بیماری ذات الریه یا پنومونی یک عفونت مسری همراه با علائمی است که از خفیف (سرماخوردگی و آنفولانزا) تا شدید متغیر است. اینکه میزان ابتلا به پنومونی تا چه اندازه جدی می‌باشد، به جوانب خاصی که باعث ایجاد ذات الریه می‌شوند از جمله، سلامت کلی و سن بستگی دارد. پنومونی معمولاً در افراد مسن، نوزادان و خردسالان، مبتلایان به بیماری مزمن پزشکی یا کسانی که عملکرد ایمنی ضعیفی دارند، جدی‌تر است. برای شناخت علائم و نحوه درمان با رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
بیماری ذات الریه چیست؟
کار اصلی ریه‌ها وارد کردن اکسیژن به خون و حذف دی اکسید کربن است. این اتفاق هنگام تنفس رخ می‌دهد. وقتی مریض نیستید، 12 تا 20 بار در هر دقیقه نفس می‌کشید. هنگامی که تنفس می‌کنید، هوا از قسمت پشت گلو عبور میکند و از طریق جعبه صوتی، به داخل نای منتقل می‌شود. نای به دو قسمت هوایی (لوله برونشی) تقسیم می‌شود، سپس یک لوله برونش به ریه چپ و دیگری به ریه سمت راست منتهی می‌شود.
برای اینکه ریه‌ها بهترین عملکرد خود را انجام دهند، مجاری هوایی باید هنگام دم و بازدم باز شوند. تورم (التهاب) و مخاط می‌تواند حرکت هوا را از طریق مجاری هوایی دشوارتر کرده و تنفس را سخت‌تر کند. این امر منجر به تنگی نفس، مشکل در تنفس و احساس خستگی بیشتر از حالت عادی می‌شود. ذات الریه التهاب فضای هوای (آلوئولی) موجود در ریه است، که بیشتر در اثر عفونت ایجاد می‌شود.
باکتری‌ها، ویروس‌ها یا قارچ‌ها (به ندرت) می‌توانند باعث عفونت شوند. همچنین چند نوع غیر عفونی کننده پنومونی وجود دارند که در اثر استنشاق یا آسپیراسیون مواد خارجی یا مواد سمی داخل ریه‌ها ایجاد می‌شوند. برخی از موارد پنومونی تهدیدکننده برای زندگی هستند.
در آمریکا هر سال حدود 50000 نفر در اثر پنومونی جان خود را از دست می‌دهند، اگرچه ممکن است هرکسی در هر سنی به این بیماری مبتلا شود، ولی ذات الریه در افراد مسن شایع‌تر است و غالباً با ضعف سیستم ایمنی بدن از طریق یک عفونت قبلی یا شرایط دیگری رخ می‌دهد.
انواع بیماری ذات الریه
بعضی اوقات به انواع پنومونیا که باعث ایجاد التهاب می‌شوند، از قبیل ذات الریه باکتریایی، ذات الریه ویروسی یا ذات الریه قارچی، انواع پنومونی گفته می‌شود. از نام ارگانیسم خاص نیز ممکن است برای توصیف انواع ذات الریه مانند پنوموکوک (استرپتوکوک پنومونیه) ذات الریه یا لژیونلا پنومونی استفاده شود.
انواع دیگر پنومونی که شناخته شده هستند، شامل موارد زیر است:
پنومونی آسپیراسیون که در نتیجه وارد شدن غذا یا نوشیدنی، بزاق یا استفراغ به ریه‌ها ایجاد می‌شود. این حالت هنگامی رخ می‌دهد که رفلکس بلع دچار اختلال می‌شود. چندین نوع باکتری از جمله لژیونلا پنوموفیلا، مایکوپلاسما پنومونیه و کلامیدوفیلا پنومونیه باعث ایجاد ذات الریه می‌شوند و گاهی اوقات از آن به عنوان آتیپیک یاد می‌شود، زیرا علائم آن با سایر انواع پنومونی باکتریایی متفاوت است. پنومونی که از قرار گرفتن ونتیلاتور برای کمک به تنفس در بخش مراقبت‌های ویژه ناشی می‌شود، به عنوان پنومونی مرتبط با ونتیلاتور (VAP) شناخته می‌شود.
بیشتر انواع پنومونی باکتریایی مسری نیستند. اگرچه ممکن است باکتری‌ها از یک فرد به فرد دیگر گسترش یابد، اما پنومونی به طور معمول در افرادی که دارای فاکتورهای خطر یا ضعف سیستم ایمنی هستند رخ می‌دهد، وقتی باکتری‌هایی که به طور معمول در بینی یا گلو وجود دارند، به بافت ریه حمله کنند. هر نوع پنومونی باکتریایی یا ویروسی، احتمال دارد مسری باشند، اما مایکوپلاسما پنومونیه و مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (علت سل) دو نوع از انواع پنومونی باکتریایی هستند که بسیار مسری می‌باشند. قطرات آلوده در تنفس، از طریق بیمارانی که سرفه یا عطسه می‌کنند، می‌توانند این بیماری را به دیگران منتقل کنند.
علت بیماری ذات الریه
استرپتوکوک پنومونیه (نوعی باکتری)، شایع‌ترین علت ذات الریه است. لژیونلا پنوموفیلا نوعی باکتری است که باعث ایجاد پنومونی معروف به بیماری لژیونرها می‌شود. سایر انواع باکتری‌هایی که می‌توانند باعث ایجاد ذات الریه شوند عبارتند از، باکتری‌هایی که باعث ایجاد ذات الریه پنومونی یا به اصطلاح غیرعادی می‌شوند شامل لژیونلا پنوموفیلا، مایکوپلاسما پنومونیه و کلامیدوفیلا پنومونیه هستند.
هموفیلوس آنفلوانزا نوعی باکتری است که می‌تواند باعث ایجاد ذات الریه شود. این بیماری بیشتر در نوزادان و کودکان کمتر از پنج سال ایجاد می‌شود. بزرگسالان 65 سال یا بالاتر نیز در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.
شایع‌ترین علت پنومونی ویروسی در بزرگسالان، ویروس آنفلوانزا است. ویروس‌های مختلف تنفسی باعث ایجاد ذات الریه در کودکان می‌شوند، مانند ویروس سنسیشیال تنفسی (RSV). با این حال، ویروس‌های آنفلوانزا و همگام سازی تنفسی (RSV) ممکن است در برخی از بیماران مشکلات جدی تری را ایجاد کنند. سایر انواع ویروس‌هایی که می‌توانند باعث ایجاد ذات الریه شوند شامل، ویروس سرخک و واریسلا (آبله مرغان) است. به ندرت برخی از ویروس‌ها ممکن است باعث ایجاد پنومونی کشند‌ه‌ای مانند سندرم حاد تنفسی (SARS) یا سندرم تنفسی خاورمیانه (MERS) شوند. هر دو بیماری به واسطه ویروس‌های مختلفی ایجاد می‌شوند.
قارچ‌هایی که باعث ذات الریه می‌شوند شامل Cryptococcus ،Histoplasma و Coccidioides هستند. در بیشتر افراد، این ارگانیسم‌ها بیماری ایجاد نمی‌کنند، اما می‌توانند در برخی از افراد باعث ایجاد ذات الریه شوند.
عفونت‌های قارچی بیشتر در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی به دلیل HIV یا AIDS دارند یا افرادی که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی را مصرف می‌کنند، شایع است. عفونت دیگری که نوعی پنومونی قارچی محسوب می‌شود، عفونت پنوموسیستیس ﺟﻴﺮووﺳﻲ است، که قبلاً با نام عفونت پنوموسیستیس کارینی شناخته می‌شد. این ارگانیسم به عنوان یک علت مکرر ذات الریه در بیماران مبتلا به ایدز شناخته شد.
عوامل خطر بیماری ذات الریه
افرادی که خطر ابتلا به ذات الریه را افزایش می‌دهند عبارتند از:
1- ضعف سیستم ایمنی در افراد مسن باعث می‌شود آن‌ها توانایی مقابله با بیماری‌ها را نداشته باشند. سیستم ایمنی بدن نوزادان نیز هنوز در حال پیشرفت است و در حد کامل نیست و باعث حساسیت بیشتر آن‌ها به عفونت‌ها می‌شود. برخی از افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف عبارتند از:
- افرادی که شیمی درمانی می‌شوند.
- گیرندگان عضو
- افرادی که ایدز دارند.
- مبتلایان به بیماری خود ایمنی (مانند لوپوس، مولتیپل اسکلروزیس، بیماری التهابی روده، آرتریت روماتوئید) و افرادی که داروهای تقویت کننده سیستم ایمنی را مصرف می‌کنند.
2- افرادی که وضعیت خاصی در سلامت خود دارند، که بر روی ریه‌ها یا قلبشان تأثیر می‌گذارد. مثال‌ها عبارتند از:
- فیبروز سیستیک
- آسم
- بیماری مزمن انسدادی ریه
- آمفیزم
- برونشکتازی
- فیبروز ریوی
- پنومونی بینابینی
- دیابت کنترل نشده
- بیماری قلبی
- سارکوئیدوز
3- افرادی که شرایط خاص عصبی را دارند، که عمل بلع را برایشان مشکل میکند. این افراد در معرض خطر پنومونی ناشی از آسپیراسیون هستند. مثال‌ها عبارتند از:
- دمانس یا زوال عقل
- بیماری پارکینسون
- سکته
4- افرادی که در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) قرار دارند نیز در خطر هستند. این موقعیت باعث می‌شود مایعات، مخاط‌ها یا میکروب‌ها در ریه‌ها مستقر شوند. افرادی که برای تنفس به ونتیلاتور نیاز دارند، در معرض خطر بیشتری هستند.
5- افرادی که مشروبات الکلی مصرف می‌کنند یا سیگار می‌کشند، به بافت ریه خود آسیب می‌رسانند و مصرف طولانی مدت الکل سیستم ایمنی بدن را نیز تضعیف میکند.
6- افرادی که در معرض دودهای سمی، مواد شیمیایی یا دود دست دوم هستند. این آلاینده‌ها عملکرد ریه را تضعیف می‌کنند و باعث ایجاد عفونت ریه می‌شوند.
7- باردار شدن خطر ابتلا به ذات الریه را افزایش می‌دهد. این امر به خاطر عملکرد ضعیف سیستم ایمنی مادر است، که با تمام قدرت کار نمی‌کند. زیرا بدن برای حمایت از رشد کودک سخت تر تلاش میکند.
نشانه‌ها و علائم بیماری ذات الریه
علائم و نشانه‌های ذات الریه یا پنومونی ممکن است خفیف یا شدید باشند و به میزان سلامتی کلی فرد و همچنین نوع ارگانیسم ایجاد کننده ذات الریه بستگی دارد. علائم شدید پنومونی عبارتند از:
- سرفه
- درد قفسه سینه هنگام تنفس یا سرفه
- تنفس مشکوک یا تنگی نفس
- سرفه کردن همراه با خلط
- تب
- لرز
- خستگی
- حالت تهوع، استفراغ و اسهال
نوزادان و کودکان ممکن است علائم خاص ذات الریه را در خود نشان ندهند. درعوض، کودک یا نوزاد ممکن است بی قرار یا بی حال به نظر برسند. کودک یا نوزاد مبتلا به ذات الریه نیز ممکن است تب یا سرفه یا استفراغ داشته باشد. افراد مسن یا کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند همچنین ممکن است علائم کمتر و دمای بدن پایین‌تری نیز داشته باشند. تغییر در وضعیت روانی مانند سردرگمی، می‌تواند در افراد مسن با ذات الریه همراه باشد.
پس دوره نهفتگی بیماری پنومونی، بستگی به نوع ارگانیسم ایجاد کننده بیماری و همچنین ویژگی‌های بیمار مانند سن و وضعیت سلامتی کلی او دارد. بیشتر موارد پنومونی با علائمی شبیه به سرماخوردگی یا آنفولانزا که بیشتر از آنفولانزا (حدود هفت تا 10 روز) طول می‌کشد، شروع و شدیدتر می‌شود. علائم ذات الریه پنومونی می‌تواند از چند روز تا یک هفته مشابه علائم آنفلوانزا بروز کنند.
پیشگیری از بیماری ذات الریه
دو نوع واکسن وجود دارند که به طور خاص برای جلوگیری از ذات الریه ناشی از باکتری‌های پنوموکوکی تأیید شده است. مانند واکسن آنفولانزا، این واکسن‌ها نیز افراد را از تمامی انواع پنومونی محافظت نمی‌کنند. اما پیشگیری به انواع ذات الریه تقسیم می‌شوند:
پنومونی باکتریایی: دو نوع واکسن پنومونی، Pneumovax23 و Prevnar13 ، از شایع‌ترین دلایل ذات الریه باکتریایی محافظت می‌کنند. واکسن Pneumovax23 از 23 باکتری پنوموکوکی مختلف محافظت میکند. این واکسن برای همه بزرگسالان 65 سال و بالاتر و کودکان بالای دو سال که در معرض خطر ابتلا به ذات الریه هستند، توصیه می‌شود. واکسن Prevnar13 از 13 نوع باکتری پنومونی محافظت میکند. این واکسن برای تمامی بزرگسالان 65 سال و بالاتر و کودکان زیر 2 سال نیز توصیه می‌شود. در مورد این واکسن‌ها از ارائه دهنده خدمات بهداشتی خود سوال کنید.
پنومونی ویروسی: هر سال یک بار واکسن آنفولانزا را دریافت کنید. واکسن آنفولانزا فرد را برای محافظت در برابر ویروس آماده میکند. ابتلا به آنفولانزا می‌تواند پنومونی باکتریایی را آسان تر کند. درمورد واکسن‌های دیگری که کودکتان باید دریافت کند، از پزشک خود سؤال کنید. چندین واکسن در دوران کودکی به جلوگیری از عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها و ویروس‌هایی که می‌توانند منجر به ذات الریه شوند، کمک می‌کنند.
چندین روش دیگر برای جلوگیری از پنومونی وجود دارند که عبارتند از:
- ترک سیگار و جلوگیری از دود دست دوم. سیگار کشیدن به ریه‌های آسیب می‌رساند.
- دستان خود را قبل از خوردن غذا، قبل از دست زدن به غذا، بعد از استفاده از دستشویی و بعد از بیرون رفتن بشویید. اگر صابون در دسترس نیست، از ضدعفونی کننده‌های حاوی الکل استفاده کنید.
- از بودن در اطراف افرادی که بیمار هستند، اجتناب کنید. هنگامی که حال آن‌ها کامل بهبود یافت، به ملاقات آن‌ها بروید.
- عدم لمس یا به اشتراک گذاشتن اشیا با دیگران. میکروب‌ها می‌توانند از اشیا به افراد منتقل شوند، مخصوصا اگر بعد از لمس اشیا به بینی یا دهان خود دست بزنید.
- خوردن یک رژیم غذایی سالم، ورزش و استراحت کافی. عادات سالم، سیستم ایمنی بدن را قوی نگه می‌دارند.
- درمورد هرگونه عفونت یا وضعیت سلامتی دیگری که با آن روبه رو هستید، تحت درمان قرار بگیرید. این شرایط می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند و این می‌تواند احتمال عفونت را افزایش دهد.
- جلوگیری از مصرف زیاد الکل
درمان بیماری ذات الریه
پنومونی باکتریایی: ذات الریه باکتریایی معمولاً با آنتی بیوتیک درمان می‌شود. انتخاب خاص آنتی بیوتیک به عواملی چون سلامت عمومی فرد و سایر شرایط سلامتی او، نوعی از داروهای مورد استفاده در حال حاضر (در صورت وجود)، استفاده اخیر از آنتی بیوتیک‌ها، هرگونه شواهد مبتنی بر مقاومت آنتی بیوتیکی در جامعه و سن بستگی دارد. استفاده از داروهایی برای تسکین درد و تب پایین نیز ممکن است مفید باشند. از پزشک خود بپرسید که آیا باید داروی سرکوب کننده سرفه نیز مصرف کنید یا خیر، زیرا مهم است که بتوانید سرفه کنید تا ریه‌های پاک شوند.
پنومونی ویروسی: از آنتی بیوتیک‌ها برای مبارزه با ویروس‌ها استفاده نمی‌شوند. اما در بعضی موارد ممکن است برای مبارزه با عفونت باکتریایی که وجود دارد، به فرد آنتی بیوتیک داده شود. هیچ درمانی برای اکثر علل ویروسی ذات الریه وجود ندارد. اما اگر تصور می‌شود که عامل ویروس آنفولانزا است، ممکن است داروهای ضد ویروسی مانند، اسلتامیویر (تمیفلوژ)، زانامیویر (Relenza) یا پرامیویر (Rapivab) برای کاهش طول و شدت بیماری تجویز شوند. معمولاً داروهای بدون نسخه برای کاهش درد و تب پایین توصیه می‌شوند. سایر داروها و روشهای درمانی نیز مانند، معالجه تنفس و ورزش برای روان شدن مخاط ممکن است توسط پزشک تجویز شوند.
پنومونی قارچی: اگر قارچ عامل ذات الریه باشد، داروهای ضد قارچ تجویز می‌شوند.
درست مانند بزرگسالان، علل باکتریایی ذات الریه در کودکان نیز ممکن است با آنتی بیوتیک درمان شود. آنتی بیوتیک‌ها برای درمان پنومونی ناشی از ویروس‌ها استفاده نمی‌شوند. پنومونی ناشی از آنفولانزا اگر در ابتدای بیماری ایجاد شود، ممکن است با داروی ضد ویروس درمان شود. در بیشتر موارد پنومونی با اقدامات مراقبتی آسان و راحت انجام می‌شود، که علائم را کاهش می‌دهند. این‌ها شامل موارد زیر هستند:
- نوشیدن مایعات بیشتر
- استراحت بیشتر
- مصرف داروهای بدون نسخه سرفه و استامینوفن برای تب. در صورت بروز هرگونه سوال یا نگرانی در مورد تهیه دارو برای فرزند خود، حتماً با پزشک یا داروساز تماس بگیرید.
- استفاده از یک بخور سرد در اتاق کودک
احساس بهبود بعد از درمان پنومونی به عوامل مختلفی بستگی دارد که عبارتند از:
- سن
- علت ذات الریه
- شدت پنومونی
- داشتن سایر شرایط خطرناک
اگر به طور کلی سالم هستید، اغلب علائم ذات الریه باکتریایی پس از شروع درمان، در طی 24 تا 48 ساعت بهبود می‌یابند. این علائم معمولاً در طی چند روز پس از شروع درمان بهبود می‌یابند. سرفه می‌تواند چندین هفته ادامه یابد. بیشتر افراد خستگی حدوداً یک ماه پس از انقباض ذات الریه را تجربه می‌کنند. اگر بیماری پنومونی شدیدتر باشد، ممکن است لازم باشد که به بیمارستان مراجعه کنید. معالجه در بیمارستان ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- اکسیژن
- مایعات، آنتی بیوتیک‌ها و سایر داروهای داده شده از طریق IV
- تنفس و تمرینات تنفسی برای کمک به روان شدن مخاط
افراد بستری در بیمارستان، آن‌هایی هستند که دارای ضعف یا در معرض خطر بیشتری قرار دارند که عبارتند از:
- بچه‌های خردسال
- افراد بالای 65 سال
- افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند.
- افرادی که سایر شرایط خطرناک را دارند.
بازگشت به سطح عادی از عملکرد و بهزیستی در صورت بستری شدن در نتیجه بیماری ذات الریه، ممکن است شش تا هشت هفته طول بکشد.
تشخیص بیماری ذات الریه
تشخیص پنومونی همیشه با گرفتن سوابق پزشکی و انجام معاینه جسمی فرد برای جستجوی علائم مشخصه آغاز می‌شود. به ویژه گوش دادن به ریه‌ها ممکن است موجب شود تا صدا، خس خس یا صدای شکستگی مناطق آسیب دیده، آشکار شوند. برخی از آزمایشات تشخیصی معمولاً به شرح زیر هستند:
- اشعه ایکس قفسه سینه: قادر است که وجود پنومونی را نشان دهد، اما اطلاعاتی درباره ارگانیسم مسئول عفونت ارائه نمی‌دهد.
- سی‌تی اسکن: در برخی موارد، ممکن است یک اسکن CT قفسه سینه انجام شود. این امر جزئیات بیشتری را نسبت به پرتونگاری سینه نشان می‌دهد.
- پالس اکسی متری (اکسیژن سنج خون): که میزان اکسیژن موجود در جریان خون را اندازه گیری میکند. این آزمایش شامل یک حسگر بدون درد است که به انگشت یا گوش متصل می‌شود. ممکن است سطح اکسیژن خون در ذات الریه کاهش یابد.
- آزمایش میکروبیولوژی برای شناسایی ارگانیسم ایجاد کننده: آزمایشات ممکن است بر روی خون یا خلط انجام شوند. آزمایش سریع ادرار برای شناسایی استرپتوکوک پنومونیه و لژیونلا پنوموفیلا وجود دارد. کشت‌های خون یا خلط نه تنها ارگانیسم مسئول را شناسایی می‌کنند، بلکه می‌توانند بررسی کنند که کدام یک از آنتی بیوتیک‌ها در برابر یک باکتری خاص موثر می‌باشد.
- برونکوسکوپی: روشی است که طی آن یک لوله نازک و روشن به درون مجاری هوایی اصلی وارد می‌شود. این امر به پزشک اجازه می‌دهد تا مجاری درون مجرای هوا را تجسم کرده و در صورت لزوم از نمونه برداری استفاده کند. برونكوسكوپي ممكن است در بيماران مبتلا به پنوموني شديد يا پنوموني که با وجود درمان با آنتي بيوتيك بدتر شده است، انجام شود.
چشم اندازان بیماران مبتلا به ذات الریه
افرادی که اغلب سالم می‌باشند، معمولاً هنگام مراقبت سریع، به سرعت بهبود می‌یابند. با این حال، ذات الریه یک بیماری جدی است و در صورت عدم درمان، خصوصاً برای افرادی که در معرض خطر ابتلا به پنومونی هستند، می‌تواند یک عامل تهدید کننده زندگی باشد. حتی بیمارانی که با موفقیت درمان شده‌اند و به طور کامل بهبود یافته‌اند نیز ممکن است با مشکلات بهداشتی طولانی مدتی روبرو شوند. کودکانی که از پنومونی بهبود یافته اند، خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن ریوی را در خود افزایش می‌دهند.
منابع:
