مراحل رشد جنین، از لقاح تا زایمان

بسیاری از مادران و پدرانی که در انتظار تولد فرزند خود هستند، دوست دارند بدانند مراحل تشکیل جنین‌شان چگونه است و با چه شکل و اندازه‌ای در رحم مادر خود قرار گرفته است. حتی گاهی سؤالات از این هم فراتر می‌رود به نحوه حرکت و چگونگی رشد تک‌تک اندام‌هایش ختم می‌شود. اگر شما هم از این دسته افراد هستید و می‌خواهید از تک‌تک لحظات رشد فرزندتان در نه ماه بارداری و به طور ویژه در سه بازه زمانی سه ماهه باخبر شوید، تا انتهای مقاله با ما همراه باشید:

 

چگونگی بارداری و تشکیل جنین در انسان

هنگامی‌که یک اسپرم وارد تخمک می‌شود، لقاح رخ می‌دهد و به‌اصطلاح بارداری آغاز می‌شود. در این ترکیب ژنتیکی از همان ابتدا جنسیت نوزاد کاملاً مشخص است اما پزشکان توان تشخیص آن را تا زمان شکل‌گیری اندام تولید مثل جنین، نخواهند داشت. پس‌ از آن هم تنها به‌وسیله دستگاه سونوگرافی این امکان برایشان مقدور می‌شود که جنسیت نوزاد را مشخص کنند.

نکته جالب این است که تنها سه روز پس از لقاح، تخمک بارور و تکثیر سلولی به‌صورت بسیار سریع آغاز می‌شود. در این هنگام رویان (نطفه) به‌وسیله لوله فالوپی یا همان لوله رحمی که به دیواره رحم متصل است، وارد رحم می‌شود. در همین حین و به ‌مرور زمان نیز جفت که تأمین‌کننده غذا و اکسیژن جنین در طول دوره بارداری است، شروع به تشکیل شدن می‌کند.

بارداری انسان حدود 38 هفته به طول می‌انجامد که اگر طول آن را برحسب آخرین قاعدگی مادر محاسبه کنیم، به 40 هفته نیز افزایش پیدا می‌کند. هفته‌های اول بارداری نطفه در حال رشد را رویان می‌نامند و سپس آن را جنین می‌گویند.

به‌طورمعمول انسان‌ها در هر نوبت از بارداری خود تنها یک جنین در رحم خود خواهند داشت که البته چند قلویی نیز امری غیرعادی در میان انسان‌ها محسوب نمی‌شود و بسیاری از افراد عموماً به دلایل ژنتیکی بارداری‌های بیش از یک جنین را نیز تجربه می‌کنند.

 

مراحل تکامل جنین

در ادامه مقاله شما را با سه دوره سه ماهه بارداری آشنا و ماه‌ به‌ ماه تغییرات موجود را برایتان بازگو می‌کنیم تا بدانید در هرماه از بارداری‌تان جنین موجود در رحم شما چه اندازه و چه شکلی به خود گرفته است:

• سه ماه نخست بارداری
• سه ماه دوم بارداری
• سه ماه سوم بارداری

 

سه ماه نخست بارداری: رشد رویان و جنین شما در مراحل اولیه بارداری

هفته یکم تا سیزدهم سه ماه نخست بارداری، با عمل لقاح آغاز شده و تکثیر سلولی سبب ایجاد رویان می‌گردد. نکته بسیار مهم در این زمان چنین است که رویان در ابتدا دارای دولایه سلولی بوده که منشأ تشکیل و رشد تمامی ارگان‌ها و همچنین اندام‌های بدن در طول مدت بارداری به‌حساب می‌آیند.

جالب است بدانید سرعت رشد رویان بسیار زیاد است اما با این‌ وجود زمانی که به جنین تبدیل شد، اندازه آن تنها به ابعاد یک لوبیا کوچک می‌رسد. این را هم بدانید که جنین از همان ابتدا در حال حرکت و تکان خوردن است اما مادر نمی‌تواند آن را حس کند. در این دوران قلب جنین تپیده و روده‌ها به‌مرور در حال شکل گرفتن هستند و اندام‌های مردانه یا زنانه به همراه دهان، بینی و پلک‌ها ایجاد می‌شوند.

• ماه نخست بارداری

کیسه آمنیوتیک یک کیسه تنگ و کوچک آب است که پس از لقاح شکل می‌گیرد. کیسه آب درواقع این کمک را انجام می‌دهد که جنین در طول دوران بارداری مادر، محافظت‌شده و در محیطی امن و استریل رشد کند.

همچنین جفت در سه ماهه اول ایجاد می‌شود که با توجه به وظیفه‌ای که دارد، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. وظیفه جفت که به‌وسیله یک بند به ناف جنین متصل بوده، این است که مواد مغذی را از مادر به جنین  انتقال می‌دهد و مواد زائد را از او دور و به‌وسیله بدن مادر آن را دفع کند.

چهره ابتدایی رویان با دایره‌های تیره بزرگ به‌عنوان چشم‌ها شروع به شکل‌گیری می‌کند. در این زمان دهان، فک پایین و گلو در حال رشد هستند و سلول‌های خون کم‌کم به وجود می‌آیند و گردش خون نیز  آغاز می‌شود.

در پایان ماه اول بارداری، رویان حدوداً 6 الی 7 میلی‌متر طول خواهد داشت چیزی شبیه به یک‌ دانه برنج خواهد بود!

• ماه دوم بارداری

در پایان ماه دوم، می‌توان نام رویان را به جنین تغییر داد زیرا اندازه‌اش به حدود ۲.۴۵ سانتیمتر می‌رسد و وزن آن را می‌توان حدود ۹.۴۵ گرم تخمین زد. جالب است بدانید بیش از یک‌سوم از جنین را سر او تشکیل می‌دهد.

• ماه سوم بارداری

در پایان ماه سوم بارداری، جنین به‌طور کامل تشکیل‌ شده است. او دارای دست، انگشتان، پا و اندام‌های متعدد دیگری است و می‌تواند مشت و همچنین دهان خود را باز و بسته کند. در این زمان ناخن‌ها شروع به رشد می‌کنند، گوش‌های خارجی شکل می‌گیرند و اندام‌های تولیدمثل جنین شما نیز توسعه می‌یابد، اما همچنان تشخیص جنسیت کودک در سونوگرافی امری دشوار است، پس لازم است کمی بیشتر صبر کنید تا جنسیت فرزندتان را متوجه شوید.

نکته بسیار مهم و البته جذاب در ماه سوم بارداری این است که سیستم گردش خون و ادرار جنین کاملاً فعال است و کبد تولید صفرا می‌کند. در پایان سومین ماه بارداری شما، جنین به طول حدود 7 الی 10 سانتیمتری می‌رسد و می‌توان گفت وزنش حدود 28 گرم است!

 

سه ماهه دوم بارداری: رشد جنین شما در اواسط دوران بارداری

سه ماهه دوم بارداری شامل هفته چهاردهم تا هفته بیست‌ و هفتم است. در آغاز سه ماهه دوم بارداری، طول جنین به حدود ۹ سانتیمتر و وزنش به ۴۰ گرم می‌رسد. جنین کوچک که اکنون اثر انگشتی یکتا برای خود دارد در محل موردنظر خود استقرار یافته و قلبش ۲۵ لیتر خون در طول شبانه‌روز پمپاژ می‌کند.

بعد از گذشتن چند هفته، اسکلت جنین سخت‌تر شده و از حالت غضروفی لاستیکی به استخوانی تبدیل می‌شود. در این زمان است که جنین توانایی شنیدن صداها را نیز به دست می‌آورد و شما به‌ احتمال ‌زیاد می‌توانید تکان‌ها و لگدهای جنین خود را احساس کنید البته اگر هنوز متوجه آن نشده باشید.

• ماه چهارم بارداری

در ماه چهارم بارداری انگشتان جنین شما به‌خوبی تعریف‌شده است. پلک‌ها، ابروها، مژه‌ها، ناخن‌ها و موها شکل می‌گیرند و دندان‌ها و استخوان‌ها یک‌به‌یک افزایش میابند. در این زمان جنین شما می‌تواند انگشت خود را بمکد، به بدن خود کشش داده و عضلات صورت خود را به کار اندازد.

در ماه چهارم بارداری شما، سیستم عصبی جنین شروع به کار می‌کند، همچنین در این زمان اندام‌های تولیدمثل به‌طور کامل توسعه‌یافته‌اند و اگر شما صاحب یک پسر یا یک دختر شده باشید خواهید توانست از طریق سونوگرافی متوجه شوید. یادتان باشد اگر به متخصصین سونوگرافی مراجعه کردید حتماً از او بخواهید که به‌وسیله داپلر صدای ضربان قلب جنین را برای شما پخش کند تا از شنیدن آن به وجد بیاید و تجربه‌ای بی‌نظیر کسب کنید.

در پایان ماه چهارم، کودک شما حدود 15 سانتیمتر طول دارد و وزن آن نیز حدود 115 گرم است.

• ماه پنجم بارداری

در ماه پنجم بارداری مو در سر جنین شروع به رشد کردن می‌کند که البته شرایط آن تا حدی با آنچه تصور می‌کنید متفاوت بوده و نازکی و نرمی آن غیر قابل‌ توصیف است. این مو می‌تواند علاوه بر سر، بر روی شانه‌ها، پشت و بخش‌های دیگر بدن جنین رشد کند و نوعی عامل محافظی برای او محسوب شود که به‌مرور در هفته نخست پس از به دنیا آمدنش ریخته و موهای جدید رشد خواهد کرد.

همچنین پوست جنین شما با پوششی سفیدرنگ پوشیده شده است که این ماده پنیری شکل پوست نوزاد شما را در برابر تماس طولانی‌ مدت جنین با آمونیاک محافظت می‌کند و پس از تولد او نیز از بین خواهد رفت.  در این زمان شما حرکت‌های جنین خود را بیش ‌از پیش احساس می‌کنید و او با عضلات در حال رشد خود جنب ‌و جوشی بیش از گذشته خواهد داشت و با تحرکات سریع خود شما را غافلگیر خواهد کرد. تا انتهای ماه پنجم بارداری وزن جنین شما به 280 گرم رسیده و سرعت رشدش نیز افزایش یافته است.

معمولاً مادران در این زمان سونوگرافی سلامت یا آنومالی را انجام می‌دهند تا از سالم بودن جفت، بند ناف و همچنین مناسب بودن میزان رشد جنین خود مطمئن شوند. تقریباً می‌توان گفت تمامی مادران در این دوران می‌توانند حرکت‌های جنین خود را متوجه شده و اطمینان داشته باشند که حرف‌هایشان توسط جنین شنیده می‌شود.

• ماه ششم بارداری

در پایان ماه ششم، کودک شما حدود 30 سانتیمتر طول و وزنی حدود 635 گرم دارد. پوست او قرمزرنگ و چروکیده است و به دلیل نازکی و شفافیت آن، رگ‌هایش به‌صورت کاملاً مشخص دیده می‌شود.  در این زمان پلک‌ها شروع به جدا شدن از پوست صورت می‌کنند تا نوزاد بتواند چشمان خود را بازکرده و چشمک بزند.

در ماه ششم بارداری جنین شما ممکن است با تکان دادن خود نسبت به صداها واکنش نشان دهد پس تا جایی که می‌توانید با او صحبت کنید، برایش موسیقی‌های آرامش‌بخش بگذارید و تمام تلاش خود را برای آشنایی او با صدای پدرش انجام دهید. با این کار مطمئن خواهید بود که او پس از به دنیا آمدن به‌راحتی شما و پدرش را خواهد شناخت و در آغوشتان آرام خواهد گرفت.

گاه پیش می‌آید که نوزادان زودرس در هفته بیست‌وهفت به دنیا بیایند که البته زنده ماندن آن‌ها منوط به مراقبت‌های شدید پزشکی است.

 

سه ماه سوم بارداری: رشد جنین شما در بارداری پایانی

سه ماهه سوم بارداری شامل هفته بیست و هشتم تا هفته چهلم بارداری است. در آغاز سه ماهه سوم، وزن جنین تقریباً یک کیلوگرم است. او هم‌اکنون می‌تواند پلک بزند و چشمانش را باز کند. پوست جنین در سه ماهه سوم بارداری با جذب بیشتر چربی چروکیدگی‌های خود را برطرف کرده است و به پوستی صاف تبدیل خواهد شد. همچنین ناخن‌های دست‌وپا رشد می‌کنند و موهای واقعی نوزاد بر روی سر او ایجاد می‌شود.

در این زمان است که میلیاردها نورون مغزی ایجاد می‌گردند و بیشترین زمان وزن گیری جنین طی می‌شود به‌طوری‌که درنهایت هنگام زایمان میانگین وزن نوزاد به ۳ کیلوگرم و قد به ۴۸ سانتیمتر خواهد رسید.

• ماه هفتم بارداری

در پایان ماه هفتم بارداری، چربی در نوزاد شما ذخیره می‌شود. کودک شما حدود 36 سانتیمتر طول دارد و وزن آن نیز به حدود 900 تا 1800 گرم می‌رسد. در این زمان شنوایی جنین شما به‌طور کامل توسعه‌یافته است و او می‌تواند موقعیت خود را تغییر داده و به محرک‌های گوناگون ازجمله صدا، درد، نور، پاسخ می‌دهد.

اگر جنین شما زودرس به دنیا بیاید ممکن است پس از هفتمین ماه بارداری زنده بماند.

• ماه هشتم بارداری

در ماه هشتم بارداری جنین شما همچنان در حال رشد است به‌طوری‌که ریه‌هایش کاملاً شکل‌گرفته و رفلکس‌های او هماهنگ می‌شود. چرخاندن سر یکی از مهم‌ترین کارهایی است که او می‌تواند انجام دهد و فضا را به‌صورت بصری درک کند.

در این زمان جنین به‌مرور جهت زایمان آماده‌شده و سرش به سمت دهانه رحم می‌چرخاند. در پایان ماه هشتم بارداری طول او به بیش از 46 سانتیمتر رسیده و حدود سه کیلوگرم وزن خواهد داشت.

• ماه نهم بارداری

وزن و قد نوزاد بر اساس عوامل متعددی چون اندازه و سایز والدین، جنسیت جنین و… تعیین می‌شود. به همین دلیل نمی‌توان برای طول و وزن او عدد دقیقی عنوان کرد اما به‌طور میانگین طول نوزادان به حدود 50 سانتیمتر رسیده و وزنشان بیش از 3 کیلوگرم است. در این ماه مغز جنین آخرین مراحل رشد خود را طی و ریه‌های او نیز به‌صورت کامل رشد پیداکرده‌اند. در ماه نهم بارداری سر جنین به‌طور کامل به سمت لگن قرار گرفته و برای تولد آماده می‌شود.

 

تشخیص زمان زایمان

زمان تولد نوزاد با محاسبه آخرین دوره پریود مادر انجام می‌گیرد به این نحو که ممکن است بارداری بین 38 تا 42 هفته به طول انجامد. البته معمولاً بسیاری از مادران تاریخ دقیقی از آخرین زمان قاعدگی خود ارائه نمی‌دهند، به همین دلیل ممکن است حتی بارداری آن‌ها تا بیش از 42 هفته نیز طول بکشد. پس اگر جز این دسته از افراد هستید نگرانی را رها کرده و با آرامش دوره بارداری خود را سپری کنید و با اطمینان خاطر زمان زایمان خود را به پزشک واگذار کنید.

 

عوامل مؤثر بر رشد جنین

نوزادان ایرانی وزنی حدود 2 کیلو 700 گرم تا 4 کیلو و 200 گرم دارند. پزشکان معتقد هستند هرچقدر کودک با این گستره وزنی فاصله داشته باشد، خطر بیشتری می‌تواند او را تهدید کند. یکی از عوامل اصلی تعیین‌کننده این وزن، وزن مادر بوده که تأثیر بسیاری بر وزن نوزاد خواهد داشت.

با توجه به مطالب گفته‌شده نوزاد کمتر از این وزن، نوزاد نارس محسوب شده و عمدتاً با مشکلاتی چون عدم شکل‌گیری کامل ریه و اکسیژن‌رسانی نامناسب به بدن و مغز مواجه خواهد شد که در بسیاری از موارد همین امر می‌تواند عقب‌ماندگی ذهنی نوزادان را به همراه داشته باشد و در برخی موارد نیز باعث شود نوزاد جان خود را از دست بدهد. عوامل مؤثر بر این اتفاق عبارت‌اند از:

• عدم رعایت رژیم غذایی مناسب در طول بارداری توسط مادر
• سایز جسمانی والدین
• فشار روانی وارده بر مادر
• وضعیت معیشت خانواده
• مصرف سیگار، مواد مخدر و مشروبات الکلی
• عفونت مایع آمونیاک
• و….

همچنین وزن بالای نوزادان زمانی رخ می‌دهد که مادران دچار بیماری دیابت شده باشند و وزن بالایی داشته باشند. عوامل متعدد دیگر عبارت‌اند از:

• پسر بودن
• زایمان‌های متعدد
• بارداری طولانی‌مدت
• سابقه نژادی یا همان عامل وراثتی

در این شرایط باید تولد نوزاد با عمل سزارین انجام شود در غیر این صورت می‌تواند خطراتی چون فلج دائمی شبکه بازویی نوزاد، شکستن استخوان ترقوه و حتی مرگ وی را به دنبال داشته باشد.

چطور می‌توان وزن و اندازه جنین را تشخیص داد؟

راه‌ها حل‌های بسیار زیادی برای تشخیص درشتی و اضافه‌وزن نوزاد وجود دارد که نمونه‌هایی از آن‌ها عبارت‌اند از:

• سونوگرافی
• اندازه دور شکم مادر
• طول استخوان ران
• معاینه بالینی و تجربه معاینه کننده

البته باید بگوییم تخمین وزن نوزاد و تطابق آن با لگن مادر نمی‌تواند به‌صورت کاملاً دقیق شکل بگیرد اما می‌توان به‌صورت حدودی آن را تعیین کرد و جهت جلوگیری از آسیب به مادر و نوزاد عمل سزارین را جایگزین زایمان طبیعی نمود.

 

سخن آخر

در این پست سعی کردیم مراحل مختلف رشد جنین را بررسی کرده و اطلاعات مفیدی در این رابطه به مادرانی که در ابتدای راه بارداری هستند، ارائه دهیم. در نهایت بهتر است برای داشتن اطلاعات بیشتر تحت نظر یک پزشک زنان و زایمان قرار بگیرید.

منبع:

my.clevelandclinic.org