بیماری سرطان دهان، بر روی زبان، لثه، قسمت داخلی گونه‌ها، سقف دهان و ناحیه گلو ایجاد میشود. این عارضه تقریبا سه درصد از کل سرطان‌هایی که تا به حال کشف شده است را تشکیل می‌دهد. سرطان دهان اغلب در افراد بالای 40 سال رخ می‌دهد و در مردان دو برابر زنان است. بیشتر سرطان‌های دهان مربوط به مصرف دخانیات، مصرف الکل یا عفونت ویروس پاپیلوما انسانی (HPV) است. به هر روی، برای شناخت بیشتر علائم، نحوه تشخیص و درمان بیماری سرطان دهان با رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
بیماری سرطان دهان چیست؟
سرطان دهان با تغییر یا جهش سلول‌ها و خارج کردن آنها از کنترل عادی شروع میشود. سلول‌های تغییریافته (غیرطبیعی) اغلب به شکل یک توده به نام تومور رشد می‌کنند. سلول‌های سرطانی همچنین می‌توانند به نواحی مجاور دهان و سایر قسمت‌های بدن نیز گسترش یابند.
تخمین زده میشود، از میان 657000 مورد جدیدِ سرطان دهان در هر سال، بیش از 330000 نفر فوت می‌کنند. این آمار نشان می‌دهد که تقریباً نصب نفرات مبتلا، جان خود را از دست می‌دهند.
دو راه عمده برای انتشار سرطان دهان وجود دارد:
- به طور مستقیم: با پخش شدن به بافت‌های پیرامونی مانند پوست اطراف یا پشت فک.
- از طریق سیستم لنفاوی: این سیستم شبکه‌ای از عروق و غدد است که در بدن یافت میشود و سلول‌های خاصی را ایجاد می‌کند که توسط سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با عفونت مورد نیاز هستند.
سرطان دهان اگر در قسمت دیگری از بدن پخش شود، به عنوان سرطان متاستاتیک دهان شناخته میشود که غالباً به آن «اثر ثانویه» نیز می‌گویند. غدد لنفاوی در گردن معمولاً اولین جایی است که سرطان ثانویه تشکیل میشود.
انواع بیماری سرطان دهان
سرطان دهان با توجه به نوع سلول طبقه‌بندی میشود. «کارسینوم سلول سنگ‌فرشی» شایع‌ترین نوع سرطان دهان است که 9 مورد از 10 مورد را تشکیل می‌دهد. سلول‌های سنگ‌فرشی در بسیاری از مناطق بدن از جمله قسمت داخلی دهان و پوست یافت می‌شوند.
انواع دیگر سرطان دهان گه کمتر شایع هستند، عبارتند از:
آدنوکارسینوما: سرطانی که در داخل غدد بزاقی ایجاد میشود.
سارکوم: از ناهنجاری در استخوان، غضروف، ماهیچه یا بافت دیگر رشد می‌کند.
ملانوم بدخیم دهان: در سلول‌هایی که رنگدانه یا رنگ پوست ایجاد می‌کنند (ملانوسیت) سرطان شروع میشود.
لنفوم: از سلول‌هایی رشد می‌کند که معمولاً در غدد لنفاوی وجود دارند، اما می‌توانند در دهان نیز رشد کنند.
علل بیماری سرطان دهان
دو علت اصلی سرطان دهان در جهان دخانیات و الکل هستند. هر دو این عوامل خطرساز، حاوی مواد شیمیایی هستند که می‌توانند به DNA سلول‌ها آسیب رسانده و منجر به سرطان شوند. استفاده توآمان از الکل و سیگار، ابتلا به این عارضه را دوچندان می‌کند. دقیقاً مشخص نیست چه عواملی باعث ایجاد تغییرات در DNA و در نتیجه ابتلا به سرطان دهان میشود، یا چرا فقط تعداد کمی از افراد به آن مبتلا می‌شوند!
عوامل خطر در سرطان دهان
در کنار الکل و دخانیات، عوامل خطرزا دیگر برای بیماری سرطان دهان وجود دارند که عبارتند از:
تنباکو: پودر توتون و تنباکو که از طریق بینی استعمال می‌شوند، بی‌ضرر نیستند! و ممکن است خطر ابتلا به سرطان دهان و همچنین سایر سرطان‌ها مانند سرطان کبد، سرطان لوزالمعده و سرطان تخمدان را افزایش دهند.
آجیل فوفل: آجیل فوفل، بذرهایی ملایم و اعتیادآور از درخت نخل فوفل هستند. آنها در بسیاری از جوامع جنوب آسیا مانند مردمان هند، پاکستان بنگلادش و سریلانکا به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند. آجیل فوفل اثر محرکی مشابه قهوه دارد. به دلیل سنت جویدن این آجیل، میزان سرطان دهان در افراد کشورهای بالا بسیار بیشتر از جمعیت سایر نقاط جهان است.
رژیم غذایی: شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند، رژیم غذایی ناسالم می‌تواند خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان دهان را افزایش دهد. تصور میشود که خوردن یک رژیم غذایی سالم و متعادل که میوه‌ها و سبزیجات زیادی را شامل میشود، خطر ابتلا به این عارضه را کاهش می‌دهد.
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV): گروهی از ویروس‌‌ها هستند که بر روی پوست و غشاهای مرطوب در بدن مانند دهانه رحم، مقصعد، دهان و گلو تأثیر می‌گذارند. رابطه جنسی باعث انتقال این ویروس میشود. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهند، در موارد نادر برخی از انواع HPV می‌توانند باعث رشد غیرطبیعی بافت داخل دهان شده و باعث ایجاد بیماری سرطان دهان شوند.
بهداشت دهان: از آنجا که گاهی اوقات سرطان با زخم‌های طولانی‌مدت در ارتباط است، دندان شکسته یا تیز نیز می‌تواند باعث ایجاد زخم روی زبان شود. این مورد می‌تواند احتمال بروز سرطان دهان را در نقاط زخم شده افزایش دهند. بنابراین بسیار مهم است که بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت شود.
علائم بیماری سرطان دهان
این نوع سرطان می‌تواند در بیشتر قسمت‌های دهان از جمله لب، لثه و گلو ایجاد شود. شایع‌ترین علائم عبارتند از:
- زخم‌های دهان که در طی چند هفته بهبود نمی‌یابند.
- توده‌های غیرقابل توضیح و مداوم در دهان که از بین نمی‌روند.
- توده‌های غیرقابل توضیح و مداوم در غدد لنفاوی در گردن که از بین می‌روند.
علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد یا مشکل در بلع (دیسفاژی)
- تغییر در صدا یا مشکلات مربوط به گفتار
- کاهش وزن غیرعمدی
- خون‌ریزی یا بی‌حسی در دهان
- یک یا چند دندان که بدون هیچ دلیل واضح شُل می‌شوند، یا وجود حفره خشک که بعد از برداشتن دندان بهبود نمی‌یابد.
- در حرکت دادن فک مشکل ایجاد میشود.
توصیه میشود اگر هر یک از علائم بیش از سه هفته به طول انجامید، به پزشک معالج یا دندانپزشک مراجعه کنید. اگر به طور مرتب مشروب می‌خورید یا سیگار می‌کشید، توصیه‌های پزشکی را در نظر بگیرید. همچنین، باید حداقل سالی یک بار برای معاینه نزد دندانپزشک بروید. در صورت داشتن سابقه پوسیدگی دندان یا بیماری لثه، ممکن است معاینات بیشتر ضروری باشند.
تشخیص بیماری سرطان دهان
اگر علائم سرطان دهان دارید، پزشک نخست معاینه جسمی را انجام می‌دهد و در مورد نشانه‌های بیماری از شما سؤال می‌کند. تشخیص زودرس می‌تواند احتمال زنده ماندن بیمار را از 50 به 90 درصد افزایش دهد. نحوه تشخیص این عارضه به شرح زیر است:
بیوپسی (Biopsy)
به یک نمونه کوچک از بافت آسیب دیده (سلول‌های سرطانی) جهت بررسی نیاز است. گرفتن این نمونه به عنوان روش «بیوپسی» شناخته میشود. راه‌های اصلیِ استفاده از این روش در موارد مشکوک به سرطان دهان عبارتند از:
- بیوپسی برشی یا پانچ: اگر ناحیه آسیب دیده به راحتی قابل دسترسی باشد، مانند روی زبان یا در قسمت داخلی گونه، بیوپسی برشی یا پانچ معمولاً با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام میشود.
- سیتولوژی: اگر تورمی در گردن داشته باشید که به نظر می‌رسد از نوع ثانویه سرطان دهان باشد، ممکن است از یک سیتولوژی دقیق آسپیراسیون سوزن (FNAC) استفاده شود.
- نازندوسکوپی: نازندوسکوپ یک لوله طولانی، نازک و انعطاف‌پذیر با یک دوربین در یک انتهای خود است که از طریق بینی به گلو هدایت میشود.
- پاناندوسکوپی: پاناندوسکوپی شبیه به نازندوسکوپی است، اما از یک لوله بزرگ‌تر استفاده می‌کند که دسترسی بهتری به پزشک برای تشخیص ارائه دهد.
نمونه‌های گرفته شده در طی بیوپسی توسط پزشک متخصص (آسیب‌شناس) تحت میکروسکوپ مورد بررسی قرار می‌گیرند. آسیب‌شناس سپس گزارشی را به جراح ارسال می‌کند تا به آنها بگوید که آیا سرطان وجود دارد یا خیر! و اگر وجود داشته باشد، چه نوع و چه درجه‌ای است.
آزمایش‌های دیگر برای تشخیص سرطان دهان
اگر بیوپسی تأیید کند که شما سرطان دهان دارید، شاید به آزمایش‌های بیشتری نیاز باشد. این آزمایش‌ها معمولاً شامل اسکن برای بررسی اینکه آیا سرطان به بافت‌های دیگر مانند فک یا پوست و یا اصلاً به غدد لنفاوی در گردن سرایت کرده است یا خیر! اگر بیماری سرطان دهان گسترش یابد، ممکن است برای بررسی سایر قسمت‌های بدن اسکن‌های دیگر نیاز باشد. آزمایشاتی که ممکن است برای بیمار تجویز شود:
- اشعه ایکس (X)
- اسکن سونوگرافی
- اسکن ام‌آرآی (MRI)
- سی‌تی اسکن
- اسکن PET
اشعه ایکس و انواع اسکن‌ها توسط پزشک متخصص به نام رادیولوژیست مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس پزشکان گزارشی را می‌نویسند که نقش مهمی در تصمیم‌گیری در مورد نحوه درمان بیماری دارد. پس از انجام این آزمایش‌ها می‌توان مرحله و گرید سرطان را تعیین کرد.
مراحل و درجات سرطان دهان
مرحله، معیار میزان گسترش سرطان را تعیین می‌کند. سیستم مرحله‌بندی TNM برای مرحله سرطان دهان استفاده میشود که به سرح زیر است:
- T به اندازه تومور در دهان مربوط میشود. T1 کوچک‌ترین و T4 بزرگ‌ترین یا تهاجمی‌ترین تومور را نشان می‌دهد.
- از N برای نشان دادن وجود اثر ثانویه (متاستاز) در غدد لنفاوی گردن استفاده میشود. N0 بدان معنا است که هیچ سلول غیرطبیعی در حین معاینه یا اسکن یافت نشده است وN1 ، N2 و N3 میزان اثرات ثانویه گردن را نشان می‌دهند.
- M به اینكه آیا اثر ثانویه در جای دیگری از بدن وجود دارد یا خیر، اشاره می‌کند.
درجه یا گرید توصیف می‌کند که سرطان تا چه اندازه تهاجمی است و به چه سرعتی ممکن است در آینده گسترش یابد. سه گرید سرطان دهان عبارتند از:
- گرید پایین (کمترین سرعت رش)
- گرید متوسط
- گرید بالا (سرعت رشد سریع)
مراحل و درجات سرطان به تعیین نوع درمان کمک می‌کنند:
- سرطان اولیه دهان که معمولاً با یک عمل جراحی قابل درمان است.
- سرطان میانه دهان که هنوز هم شانس زیادی برای درمان دارد، اما تقریباً به عمل جراحی پیچیدهتر و پرتونگاری احتیاج دارد.
- سرطان پیشرفته دهان که شانس کمتری برای درمان دارد و به هر سه نوع درمان (جراحی، رادیوتراپی و شیمی‌درمانی) نیاز خواهید داشت.
درمان بیماری سرطان دهان
اگر سرطان دهان زود تشخیص داده شود، ممکن است از عمل جراحی استفاده شود. به همین دلیل است که در صورت بهبودی بعد از سه هفته باید هرگونه تغییر در دهان را به دندانپزشک و پزشک گزارش دهید. در مورد سرطان پیشرفته دهان، حداقل به مدت چهار ماه نیاز به درمان با جراحی، رادیوتراپی و دارو خواهید داشت.
سرطان دهان ممکن است ساختارهای بدن را تحت تأثیر قرار دهد که برای تنفس، بلع و صحبت کردن بسیار مهم است. همچنین ممکن است روی ظاهر بیمار نیز تأثیر بگذارد. علاوه بر این که بیمار توسط یک جراح و پزشک متخصص در سرطان (آنکولوژیست‌های بالینی) نیز درمان میشود، ممکن است یک متخصص تغذیه، گفتاردرمانگر و یک دندانپزشک نیز مورد نیاز باشد. همچنین معمولاً از یک پرستار متخصص در سرطان سر و گردن (متخصص پرستار بالینی) نیز برای تیم درمانی بیمار استفاده میشود. درمان شما برای سرطان دهان به موارد زیر بستگی دارد:
- نوع و اندازه سرطان
- گرید و مرحله سرطان (تا چه حد گسترش یافته است)
- سلامتی عمومی بیمار
اگر سرطان در پشت دهان یا بخشی از گلوی در قسمت پشت دهان (دهان و حنجره) گسترش نیافته باشد، درمان کامل با استفاده از جراحی به تنهایی ممکن است امکان‌پذیر باشد. اگر سرطان بزرگ باشد یا به گردن شما سرایت کرده باشد، ممکن است به ترکیبی از جراحی، رادیوتراپی و شیمی درمانی نیاز باشد.
عمل جراحی سرطان دهان
هدف از جراحی سرطان دهان از بین بردن هرگونه بافت آسیب‌دیده و در عین حال آسیب رساندن به بقیه دهان است. اگر سرطان پیشرفت کرده باشد، ممکن است لازم باشد بخشی از روکش دهان و در برخی موارد پوست صورت نیز خارج شود. این مورد را می‌توان با استفاده از پوستی که از جای دیگری بدن بیمار گرفته شده است، مانند ساعد یا سینه (پیوند پوستی) جایگزین کرد.
اگر زبان بیمار تحت تأثیر سرطان باشد، بخشی از آن باید برداشته شود که به آن «گلوکتومی جزئی» می‌گویند. زبان بیمار به خودی خود در طی سه یا چهار هفته بهبود یابد، یا ممکن است نیاز به بازسازی با استفاده از بافت پیوندی داشته باشد.
اگر سرطان به عمق استخوان فَک حمله کرده باشد، قسمت آسیب دیده فک باید برداشته شود. اکنون جراحان از یک فنآوری پیچیده به نام چاپ سه بعدی برای بازسازی استفاده کنند تا استخوان جایگزین تقریباً دقیقاً با استخوان برداشته شده مطابقت داشته باشد.
در حین عمل، جراح همچنین ممکن است غدد لنفاوی را در نزدیکی محل تومور اولیه از بین ببرد. این کار اغلب به عنوان یک اقدام پیشگیرانه انجام میشود.
رادیوتراپی برای درمان سرطان دهان
در سرطان دهان معمولاً بعد از عمل برای جلوگیری از بازگشت سرطان، رادیوتراپی یا پرتودرمانی به کار گرفته میشود. این نوع درمان معمولاً بسته به اندازه سرطان و میزان گسترش آن، به طور روزانه در طول شش هفته انجام میشود. رادیوتراپی در کنار از بین بردن سلول‌های سرطانی، می‌تواند بر روی بافت سالم نیز تأثیر بگذارد. عوارض جانبی رادیوتراپی شامل موارد زیر هستند:
- قرمزی پوست (مانند آفتاب سوختگی)
- زخم‌های دهان
- گلو درد
- خشکی دهان
- عدم احساس طعم غذا
- از دست دادن اشتها
- خستگی
- احساس سفتی در فک
- بوی بد دهان
عوارض جانبی رادیوتراپی می‌تواند نگران‌کننده باشد، اما پس از کامل شدن درمان بهبود می‌یابند.
براکی تراپی داخلی در درمان سرطان دهان
رادیوتراپی داخلی که به عنوان براکی تراپی نیز شناخته میشود، می‌تواند برای درمان سرطان‌های زودرس زبان استفاده شود. این درمان شامل قرار دادن مستقیمِ ایمپلنت‌های رادیواکتیو در تومور پس از بیهوشی عمومی است. ایمپلنت‌ها به مدت یک تا هشت روز باقی می‌مانند و در این مدت پرتوهایی را به سمت سلول‌های سرطانی می‌تابانند.
به دلیل تابش پرتو، ملاقات دوستان و خانواده محدود خواهد شد. زنان و کودکان باردار نیز قادر به بازدید بیمار نخواهند بود. کاشت رادیواکتیو باعث تورم دهان میشود، به طوری که بعد از برداشتن ایمپلنت‌ها به مدت پنج تا 10 روز، بیمار احساس درد خواهد کرد.
شیمی درمانی در بهبود بیماری سرطان دهان
در صورت گسترده بودن شیوع سرطان یا خطر برای بازگشت بیماری، شیمی درمانی در ترکیب با رادیوتراپی به کار گرفته میشود. در شیمی درمانی از دارو به صورت خوارکی یا وریدی (داخل رگ) استفاده میشود. این درمان به DNA سلول‌های سرطانی آسیب‌دیده ضربه وارد کرده و توانایی تولید مثل آنها را قطع می‌کند. علاوه بر از بین بردن سلول‌های سرطانی، شیمی درمانی می‌تواند بر روی بافت سالم نیز تأثیر بگذارد. عوارض جانبی شیمی درمانی شامل موارد زیر هستند:
- خستگی
- دهان درد
- زخم‌های دهان
- ریزش مو
- مشکلات شنوایی
- عدم حفظ تعادل
- مشکلات کلیوی
- بی‌حسی
این عوارض معمولاً پس از پایان درمان متوقف می‌شوند.
چشم انداز بیماران مبتلا بیمار سرطان دهان
زندگی بیماران به طور ناگهانی پس از تشخیص سرطان دهان تغییر می‌کند. احتمالاً نگران این خواهند بود که تشخیص چگونه بر سلامت جسمی و روحی آنها تأثیر خواهد گذاشت. در همان زمان، افراد مبتلا با نیاز به درک آنچه اتفاق افتاده است و تصمیم‌گیری در مورد برنامه درمانی خود روبرو می‌شوند. درمان موفقیت آمیز به تشخیص زودهنگام و نحوه شیوع بیماری ارتباط دارد. به مانند دیگر سرطان‌ها، امیدوار بودن بیمار برای درمان مؤثر بسیار مهم است.
منبع: www.nhs.uk
