بیماری سرطان مغز و تومورهای مغزی چیست؟

تومور رشد غیر طبیعی سلول‌ها است. سلول‌ها بلوک اصلی ساختمان بدن هستند؛ آن‌ها بافت‌ها و اندام‌ها را تشکیل می‌دهند. دائماً بدن سلول‌های جدیدی می‌سازد تا به ما در رشد، تعویض بافت فرسوده و التیام صدمات وارده کمک کند.

به طور معمول، سلول‌ها به روش منظم تکثیر می‌شوند و می‌میرند، به طوری که هر سلول جدید جایگزین یک سلول از دست‌رفته می‎شود. با این حال، بعضی اوقات سلول‌ها، غیر طبیعی شده و رشد می‌کنند. در سرطان‌های جامد مانند سرطان مغز، سلول‌های غیرطبیعی، توده یا توده‌ای به نام تومور تشکیل می‌دهند. در بعضی از سرطان‌ها، مانند سرطان خون، سلول‌های غیر طبیعی در خون ایجاد می‌شوند.

 

تومورهای خوش‌خیم و بدخیم

تومورها غالباً به عنوان خوش‌خیم (سرطان نیستند و رشد آن‌ها آهسته است و معمولا شیوع آن گسترش نمی‌یابد) یا بدخیم (سرطان هستند با رشد سریع‌تر و با پتانسیل شیوع بالا) طبقه‌بندی می‌شوند. این اصطلاحات برای تومورها در سایر نقاط بدن نیز مفید است. با این وجود تومورهای مغزی، تفاوت مشخصی با سایر سرطان‌ها ندارند.

تومور مغزی‌ای که آهسته رشد کند، بعید به نظر می رسد سرطان بدخیم باشد پس خوش‌خیم خوانده می‌شود. سایر تومورهای مغزی که رشد کند دارند، نیز درجه پایین نامیده می‌شوند. این تومورها به آرامی رشد می‌کنند اما می‌توانند در مغز گسترش پیدا کنند. تومورهای خوش خیم در نواحی معینی از مغز می‌توانند تهدید کننده زندگی باشند و ممکن است نیاز به درمان فوری داشته باشند.

تومورهای بدخیم (سرطانی) تهدید کننده زندگی هستند و می‌توانند به سرعت رشد کنند. آن‌ها ممکن است در مغز و نخاع گسترش یافته و یا به سرعت بعد از درمان برگردند. با این حال، برخی از تومورهای بدخیم به خوبی به درمان پاسخ می‌دهند.

 

سرطان اولیه و ثانویه

تومور مغزی ممکن است یک سرطان اولیه یا ثانویه باشد. سرطانی که برای اولین‌بار در مغز ایجاد می‌شود، سرطان اولیه مغز نامیده می‌شود. این سرطان، به ندرت در قسمت‌های دیگر بدن پخش می شود‌ اما ممکن است در قسمت‌های دیگر مغز نیز گسترش یابد.

گاهی اوقات سرطان در قسمت دیگری از بدن شروع می‌شود و سپس از طریق جریان خون به مغز می‌رود. این به عنوان یک سرطان ثانویه یا متاستاز شناخته می‌شود. متاستاز نام اصلی سرطان را حفظ می‌کند. به عنوان مثال، سرطان روده که به مغز سرایت کرده است، هنوز هم به نام سرطان متاستاتیک روده نامیده می‌شود، حتی اگر فرد، دارای علائم ناشی از چگونگی تأثیر سرطان بر مغز باشد.

 

ساختار مغز و نخاع

مغز و نخاع، سیستم عصبی مرکزی (“central nervous system” CNS) را تشکیل می‌دهند. در کنار هم، بخش‌های مختلف CNS فعالیت‌های ذهن و بدن را کنترل می‌کنند.

مغز

مغز، اطلاعات دریافت شده از طریق اعصاب را از حواس (طعم، بو، لمس، شنوایی و بینایی) تفسیر می‌کند. هم‌چنین پیام ها را از طریق اعصاب به عضلات و اندام‌ها می‌فرستد. قسمت‌های اصلی مغز: مغز، مخچه و ساقه یا ریشه مغز هستند.

نخاع

نخاع از ساقه مغز تا قسمت تحتانی کمر امتداد دارد. از سلول‌های عصبی و بسته‌های عصبی ساخته شده که از طریق شبکه‌ای از اعصاب به نام سیستم عصبی محیطی، مغز را به کلیه قسمت‌های بدن وصل می‌کند. نخاع در کانال نخاع قرار دارد که توسط یک سری مهره‌های استخوانی به نام ستون فقرات محافظت می‌شود.

مننژ “Meninges”

مغز و نخاع هر دو توسط لایه‌های نازكی از بافت محافظ (membranes) به نام مننژ احاطه شده است.

مایع مغزی نخاعی

مغز و نخاع در داخل جمجمه و مهره‌ها و در مایعی که به مایع مغزی نخاعی (“cerebrospinal fluid ” CSF) معروف است، شناور می‌شوند. فضاهای پر از مایع درون مغز بطن  یا حفره نامیده می‌شود.

غده هیپوفیز “Pituitary gland”

در پایگاه مغز، غده هیپوفیز قرار دارد که تقریباً به اندازه نخود است. غده هیپوفیز پیام‌رسان‌های شیمیایی (هورمون‌ها) را درون خون آزاد می‌کند. این هورمون‌ها بسیاری از عملکردهای بدن از جمله رشد و نمو را کنترل می‌کنند و هم‌چنین به غدد دیگر، شروع یا متوقف کردن ترشح هورمون‌ها را اعلام می‌کنند.

مغز و نخاع از دو نوع سلول اصلی تشکیل شده است: سلول‌های عصبی “neurons” و سلول‌های گلیال “glial”. نورون‌ها اطلاعات را پردازش و ارسال می‌کنند. سلول‌های گلیال با نگه داشتن آن‌ها، تأمین مواد مغذی و پاک‌سازی نورون‌های مرده و زباله‌ها و میکروب‌ها از سلول‌های عصبی پشتیبانی می‌کنند.

نقش مغز

مغز پیچیده‌ترین اندام بدن انسان است و اغلب به عنوان مرکز فرمان بدن شناخته می‌شود. کارهایی را که شما به صورت داوطلبانه انجام می‌دهید مانند صحبت کردن یا تصمیم‌گیری و هم‌چنین کارهایی که به طور خودکار انجام می‌شود مانند گردش خون و ضربان قلب، کنترل می‌کند.

بزرگترین قسمت مغز، “cerebrum” است که به “cerebral cortex” نیز معروف است. این بخش، از قسمت‌های مختلفی ساخته شده است.

نیمکره مغزی

مغز به دو نیم تقسیم می‌شود که نیم‌کره نامیده می شوند. نیم‌کره راست، ماهیچه‌ها را در سمت چپ بدن کنترل می‌کند و نیم‌کره چپ، عضلات را در سمت راست و هم‌چنین گفتار کنترل می‌کند.

جسم پینه‌ای “Corpus callosum”

این دو نیم‌کره توسط گروهی از الیاف عصبی به نام corpus callosum که اطلاعات را بین آن‌ها انتقال می‌دهد، متصل می‌شوند.

لوب مغز “Lobes of the brain”

هر نیم‌کره به چهار ناحیه اصلی تقسیم می‌شود. به این ناحیه‌ها لوب‌های فرونتال “frontal”، پارتیال ” parietal”، اکسیپیتال “occipital” و تمپورال “temporal” گفته می‌شود. هر لوب عملکردهای مختلفی را کنترل می‌کند.

 

تومور مغزی یا نخاعی چیست؟

تومور مغز یا نخاع هنگامی رخ می‌دهد که سلول‌های غیر طبیعی رشد می‌کنند و توده یا گره‌ای تشکیل می‌دهند. این تومور ممکن است خوش‌خیم (سرطانی نیست) یا بدخیم (سرطانی) خوانده شود، اما هر دو نوع می‌توانند جدی باشند و ممکن است نیاز به درمان فوری داشته باشند.

 

تومور مغزی یا نخاعی چقدر رایج است؟

هر ساله حدود 2000 تومور بدخیم مغز در استرالیا تشخیص داده می‌شود. تومورهای بدخیم نخاع، نادر هستند. هر ساله حدود 55 نفر به بیماری سرطان نخایی بدخیم یا سایر تومورهای سیستم عصبی مرکزی مبتلا می‌شوند.

تومورهای خوش‌خیم مغز و نخاع از تومورهای بدخیم شایع‌تر هستند. در سال 2013 در ویکتوریا، کوئینزلند و استرالیا غربی بیش از 1000 تومور خوش‌خیم مغز و نخاع وجود داشته است.

 

شایع‌ترین انواع تومورهای اولیه مغز

بیش از 40 نوع تومور اولیه مغز و نخاع وجود دارد (که به آن سیستم عصبی مرکزی یا تومورهای CNS نیز گفته می‌شود). آن‌ها براساس نوع سلول و نحوه رفتار سلول‌ها (بر اساس ترکیب ژنتیکی آن‌ها) طبقه‌بندی می‌شوند (همان‌طور که در زیر میکروسکوپ مشاهده می‌شوند). پزشکان از این طبقه‌بندی برای تشخیص بهترین درمان استفاده می‌کنند.

– گلیوما “glioma”

در سلول‌های گلیال شروع می‌شود

دسته مشترکی از سرطان مغز است.

انواع مختلف بیماری گلیوما، از دسته‌بندی مختلف سلول‌های گلیال رشد می‌کند. (4 دسته‌ی بعدی را مطالعه نمایید.)

– آستروسیتوم “astrocytoma”

یک نوع گلیوما است.

در سلول‌های گلیال موسوم به آستروسیت‌ها “astrocytes” شروع می‌شود.

– گلیوبلاستوما (“glioblastoma” GBM)

نوعی آستروسیتوم با رشد سریع (درجه بالا) است.

بیش از نیمی از گلیوم‌ها را تشکیل می‌دهد.

– الیگودندروگلیوما “oligodendroglioma”

یک نوع گلیوما است.

در سلول‌های گلیال به نام oligodendroglia شروع می‌شود.

– اپاندیموما “ependymoma”

یک نوع گلیوما است.

در سلول‌های گلیال به نام اپندیم‌ها “ependymas”  شروه می‌گردد و در کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است.

– مدولوبلاستوما “medulloblastoma”

توموری با درجه بالا که از مخچه شروع می‌شود.

در بزرگسالان نادر است اما در کودکان شایع‌تر است.

– مننژیوم “meningioma”

در پوشش غشایی (meninges) شروع می‌شود.

مغز و نخاع را درگیر می‌کند.

– تومور هیپوفیز “pituitary tumour”

تومور اولیه مغز و اغلب درجه پایین است.

– شوانوما “schwannoma”

در سلول‌های شووان شروع می‌شود که اعصاب مغز را احاطه کرده و معمولاً درجه پایین هستند.

شامل نوروم آکوستیک “acoustic neuromas” است.

 

سرطان ثانویه در مغز

توموری که به عنوان یک سرطان اولیه در قسمت دیگری از بدن قبل از گسترش به مغز آغاز می‌شود به عنوان یک سرطان ثانویه یا متاستاز شناخته می‌شود. شایع‌ترین سرطان‌های سرایت شده به مغز: ملانوما، ریه، سینه، کلیه و روده است.

 

عوامل خطر چیست؟

علل اصلی تومورهای مغزی و نخاعی ناشناخته است. با این حال، چندین عامل خطر شناخته شده برای تومورهای مغزی وجود دارد:

سابقه خانوادگی

در موارد نادر، اشتباه و تغییرات در ژن ها که معمولاً از طرف والدین منتقل می‌شود، می‌تواند خطر ابتلا به تومور مغزی را افزایش دهد. به عنوان مثال، برخی از افراد یک بیماری ژنتیکی به نام نوروفیبروماتوز دارند که می‌تواند منجر به تومورهای عصبی شود.

پرتو درمانی

در موارد نادر، افرادی که تحت پرتونگاری سر، به ویژه برای درمان سرطان خون کودکان هستند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به تومور قرار داشته باشند.

 

تلفن‌های همراه و اجاق های مایکروویو

بسیاری از مردم نگران این هستند که اشعه الکترومغناطیسی از طریق تلفن‌های همراه یا اجاق‌های مایکروویو ممکن است باعث سرطان مغز شود. شواهد تا به امروز نشان نمی‌دهد که استفاده از تلفن همراه باعث سرطان می‌شود  اما اگر نگران آسیب احتمالی تلفن‌های همراه هستید، می‌توانید از هدست استفاده كنید و مدت زمان استفاده از تلفن همراه را محدود کنید یا به جای تماس تلفنی، پیامك را در نظر بگیرید.

فر و مایکروویو از دهه 1980 میلادی مورد استفاده گسترده قرار گرفته‌اند. هیچ مدرکی در دست نیست که اجاق‌های موجود با اشعه الکترومغناطیسی در مقادیر زیاد برای انسان مضر هستند.

علائم سرطان مغز و نخاع چیست؟

در بعضی موارد، تومور مغزی به آرامی رشد می‌کند و علائم بتدریج بروز می‌کند، بنابراین ممکن است در ابتدا از این امر آگاه نباشید. در موارد دیگر، علائم به طور ناگهانی ظاهر می‌شوند.

بسیاری از علائم تومورهای مغزی بیشتر در اثر عوامل دیگر ایجاد می‌شوند. با این وجود، هر گونه علائم جدید، مداوم یا تشدید کننده‌ای باید به پزشک گزارش شود.

علائم عمومی

علائم تومور مغزی ممکن است در اثر افزایش فشار در جمجمه (فشار داخل جمجمه) ایجاد شود. این فشار می‌تواند ایجاد شود زیرا خود تومور فضای زیادی را اشغال می‌کند یا اینکه مانع از جریان مایع مغزی نخاعی در اطراف مغز می‌شود.

فشار داخل جمجمه می‌تواند منجر به علائمی از قبیل:

• سردرد – اغلب بعد از بیدار شدن از خواب.
• حالت تهوع و استفراغ – اغلب در صبح یا بعد از آن.
• تغییر موقعیت (به عنوان مثال حرکت از نشستن به حالت ایستاده)
• سردرگمی و تحریک‌پذیری
• تاری دید یا دوبینی
• تشنج – می‌تواند آشکار باشد از جمله از دست دادن هوشیاری
• ضعف در قسمت‌هایی از بدن
• خواب آلودگی
• علائم ناشی از موقعیت تومور

 

علائم مربوط به محل تومور

برخی از علائم تومور مغزی بستگی به محل تومور دارد. عبارتند از:

• گوشه قدامی مغز “Frontal lobe”
• مشکل در برنامه‌ریزی یا سازماندهی
• تغییر در رفتار، شخصیت و مهارت‌های اجتماعی
• افسردگی یا نوسانات خلقی
• ضعف در بخشی از صورت یا در یک طرف بدن
• راه رفتن با مشکل
• از بین رفتن حس بویایی
• مشکلات بینایی یا گفتاری
• مشکل در پیدا کردن کلمه مناسب (حافظه)
• لوب تمپورال “Temporal lobe”
• فراموش کردن وقایع و مکالمات
• اشکال در درک آن‌چه که به شما گفته می شود
• اشکال در یادگیری و به خاطر سپردن اطلاعات جدید
• تشنج با احساسات عجیب و غریب
• غده هیپوفیز
• سردردها
• از دست دادن بینایی (اغلب بینایی محیطی)
• حالت تهوع یا استفراغ
• مشکلات نعوظ
• علاقه کمتر به رابطه جنسی
• تیروئید و سایر تغییرات هورمون
• ساقه مغز
• مشکلات هماهنگی
• بلعیدن یا صحبت کردن مشکل دار
• بینایی دوگانه
• ضعف و بی حسی صورت
• ضعف و خستگی
• تغییر در الگوهای خواب / بیداری
• مننژ
• سردردها
• استفراغ
• ضعف در بازو یا پا
• تغییر شخصیت یا سردرگمی
• لوب پاریتال “Parietal lobe”
• مشکلات خواندن یا نوشتن
• از دست دادن احساس در بخشی از بدن
• مشکل در آگاهی مکانی، به عنوان مثال از چپ و راست گفتن اشیاء
• لوب اکسیژن
• از بین رفتن همه یا برخی از بینایی
• نخاع
• کمر و گردن
• بی حسی یا سوزن شدن در بازوها یا پاها
• مشکل در راه رفتن
• از دست دادن کنترل روده یا مثانه (بی اختیاری)
• مخچه
• مشکلات هماهنگی و تعادل
• حرکت چشم کنترل نشده
• گرفتگی گردن
• سرگیجه
• اشکال در صحبت کردن

 

برای درمان سرطان مغز و نخاع به کدام متخصصین مراجعه کنیم؟

اگر پزشک عمومی شما یا پزشک دیگری گمان کنند که تومور مغزی یا نخاع دارید، اولین آزمایشات را برای ارزیابی علائم شما ترتیب می دهند. سپس شما  را به جراح مغز و اعصاب، ارجاع می‌دهند که شما را معاینه کنند و آزمایشات بیشتری را انجام دهید.

در صورت تشخیص تومور، متخصص گزینه‌های درمانی شما را در نظر می‌گیرد. اغلب این موارد با سایر متخصصان بهداشت در جلسه‌ای که به عنوان یک جلسه چند رشته‌ای (MDT) شناخته می‌شود، مورد بحث قرار می‌گیرد. در طول و بعد از درمان، شما طیف وسیعی از متخصصان بهداشت را مشاهده خواهید کرد که در جنبه‌های مختلف مراقبت از شما تخصص دارند.

 

متخصص سلامتی

• جراح مغز و اعصاب: برای بیماری‌ها و آسیب‌های مغز و سیستم عصبی جراحی را تشخیص داده و انجام می‌دهد.
• متخصص مغز و اعصاب: بیماری‌های مغز و سیستم عصبی که نیازی به جراحی ندارند را تشخیص می‌دهد و درمان می‌‌کند.
• کارشناس مغز و اعصاب: تومورهای مغز و سیستم عصبی را تشخیص می‌دهد و درمان می‌کند. یک کارشناس مغز و اعصاب ممکن است یک متخصص مغز و اعصاب، انکولوژیست پزشکی یا جراح مغز و اعصاب باشد.
• هماهنگ کننده مراقبت از سرطان، پیگیری‌ها را هماهنگ می‌کند، با سایر اعضای MDT ارتباط برقرار می‌کند و یک رابط مداوم برای شما و خانواده شما است.هم‌چنین در طول درمان ممکن است یک مشاور پرستار بالینی (CNC) یا متخصص پرستاری بالینی (CNS) در کنار شما باشد..
• پرستار داروها را اداره می‌کند و در طول درمان مراقبت، اطلاعات و پشتیبانی را ارائه می‌دهد.
• انکولوژیست پزشکی: سرطان را با داروهای درمانی مانند شیمی درمانی، درمان هدفمند و ایمنی درمانی درمان می‌کند.
• انکولوژیست پرتونگاری: با تجویز و نظارت بر یک دوره پرتودرمانی، سرطان را درمان می‌کند.
• متخصص مغز و اعصاب: بافت را از تومورهای مغزی یا نخاع تجزیه و تحلیل می‌کند تا نوع تومور را مشخص کند.
• متخصص تغذیه، برنامه غذایی را به شما توصیه می‌کند تا هنگام درمان و بهبودی، از آن پیروی کنید.
• مددکار اجتماعی، شما را در خدمات مرتبط با درمان، پشتیبانی می‌کند و در زمینه مسائل عاطفی، عملی یا مالی به شما کمک می‌کند.
• روانشناس، روانپزشک: به شما در مدیریت پاسخ عاطفی خود در تشخیص و درمان کمک می‌کند.
• متخصص توانبخشی: به شما کمک می‌کند تا حرکت، فعالیت و گفتار را پس از معالجه بهبود بخشید و به زندگی روزمره بازگردید.
• فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، گفتاردرمانگر مشکلات جسمی و عملی از جمله بازیابی حرکت، فعالیت و گفتار را با ارائه توصیه‌ها درمان می‌کند.

 

تومورهای مغزی در کودکان

كودكان به احتمال زیاد در قسمت تحتانی مغز دچار تومور می‌شوند كه شامل مناطقی است كه عملکرد خواب / بیداری، حرکت و هماهنگی را کنترل می‌کنند. گلیوما و مدولوبلاستوما رایج‌ترین انواع تومور در کودکان هستند.

در بسیاری از کودکان، درمان باعث از بین رفتن تمام علائم سرطان (بهبودی) می‌شود. از آن‌جا که سیستم عصبی کودک هنوز در حال توسعه است، ممکن است برخی از کودکان در نتیجه تومور یا درمان دچار ناتوانی جسمی، رفتاری یا یادگیری شوند.

بسیاری از متخصصان مراقبت‌های بهداشتی در معالجه کودکان و بزرگسالان (متخصص اطفال) تخصص دارند. برخی بیمارستان‌ها دارای پرسنلی مانند بازی درمانی، موسیقی درمانی یا هنر درمانی هستند که می‌توانند به کودکان در مقابله با چالش‌های درمانی کمک کنند. هم‌چنین توانبخشی برای بهبود فرزند شما مهم خواهد بود.

در مورد گزینه های درمانی، آن‌چه انتظار دارید و نگرانی‌های خود، با تیم پزشکی فرزندتان صحبت کنید. مددکار اجتماعی بیمارستان می‌تواند حمایت عملی و عاطفی را به شما ارائه دهد.

 

منبع: www.cancervic.org.au