اختلالات شخصیتی چیست؟

شخصیت، شیوه‌ی تفکر، احساس و رفتار است که هر فرد را از دیگران متمایز می‌کند. شخصیت فرد تحت تأثیر تجربیات، محیط اطراف و موقعیت‌هایی که در زندگی وی وجود داشته و ویژگی‌های وراثتی است. شخصیت یک شخص به طور معمول در طول زمان ثابت می‌ماند. اختلالات شخصیتی شیوه‌های عمیق ریشه‌دار، سفت و سختی از تفکر و رفتار است که منجر به اختلال در روابط با دیگران می‌شود. این موضوع، اغلب باعث پریشانی فردی می‌شود که آنها را تجربه می‌کند.

روانپزشکان این اختلال‌ها را در سه خوشه تقسیم‌بندی کرده‌اند.همچنین به طور کلی ۱۰ نوع اختلال شخصیتی وجود دارد. اختلالات شخصیتی الگوهای طولانی مدت رفتار و تجارب درونی است و تفاوت قابل توجهی با آنچه انتظار می‌رود، دارد. الگوی تجربه و رفتار از اواخر بلوغ یا اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود. بدون درمان، این اختلالات می‌توانند به مدت طولانی ادامه پیدا کنند. اختلالات شخصیتی حداقل بر دو مورد از این زمینه­ها تأثیر می‌گذارند:

• نحوه تفکر درباره خود و دیگران
• نحوه پاسخگویی احساسی
• راه ارتباط با افراد دیگر
• روش کنترل رفتار

 

اختلالات شخصیتی چه انواعی دارد؟

همانطور که پیشتر گفته شد، این اختلالات به سه دسته­‌ی کلی تقسیم می‌شوند.

خوشه‌ی A :

این اختلالات با الگوهای عجیب و غریب یا غیر عادی در تفکر همراه هستند. از طرفی دیگر با انزوای اجتماعی شدید، که با احساس عدم امنیت و اعتماد و یا باورهای غیرمعمول مشخص می‌شوند.

•    اختلال شخصیت پارانوئید:

الگوی فکری افراد مبتلا به پارانوئید، بر پایه­ی سوءظن شدید به افراد دیگر و اتفاقات پیرامون آن‌هاست. دید این افراد نسبت به دیگران، با کینه­توزی و تحقیر همراه است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید اغلب تصور می‌کنند افراد به آنها آسیب می‌رسانند یا آنها را فریب می‌دهند. این افراد به دیگران اعتماد نمی‌کنند و به آنها نزدیک نمی­شوند.

• اختلال شخصیت اسکیزوئید:

اختلال شخصیت اسکیزوئید یک بیماری غیرمعمول است که در آن افراد از فعالیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کنند. آن‌ها به طور مداوم از تعامل با دیگران دور می‌شوند. همچنین دارای محدودیت بیان عاطفی هستند. این افراد ترجیح می‌دهند تنها باشند و از روابط نزدیک لذت نمی­برند. آن‌ها تمایل بسیار کمی به روابط جنسی دارند و یا حتی تمایلی ندارند.این افراد در ابراز احساسات مشکل دارند. همین موضوع باعث می‌شود که همواره سرد و بی‌عاطفه به نظر برسند. به نظر میرسد آن‌ها فاقد هدف و انگیزه هستند و هرگز از کسی تمجید یا انتقاد نمی‌کنند.

• اختلال شخصیت اسکیزوتایپال:

فرد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال تمایل به داشتن باورهای خاص دارد. او ممکن است در پاسخگویی مناسب به نشانه‌های اجتماعی مشکل داشته باشد. معمولا این افراد دارای افکار خرافی بسیاری هستند. به همین دلیل از نظر دیگران عجیب و غریب به نظر می‌رسند. در نتیجه، این اتفاق باعث انزوای اجتماعی و اضطراب آن‌ها می‌شود. آن­ها دچار توهم هستند، بسیار عجیب لباس می­پوشند و الگوهای مبهم و عجیبی برای صحبت کردن با دیگران دارند.

خوشه­‌ی B :

این دسته ازاختلالات دارای حالت‌های عاطفی ناپایدار و رفتار نامنظم هستند. این موضوع می‌تواند شامل پرخاشگری نسبت به دیگران یا آزار دیگران باشد.

• اختلال شخصیت ضد اجتماعی:

الگوی رفتاری این اشخاص بر پایه­‌ی نادیده گرفتن و نقض حقوق دیگران است. این افراد با هنجارهای اجتماعی هیچگونه هماهنگی ندارند. معمولا در گروه مجرمین عضو می­شوند. آن‌ها دست به اعمال مجرمانه می­‌زنند و هرگز احساس پشیمانی و ناراحتی نمی‌کنند. این افراد از آزار دیگران بسیار لذت می­برند.

• اختلال شخصیت مرزی:

افراد با اختلال شخصیت مرزی، از ترد شدن و بی­‌ثباتی واهمه دارند و از تنهایی می‌ترسند.در همین حال به دلیل بی‌ثباتی در رفتار و تکانشگری مداوم، افراد کمی حاضر به رابطه با آن‌ها هستند. الگویی از روابط شدیدا ناپایداردارند. به طور مثال ایده­آل کردن شخصی برای یک لحظه و سپس ناگهان، باور اینکه فرد به اندازه کافی به او اهمیت نمی‌دهد یا رفتارهایش بی‌رحمانه است. اهداف و ارزش‌های آن­ها مدام تغییر می­کند. گاهی احساس بدی نسبت به خود پیدا می‌کنند. دوره‌­های پارانویای مرتبط با استرس و قطع ارتباط با واقعیت دارند. رفتارهای تکانشی و پرخطر، مانند قمار، رانندگی بی‌پروا، رابطه جنسی غیر ایمن، ولگردی و قانون­شکنی، پرخوری یا سوء مصرف مواد مخدر دارند. از ویژگی‌های دیگر آن‌ها، ترک ناگهانی یک کار خوب یا پایان دادن به یک رابطه مثبت است. آن­ها مدام دیگران را تهدید به خودکشی و صدمه به خود می‌کنند. همچنین دچار عصبانیت‌های شدید می‌شوند.

• اختلال شخصیت هیستریونیک:

افراد مبتلا به HPD تصور ذهنی تحریف­ شده‌ای از خود دارند. آنها اغلب تنها زمانی عزت نفس خود را حفظ می‌کنند که دیگران آن­ها را تایید کنند. این امر نیاز به توجه را در آن‌ها ایجاد می‌کند. به همین علت، این افراد رفتارهای دراماتیک از خود نشان می‌دهند. این افراد احساس ناخوشایندی از مرکز توجه نبودن دارند. تعامل اغواگرانه و تحریک آمیز جنسی دارند تا بتوانند توجه دیگران را جلب کنند. سبک گفتاری این افراد بسیار احساسی و فاقد جزییات است. رفتار آن­ها بیش از حد نمایشی است و روابط را صمیمی­تر از آنچه هست، می‌بینند.

• اختلال شخصیت خودشیفته یا نارسیسیست:

اختلال شخصیت خودشیفته یا NPDنوعی اختلال شخصیت است که در آن افراد نسبت به خود خودشیفتگی بیش از حد دارند. آنها همچنین به شدت به تحسین و توجه دیگران احتیاج دارند. در صورتی که توجه موردنظرشان، معطوف آن­ها نشود، ناراضی و ناامید می‌شوند. از دید دیگران، این افراد بسیار مغرور و لوس هستند. رابطه با آن‌ها برای دیگران لذت بخش نیست. این افراد، مغرور، خودمحور و همواره طلبکار هستند. احساس می‌کنند در مقایسه با دیگران برتری خاص و ویژه­ای دارند و در مقابل انتقادات، واکنش صحیحی ندارند. افراد خودشیفته همچنین تمایل به اغراق در استعدادها و موفقیت‌های خود دارند. این در حالی است که دیگران را کم اهمیت می‌دانند. آنها معمولاً شیفته‌ی قدرت، موفقیت و زیبایی هستند.

خوشه­‌ی C :

این  دسته  از اختلالات شامل الگوهای اضطراب آور یا ترس آور از تفکر و ارتباط با دیگران است.

• اختلال شخصیت اجتنابی:

اختلال شخصیت اجتنابی، الگوی رفتاری مادام‌العمر از کمرویی شدید است. افراد مبتلا به APD، درمورد تعامل در محیط‌های اجتماعی و کاری با مشکل روبرو می‌شوند، چرا که این افراد از ترد شدن، تمسخر شدن، شناخت افراد جدید، صمیمیت و انتقاد شنیدن واهمه دارند. آن‌ها مدام دچار اضطراب هستند. این افراد گاهی اظهارات خنثی را نیز به عنوان نظرات منفی سوء تعبیر می‌کنند. از این رو دچار مشکل می‌شوند.

• اختلال شخصیت وابسته:

اختلال شخصیت وابسته یاDPD نوعی اختلال شخصیت مضطرب است که با ناتوانی در تنها بودن مشخص می‌شود. این افراد تا زمانی که در کنار دیگران باشند، رفتار طبیعی دارند. اما به محض تنها شدن دچار اضطراب شدید می‌شوند. این افراد معمولا ساده لوح هستند و زود فریب دیگران را می‌خورند. به دلیل ترس از رها شدن، بسیار مطیع هستند. برای تصمیم گیری،بیش از اندازه به دیگران اتکا می­کنند.

• اختلال شخصیت وسواسی-اجباری:

در اختلال شخصیت وسواس­اجباری یا OCPD کمال­گرایی بیش اندازه وجود دارد. این موضوع تا حدی است که به پایان رساندن کارها برای این­ افراد، دشوار می‌شود. این افراد، رفتارهای سخت و رسمی دارند. نسبت به وقت شناسی وسواس شدید دارند. خود را بیش از حد وقف هزینه برای روابط خانوادگی و اجتماعی می‌کنند. ازینکه کار خود را با دیگران به اشتراک بگذارند یا به دیگران تفویض کنند واهمه دارند، زیرا نگران این هستند که کار به درستی انجام نشود. پایبندی سختگیرانه و بیش از حد به قوانین، مقررات و اخلاقیات دارند. احساس می­‌کنند همه‌ی کارها باید به بهترین نحو انجام شوند. این افراد بسیار جزیی­نگر هستند به طوری‌که دچار اضطراب شدید می‌شوند. این خصوصیات زمانی اختلال است که توانایی شما را در عملکرد روزانه و روابط شما با دیگران را تحت تاثیر قرار دهد.

 

چگونه می‌توانید تشخیص دهید شخصی دچار اختلال شخصیت است؟

علائم اختلال شخصیت نسبتا واضح هستند. علائمی مانند عدم همدلی و احساس پشیمانی مداوم، یا روابط مداوم آشفته با دیگران از این دست است. در عین حال فقط یک متخصص بالینی، مانند یک روانشناس بالینی یا روانپزشک، می‌تواند به طور تخصصی تشخیص دهد که آیا کسی دچار این اختلالات هست یا خیر.

 

شایع‌ترین اختلال شخصیت چیست؟

براساس خوشه‌بندی، طبق تحقیقات انجام شده، ۳.۶ درصد افراد به خوشه‌ی C، ۲.۷ به خوشه‌ی B و ۱.۵ درصد به خوشه‌ی A، مبتلا هستند. در ضمن اختلال شخصیت اسکیزوتایپ و پس از آن اختلال شخصیت وسواس­ـاجباری بیشترین آمار ابتلا را در جهان دارند. پس از این موارد، اختلال شخصیت مرزی قرار می‌گیرد. البته لازم به ذکر است که شیوع اختلالات شخصیتی در کشورها و فرهنگ‌های مختلف، کاملا متفاوت است. این موضوع به آن دلیل پیش میاید که فرهنگ‌های مختلف، اختلالات شخصیتی مختلفی را تقویت می‌کنند. به طور مثال در کشورهای جنگ زده، اختلال شخصیت ضداجتماعی و در کشورهایی با فرهنگ‌های سخت گیرانه اختلال شخصیت وابسته بیشتر شیوع دارند. در مثالی دیگر باید گفت یکی از اختلالاتی که در ایران شایع‌تر است، اختلال شخصیت مرزی است.

 

آیا ممکن است فردی، بیش از یک اختلال شخصیت داشته باشد؟

پاسخ این سوال مثبت است. افراد مبتلا به یک اختلال شخصیت اغلب علائمی دارند که با دیگر اختلالات شخصیتی هم­ پوشانی دارد. همچنین کسی که دارای اختلال شخصیت است ممکن است اشکال دیگری از اختلالات روانی مانند اختلال مصرف مواد یا افسردگی نیز داشته باشد.

 

چه عواملی باعث اختلال شخصیت می شود؟

خطر ابتلا به اختلال شخصیت اساساً تحت تأثیر ژنتیک است. البته  تحقیقات اثبات می‌­کند که تجارب نامطلوب در دوران کودکی، مانند سوء استفاده، در ابتلای افراد  نقش پررنگی دارد. همانطور که پیش­تر ذکر شد، محیط جامعه و فرهنگ آن نیز در ابتلای افراد به اختلالات شخصیتی بی­‌تاثیر نیست. اگرچه در غیاب چنین تجربیاتی نیز، ممکن است یک اختلال شخصیت ایجاد شود.

 

آیا اختلالات شخصیتی، نوعی بیماری روانی محسوب می‌شود؟

بله، زیرا مانند انواع دیگر بیماری‌های روانی، اختلالات شخصیتی نیز منجر به رنج و اختلال در عملکرد فرد مبتلا می‌شوند. حتی اگر خصوصیات سازنده اختلال شخصیت برای آن فرد قابل قبول یا منطقی به نظر برسد.

 

اختلال شخصیت چندگانه چیست؟

اختلال شخصیت چندگانه، که به آن سندرم شخصیت چندگانه نیز گفته می‌شود، جزو اختلالات شخصیتی دسته بندی نمی‌شود. DID نوعی اختلال است که در آن فرد دو یا چند هویت یا حالت متفاوت را تجربه می‌کند. او  دراین هویت‌ها، الگوهای متمایز و ثابت تفکر و ارتباط را از خود نشان می‌دهد. همچنین شامل شکافهای غیر معمولی در حافظه‌ی بلند مدت  و حافظه‌ی کوتاه مدت هستند.

 

آیا افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی برای دیگران خطرناک هستند؟

افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی به طور کلی خطری برای دیگران ندارند. اما به طور مثال، فرد دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی ممکن است برای دیگران خطر آفرین باشد. زیرا او حقوق دیگران را نادیده می‌گیرد.این امر با افزایش احتمال رفتار خشونت آمیز مرتبط است. افرادی که دارای اختلال شخصیت خودشیفته هستند نیز، بیشتر از اینکه از نظر جسمی خشن باشند، سعی در فریب دیگران می‌کنند.

 

آیا اختلالات شخصیتی قابل درمان است؟

تمایلات مربوط به یک اختلال شخصیت ممکن است هرگز به طور کامل از بین نرود. اما با این تفاسیر، تحقیقات نشان می‌دهد که یک فرد می‌تواند علائم را با گذشت زمان کاهش دهد. درمان همچنین می‌تواند برای برخی شرایط مفید باشد. انواع خاصی از روان درمانی برای درمان اختلالات شخصیت موثر است. در طی روان درمانی  یک فرد می‌تواند در مورد این اختلال و آنچه در ایجاد علائم تأثیر دارد بینش و دانش کسب کند. او می‌تواند درباره افکار، احساسات و رفتارها صحبت کند. روان درمانی می ­تواند به فرد کمک کند تا تأثیرات رفتار خود را بر دیگران درک کند.

نوع درمان چگونه تعیین می‌شود؟

نوع درمان به اختلال شخصیتی خاص، شدت آن و شرایط فرد بستگی خواهد داشت. به طور مثال، از روشهای مختلفی در درمان اختلال شخصیت مرزی استفاده شده است. از این جمله می‌توان به رفتار درمانی دیالکتیک  و روان درمانی روان پویایی اشاره کرد.

در بعضی موارد، داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی یا روانپریشی، ممکن است به عنوان بخشی از درمان علائم اختلال شخصیت استفاده شوند. علاوه بر مشارکت فعال در یک برنامه درمانی، برخی از استراتژی‌های خود مراقبتی و مقابله‌ای می­‌توانند برای افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی مفید باشند. اقداماتی مانند ارتباط با خانواده ودوستان، ریلکسیشن، دوری از مصرف الکل و مواد مخدر، ورزش کردن، کسب اطلاعات راجع به اختلال شخصیتی، پیگیری درمان به طور منظم و نوشتن در مورد خود، از این اقدامات هستند.

 

اگر شخصی دچار اختلال شخصیت است، چه کاری می‌توانید انجام دهید؟

ترغیب فردی که اختلال شخصیت دارد، برای مراجعه به یک درمانگر  بسیار دشوار است. با این حال، درمان امیدوار کننده‌ترین راه برای کاهش طولانی مدت افکار و رفتارهای ناکارآمد است. در این میان، برخی اقدامات احتیاطی نیز وجود دارد. این اقدامات می‌تواند در برخورد با شخصی که دارای اختلال شخصیت است مفید باشد. اقداماتی از جمله محدود کردن زمان با هم بودن  و اجتناب از موضوعاتی که منجر به اصطکاک یا درگیری می‌شود.

 

دشوارترین اختلال شخصیت برای درمان چیست؟

درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی می‌تواند به طور استثنایی برای درمان چالش برانگیز باشد. بیشتر به این دلیل که مبتلایان به این اختلال ممکن است تمایل به ایجاد تغییراتی در جهت دستیابی به خواسته‌های خود داشته باشند. به طور مثال تظاهر به درمان کنند تا از زندان آزاد شوند.

 

نقش اعضای خانواده در درمان اختلالات شخصیتی

اعضای خانواده در بهبودی فرد مبتلا به اختلال شخصیتی نقش بسیار مهمی دارند. آن‌ها می­‌توانند با روانشناس و روانپزشک فرد، در مورد موثرترین راه‌ها برای کمک و پشتیبانی همکاری کنند. اما گاهی داشتن یک عضو خانواده با اختلال شخصیت نیز ناراحت کننده و استرس زا است. اعضای خانواده لازم است که برای کنار آمدن با شرایط از یک مشاور کمک بگیرند.