنیه را تشکیل می دهد. قرنیه قسمت شفاف لایه خارجی چشم است که قبل از ورود نور به عدسی، منجر به شکست نور می شود. مشیمیه قسمت رنگی چشم (عنبیه) را تشکیل می دهد و شبکیه لایه ای از بافت عصبی است که سلول های گیرنده نور در آن قرار می گیرند. پس از برخورد نور به گیرنده های موجود در شبکیه، پیام از طریق عصب بینایی به مغز انتقال داده می شود.

نور هنگام ورود به چشم از قرنیه عبور می کند و سپس از مردمک (سوراخی در مرکز عنبیه) به عدسی چشم برخورد می کند. سپس عدسی چشم، نور را شکست می دهد و تصویر را بر روی شبکیه می اندازد. فضایی از چشم که بین قرنیه و عدسی قرار گرفته است توسط ماده ای شفاف رنگ به نام زلالیه و فضای بین عدسی و شبکیه از ماده ای ژله ای به نام زجاجیه پر شده است. این دو ماده باعث حفظ شکل کروی چشم شده و فشار درون چشم را ثابت نگاه می‌دارند. زلالیه همچنین وظیفه اکسیژن رسانی به قرنیه را دارد.

رتینوپاتی دیابتی یک عارضه بیماری دیابت است که بر شبکیه تأثیر می گذارد. این عارضه در اثر آسیب به رگهای خونی شبکیه ایجاد می شود. در ابتدا، رتینوپاتی دیابتی ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد و تنها مشکلات خفیف بینایی ایجاد کند اما این عارضه بسیار خطرناک است و در نهایت منجر به نابینایی می شود. این بیماری می تواند در هر بیمار مبتلا به دیابت نوع 1 یا نوع 2 ایجاد شود. هرچه مدت زمان ابتلا به دیابت طولانی تر باشد و قند خون بیمار کنترل نشده تر باشد، احتمال ابتلا به این عارضه چشمی بیشتر می شود.

 

علائم رتینوپاتی دیابتی چیست؟

در مراحل اولیه این بیماری علائم معمولا به صورت خفیف مشاهده می شوند. با پیشرفت بیماری علائم این عارضه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• دیدن لکه ها یا رشته های سیاه رنگ شناور
• تاری دید
• تغییر کیفیت بینایی در زمان های مختلف
• اختلال در دیدن رنگ ها
• مناطق تاریک یا خالی از دید بیمار
• از دست دادن بینایی

رتینوپاتی دیابتی معمولاً بر هر دو چشم تأثیر می گذارد.

 

 مراجعه به پزشک در چه زمانی ضروری است؟

مدیریت دقیق دیابت بهترین روش برای جلوگیری در از بین رفتن بینایی است. در صورت ابتلا به دیابت، حتی اگر بینایی بیمار مشکلی نداشته باشد، ضروری است که بیمار برای معاینه سالانه چشم به پزشک مراجعه کند. بارداری ممکن است رتینوپاتی دیابتی را بدتر کند، بنابراین به هنگام بارداری، پزشک ممکن است معاینات اضافی چشم را توصیه کند.

مراجعه به پزشک در صورت هر گونه تغییر در قوه ی بینایی ضروری است.

 

علت ریتینوپاتی دیابتی چیست؟

با گذشت زمان، قند بیش از حد در خون می تواند منجر به انسداد رگ های خونی ریز شود که شبکیه را تغذیه می کنند و در نهایت منجر به قطع خونرسانی شود. در نتیجه، چشم سعی در ایجاد رگ های خونی جدید می کند. اما این رگ های خونی جدید به درستی توسعه نمی یابند و به راحتی دچار پارگی شده و خونریزی می کنند.

دو نوع رتینوپاتی دیابتی وجود دارد:

• رتینوپاتی دیابتی زودرس یا غیرتکثیر شونده ((nonproliferative diabetic retinopathy (NPDR): در این عارضه که شکل رایج تر این بیماری است، رگ های خونی جدیدی تشکیل نمی شوند. هنگامی که بیمار به NPDR مبتلا می شود، دیواره رگهای خونی در شبکیه چشم ضعیف می شوند. برآمدگی های ریز (میکروآنوریسم) از دیواره عروق کوچک چشم بیرون می زنند و گاها مایعات و خون را به داخل زجاجیه می ریزند. عروق بزرگ شبکیه نیز اتساع پیدا کرده و قطر زیادی پیدا می کنند که خطر خونریزی را افزایش می دهد. هر چه عروق بیشتری مسدود می شوند، این عارضه می تواند شدیدتر شود. به دلیل خونریزی، الیاف عصبی موجود در شبکیه شروع به تورم می کنند. گاها قسمت مرکزی شبکیه (به نام لکه زرد) شروع به تورم می کند که در این حالت نیاز به درمان پیدا می کند. لکه زرد یکی از مهم ترین نقاط شبکیه است که محل تجمع بسیاری از گیرنده های نوری می باشد.
• رتینوپاتی دیابتی پیشرفته یا تکثیر شونده (proliferative diabetic retinopathy): رتینوپاتی دیابتی زودرس، می تواند به این نوع شدیدتر، پیشرفت کند. در این نوع از بیماری، رگهای خونی آسیب دیده بسته می شوند و باعث رشد رگ های خونی جدید و غیر طبیعی در شبکیه می شوند که می توانند محتویات خود را به داخل زجاجیه بریزند. این رگ های جدید، توسط سیگنال های رشد که توسط بدن ساخته می شوند، بوجود می آیند. نوعی از بافت به نام بافت اسکار همراه با این عروق جدید توسط سیگنال های رشد تشکیل می شوند که باعث جدا شدن شبکیه از دیواره چشم بیمار می شود. اگر رگ های خونی جدید در ورود و خروج طبیعی مایعات از چشم تداخل ایجاد کنند، ممکن است فشار در ناحیه چشم افزایش یابد. این فشار می تواند به عصب بینایی که تصاویر را از چشم به مغز منتقل می کند آسیب برساند و منجر به گلوکوم شود.

تمام بیمارانی که به دیابت مبتلا می شوند، می توانند به این عارضه دچار شوند با این حال، عوامل زیر خطر این عارضه را بیشتر می کند:

• مدت زمان ابتلا به دیابت، به گونه ای که هرچه این زمان بیشتر باشد، خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی بیشتر می شود.
• عدم کنترل دیابت
• فشار خون بالا
• کلسترول بالا
• حاملگی
• استعمال دخانیات

 

عوارض رتینوپاتی دیابتیک چیست؟

رتینوپاتی دیابتی شامل رشد غیر طبیعی رگهای خونی در شبکیه است. عوارض این بیماری در صورت عدم درمان، می تواند منجر به مشکلات بینایی جدی مانند عوامل زیر شود:

• خونریزی زجاجیه: رگ های خونی تشکیل شده، خونریزی می کنند و به این ناحیه می ریزند. در صورتی که خونریزی اندک باشد، ممکن است بیمار در میدان بینایی خود تنها چند نقطه سیاه شناور ببیند. در موارد شدیدتر، خون می تواند این فضا را پر کند و بینایی بیمار را کاملاً مسدود کند. خونریزی زجاجیه به خودی خود باعث از بین رفتن دائمی بینایی نمی شود. خون اغلب در طی چند هفته یا چند ماه از چشم پاک می شود. اگر شبکیه بیمار آسیب نبیند، ممکن است بینایی به وضوح قبلی خود بازگردد.
• جداشدگی شبکیه: رگ های خونی غیرطبیعی مرتبط با رتینوپاتی دیابتی، رشد نوعی بافت پیوندی به نام بافت اسکار را تحریک می کنند که می تواند شبکیه را از دیواره چشم جدا کند. این عارضه منجر به ظهور لکه های شناور، جرقه هایی از نور در میدان بینایی بیمار و کاهش شدید بینایی می شود.

• گلوکوم: رگ های خونی جدید ممکن است در چشم بیمار رشد کرده و در جریان طبیعی مایعات از چشم تداخل ایجاد کند و باعث افزایش فشار در چشم شود. این فشار می تواند به عصبی که تصاویر را از چشم به مغز منتقل می کند (عصب بینایی) آسیب برساند. رتینوپاتی دیابتی و گلوکوم، هر دو می توانند منجر به از بین رفتن کامل بینایی شوند.

چگونه می توان از رتینوپاتی دیابتی پیشگیری کرد؟

توجه به این نکته ضروری است که همواره نمی توان از این عارضه جلوگیری کرد اما معاینات منظم چشم، کنترل خوب قند و فشار خون و مداخله زود هنگام برای مشکلات بینایی می تواند به جلوگیری از کاهش شدید بینایی کمک کند.

در صورت ابتلا به دیابت، با اقدامات زیر می توان خطر ابتلا به این عارضه را به مقدار زیادی کاهش داد:

• کنترل دیابت: تغذیه سالم و فعالیت بدنی در کنترل دیابت بسیار تاثیرگذار می باشند. بهتر است که بیمار حداقل 150 دقیقه در هفته فعالیت منظم هوازی، مانند پیاده روی داشته باشد. مصرف داروهای خوراکی و تزریقی تجویز شده به طور مرتب، و عدم قطع مصرف داروها به طور خودسرانه نیز در کنترل دیابت امری حیاتی است.
• کنترل سطح قند خون: ضروری است که بیمار سطح قند خون خود را چندین بار در روز بررسی کرده و ضبط کند (در صورت ابتلا به بیماری های زمینه ای دیگر ممکن است تعداد این اندازه گیری ها بیشتر هم شود.). در رابطه با این موضوع با پزشک خود مشورت گیرید.
• آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله شده: آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله شده یا آزمایش هموگلوبین A1C نشان دهنده میزان قند خون بیمار برای دوره دو تا سه ماه قبل از آزمایش است. مقدار طبیعی این عدد در افراد عادی زیر 5.7%، و در افراد دیابتی بالای 6.5% می باشد. مقدار بالای 7% نشان دهنده ی کنترل بد سطح قند خون بیمار است.
• کنترل فشار خون و کلسترول: خوردن غذاهای سالم، ورزش منظم و کاهش وزن اضافی در کنترل این موارد کمک کننده می باشند.
• قطع مصرف سیگار

توجه به این نکته ضروری است که دیابت، الزاما منجر به از بین رفتن بینایی نمی شود بلکه این حادثه تنها یکی از عوارض این بیماری است.

 

رتینوپاتی دیابتی چگونه تشخیص داده می شود؟

بهترین روش برای تشخیص این بیماری معاینه چشم است. به منظور معاینه، قطره های خاصی در چشم بیمار ریخته می شوند تا مردمک چشم بزرگتر شود. این کار به پزشک اجازه می دهد تا راحتتر داخل چشم را معاینه کند. قطره ها باعث تاری دید شده و تا چندین ساعت بینایی را مختل می کنند.

حین معاینه پزشک به دنبال هر کدام از موارد زیر می گردد:

• رگهای خونی غیر طبیعی
• تورم و رسوبات خون یا چربی در شبکیه و زجاجیه
• رشد رگ های خونی جدید و بافت اسکار
• خونریزی در زجاجیه
• جداشدگی شبکیه
• هر گونه آسیب وارده به عصب بینایی

علاوه بر معاینه، پزشک بینایی بیمار و فشار داخل چشم را بررسی می کند.

 

درمان رتینوپاتی دیابتی چگونه است؟

هدف از درمان، که تا حد زیادی به نوع رتینوپاتی دیابتی بیمار و میزان شدت آن بستگی دارد، کندی پیشرفت بیماری و یا توقف کامل آن است. رتینوپاتی دیابتی معمولاً فقط در صورت رسیدن به مرحله پیشرفته (رتینوپاتی تکثیرشونده) و تهدید کردن بینایی بیمار به درمان خاص نیاز پیدا می کند.

مهمترین قسمت درمان بیماری، کنترل دیابت است. در مراحل اولیه رتینوپاتی دیابتی، کنترل دیابت می تواند به جلوگیری از بروز مشکلات بینایی کمک کند.

در رتینوپاتی دیابتی پیشرفته که بینایی بیمار را تهدید یا تحت تأثیر قرار می دهد، درمان های اصلی عبارتند از:

• فوتوکواگولیشن (Photocoagulation): این روش درمانی با لیزر که به عنوان درمان کانونی با لیزر نیز شناخته می شود، می تواند نشت خون و مایعات در چشم را متوقف یا آهسته کند. در طی این روش، خونریزی از رگهای خونی غیر طبیعی با سوختگی لیزر درمان می شود. اگر علت تاری دید، ورم لکه زرد در شبکیه باشد، این درمان ممکن است بینایی بیمار را به حد طبیعی خود بازنگرداند اما از وخیم تر شدن بیماری جلوگیری می کند.
• پراکندگی لیزر (Panretinal photocoagulation): این روش درمانی با لیزر می تواند رگ های خونی غیر طبیعی را کوچک کند. در طی این روش، قسمت های شبکیه به دور از لکه زرد، توسط لیزر درمان می شوند. این سوختگی باعث کوچک شدن رگهای خونی غیر طبیعی می شود. معمولا تا یک روز بعد از عمل، بینایی بیمار مبهم خواهد بود. از دست دادن بینایی محیطی و کاهش دید در شب از عوارض این روش می باشد.
• ویترکتومی: در این روش، خون موجود در زجاجیه و بافت اسکار موجود در شبکیه از طریق یک برش کوچک در چشم خارج می شوند.
• تزریق دارو به چشم: این داروها که مهار کننده فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (vascular endothelial growth factor (VEGF)) نامیده می شوند، ممکن است با جلوگیری از اثرات سیگنالهای رشد که بدن برای ساخت رگ های خونی جدید ارسال می کند، مانع رشد رگ های خونی جدید شوند. پزشک ممکن است این داروها را که درمان ضد VEGF نیز نامیده می شوند، به عنوان یک درمان مستقل یا همراه با روش های درمانی ذکر شده توصیه کند. در حالی که مطالعات مربوط به درمان ضد VEGF در درمان رتینوپاتی دیابتی امیدوارکننده است، این روش هنوز استاندارد تلقی نشده است.

جراحی اغلب پیشرفت رتینوپاتی دیابتی را کند یا متوقف می کند، اما این روش درمانی نیست. از آنجا که دیابت یک وضعیت مادام العمر است، آسیب های احتمالی شبکیه و کاهش بینایی در آینده ممکن است. حتی بعد از درمان رتینوپاتی دیابتی بیمار به معاینه چشم منظم نیاز دارد.