اختلال شخصیت پارانوئید(PPD) چیست؟

حتما گاهی برای شما پیش آمده است که افرادی در اطراف شما وجود داشته باشند که بیش از اندازه نسبت به دیگران، بی­‌اعتماد و مشکوک باشند. به طور معمول در این افراد، پارانویا دیدگاه آن­ها را نسبت به جهان تغییر داده است. در این نوشته، قصد داریم تا شما را با این اختلال شخصیتی و نوع درمان آن آشنا کنیم، تا بتوانید به عزیزانتان کمک کنید.

اختلال شخصیت پارانوئید یکی از گروه بیماری‌هایی است که اختلالات شخصیتی خوشه­‌ی A، نامیده می‌شود. این اختلال شامل طرز تفکر عجیب و غریب یا غیر عادی است.

اختلال شخصیت پارانوئید، یک وضعیت چالش برانگیز بهداشت روانی است که با بی­‌اعتمادی و سوء ظن شدید تعریف می‌شود. این شدت به قدری است که با الگوهای فکری، رفتار و عملکرد طبیعی روزمره‌ی فرد، تداخل می‌کند. یک فرد مبتلا به PPD نسبت به دیگران احساس احتیاط بسیاری می‌کند. آن‌ها همیشه مراقب نشانه‌هایی هستند که ثابت کند شخصی، قصد تهدید، بدرفتاری یا فریب آنها را دارد. هر چقدر هم که اعتقادات آنها بی‌اساس باشد، بارها وفاداری، صداقت یا امانتداری دیگران را زیر سوال می‌برند. کافی است آنها تنها احساس ‌کنند که مورد آزار و اذیت، طرد شدن یا تحریک دیگران گرفته ­اند. در این صورت با طغیان عصبانیت، کنترل رفتار یا سرزنش دیگران، واکنش نشان می‌دهند.

تصورات ترسناک و بی‌اعتمادی که همراه با PPD است، ایجاد و حفظ روابط نزدیک را بسیار دشوار می‌کند. این تصورات بر توانایی عملکرد فرد در خانه، محل کار و مدرسه تأثیر می‌گذارد. اگر شما عزیزی دارید که دارای اختلال شخصیت پارانوئید است، ممکن است از دیدگاه پیچیده‌ی او به جهان ناامید شوید. از اتهامات مستمر آنها خسته شده و یا از خصومت و لجبازی آنها ضعیف شوید. به نظر می‌رسد که این افراد قادر هستند جنبه‌های منفی هر موقعیت یا مکالمه‌ای را پیدا و در آن‌ها اغراق کنند.

درمان حرفه‌ای می‌تواند به فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید در مدیریت علائم و بهبود عملکرد روزانه کمک کند. اما به دلیل ماهیت این اختلال، بیشتر افراد مبتلا به PPD به دنبال کمک گرفتن نیستند. تا آنجایی که به آنها مربوط می‌شود، ترس آنها موجه است. بنابراین هر گونه تلاش برای تغییر نحوه‌ی تفکر، فقط سوء ظن آنها را بیشتر می‌کند. این موضوع اینکه مردم به دنبال آسیب زدن به آن­ها هستند را تأیید می‌کند.

با وجود چالش‌های شدید در برخورد با یک فرد مبتلا به پارانوئید، شما کاملاً ناتوان نیستید. مراحلی وجود دارد که می‌توانید از آن، برای ترغیب عزیز خود به کمک و درمان استفاده کنید. همچنین مرزهای محکمی برای حفظ سلامت روان و سلامتی خود، تعیین کنید.

 

علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

اختلال شخصیت پارانوئید، اغلب اولین بار در اوایل بزرگسالی در فرد مبتلا ظاهر می‌­شود. این اختلال در مردان بیشتر از زنان اتفاق می‌افتد. تحقیقات نشان می‌دهد که شیوع این اختلال، در کسانی که سابقه‌ی خانوادگی بیماری اسکیزوفرنی دارند بیشتر است. شخصی که دچار اختلال شخصیت پارانوئید است رفتار مشکوک خود را غیرعادی یا غیرمجاز نمی­داند. بلکه  این کار را دفاع از خود در برابر نیت بد و فعالیتهای فریبنده و غیرقابل اعتماد اطرافیان می‌داند.

علائم شایع PPD عبارتند از:

• بدون توجیه، به اینكه دیگران در تلاش برای سوءاستفاده، آسیب رساندن یا فریب آنها هستند، مشكوك می‌شوند.
• وسواس بسیار زیادی در مورد عدم وفاداری یا قابل اعتماد بودن خانواده، دوستان و آشنایان دارند.
• امكان اعتماد به مردم، به دليل ترس از اينكه هرگونه اطلاعاتي را كه عليه آنها مي‌آورند، مورد استفاده قرار دهند، باعث می‌شود كه از ديگران جدا شوند.
• تفسیر آن‌ها از حوادث یا مکالمات بی­غرض، با معانی مخفی و مخرب است.
• حساسیت بیش از حد نسبت به توهین و انتقاد دارند و به سرعت قضاوت کرده و کینه به دل می‌گیرند.
• به حملات خیالی به شخصیت آنها، با عصبانیت، خصومت یا رفتار کنترل کننده پاسخ می­دهند.
• مکرراً، بدون اساس، به شریک زندگی یا همسر خود در خیانت مشکوک می‌شوند.

علیرغم اینکه یکی از شایع‌ترین اختلالات شخصیتی، پارانوئید است، تشخیص این اختلال تا زمانی که علائم از خفیف به شدیدتر نرسد، دشوار است. از این گذشته، بیشتر ما در برخی از دوره‌های زندگی خود دچار رفتارهای خاص شامل بی‌اعتمادی، شک یا اقدامات خصمانه داشته‌ایم بدون اینکه به پارانویا مبتلا باشیم.

مشاهده علائم اختلال شخصیت پارانوئید می‌تواند بیشتر پیچیده باشد زیرا اغلب با یک مشکل دیگر روانی مانند اختلال اضطراب (اغلب اضطراب اجتماعی)، وسواس، سوءمصرف مواد یا افسردگی همراه است.

 

دلایل ابتلا به اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

محققان امروز نمی‌دانند، دقیقا چه عواملی باعث ایجاد اختلال شخصیت پارانوئید می‌شود. با این حال، نظریه‌های زیادی در مورد علل احتمالی وجود دارد. اکثر متخصصان از یک مدل علمی روانشناختی اجتماعی استفاده می­‌کنند. یعنی این اختلال، احتمالاً به دلیل عوامل بیولوژیکی و ژنتیکی، عوامل اجتماعی و محیطی (مانند تعامل فرد در رشد اولیه با خانواده و دوستان و سایر فرزندان) و عوامل روانی (مانند شخصیت و خلق و خوی فرد و مهارت‌های مقابله‌ای او برای کنار آمدن با استرس) به وجود می‌آید. این نشان می‌دهد که هیچ عاملی به تنهایی تاثیرگذار نیست. بلکه در این ماهیت پیچیده و احتمالاً در هم تنیده هر سه فاکتور ذکر شده مهم است. اگر فردی به این اختلال شخصیت مبتلا باشد، تحقیقات نشان می‌دهد که خطر ابتلا به این اختلال در فرزندان او، کمی بیشتر از دیگران است.

 

چگونه اختلال شخصیت پارانوئید تشخیص داده می‌شود؟

در صورت وجود علائم جسمی، پزشک معاینات را با ارزیابی سابقه پزشکی و روانپزشکی کامل و معاینه فیزیکی آغاز می‌کند. اگرچه هیچ آزمایش آزمایشگاهی برای تشخیص خاص اختلالات شخصیتی وجود ندارد، اما پزشک ممکن است از آزمایش‌های مختلف تشخیصی برای ردیابی بیماری جسمی به عنوان علت علائم استفاده کند.

اگر پزشک هیچ دلیل جسمانی برای علائم پیدا نکند، فرد را به روانپزشک یا روانشناس و یا متخصصان مراقبت­های بهداشتی ارجاع دهد. این افراد به طور ویژه برای تشخیص و درمان بیماری­های روانی آموزش دیده­‌اند. روانپزشکان و روانشناسان از ابزار مصاحبه­‌ای طراحی شده برای ارزیابی فرد از نظر اختلال شخصیت استفاده می‌کنند.

به منظور تأیید تشخیص اختلال شخصیت پارانوئید، یک ارائه دهنده بهداشت روان به دنبال وجود حداقل چهار مورد از علائم فوق است. آنها همچنین تلاش می­کنند تا پارانویای ناشی از یک دوره‌ی روان پریشی مرتبط با یک بیماری روانی دیگر، مانند اختلال دو قطبی، اسکیزوفرنی یا افسردگی همراه با روان­پریشی را رد کنند.

چنانچه علائم اختلال شخصیت پارانوئید را در شخصی که به او اهمیت می‌دهید تشخیص دادید، لازم است به یاد داشته باشید که شما نمی‌توانید این اختلال را برطرف کنید. همچنین نمی‌توانید آن­ها را مجبور به درمان کنید. با این وجود می‌توانید آنها را ترغیب کنید تا از متخصصان کمک بگیرند و درمان لازم را دریافت کنند.

 

درمان اختلال شخصیت پارانوئید چگونه است؟

درمان اختلال شخصیت پارانوئید بیشتر بر روان درمانی متمرکز است. یک درمانگر به بیماران مبتلا به این اختلال کمک می‌کند تا مهارت‌هایی برای ایجاد همدلی و اعتماد به نفس، بهبود ارتباطات و کنار آمدن بهتر با علائم PPD ایجاد کند. از آنجا که حضور دیگران ممکن است به افکار پارانوئید و رفتار اضطراب آور دامن بزند، در درمان این بیماران از درمان فردی بیشتر از درمان گروهی استفاده می‌شود.

یکی از روش‌های درمانی که برای اختلال شخصیت پارانوئید استفاده می‌­شود CBT یا درمان شناختی و رفتاری است. این نوع درمان مزایای زیر را در بر دارد:

• درمان شناختی رفتاری یا CBT به کسی که دارای اختلال شخصیت پارانوئید است، کمک می­‌کند تا باورهای مخرب و الگوهای فکری خود را تشخیص دهد.
• با تغییر چگونگی تأثیر این باورها بر رفتار آنها، CBT می‌تواند به کاهش پارانویا و تعامل مبتلایان با دیگران کمک کند.
• CBT همچنین می‌تواند به آنها کمک کند تا روش‌های بهتری برای کنار آمدن با احساسات خود، فراتر از برخورد با دیگران، بیاموزند.

هیچ دارویی به طور خاص برای درمان اختلال شخصیت پارانوئید طراحی نشده است. اگرچه ممکن است از داروهای ضد روان­پریشی برای درمان علائم شدید پارانویا استفاده شود. سایر داروها نیز ممکن است برای کمک به مدیریت شرایط مرتبط مانند اضطراب یا افسردگی تجویز شوند.

اگرچه این موارد ممکن است در ترکیب با روان درمانی مفید واقع شوند، بسیاری از افراد مبتلا به PPD به مصرف دارو مشکوک هستند. به خصوص اگر فواید آن فوراً مشخص نشود.

 

موانع مهم در درمان پارانوئید چه مواردی هستند؟

اولین چالش اصلی این است که فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید تشخیص دهد که درطرز فکر و شخصیت او اختلال وجود دارد. او باید با کمال میل، نیاز به درمان را بپذیرد. تلاش برای مجبور کردن فرد مبتلا به PPD به منظور کمک، اغلب نتیجه­‌ی معکوس خواهد داشت. همچنین به مقاومت وی خواهد افزود. در ادامه باعث شدت یافتن پارانویای وی خواهد شد. او فکر خواهد کرد که مردم علیه او توطئه می‌کنند.

یکی دیگر از موانع درمان، غلبه بر سوءظن و بی اعتمادی فرد مبتلا، به افرادی است که سعی در کمک به آنها دارند، از جمله مشاوران. مانند همه‌ی روابط، اعتماد یکی از مولفه‌های اصلی ارتباط موثر درمانگر و بیمار است. اگر عزیز شما به انگیزه‌های درمانگر مشکوک باشد، نگران افشای جزئیات شخصی یا اعتماد به نفس پایین خود خواهد بود. در این صورت بسیار بعید است که درمان موفقیت آمیز باشد.

یافتن روانپزشک یا روان­درمانگر مناسب برای هر بیماری روانی اغلب می­تواند به زمان و تلاش نیاز داشته باشد. این به ویژه در مورد اختلال شخصیت پارانوئید صادق است. فرد مبتلا به PPD به جای اینکه مجبور به درمان شود، باید احساس کند که در همکاری با یک روان­درمانگر کار می‌کند. ممکن است چندین بار تلاش برای یافتن یک درمانگر نیاز باشد. همینطور برای مدیریت مداوم علائم PPD نیاز به یک برنامه درمانی طولانی مدت وجود خواهد داشت.

 

اختلال شخصیت پارانوئید چگونه بر روابط اثر می­‌گذارد؟

اگر با فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید رابطه داشته باشید، احتمالا به خوبی می­دانید که این رابطه چقدر می­تواند استرس زا و آشفته باشد. خواه با همسر، شریک زندگی یا اعضای خانواده خود سر و کار داشته باشید.  اشاره انگشت و استفاده از کلمات نامناسب به معنای چیز دیگر، می‌تواند خسارت سنگینی به بار آورد. توهین‌های لفظی، عدم حساسیت به احساسات شما و اعتقاد سرسختانه به اینکه همیشه درست فکر می­‌کنند، بسیار آزار دهنده خواهد بود. حسود بودن و رفتار کنترل کننده‌ی آنها باعث می‌شود که شما نتوانید روابط اجتماعی درستی برقرار کنید. در نتیجه  احساس انزوا و تنهایی می‌کنید.

احتمالاً احساس می‌کنید که فرد مبتلا به PPD هرگز شما را به صورت واقعی نمی‌بیند. آنها از احساسات خود بسیار محافظت می‌­کنند. از آشکار کردن هر چیز شخصی در مورد خود بسیار اجتناب می­‌کنند. به همین دلیل احساس نزدیکی کردن با این افراد بسیار دشوار است.

در روابط سالم، اعتماد به مرور زمان عمیق‌تر می­‌شود، زیرا دو نفر بیشتر یکدیگر را می‌شناسند. اما در رابطه با شخص مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید، اغلب عکس این اتفاق می‌افتد. هرچه بیشتر در این رابطه باشید، فرد PPD به شما اعتماد کمتری خواهد داشت.

واضح است که شرایط برای شما سخت می‌شود. شما خیلی از مواقع امید خود را از دست می‌دهید. اما می توانید با تشویق عزیز خود برای معالجه و گام برداشتن برای ایجاد مرزهای سالم،  رابطه خود را تثبیت کنید.

 

چگونه با یک فرد مبتلا به پارانوئید برخورد کنیم؟

سعی کنید به یاد داشته باشید که عقاید پارانوئید و بی­‌نظمی عزیز شما از ترس ناشی می‌شود. حتی اگر باورهای آنها کاملاً بی اساس باشد، ترس، اضطراب و پریشانی که تجربه می‌کنند بسیار واقعی است.

درد آنها را بشناسید.

گرچه نیازی به موافقت با عقاید بی اساس آن­ها ندارید، اما می‌توانید احساساتی را که باعث تقویت این باورها می­‌شود تشخیص دهید. سعی کنید به آنها آرامش دهید. تصدیق درد آنها می‌تواند کمک کند تا امنیت بیشتری داشته باشند. در این صورت  آن‌ها راحت‌تر عصبانیت و خصومت خود را بروز می‌دهند.

درباره اعتقادات اشتباه آنها بحث نکنید یا فوراً آنها را کنار بگذارید.

فرد مبتلا به PPD رویدادها را به عنوان تهدید تعبیر می‌کند. سعی در بحث و گفتگو منطقی با آنها، این باور آن­ها را تقویت می­‌کند که شما قصد فریب آنها را دارید. درعوض، به اعتقادات آنها احترام بگذارید. بیشتر روی ترس‌های پشت تفکرات آن‌ها تمرکز کنید تا خود آن‌ها. صحبت صریح در مورد آنچه احساس می‌کنند، بدون تأیید تفکر پارانویا، می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب آنها کمک کند.

حد و مرز تعیین کنید.

مهم نیست که عزیزان شما چه دردی را تحمل می‌کنند. در هر صورت این موضوع درست نیست که آن‌ها به شما فشار بیاورند. تعیین مرزهای مشخص می­‌تواند به فرد مبتلا به PPD کمک کند تا اثرات مخرب رفتار خود را ببیند. این مسئله، به نوبه خود ممکن است وی را ترغیب به درمان کند. به عنوان مثال، می‌توانید روشن کنید که اگر آنها شما را به خیانت متهم کنند یا از دیدن دوستان شما جلوگیری کنند، آنجا را ترک خواهید کرد. تا زمانی که درمان را شروع کنند نیز بر نخواهید گشت. قوانین و عواقب را روشن کنید. اما در نظر داشته باشید فقط در صورتی این قوانین را وضع کنید که برای اجرای آن‌ها آماده باشید.

نحوه برقراری ارتباط را ساده کنید.

سعی کنید از زبانی واضح و شفاف استفاده کنید. اینگونه احتمال اینکه از صحبت‌های شما سوء برداشت شود، کاهش می‌یابد. اگر عزیز شما شروع به چرخاندن کلمات می کند، توضیحات را شفاف، ارائه دهید. توجه داشته باشید که حالت تدافعی به خود نگیرید.

او را به ورزش کردن تشویق کنید.

فعالیت بدنی منظم باعث ترشح اندورفین می­شود که تنش را تا حدودی از بین می­برد. روحیه بیمار را تقویت می­کند و به مدیریت علائم استرس، اضطراب و افسردگی کمک می‌کند. افزودن عنصر ذهن آگاهی – با تمرکز بر احساس جسمی هنگام ورزش ، به فرد مبتلا  کمک می‌کند جریان افکار منفی را که از سر او عبور می‌کند را قطع کند.

آرامش او را تقویت کنید.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید اغلب دربرقراری آرامش مشکل دارند. با تشویق آن­ها به یک تمرین ریلکسیشن منظم مانند یوگا یا مدیتیشن به آن­ها کمک کنید.

 

چگونه در رابطه با افراد مبتلا به PPD، از خود مراقبت کنید؟

رابطه داشتن با کسی که دارای اختلال شخصیت پارانوئید است، نیاز به عطوفت، صبر و درک زیادی دارد. اما اگر مراقب نباشید، می‌تواند بسیار خسته کننده باشد. این امر زندگی شما را تسخیر می‌کند. بدبینی عزیز شما می‌تواند دنیا را مکانی تاریک و منفی جلوه دهد. بنابراین بسیار مهم است که برای تقویت روحیه و عزت نفس خود قدم بردارید.

روابط دیگر را حفظ کنید.

اختلال شخصیت پارانوئید عزیز شما و رفتار کنترل‌کننده‌ی مرتبط ممکن است باعث جدا شدن شما از خانواده و دوستان شود. اما تعیین مرزهایی در مورد توانایی حفظ زندگی اجتماعی بسیار حائز اهمیت است. برای پشتیبانی  آرامش و سرگرمی به تماس منظم با خانواده و دوستان خود نیاز دارید. اگر ارتباطات اجتماعی قدیمی را رها کرده‌اید، برای یافتن دوستان جدید هرگز دیر نیست.

برای استراحت و آرامش وقت بگذارید.

هنگامی که با شخصی مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید سروکار دارید، ممکن است احساس کنید در وسط طوفان هستید. مهم است که با اتخاذ یک تمرین آرامش روزانه، مانند یوگا، تنفس عمیق یا مدیتیشن، تعادل و دیدگاه خود را بازیابید.

ورزش کنید.

فعالیت بدنی می‌تواند برای کاهش استرس و اضطراب شما به همان اندازه مهم باشد که برای عزیز شما با PPD مهم است. حتی بهتر است بتوانید با هم ورزش کنید و یا در یک کلاس یوگا شرکت کنید. با این روش به ایجاد انگیزه و تشویق یکدیگر کمک کنید.

خوب بخورید و به اندازه کافی بخوابید.

هنگامی که با مشکل روحی و روانی یکی از عزیزان خود روبرو هستید، آسان است که از رژیم خود غافل شوید و از خواب صرف نظر کنید. اما هنگامی که خوب غذا می­خورید و به مقدار کافی می‌خوابید، بهتر می‌توانید استرس را تحمل کنید. صبور می‌مانید و پاسخ عاطفی خود را کنترل می‌کنید.

 

آینده‌ی افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

آینده‌ی افراد مبتلا به PPD با هم متفاوت است. این اختلال، یک اختلال مزمن است. به این معنی که در طول زندگی فرد پایدار است. اگرچه برخی از افراد با PPD می‌توانند عملکرد نسبتاً خوبی داشته و قادر به ازدواج و داشتن شغل باشند، برخی دیگر به دلیل این اختلال کاملاً از کار افتاده‌اند. از آنجا که افراد مبتلا به PPD تمایل به مقاومت در برابر درمان دارند، نتیجه‌ی درمان در برخی مواقع ضعیف است.

 

آیا می‌توان از اختلال شخصیت پارانوئید جلوگیری کرد؟

اگرچه پیشگیری از PDD ممکن نیست، اما گاهی اوقات روان‌ درمانی می‌تواند به افراد دارای زمینه‌ی ژنتیکی ابتلا به این بیماری کمک کند تا روش‌های سازنده‌تری را برای مقابله با شرایط پارانویا یاد بگیرند.

منابع:

www.verywellmind.com

www.webmd.com

my.clevelandclinic.org