پره‌اکلامپسی وضعیتی است که برخی از زنان باردار را در نیمه دوم بارداری یا بلافاصله پس از زایمان درگیر می‌کند. پره‌اکلامپسی شامل فشار خون بالا و علائم آسیب کبدی یا کلیوی است که پس از هفته بیستم بارداری در زنان رخ می‌دهد. به صورت نادر ممکن است تا 48 ساعت پس از زایمان نیز اتفاق بیفتد؛ که به این حالت پره‌اکلامپسی پس از زایمان گفته میشود. اکلامپسی به عنوان شروع جدید تشنج‌های تونیک-کلونیک جنرالیزه در یک زن مبتلا به پره‌اکلامپسی تعریف میشود. برای آشنایی بیشتر با این بیماری و نحوه تشخیص و درمان آن با این مقاله از گروه پزشکان رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
پره‌اکلامپسی و اکلامپسی چیست؟
پره‌اکلامپسی (نام‌های دیگر آن مسمومیت حاملگی و فشار خون بارداری است) ایجاد فشار خون بالا یا بالاتر رفتن فشار خون بالای قبلی است که به صورت فشار خون سیستولیک ببیشتر یا مساوی 140 میلی متر جیوه و/ یا فشار خون دیاستولیک بیشتر یا مساوی 90 میلی متر جیوه بعد از هفته 20 بارداری، همراه با دفع پروتئین در ادرار و یا اختلال عملکرد اعضا (اختلال عملکرد کلیه، اختلال عملکرد کبد، اختلالات سیستم عصبی مرکزی، ادم ریوی و ترومبوسیتوپنی) تعریف میشود. تا 25٪ موارد پره‌اکلامپسی، اغلب در طی 4 روز اول پس از زایمان ایجاد میشود، اما گاهی اوقات تا 6 هفته پس از زایمان نیز می‌تواند رخ دهد. اکلامپسی تشنج عمومی توجیه نشده در بیماران مبتلا به پره‌اکلامپسی است. تشنج های اکلامپتیک می توانند قبل از زایمان از حدود هفته بیستم بارداری، در طی زایمان و پس از آن رخ دهد.
تشخیص پره‌اکلامپسی بالینی است و با اندازه گیری پروتئین ادرار انجام میشود. درمان معمولاً با تزریق وریدی سولفات منیزیم و زایمان در زودترین زمان ممکن انجام میشود. پره‌اکلامپسی درمان نشده معمولاً مدت زمان متغیری خاموش می‌ماند، سپس به صورت ناگهانی به حالت اکلامپسی -که در یک نفر از 200 بیمارمبتلا به پره‌اکلامپسی اتفاق می‌افتد- پیشرفت می‌کند. اکلامپسی درمان نشده معمولاً کشنده است.
شیوع پره‌اکلامپسی در ایران حدود 14درصد در زنان باردار است و دومین علت شایع مرگ‌و‌میر مادران باردار به حساب می‌آید.
علت ایجاد پره‌اکلامپسی چیست؟
علت دقیق پره‌اکلامپسی ناشناخته است. تصور میشود این بیماری ناشی از عدم تکامل مناسب جفت، به دلیل مشکل در عروق خونی آن باشد. علت دقیق آن به طور کامل مشخص نشده است.
عواملی که ممکن است منجر به بروز پره‌اکلامپسی شوند عبارتند از:
• بیماری‌های خود ایمنی
• اختلالات عروق خونی
• رژیم غذایی
• ژنتیک
عوامل خطر بیماری پره‌اکلامپسی
عوامل خطر بیماری پره‌اکلامپسی عبارتند از:
• بارداری اول یا گذشت بیشتر از 10 سال از بارداری قبلی
• سابقه پره‌اکلامپسی در بارداری‌های قبلی
• بارداری چندقلو (دوقلو یا بیشتر)
• سابقه خانوادگی پره اکلامپسی
• چاقی (BMI بالاتر از 35)
• سن بیشتر از 35 سال یا کمتر از 17 سال
• فشار خون مزمن قبلی
• اختلالات عروقی، به عنوان مثال اختلالات کلیوی، واسکولوپاتی دیابتی
• دیابت بارداری
• نژاد آمریکایی-آفریقایی
• سابقه دیابت، فشار خون بالا یا بیماری کلیوی
• سابقه بیماری تیروئید
• اختلالات ترومبوتیک مانند سندرم آنتی فسفولیپید آنتی بادی
علائم و نشانه‌های پره‌اکلامپسی
علائم اولیه پره اکلامپسی شامل فشار خون بالا و دفع پروتئین در ادرار است. بعید است خودتان متوجه این علائم شوید، اما در ویزیت‌های روتین دوران بارداری این دو مورد حتما چک می‌شوند.
پره‌اکلامپسی می‌تواند بدون علامت باشد یا باعث ایجاد ورم یا افزایش وزن بیش از حد شود. تورم در قسمت بالایی بدن، مانند تورم صورت یا دست (ممکن است حلقه بیمار دیگر با انگشت او متناسب نباشد) ، در تشخیص پره‌اکلامپسی اختصاصی‌تر است. برخی از تورم های پا و مچ پا در دوران بارداری طبیعی تلقی میشود.
علائم پره اکلامپسی شامل موارد زیر است:
• تورم دست، صورت یا اطراف چشم
• افزایش وزن ناگهانی طی یک تا 2 روز، یا بیشتر از 900 گرم در هفته
• افزایش واکنش پذیری رفلکس‌ها که نشان دهنده تحریک پذیری عصبی-عضلانی است و می تواند به تشنج (اکلامپسی) بیانجامد.
• پتشی (خونریزی‌های نقطه‌ای در پوست) و سایر علائم اختلال در انعقاد خون ممکن است ایجاد شود.
پره اکلامپسی با علائم شدید می‌تواند باعث آسیب به اعضای بدن شود. علائم پره اکلامپسی شدید شامل موارد زیر است:
• سردردی که از بین نرود یا بدتر شود.
• تنگی نفس
• درد شکم در سمت راست شکم دقیقا زیر دنده‌ها. درد ممکن است در شانه راست نیز احساس شود و می‌تواند با سوزش معده، درد کیسه صفرا، عفونت معده یا لگد زدن توسط جنین اشتباه گرفته شود.
• کاهش میزان ادرار
• حالت تهوع و استفراغ (علامت نگران کننده)
• اختلالات بینایی، از جمله کوری موقت، دیدن نور یا لکه‌های چشمک زن، حساسیت به نور و تاری دید
• احساس سبکی سر، گیجی یا غش کردن
• سکته مغزی (به ندرت)
تشخیص پره‌اکلامپسی
پره اکلامپسی فشار خون تازه شروع شده (بیشتر از 140/90 میلی متر جیوه) به علاوه پروتئین‌اوری جدید بدون دلیل (> 300 میلی گرم در 24 ساعت یا نسبت پروتئین به کراتینین ادرار 3 0.3 ≥) پس از هفته 20 بارداری است.
در ویزیت‌های روتین دوران بارداری معاینه فیزیکی انجام میشود؛ که ممکن است موارد زیر را نشان دهد:
• فشار خون بالا، اغلب بالاتر از 140/90 میلی متر جیوه
• ورم در دست و صورت
• افزایش وزن
آزمایش خون و ادرار درخواست می شود که ممکن است نشان دهنده موارد زیر باشد:
• وجود پروتئین در ادرار (پروتئینوریا)
• آنزیم‌های کبدی بالاتر از حد طبیعی
• تعداد پلاکت کاهش یافته در خون
• سطح کراتینین بالاتر از حد طبیعی در خون
• افزایش سطح اسید اوریک
همچنین آزمایشاتی برای کنترل وضعیت لخته شدن خون در مادر و ارزیابی سلامت جنین امکان دارد درخواست شود.
نتایج سونوگرافی بارداری و سایر آزمایشات به پزشک کمک می‌کند تا راجع به ختم اورژانسی بارداری تصمیم بگیرد.
به جز در موارد اضطراری، فشار خون بالا باید بیشتر از 2 بار با حداقل 4 ساعت فاصله اندازه گیری شود. دفع پروتئین ادرار در مدت 24 ساعت اندازه گیری میشود.
در صورت عدم وجود پروتئینوری، در صورتی که زنان باردار علاوه بر فشار خون بالا شامل شروع جدید هر یک از موارد زیر باشند، باز هم تشخیص پره‌اکلامپسی داده میشود:
• ترومبوسیتوپنی (پلاکت <100000 در میلی لیتر)
• نارسایی کلیه (کراتینین سرم> 1/1 میلی گرم در دسی لیتر یا دو برابر شدن کراتینین سرم در زنان بدون بیماری کلیوی)
• اختلال در عملکرد کبد (انزیم‌های کبدی بیشتر از 2 برابر طبیعی)
• ادم ریوی
• علائم مغزی یا بینایی
درمان پره‌اکلامپسی
پره‌اکلامپسی اغلب پس از تولد کودک و زایمان جفت برطرف میشود. با این حال، ممکن است ادامه یابد یا تازه پس از زایمان شروع شود.
اغلب اوقات، در هفته 37، جنین به اندازه کافی رشد کرده تا در خارج از رحم بتواند زندگی کند. در نتیجه، پزشک احتمالاً برای زایمان برنامه‌ریزی کند تا پره‌اکلامپسی شدیدتر نشود. ممکن است داروهایی برای کمک به تحریک زایمان طبیعی دریافت کنید، یا به شیوه سزارین وضع حمل کنید.
اگر رشد جنین کامل نشده و پره‌اکلامپسی خفیف است، می‌توان بیماری را تا زمان تکامل کودک در خانه کنترل کرد. در حین آن موارد زیر حتما اجرا شود:
• ویزیت مکرر پزشک برای اطمینان از اینکه شما و نوزادتان از وضعیت خوبی برخوردار هستید.
• مصرف داروهایی برای کاهش فشار خون در صورت لزوم
شدت پره اکلامپسی ممکن است به سرعت تغییر کند، بنابراین شما نیاز به پیگیری بسیار دقیق دارید. استراحت کامل در رختخواب دیگر توصیه نمی‌شود.
گاهی اوقات ، لازم است زن باردار مبتلا به پره‌اکلامپسی در بیمارستان بستری شود. این امر به تیم درمانی امکان می دهد کودک و مادر را از نزدیک کنترل کنند. درمان در بیمارستان شامل موارد زیر است:
• نظارت دقیق بر مادر و جنین
• تجویز داروهایی برای کنترل فشار خون و جلوگیری از تشنج و سایر عوارض
• تزریق استروئید به مادران زیر 34 هفته بارداری برای کمک به سرعت رشد ریه‌های جنین
در صورت وجود علائم پره‌اکلامپسی شدید، جنین باید در اسرع وقت زایمان شود. این شامل:
• آزمایشاتی که نشان می‌دهد جنین رشد خوبی ندارد یا خون و اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند.
• فشار خون دیاستولیک بیش از 110 میلی متر جیوه در یک اندازه‌گیری یا بیشتر از 100 میلی متر جیوه در یک دوره 24 ساعته
• نتایج آزمایش عملکرد غیر طبیعی کبد
• سردردهای شدید
• درد در ناحیه شکم
• تشنج یا تغییر در عملکرد ذهنی (اکلامپسی)
• تجمع مایع در ریه مادر
• سندرم HELLP (نادر)
• کاهش تعداد پلاکت یا خونریزی
• کاهش حجم ادرار، مقدار زیادی پروتئین در ادرار و سایر علائم عدم عملکرد صحیح کلیه‌ها.
درمان اکلامپسی
به محض تشخیص اکلامپسی، باید سولفات منیزیم تجویز شود تا از بروز مجدد تشنج جلوگیری شود. اگر بیمار مبتلا به پره‌اکلامپسی با علائم شدید باشد، می‌توان از سولفات منیزیم برای جلوگیری از تشنج استفاده کرد. سولفات منیزیم به مدت 24 ساعت پس از زایمان تجویز میشود. اینکه بیمارانی که دچار پره‌اکلامپسی و بدون علائم شدید هستند، همیشه قبل از زایمان به سولفات منیزیم نیاز دارند، بحث برانگیز است.
پیگیری بیماران
بیماران باید پس از زایمان هر 1 تا 2 هفته با اندازه گیری دوره ای فشار خون ارزیابی شوند. اگر فشارخون بعد از 6 هفته پس از زایمان بالا بماند، بیمار ممکن است فشار خون مزمن داشته باشد و باید برای مدیریت آن به پزشک مراجعه کند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
از حدود هفته بیستم بارداری تا 6 هفته بعد از زایمان، خصوصا در صورت داشتن ریسک فاکتورهای پره‌اکلامپسی، در صورت ایجاد هر کدام از علائم زیر حتما در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید:
• تورم دست و صورت
• افزایش وزن ناگهانی
• سردرد شدید
• تنگی نفس
• درد شکم
• کاهش میزان ادرار
• حالت تهوع و استفراغ
• تاری دید
• احساس سبکی سر
پیشگیری از پره‌اکلامپسی
هیچ راه قطعی برای جلوگیری از پره‌اکلامپسی وجود ندارد. مهم‌ترین اقدام برای همه خانم های باردار این است که مراقبت‌های دوران بارداری را به موقع انجام دهند و آن را تا بعد از زایمان نیز ادامه دهند. اگر دکتر شما احتمال دهد که در معرض خطر ابتلا به پره‌اکلامپسی هستید، ممکن است به شما پیشنهاد کند که در سه ماهه اول بارداری یا اوایل سه ماهه دوم بارداری خود، تا زمان زایمان، روزانه قرص آسپرین مصرف کنید. همچنین در صورت کمبود کلسیم، مصرف روزانه مکمل کلسیم توصیه میشود.
عوارض پره‌اکلامپسی
اگرچه نادر هستند، اما در صورت عدم تشخیص و کنترل پره‌اکلامپسی، تعدادی از عوارض ممکن است ایجاد شود که می‌تواند مادر و جنین او را تحت تأثیر قرار دهد.
عوارض مادری
اکلامپسی: در حین اکلامپسی، بازوها، پاها، گردن یا فک مادر دچار حرکات تکراری و تند و غیر ارادی می‌شوند. همچنین ممکن است از هوش برود. تشنج معمولاً کمتر از یک دقیقه طول می‌کشد. در حالی که اکثر خانم‌ها پس از اکلامپسی بهبودی کامل می‌یابند ، اما در صورت شدید بودن تشنج، خطر معلولیت دائمی یا آسیب مغزی وجود دارد.
در صورت ابتلا به اکلامپسی، از هر 50 مادر یک نفر می‌میرد. نوزادان متولد نشده در حین تشنج می‌توانند خفه شوند و از هر 14 نوزاد یک نوزاد فوت می‌کند.
سندرم HELLP: نوعی اختلال نادر کبدی و انعقاد خون است که می تواند زنان باردار را درگیر کند.
غالبا بلافاصله پس از زایمان کودک اتفاق می‌افتد، اما هر زمان پس از هفته بیستم بارداری و در موارد نادر حتی قبل از 20 هفته ممکن است ظاهر شود.
حروف موجود در نام HELLP مطرح‌کننده شرایط زیر است:
“H” برای همولیز که در این بیماری گلبول‌های قرمز خون تخریب می‌شوند.
“EL” برای افزایش آنزیم‌های کبدی است.
“LP” برای کاهش تعداد پلاکت است.
سندرم HELLP به طور بالقوه به اندازه اکلامپسی خطرناک است و کمی شایعتر است. تنها راه برای درمان این حالت زایمان در اسرع وقت است.
سکته: در صورت فشار خون بالا، امکان دارد خونریزی مغزی و در نتیجه سکته مغزی اتفاق بیفتد.
اختلال انعقاد خون: سیستم انعقاد خون مادر دچار اختلال شده وباعث انعقاد داخل عروقی منتشر(DIC) و خونریزی بیش از حد میشود.
مشکلات سایر اعضای بدن:
• ادم ریوی که با اختلال جذب اکسیژن در ریه‌ها، عملکرد صحیح آنها متوقف میشود.
• نارسایی کلیه
• نارسایی کبدی.
مرگ (به ندرت)
مشکلات جنینی
نوزادان برخی از زنان مبتلا به پره‌اکلامپسی ممکن است در رحم رشد کندتری نسبت به حالت طبیعی داشته باشند.
دلیل این امر این است که میزان مواد مغذی و اکسیژن منتقل شده از مادر به کودک کاهش یافته است. این نوزادان غالباً کوچکتر از حد معمول هستند، به خصوص اگر پره‌اکلامپسی قبل از هفته 37 رخ دهد. جدا شدن زود هنگام جفت از رحم از عوارض دیگر پره‌اکلامپسی است.
اگر پره اکلامپسی شدید باشد، ممکن است لازم باشد کودک قبل از رشد کامل زایمان شود. این می تواند به عوارض جدی مانند مشکلات تنفسی ناشی از عدم رشد کامل ریه ها منجر شود. تخمین زده می شود سالانه حدود 1000 کودک به دلیل پره‌اکلامپسی می‌میرند؛ که مرگ بیشتر این نوزادان به دلیل عوارض مربوط به زایمان زودرس است.
پیش آگاهی
علائم و نشانه های پره‌اکلامپسی اغلب در طی 6 هفته پس از زایمان از بین می‌رود. با این حال، فشار خون بالا گاهی اوقات در چند روز اول پس از زایمان بدتر میشود. تا 6 هفته پس از زایمان هنوز خطر پره‌اکلامپسی وجود دارد و در این دوران با بیشترین خطر مرگ همراه است. در صورت مشاهده علائم پره‌اکلامپسی، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.
اگر در بارداری خود دچار پره‌اکلامپسی شدید، احتمال دارد که در بارداری دیگری دوباره به آن مبتلا شوید؛ اما در بیشتر موارد، خوشبختانه شدت آن به اندازه بار اول نیست.
اگر در بیش از یک بارداری فشار خون بالا داشته باشید، با افزایش سن احتمال ابتلا به فشار خون بالا وجود دارد.
داشتن سابقه پره‌اکلامپسی، یک زن را در معرض خطر بیشتری برای مشکلات آینده مانند بیماری قلبی، دیابت، بیماری کلیوی، فشار خون بالا مزمن قرار می‌دهد.
منبع:
