سندرم پای بیقرار یا Restless Leg Syndrome نوعی اختلال خواب عصبی است که فرد تمایل اجبار‌گونه برای تکان دادن پاهای خود دارد. سندرم پای بیقرار باعث می‌شود که به راحتی نتوانید بخوابید زیرا علائم معمولاً در شب بدتر است و این کمبود خواب ادامه‌دار باعث خواب‌آلودگی در طول روز و تحریک پذیری و دشواری تمرکز می‌شود، که می‌تواند تأثیر عمده‌ای در زندگی شخصی و شغل شما داشته باشد. افرادی که سندرم پای بیقرار دارند بیشتر احتمال دارد دچار افسردگی یا اضطراب شوند. خوشبختانه با مصرف دارو و تعدادی تغییر در سبک زندگی، این بیماری قابل کنترل است.
برای شناخت بیشتر سندرم پاهای بیقرار و راه‌های درمان آن با این مقاله از گروه پزشکان رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
سندرم پای بیقرار چیست؟
سندرم پاهای بیقرار (RLS) نوعی اختلال در سیستم عصبی است که فرد تمایل غیر قابل کنترلی برای حرکت دادن پاها دارد. این بیماری همچنین به عنوان بیماری ویلیس-اکبوم شناخته می‌شود.
پزشکان آن را یک اختلال خواب می‌دانند، زیرا معمولاً در حالت استراحت شروع یا بدتر می‌شود. ممکن است در خوابیدن یا نشستن طولانی مدت ( مثلاً در تئاتر یا اتومبیل) مشکل داشته باشید. در صورت عدم درمان با گذشت زمان معمولا علائم شدیدتر شده و کمبود خواب حاصل از آن می‌تواند در محل کار و خانه مشکلاتی را ایجاد کند.
سندرم پاهای بیقرار تا 10٪ از افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هر کسی می‌تواند به آن مبتلا شود، اما این بیماری در زنان شایع‌تر بوده و افراد میانسال معمولا علائم شدید‌تری را تجربه می‌کنند.
گاهی اوقات، پزشکان RLS را تشخیص نمی‌دهند، به خصوص اگر علائم خفیف باشد یا به صورت دائم وجود نداشته باشد. اما به محض تشخیص بیماری، علائم اغلب با درمان متوقف میشوند.
انواع سندرم پای بیقرار
اولیه: در این نوع از سندرم پاهای بیقرار علت یا بیماری مشخصی برای ایجاد علائم وجود ندارد. اکثر موارد مبتلا به این بیماری در این دسته قرار می‌گیرند.
ثانویه: گاهی اوقات سندرم پاهای بیقرار می‌تواند ناشی از یک بیماری زمینه‌ای باشد که موجب ایجاد علائم شده است.
علائم سندرم پای بیقرار
افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار در پاهای خود احساسات غیرمعمولی مانند خارش، خزیدن چیزی، کشیدگی، درد، ضربان یا سوزن سوزن شدن را تجربه می‌کنند و تمایل شدیدی برای حرکت دادن پاها برای برطرف شدن این حس‌ها دارند. این وضعیت همچنین می‌تواند در مناطق دیگر مانند بازوها، قفسه سینه یا سر اتفاق بیفتد. علائم معمولاً در دو طرف بدن رخ می‌دهد؛ ولی می‌تواند فقط در یک طرف نیز اتفاق بیفتد، یا حتی ممکن است از یک طرف شروع شده و سپس در طرف دیگر بدن نیز حس شوند.
شدت علائم سندرم پای بیقرار از خفیف تا غیر‌قابل تحمل متغیر است. علائم ممکن است بیایند و بروند، و شدت آنها در زمان‌های مختلف متفاوت باشد، ولی به طور کلی علائم بیماری در عصر و شب بدتر می‌شود و تقریباً همیشه در اوایل صبح از بین می‌رود؛ بنابراین افراد درگیر اغلب تازه در آن موقع می‌توانند خواب خوبی داشته باشند.
برای برخی از افراد، علائم ممکن است باعث اختلال شدید در خواب شبانه شود که می‌تواند باعث اختلال قابل توجهی در کیفیت زندگی آنها شود.
گروه مطالعه بین المللی سندرم پای بیقرار علائم زیر را برای این بیماری ذکر کرده‌اند:
• احساس خارش، سوزن سوزن شدن یا خزیدن چیزی که در اعماق پاها احساس می‌شود. این احساسات ممکن است در بازوها نیز وجود داشته باشد.
• احساس اجبار برای حرکت دادن اندام‌های درگیر برای از بین رفتن این حس
• بی‌قراری: به صورت تکان دادن متناوب یا زدن پا به تشک، غلت زدن یا چرخیدن در رختخواب، مالش پاها
علائم می‌تواند تنها در حالت خوابیده یا نشسته باشد ولی در بعضی موارد به صورت مداوم وجود دارد که در حالت خوابیده یا نشسته بدتر شده و با فعالیت بهبود می‌یابند. در موارد بسیار شدید، علائم با فعالیت نیز معمولا بهبود پیدا نمی‌کند.
علائم دیگر سندرم پای بیقرار شامل موارد زیر است:
• اختلالات خواب و خواب‌آلودگی روزانه
• حرکات غیرارادی، تکراری، دورهای و تکانشی اندام که در خواب یا بیداری( در حالت استراحت) رخ می‌دهد. این حرکات را “حرکات دورهای ساق پا در خواب” یا “اختلال حرکتی دورهای اندام” می‌نامند. حدود 90٪ از افراد مبتلا به RLS این حالت را نیز تجربه می‌کنند.
در برخی از افراد مبتلا به RLS، این علائم هر شب بروز نمی‌کند و دائمی نیست. این افراد ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها بدون علائم ودر فاز بهبودی باشند تا مجددا علائم برگردند.
علل سندرم پای بیقرار
دلیل قطعی ایجاد سندرم پای بیقرار هنوز مشخص نیست. زمانی تصور می‌شد اختلال در رگ‌های خونی یا در اعصاب پاها که حس و حرکت پا را کنترل می‌کنند باعث ایجاد RLS می‌شود، اما هر دو این نظریه‌ها رد شده است.
دلیل ایجاد سندرم پای بیقرار ممکن است مربوط به ناهنجاری درعملکرد انتقال‌دهنده های عصبی مغز باشد که به تنظیم حرکات عضلات کمک می‌کنند، یا وجود ناهنجاری‌هایی در بخشی از سیستم عصبی مرکزی که حرکات غیرارادی را کنترل می‌کند. هنوز تحقیقات در این زمینه‌ها در حال انجام است.
پزشکان در بیشتر موارد نمی‌دانند چه عاملی باعث ایجاد سندرم پای بیقرار شده است، اما ژنتیک ممکن است در این امر نقش داشته باشند. تقریباً نیمی از افراد مبتلا به RLS دارای یک عضو درگیر این بیماری در خانواده هستند.
همچنین امکان دارد سندرم پای بیقرار به موارد زیر مرتبط باشد:
بیماری‌های مزمن. برخی از بیماری‌های مزمن مانند کمبود آهن، بیماری پارکینسون، نارسایی کلیه یا بیماری‌های کلیوی، دیابت و نوروپاتی محیطی می‌توانند علائم سندرم پای بیقرار را ایجاد کنند.
داروها. مصرف برخی از داروها ممکن است علائم بیماری را تشدید کنند، از جمله داروهای ضد تهوع، داروهای آنتی‌سایکوتیک، داروهای ضد‌افسردگی، داروهای ضد سرماخوردگی و آلرژی که دارای آنتی‌هیستامین هستند.
بارداری. برخی از زنان در دوران بارداری، به ویژه در سه ماهه آخر دچار سندرم پای بیقرار میشوند. علائم معمولاً ظرف یک ماه پس از زایمان از بین می‌رود.
شیوه زندگی. کمبود خواب یا اختلالات خواب دیگر مانند آپنه خواب می‌تواند باعث ایجاد علائم شده یا آنها را تشدید کند. همچنین مصرف الکل، تنباکو و کافئین از عل دیگر هستند.
چه شرایطی با ابتلا به سندرم پای بیقرار مرتبط است؟
شرایط پزشکی مختلفی با ایجاد سندرم پای بیقرار در ارتباط هستند. شایع‌ترین آنها دو بیماری کم‌خونی فقر آهن و نوروپاتی محیطی (آسیب به اعصاب بازوها و پاها که اغلب به دلیل شرایط زمینه‌ای مانند دیابت ایجاد می‌شود) هستند.
سایر شرایط پزشکی مرتبط با سندرم پای بیقرار عبارتند از:
• بیماری پارکینسون
• رگ‌های واریسی
• برخی تومورها
• فیبرومیالژیا
• پر‌کاری یا کم‌کاری تیروئید
• بارداری
• سیگار کشیدن
• کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی، مانند کمبود منیزیم و ویتامین B-12
• بیماری شدید کلیه و اورمی (نارسایی کلیه که باعث تجمع سموم در بدن می‌شود)
• آمیلوئیدوز (تجمع ماده ای نشاسته مانند در بافت‌ها و اندام‌های بدن)
• بیماری لایم
• آسیب به اعصاب نخاعی
• آرتریت روماتوئید و سندرم شوگرن
• داروها یا مواد خاصی مانند:
o الکل
o کافئین
o داروهای ضد تشنج (مانند دیلانتین)
o داروهای ضد افسردگی (از جمله آمیتریپتیلین ، Paxil)
o داروهای بتابلاکر (که اغلب برای درمان فشار خون بالا استفاده میشوند)
o داروهای ضد روان‌پریشی
o ترک برخی از داروها مانند داروهای گشاد‌کننده عروق (آپرسولین) ، آرام‌بخش‌ها یا داروهای ضد‌افسردگی(توفرانیل)
تشخیص سندروم پای بیقرار
هیچ تست پزشکی برای تشخیص سندرم پای بیقرار وجود ندارد. پنج معیار اساسی برای تشخیص RLS عبارتند از:
• تمایل بسیار زیاد برای حرکت دادن پاها، به ویژه هنگام استرس یا ناراحتی
• تکان دادن پاها که در حالت استراحت ایجاد یا تشدید می‌شود.
• تمایل برای تکان دادن پاها که با فعالیت کاهش یافته یا کاملاً از بین می‌رود.
• علائم هنگام عصر شروع یا تشدید می‌شود.
• یک بیماری دیگر، مانند گرفتگی عضلات پا، آرتروز یا دردهای عضلانی، عامل ایجاد آن نیست.
پزشک شما ممکن است از آزمایشات برای رد سایر شرایط استفاده کند. معاینه عصبی اندام‌های درگیرکه آسیب عصبی یا مشکلات عروق خونی را بررسی کند و تست خواب به نام پلی‌سومنوگرافی؛ که می‌تواند به شما بگوید آیا اختلالات خواب دیگری دارید که باعث این مشکل شده یا خیر. این امر به ویژه در افرادی که علیرغم بهتر شدن علائم سندرم پای بیقرار با درمان، همچنان دارای اختلالات خواب چشمگیری هستند، مهم است.
اختلالات خواب دلایل مختلفی دارد. مشاور درمانی شما ممکن است سوالات مفصلی از جمله مشکلات پزشکی فعلی و قبلی، سابقه بیماری‌های خانوادگی، داروها ، سابقه کار، سابقه سفر، عادات شخصی و سبک زندگی شما را از شما بپرسد. پزشک به دنبال نشانه‌هایی از علت اصلی مشکل خواب شما خواهد بود. و در این مورد ممکن است بخواهد با فرد هم‌بستر شما نیز در مورد علائم شما صحبت کند.
هیچ آزمایش آزمایشگاهی یا مطالعه تصویربرداری وجود ندارد که بتواند تشخیص سندرم پای بیقرار را ثابت کند.
با این حال، آزمایش‌های خاصی می‌تواند به شناسایی بیماری‌های زمینه‌ای پزشکی مانند کم‌خونی و اختلالات متابولیکی (به عنوان مثال دیابت یا بیماری کلیوی) که ممکن است با RLS مرتبط باشد، کمک کند:
• ممکن است برای بررسی تعداد سلول‌های خونی و هموگلوبین خون، عملکرد اعضای اصلی بدن(کلیه و قند خون) و سطح هورمون تیروئید آزمایش خون درخواست شود.
• اگر پزشک علائمی از درگیری عصبی مانند نوروپاتی را ببیند، امکان دارد درخواست الکترومیوگرافی ( نوار عصب و عضله) دهد.
درمان سندرم پای بیقرار
هیچ درمانی برای سندرم پای بیقرار اولیه وجود ندارد، اگرچه درمان‌های مختلف اغلب می‌توانند به تسکین علائم کمک کنند. درمان سندرم پای بیقرار ثانویه(RLS ناشی از یک مشکل پزشکی دیگر) شامل درمان بیماری اصلی است.
درست است که برای سندرم پای بیقرار هیچ درمانی وجود ندارد، اما روش‌های درمانی می‌توانند به کنترل علائم کمک کنند تا زندگی با کیفیت‌تر و خواب بهتری داشته باشید.
اولین قدم دردرمان سندرم پاهای بیقرار پرهیز از مواد یا غذاهایی است که مشکل را ایجاد یا بدتر می‌کنند. از الکل، کافئین و نیکوتین دور باشید، شاید به تسکین علائم شما کمک کند. علاوه بر این، تمام داروهایی که مصرف می‌کنید را با پزشک خود بررسی کنید تا مشخص شود هیچ‌کدام از این داروها می توانند مشکل ایجاد کنند.
هرگونه بیماری زمینه‌ای مانند کم خونی، دیابت، کمبودهای تغذیه‌ای، مشکلات کلیوی، بیماری تیروئید، واریس یا بیماری پارکینسون باید درمان شود. مکمل‌های غذایی برای اصلاح کمبود ویتامین یا مواد معدنی ممکن است توصیه شود. برای برخی از افراد، این روش‌های درمانی تمام مواردی است که برای بهبود علائم سندرم پای بیقرار لازم است.
درمان دارویی
مصرف روزانه داروها معمولاً فقط برای افرادی که علائم سندرم پاهای بیقرار را حداقل سه شب در هفته دارند یا در غیر این صورت، به تشخیص پزشک برایشان لازم است توصیه می‌شود. به خاطر داشته باشید که داروهایی که برای درمان سندرم پاهای بیقرار اولیه استفاده میشوند، بیماری را درمان نمی‌کنند بلکه فقط علائم را تسکین می‌دهند. برای افرادی که علائم سندرم پاهای بیقرار به صورت گهگاهی رخ می‌دهد، مصرف داروهای تجویز شده فقط در صورت بروز علائم توصیه می‌شود.
داروها به برخی افراد کمک می‌کنند. اما دارویی که علائم را در یک فرد تسکین می‌دهد ممکن است در شخص دیگری باعث بدتر شدن آن شود یا دارویی که برای مدتی اثر می‌کند ممکن است دیگر کار نکند.
داروهای زیر برای درمان سندرم پاهای بیقرار بیشترین اثربخشی را دارند. ممکن است به تنهایی یا در موارد خاص به صورت ترکیبی داده شوند. در نظر داشته باشید پزشک شما بهترین برنامه درمانی را با توجه به علائم و شرایط برای شما تجویز می کند.
آگونیست‌های دوپامین: این داروها اغلب اولین داروهایی هستند که برای درمان سندرم پاهای بیقرار استفاده میشوند. این داروها از جمله پرامیپکسول (میراپکس)، روتیگوتین (نوپرو) و روپینیرول (رکیپ) مانند انتقال دهنده عصبی دوپامین در مغز عمل می‌کنند وبرای بیماری متوسط تا شدید تجویز میشوند. عوارض جانبی شامل خواب‌آلودگی در روز، حالت تهوع و سبکی سر است.
عوامل دوپامینرژیک: این داروها ، از جمله Sinemet( ترکیبی از لوودوپا و کاربیدوپا ) سطح دوپامین را در مغز افزایش می‌دهد و می‌تواند حس ساق پا را در سندرم پاهای بیقرار بهبود بخشد. با این حال، در صورت استفاده روزانه ممکن است باعث بدتر شدن علائم در برخی از افراد شود. همچنین عوارض جانبی می‌تواند شامل حالت تهوع، استفراغ، توهم و حرکات غیرارادی اندام‌ها (دیسکینزی) باشد.
بنزودیازپین‌ها: بنزودیازپین‌ها مانند آلپرازولام، کلونازپام (کلونوپین) و تمازپام (Restoril) آرام‌بخش هستند. خیلی در بهبود علائم نقشی ندارند ولی به خواب راحت‌تر با وجود علائم کمک می‌کنند. از مضرات این گروه داروها ایجاد خواب آلودگی درطول روز می‌باشد.
اپیوئید‌ها: این داروها اغلب برای درمان درد استفاده میشوند، اما می‌توانند علائم سندرم پاهای بیقرار را تسکین دهند. از آنجا که مواد اپیوئیدی بسیار اعتیاد‌آور هستند، معمولاً فقط در مواقعی که داروهای دیگر موثر نباشند، تجویز میشوند. هیدروکدون (ویکودین یا نورکو) یک نمونه از این داروها است.
داروهای ضد تشنج: این عوامل مانند کاربامازپین (Tegretol)، پرگابالین، گاباپنتین (نورونتین) و گاباپنتین اناکاربیل (Horizant) ممکن است به بهبود علائم سندرم پاهای بیقرار مانند هرگونه درد مزمن یا درد عصبی دیگر کمک کنند.
آگونیست‌های آلفا 2: این داروها گیرنده‌های آلفا 2 در ساقه مغز را تحریک می‌کنند. این کار سلول‌های عصبی‌ای که باعث مهار قسمتی از سیستم عصبی (که حرکات غیر ارادی و حس‌های غیر‌طبیعی عضله را کنترل می‌کند) میشوند، را فعال می‌کند.
درمان‌های غیر دارویی
درمان سندرم پای بیقرار فقط شامل درمان علائم می‌باشد. اگر بیماری خفیف یا متوسط باشد، برخی تغییرات جزئی در زندگی روزمره شما ممکن است کمک کند:
الگوی خواب مشخص. سعی کنید هر‌شب در یک ساعت مشخص بخوابید و هر روز در یک ساعت مشخص بیدار شوید. برای داشتن خواب عمیق، کمی دیرتر به رختخواب رفتن و دیرتر بلند شدن می‌تواند کمک کند. اتاق خواب خود را خنک، تاریک و راحت نگه دارید. تلویزیون و کامپیوتر را از اتاق خواب دور نگه دارید. حداقل برای چند ساعت قبل از خواب از مصرف الکل، کافئین و نیکوتین خودداری کرده و آنها را محدود کنید. از خوردن وعده غذایی سنگین نزدیک به زمان خواب خودداری کنید.
مصرف آهن. از آنجا که سطح پایین آهن ممکن است به RLS مرتبط باشد، پزشک احتمالاً استفاده از مکمل‌های آهن را پیشنهاد می‌کند.
سایر مکمل‌ها. ثابت نشده است، اما علائم برخی از افراد با مصرف اسیدفولیک، منیزیم یا ویتامین B12 بهتر می‌شود.
تغییر دما. دوش آب سرد و یا استراحت در وان گرم قبل از خواب را امتحان کنید. کیسه آب گرم یا کیسه یخ روی پاها آزمایش کنید. بعضی اوقات فقط همین تغییر دما کمک کننده است.
ماساژ. ماساژ عضلات، مخصوصا ساق پا، به ویژه قبل از خواب می‌تواند به کاهش درد و علائم شما کمک کند.
ورزش. ورزش منظم و ملایم در طول روز کمک کننده است. پیاده روی کنید یا تمرینات کششی ساده قبل از خواب انجام دهید. مراقب باشید که ورزش سنگین حتی اگر اوایل روز باشد علائم را می‌تواند تشدید کند.
کاهش استرس. استرس می‌تواند باعث عود سندرم پای بیقرار و تشدید علائم شود. روش‌هایی مانند تنفس عمیق، یوگا، مدیتیشن یا تای‌چی که به آرامش شما کمک می‌کند را امتحان کنید.
تحریک الکتریکی. گاهی تحریک الکتریکی پا و انگشتان می‌تواند علائم RLS را تسکین دهد. برای اطلاعات بیشتر با پزشک خود مشورت کنید.
طب سوزنی. اثربخشی طب سوزنی هنوز اثبات نشده است.
چه زمانی حتما باید به پزشک مراجعه کنم؟
برای تأیید تشخیص و کنار گذاشتن سایر شرایطی که می‌توانند شبیه سندرم پای بیقرار باشند باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند مشکلات مرتبط مانند کمبود آهن را درمان کند.
اگر مبتلا به سندرم پای بیقرار هستید، در صورت وجود شرایط زیر حتما به پزشک مراجعه کنید:
• بی‌خوابی و کم‌خوابی در اکثر شب‌ها
• احساس افسردگی یا اضطراب
• مشکل در تمرکز مشکل
البته لازم نیست منتظر بمانید تا حتما یکی از این موارد اتفاق بیفتد. حتی اگر فقط می‌خواهید شرایط بهتری داشته باشید، به پزشک خود مراجعه کنید.
پیش‌آگهی سندرم پای بیقرار
سندرم پای بیقرار یک بیماری مادام‌العمر است که ممکن است با افزایش سن بدتر شود. اما برخی از افراد وارد فاز بهبودی میشوند و روزها تا سال‌ها بی‌علامت می‌مانند.
برای کمک به پذیرفتن شرایط و بهتر شدن وضعیت روحی خود، با افراد خانواده و یا کسانی مثل شما که تجربه علائم مشترکی دارند صحبت کنید.
هر از گاهی با پزشک خود در ارتباط باشید و او را در جریان وضعیت خود قرار دهید. به محض اینکه احساس کردید علائم در حال برگشت هستند، با یک پزشک مشورت کنید تا تغییرات در شیوه زندگی یا داروهای مورد نیاز را به شما پیشنهاد دهد.
پزشکان حاذق و متخصصان رسا در هر زمان تنها با یک تماس تلفنی در دسترس شما هستند تا در سریع‌ترین زمان و بدون نیاز به بیرون رفتن از منزل از آنها مشاوره بگیرید و توصیه‌های لازم و داروهای مورد نیاز را دریافت کنید و هر‌چه سریع‌تر به بهبودی و شرایط مطلوب برسید.
منابع:
