انسفالیت encephalitis چیست؟ تشخیص و درمان آن

اختلال انسفالیت (en-sef-uh-LIE-tis) نوعی التهاب مغز است. دلایل مختلفی برای ابتلا به این بیماری وجود دارد اما شایع‌ترین آن عفونت ویروسی است.

به طور معمول انسفالیت “Encephalitis” فقط علائم و نشانه‌های خفیف آنفولانزا مانند تب یا سردرد را ایجاد می‌کند همچنین این احتمال وجود دارد که به طور کلی علائمی نداشته باشد. بعضی اوقات علائم شبه آنفولانزا شدیدتر است. همچنین انسفالیت می‌تواند باعث اختلال در تفکر، تشنج یا مشکلات حرکتی یا حواس پنچ‌گانه مانند بینایی یا شنوایی شود.

در بعضی موارد آنسفالیت می‌تواند زندگی فرد بیمار را تهدید کند. تشخیص و درمان به موقع بسیار مهم است زیرا پیش‌بینی چگونگی تأثیر انسفالیت بر روی هر فرد دشوار است.

 

علائم انسفالیت چیست؟

بیشتر افراد مبتلا به انسفالیت ویروسی علائم خفیف آنفولانزا را دارند مانند:

• سردرد
• تب
• درد در عضلات یا مفاصل
• خستگی یا ضعف

بعضی اوقات علائم و نشانه‌ها شدیدتر هستند و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• گیجی، تحریک یا توهم
• تشنج
• از دست دادن حس در اندام‌ها یا فلج در مناطق خاصی از صورت یا بدن
• ضعف عضلانی
• مشکلات گفتاری یا شنوایی
• از دست دادن هوشیاری (از جمله کما)

همچنین در نوزادان و کودکان خردسال، علائم و نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• بروز برجستگی در لکه‌های نرم (fontanels) جمجمه نوزاد
• تهوع و استفراغ
• سفتی بدن
• تغذیه ضعیف یا بیدار نشدن از روی گرسنگی و برای خوردن غذا
• تحریک‌پذیری

 

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده علائم شدیدتر مرتبط با انسفالیت، فوراً به پزشک مراجعه کنید. سردرد شدید، تب و تغییر هوشیاری نیاز به مراقبت فوری و اورژانسی دارد.

نوزادان و کودکان خردسال با هرگونه علائم و نشانه‌های انسفالیت باید تحت مراقبت فوری قرار گیرند.

 

علل بروز و ابتلا به انسفالیت چیست؟

اغلب علت دقیق انسفالیت ناشناخته است. اما وقتی علتی مشخص می‌شود، شایع‌ترین آن عفونت ویروسی است. عفونت‌های باکتریایی و شرایط التهابی غیرعفونی نیز می‌توانند باعث بروز انسفالیت شوند.

ورم مغزی دو نوع اصلی دارد:

• انسفالیت اولیه. این شرایط زمانی اتفاق می‌افتد که ویروس یا عامل دیگری مستقیماً مغز را آلوده کند. عفونت ممکن است در یک ناحیه متمرکز شود یا به طور پراکنده باشد. عفونت اولیه ممکن است باعث فعال‌سازی مجدد ویروسی باشد که پس از بیماری قبلی غیرفعال بوده است.
• انسفالیت ثانویه. این وضعیت در نتیجه عکس‌العمل سیستم ایمنی بدن به عفونت در جای دیگر بدن است. سیستم ایمنی بدن به جای این که فقط به سلول‌های عامل عفونت حمله کند، به اشتباه به سلول‌های سالم مغز نیز حمله می‌کند. انسفالیت ثانویه که به عنوان انسفالیت پس از عفونت نیز شناخته می‌شود، اغلب دو تا سه هفته پس از عفونت اولیه رخ می‌دهد.

دلایل رایج ابتلا به ویروس‌هایی که باعث انسفالیت می‌شوند

ویروس‌هایی که می‌توانند باعث انسفالیت شوند عبارتند از:

• ویروس هرپس سیمپلکس “Herpes simplex virus(HSV). “HSV نوع 1همراه با تبخال و تاول‌های داغ در اطراف دهان شما و HSV نوع 2 همراه با تبخال دستگاه تناسلی می‌توانند باعث انسفالیت شوند. انسفالیت ناشی از HSV نوع 1 نادر است اما می‌تواند منجر به آسیب مغزی یا به طور کلی مرگ شود.
• ویروس‌های دیگر تبخال. این موارد شامل ویروس Epstein-Barr است که به طور معمول باعث مونونوکلئوز “mononucleosis” عفونی می‌شود و ویروس واریسلا-زوستر ” varicella-zoster” که به طور معمول باعث آبله مرغان و زونا می‌شود.
• آنترو ویروس‌ها “Enteroviruses”. این ویروس‌ها شامل ویروس فلج اطفال و ویروس کوکساکی “coxsackievirus” است که به طور معمول باعث بیماری با علائم شبیه آنفولانزا، التهاب چشم و درد شکم می‌شوند.
• ویروس‌های منتقل شده توسط پشه‌ها. این ویروس‌ها می توانند عفونت‌هایی مانند نیل غربی، لاکروس “La Crosse”، سنت لوئیس ” Louis”، انسفالیت اسب غربی و شرقی ایجاد کنند. این احتمال وجود دارد که علائم عفونت طی چند روز تا چند هفته پس از قرار گرفتن در معرض ویروس منتقله از پشه ظاهر شوند.
• ویروس‌های منتقله از طریق تیک یا کنه “Tick-borne”. ویروس Powassan توسط کنه حمل می‌شود و باعث انسفالیت در میانه غربی ایالات متحده می‌شود. به طور معمول علائم حدود یک هفته پس از گزش کنه آلوده ظاهر می‌شود.
• ویروس هاری “Rabies virus”. عفونت با ویروس هاری که به طور معمول با گزش از یک حیوان آلوده منتقل می‌شود با شروع علائم باعث پیشرفت سریع آنسفالیت می‌شود. هاری علت نادر آنسفالیت در ایالات متحده است.
• عفونت‌های دوران کودکی. در گذشته عفونت‌های شایع دوران کودکی مانند سرخک (روبولا “rubella”)، اوریون و سرخک آلمانی (سرخچه) علل نسبتاً شایع انسفالیت ثانویه بودند. این علل در حال حاضر به دلیل در دسترس بودن واکسن برای این بیماری‌ها در ایالات متحده نادر است.

 

عوامل خطرزا در ابتلا به انسفالیت

هرکسی می‌تواند به انسفالیت مبتلا شود.

عواملی که ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند عبارتند از:

• سن. برخی از انواع آنسفالیت‌ها در گروه‌های سنی خاص بیشتر یا با درصد بالاتری دیده می‌شوند. به طور کلی کودکان خردسال و بزرگسالان در معرض خطر ابتلای انواع انسفالیت ویروسی هستند.
• سیستم ایمنی ضعیف شده. افرادی که به اچ آی وی / ایدز مبتلا هستند، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می‎کنند یا بیماری دیگری دارند که باعث ضعف سیستم ایمنی بدن می‌شود، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به انسفالیت هستند.
• مناطق جغرافیایی. ویروس‌های منتقله از پشه یا کنه در مناطق خاص جغرافیایی شایع هستند.
• فصل سال. بیماری های منتقله از پشه و کنه در تابستان در بسیاری از مناطق ایالات متحده بیشتر دیده می‌شود.

به طور معمول افراد مبتلا به بیماری نسبتاً خفیف طی چند هفته بهبود می‌یابند و هیچ عارضه‌ای طولانی مدت نخواهند داشت.

 

عوارض بیماری شدت یافته انسفالیت

التهاب می‌تواند به مغز آسیب برساند و احتمالاً منجر به کما یا مرگ شود.

سایر عوارض بیماری از نظر شدت بسیار متغییر آن ممکن است ماه‌ها ادامه داشته باشند یا دائمی شوند.

این عوارض می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• خستگی مداوم
• ضعف یا عدم هماهنگی عضلات
• اختلال در شخصیت
• مشکلات حافظه
• فلج
• نقص شنوایی یا بینایی
• اختلالات گفتاری

 

جلوگیری از ابتلا به بیماری انسفالیت چگونه است؟

بهترین راه پیشگیری از انسفالیت ویروسی، اقدامات احتیاطی به منظور جلوگیری از قرار گرفتن در معرض ویروس‌هایی است که می‌توانند باعث بیماری شوند.

سعی کنید موارد زیر را در نظر بگیرید:

• بهداشت را رعایت کنید. دست‌ها را به طور مرتب و كامل با آب و صابون بشوئید، مخصوصاً بعد از استفاده از توالت و قبل و بعد از غذا.
• از ظروف مشترک استفاده نکنید. ظروف و نوشیدنی‌ها مشترک نیستند.
• عادت‌های خوب را به فرزندان خود بیاموزید. اطمینان حاصل کنید که آن‌ها بهداشت را رعایت می‌کنند و از اشتراک ظروف در خانه و مدرسه خودداری می‌نمایند.
• واکسن بزنید. واکسیناسیون خود و فرزندانتان را در اولویت قرار دهید. قبل از سفر با پزشک خود در مورد واکسن‌های پیشنهادی در جهت مقاصد مختلف صحبت کنید.
• محافظت در برابر پشه‌ها و کنه‌ها را در برنامه روزانه خود داشته باشید.

به منظور به حداقل رسیدن قرار گرفتن در معرض پشه‌ها و کنه‌ها موارد زیر را رعایت کنید:

• جهت محافظت از خود لباس مناسب بپوشید. اگر بیشترین فعالیت روزانه خود را در هنگام غروب و طلوع در بیرون از خانه دارید و در منطقه‌ای جنگلی با علف‎ها و بوته‌های بلند زندگی می‌کنید که در آن‌جا کنه بیشتر دیده می‌شود، پیراهن آستین بلند و شلوار بپوشید.
• از دافع و اسپری‌های ضد حشره استفاده کنید. مواد شیمیایی مانند DEET را می‌توان هم روی پوست و هم بر روی لباس استفاده کرد. به منظور استفاده از مواد دافع بر روی صورت، آن را روی دست‌های خود اسپری کرده و سپس آن را بر روی صورت خود بزنید. اگر هم از کرم ضد آفتاب و از ماده ضد دافع همزمان استفاده می‌کنید، ابتدا ضد آفتاب بزنید.
• از حشره‌کش استفاده کنید. آژانس حفاظت از محیط زیست توصیه می‌کند از محصولات حاوی پرمترین “Permethrin” استفاده کنید که کنه‌ها و پشه‌ها را دفع و از بین می‌برد. این محصولات را می‌توان بر روی لباس، چادر و سایر وسایل بیرونی پاشید. به خاطر داشته باشید که پرمترین نباید به پوست زده شود.
• از پشه‌ها و حشرات دوری کنید. از انجام فعالیت‌های غیرضروری در مکان‌هایی که پشه‌ و حشرات بیشتری در آن‌جا وجود دارد، خودداری کنید. در صورت امکان از غروب تا صبح که پشه‌ها بیشترین فعالیت را دارند، از بیرون بودن خودداری کنید. پنجره‌ها و ورودی‌های آسیب‌دیده و شکسته را تعمیر کنید.
• از منابع راکد آب خارج از خانه خود خلاص شوید. آب راکد موجود در حیاط خود و جایی که پشه‌ها می‌توانند تخم‌ بگذارند را از بین ببرید. گلدان گل یا سایر ظروف باغبانی، سقف‌های صاف، لاستیک‌های قدیمی و گرفتگی ناودان از مشکلات رایج ایجاد حشرات هستند.
• به دنبال علائم بیماری ویروسی در فضای باز باشید. اگر متوجه پرندگان یا حیوانات بیمار یا در حال مرگ هستید، مشاهدات خود را به بخش بهداشت محلی خود گزارش دهید.

 

محافظت برای کودکان خردسال در برابر انسفالیت چگونه است؟

استفاده از دافع حشرات برای نوزادان زیر 2 ماه توصیه نمی‌شود. در عوض یک حامل (کریر کودک) کودک یا کالسکه را به وسیله طوری پشه بپوشانید.

برای کودکان بزرگتر و خردسالان، مواد دافع حاوی 10٪ تا 30٪ DEET بی‌خطر محسوب می‌شوند. محصولات حاوی مقدار زیادتری از DEET و ضدآفتاب برای کودکان توصیه نمی‌شود زیرا استفاده مجدد ترکیب ضد آفتاب و دافع ممکن است کودک را در معرض DEET بیش از حد قرار دهد.

نکاتی در مورد استفاده از دافع پشه در کودکان شامل موارد زیر است:

• همیشه کودکان را با استفاده از دافع حشرات با درصد متناسب حفاظت کنید.
• استفاده از اسپری بر روی لباس و پوست در معرض گزش.
• مواد دافع را خارج از منزل استفاده کنید تا خطر استنشاق مواد دافع را کاهش دهد.
• مواد دافع را روی دستان خود اسپری کنید و سپس آن را روی صورت کودک خود بمالید. از اطراف چشم و گوش مراقبت کنید.
• از مواد دافع بر روی دست کودکان خردسال استفاده نکنید زیرا ممکن است دستان خود را در دهان خود بگذارند.
• وقتی وارد خانه شدید، پوست آغشته به مواد دافع را با آب و صابون بشویید.

 

تشخیص بیماری انسفالیت چگونه است؟

پزشک شما با معاینه کامل بدنی و اطلاع از سابقه پزشکی شروع می‌کند.

پزشک شما ممکن است موارد زیر را توصیه کند:

• تصویربرداری از مغز. تصاویر MRI یا CT می‌توانند تورم مغز یا بیماری دیگری (مانند تومور) که ممکن است علائم شما را ایجاد کنند را نشان دهند.
• شیر نخاعی “Spinal tap” (lumbar puncture). یک سوزن که در قسمت پایین کمر شما قرار داده می‌شود، مقدار کمی مایع مغزی نخاعی (CSF)، مایعات محافظ مغز و ستون فقرات را برمی‌دارد. تغییر در این مایعات می‌تواند نشان دهنده عفونت و التهاب در مغز باشد. بعضی اوقات می‌توان نمونه‌های CSF را به منظور شناسایی ویروس یا عامل عفونی دیگر آزمایش کرد.
• سایر آزمایشات آزمایشگاهی. نمونه‌های خون، ادرار یا خلط پشت گلو را می‌توان از نظر ویروس یا سایر عوامل عفونی آزمایش کرد.
• الکتروانسفالوگرام “Electroencephalogram” (EEG). الکترودهای چسبیده به پوست سر شما فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند. برخی از الگوهای غیرطبیعی ممکن است نشان دهنده تشخیص انسفالیت باشد.
• نمونه برداری از مغز. به ندرت ممکن است نمونه کوچکی از بافت مغز برای آزمایش برداشته شود. نمونه برداری از مغز معمولاً فقط در صورت بدتر شدن علائم و بدون تأثیر از درمان‌ها انجام می‌شود.

 

درمان بیماری انسفالیت چگونه است؟

به طور معمول درمان انسفالیت خفیف شامل موارد زیر است:

• استراحت در رختخواب
• مصرف مایعات فراوان
• داروهای ضد التهاب مانند استامینوفن (Tylenol، موارد دیگر)، ایبوپروفن (Advil ، Motrin IB، موارد دیگر) و ناپروکسن سدیم “naproxen sodium” (Aleve) به منظور تسکین سردرد و تب

 

داروهای ضد ویروسی

به طور معمول انسفالیت ناشی از ویروس‌های خاص نیاز به درمان ضد ویروسی دارد.

داروهای ضد ویروسی که معمولاً برای درمان انسفالیت استفاده می‌شوند عبارتند از:

• آسیکلوویر “Acyclovir” (Zovirax)
• گانسیکلوویر “Ganciclovir” (سیتووین)
• فوسکارنت “Foscarnet” (Foscavir)

برخی ویروس‌ها مانند ویروس‌های منتشره از حشرات به این روش‌های درمانی پاسخ نمی‌دهند اما با توجه به این موضوع که ویروس خاص ممکن است بلافاصله یا به هیچ وجه شناسایی نشود، اغلب پزشکان درمان فوری با آسیکلوویر را توصیه می‌کنند. آسیکلوویر می‌تواند در برابر HSV موثر باشد و در صورت عدم درمان به موقع، این احتمال وجود دارد که عوارض قابل توجهی ایجاد کند.

داروهای ضد ویروسی معمولاً به خوبی تحمل می‌شوند. به ندرت عوارض جانبی می‌تواند شامل آسیب کلیه شود.

 

مراقبت‌های حمایتی در برابر انسفالیت

افرادی که با انسفالیت شدید در بیمارستان بستری هستند ممکن است به موارد زیر نیاز داشته باشند:

• کمک به بهبود تنفس و همچنین نظارت دقیق بر تنفس و عملکرد قلب
• مایعات داخل وریدی (تزریقی) برای اطمینان از هیدراتاسیون مناسب و رساندن سطح مواد معدنی ضروری
• داروهای ضد التهابی مانند کورتیکواستروئیدها “corticosteroids” به مظنور کاهش تورم و فشار داخل جمجمه
• داروهای ضد تشنج مانند فنی توئین “phenytoin” (دیلانتین “Dilantin”) به منظور جلوگیری یا محافظت در برابر تشنج

 

پیگیری درمانی انسفالیت

اگر عوارض انسفالیت را تجربه کردید، این احتمال وجود دارد که به درمان اضافی مانند موارد زیر نیاز داشته باشید:

• فیزیوتراپی به منظور بهبود قدرت، انعطاف‌پذیری، تعادل، هماهنگی حرکتی و تحرک
• کاردرمانی به منظور توسعه مهارت‌های روزمره و استفاده از محصولات سازگار که به فعالیت‌های روزمره کمک می‌کنند
• گفتاردرمانی به منظور یادگیری مجدد، کنترل و هماهنگی عضلات برای تولید گفتار
• روان درمانی به منظور یادگیری استراتژی‌های مقابله‌ای و مهارت‌های رفتاری جدید برای بهبود اختلالات خلقی یا رفع تغییرات شخصیتی

آزمایشات بالینی برای انسفالیت

مراجعه به کلینیک‌های مرتبط، آزمایش روش‌های درمانی جدید، مداخلات و انجام آزمایشات به عنوان ابزاری برای پیشگیری، تشخیص، درمان یا مدیریت این بیماری است.

 

آماده شدن شما برای مراجعه به پزشک

به طور معمول عوارض این بیماری جدی همراه با انسفالیت شدید و نسبتاً ناگهانی است، بنابراین به دنبال مراقبت‌های اورژانسی باشید. تیم مراقبت‌های اضطراری احتمالاً متخصصانی در زمینه بیماری‌های عفونی و مغز و سیستم عصبی (متخصص مغز و اعصاب) را شامل می‌شود.

سوالاتی که می‌توانید از پزشک خود بپرسید

شاید لازم باشد این سوالات را بررسی نمایید یا از طرف فرزند خود یا شخص دیگری که بیماری شدید دارد به آن‌ها پاسخ دهید:

• علائم از چه زمانی شروع شده است؟
• آیا اخیراً مصرف داروهای جدیدی را شروع کرده‌اید؟ اگر چنین است، آن دارو چیست؟
• آیا طی چند هفته گذشته توسط پشه یا کنه گزیده شده‌اید؟
• آیا اخیراً به مسافرت رفته‌اید؟ به کجا؟
• آیا اخیراً سرماخوردگی، آنفولانزا یا بیماری دیگری داشته‌اید؟
• آیا اخیراً در معرض حیوانات وحشی یا سموم ناشناخته قرار گرفته‌اید؟
• آیا با یک شریک جنسی جدید یا به طور طولانی مدت رابطه محافظت نشده داشته‌اید؟
• آیا بیماری دارید یا دارویی مصرف می‌کنید که منجر به ضعف سیستم ایمنی بدن شود؟

 

منابع:

www.webmd.com

www.medicalnewstoday.com