بیماری اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات چیست؟

اسکولیوز انحنای جانبی غیر طبیعی ستون فقرات است. این بیماری اغلب در دوران کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می‌شود. منحنی‌های طبیعی ستون فقرات در قسمت‌های گردنی، قفسه سینه و کمر در صفحه‌ای به نام ساژیتال  “sagittal” رخ می‌دهد. این منحنی‌های طبیعی سر را روی لگن قرار می‌دهد و به عنوان کمک فنر کار می‌کنند تا فشار مکانیکی بدن را هنگام حرکت توزیع کنند. اسکولیوز اغلب در صفحه کرونال(“coronal” frontal) به عنوان انحنای ستون فقرات تعریف می‌شود. در حالی که درجه خمیدگی در صفحه کرونال اندازه‌گیری می‌شود اما اسکولیوز در واقع یک مشکل پیچیده‌تر و سه بعدی است که صفحه‌های زیر را درگیر می‌کند:

• صفحه کرونال “Coronal”
• صفحه ساژیتال “Sagittal”
• صفحه محوری “Axial”

صفحه کرونال یک صفحه‌ی عمودی از سر تا پا و موازی با شانه‌ها است که بدن را به بخش‌های قدامی (جلو) و خلفی (پشت) تقسیم می‌کند. صفحه‌ی ساژیتال بدن را به دو نیمه‌ی راست و چپ تقسیم می‌کند. صفحه محوری به موازات صفحه زمین و در سمت راست صفحه‌ها‌ی کرونال و ساژیتال است.

 

شیوع و انتشار بیماری اسکولیوز

بیماری اسکولیوز 2-3٪ از جمعیت یا شش تا نه میلیون نفر در ایالات متحده را درگیر می‌کند. اسکولیوز می‌تواند در مراحل ابتدایی یا کودکی بروز کند. با این حال سن اولیه شروع اسکولیوز 10-15 سالگی است و در هر دو جنس به طور یکسان اتفاق می‌افتد. این بیماری در زنان، هشت برابر بیشتر از حد معمول بیماری که به درمان نیاز دارد، پیشرفت می‌کند. همه ساله بیماران اسکولیوز بیش از 600000 مراجعه به مطب پزشک خصوصی دارند، تخمین زده می شود 30،000 کودک دارای بریس “brace” هستند و 38000 بیمار تحت عمل جراحی فیوژن “fusion” نخاعی قرار دارند.

علل بیماری اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات

اسکولیوز را می‌توان با توجه به علت بیماری طبقه‌بندی کرد:

ایدیوپاتیک، مادر زادی یا عصبی عضلانی.

• اسکولیوز ایدیوپاتیک “Idiopathic” زمانی تشخیص داده می‌شود که تمام دلایل دیگر بیماری رد شده‌اند. این نوع از بیماری، حدود 80 درصد از کل موارد را شامل می‌شود. اسکولیوز ایدیوپاتیک بزرگسالان شایع‌ترین نوع اسکولیوز است و معمولاً در دوران بلوغ تشخیص داده می‌شود.

• اسکولیوز مادر زادی “Congenital” ناشی از ناهنجاری جنینی یک یا چند مهره است و ممکن است در هر مکانی از ستون فقرات ایجاد شود. ناهنجاری‌های مهره‌ای باعث انحنای قسمت‌های دیگر بدن و ناهنجاری‌های ستون فقرات می‌شوند، زیرا یک ناحیه از ستون فقرات با سرعت کندتری نسبت به بقیه رشد می‌کند. اندازه و محل ناهنجاری‌ها و رشد کودک، میزان پیشرفت اسکولیوز در بزرگسالی را تعیین می‌کند. از آن‌جا که این ناهنجاری‌ها در هنگام تولد وجود دارند، معمولاً اسکولیوز مادر زادی در سنین پایین‌تر از اسکولیوز ایدیوپاتیک تشخیص داده می‌شود.
• اسکولیوز عصبی “Neuromuscular” عضلانی شامل اسکولیوزی ثانویه است که در بیماری‌های عصبی یا عضلانی رخ می‌دهد. این نوع از اسکولیوز در ارتباط با بیماری‌های فلج مغزی، ترومای “trauma” نخاع، دیستروفی “dystrophy” عضلانی، آتروفی “atrophy” عضلانی ستون فقرات و اسپینا بیفیدا “spina bifida” رخ می‌دهد. به طور کلی این نوع اسکولیوز با سرعت بیشتری نسبت به اسکولیوز ایدیوپاتیک پیشرفت می‌کند و اغلب به درمان جراحی نیاز دارد.

علائم و دلایل بیماری اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات

چندین نشانه وجود دارد که ممکن است ابتلا به بیماری اسکولیوز را نشان دهد. اگر یک یا چند مورد از علائم زیر مورد توجه شما و اطرافیانتان قرار گرفت، به پزشک مراجعه کنید.

• شانه‌ها صاف نیستند. ممکن است یکی یا هر دو تیغه شانه به بیرون آمده باشند.
• سر به صورت مستقیما، بالای لگن قرار ندارد.
• یک یا هر دو سمت باسن و ران بالاتر یا به شکل غیر معمول قرار گرفته است.
• قفسه‌ی سینه یا دنده‌ها در مکان‌های مختلف هستند. (هم‌خوانی ندارند.)
• دور کمر و میان‌تنه ناصاف است.
• ظاهر یا بافت پوستی که ستون فقرات را پوشانده است تغییر شکل می‌دهد (برآمدگی، لکه‌های مویی، غیر عادی بودن رنگ)
• تمام بدن به یک طرف خم می‌شود.

در یک مطالعه حدود 23 درصد از بیماران مبتلا به اسکولیوز ایدیوپاتیک در هنگام تشخیص اولیه با کمردرد مواجه شدند. 10 درصد از این بیماران دارای بیماری زیربنایی مانند اسپوندیلولیستزیس “spondylolisthesis”، سیرینگومیلیا “syringomyelia”، بند ناف، دیسک فتق یا تومور نخاعی “spinal” بودند. اگر یک بیمار، به بیماری اسکولیوز ایدیوپاتیک تشخیص داده شود و بیش از حد در ناحیه کمر درد داشته باشد، ارزیابی دقیق‌تر جهت یافتن علت دیگر درد توصیه می‌شود.

ابتلا به اسکولیوز ایدیوپاتیک به دلیل تغییر در شکل و اندازه‌ی قفسه سینه، ممکن است بر عملکرد ریوی تأثیر بگذارد. گزارش‌های اخیر در مورد آزمایش عملکرد ریوی در بیماران مبتلا به اسکولیوز ایدیوپاتیک خفیف تا متوسط​​، عملکرد ریوی کاهش یافته و ضعیف را نشان می‌دهد.

 

تشخیص بیماری اسکولیوز

اسکولیوز معمولاً از طریق معاینه جسمی، اشعه ایکس، رادیوگرافی نخاعی، سی تی اسکن یا MRI تأیید می‌شود. منحنی با استفاده از روش Cobb اندازه‌گیری می‌شود و از نظر شدت بیماری، توسط درجه‌های اندازه‌گیری تشخیص داده می‌شود. تشخیص مثبت بودن بیماری اسکولیوز، بر اساس انحنای کرونال اندازه‌گیری شده (در صورت بیشتر از 10 درجه بودن آن) در رادیوگرافی خلفی-قدامی داده می‌شود. به طور کلی اگر بیش از 25 تا 30 درجه باشد، یک منحنی قابل توجه تلقی می‌شود. منحنی‌های بالاتر از 45 تا 50 درجه شدید محسوب می‌شوند و اغلب نیاز به درمان تهاجمی و سریع دارند.

• یک امتحان استاندارد و رایج که بعضی اوقات توسط پزشکان متخصص اطفال و در تست و غربالگری مدارس مورد استفاده قرار می‌گیرد، “آزمون خم شدن به جلو” خوانده می‌شود. در طی این آزمایش، بیمار با چسباندن پاها به یکدیگر خم می‌شود و زاویه 90 درجه را در کمر خود ایجاد می‌کند. از این زاویه، هرگونه عدم تقارن تنه یا هر انحنای غیر طبیعی ستون فقرات به راحتی توسط پزشک قابل تشخیص است. این یک آزمایش غربالگری اولیه است که می‌تواند مشکلات احتمالی را تشخیص دهد اما نمی‌تواند دقیقاً نوع یا شدت ناهنجاری را تعیین کند. آزمایش‌های رادیوگرافی “Radiographic” برای تشخیص دقیق و مثبت بودن ابتلا به بیماری اسکولیوز لازم است.
• اشعه ایکس “X-ray”: استفاده از اشعه برای تولید فیلم یا تصویر بخشی از بدن می‌تواند ساختار مهره‌ها و شکل اجمالی مفاصل را نشان دهد. اشعه X ستون فقرات برای جستجوی سایر دلایل احتمالی درد یعنی عفونت‌ها، شکستگی‌ها، ناهنجاری‌ها و غیره به دست می‌آید.
• اسکن توموگرافی “tomography” کامپیوتری (اسکن CT یا CAT): تصویر تشخیصی ایجاد شده پس از انجام اشعه X را می‌خواند. شکل و اندازه کانال ستون فقرات، محتویات آن و ساختار اطراف آن را نشان می‌دهد. در تجسم و شبیه‌سازی ساختارهای استخوانی بسیار خوب است.

• تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (“Magnetic resonance”MRI): یک آزمایش تشخیصی که با استفاده از آهنرباهای قدرتمند و فناوری رایانه‌ای، تصاویر سه بعدی از ساختارهای بدن را تولید می‌کند. این روش می‌تواند نخاع، ریشه‌های عصبی و مناطق اطراف آن و همچنین بزرگ شدن، دژنراسیون “degeneration” و تغییر شکل را نشان دهد.

اسکولیوز در کودکان

اسکولیوز در کودکان با توجه به سن آن‌ها طبقه‌بندی می‌شود:

1. نوزاد (0 تا 3 سال)
2. نوجوان (3 تا 10 سال)
3. بزرگسال (11 سال و بالاتر)
4. از زمان شروع بلوغ تا بلوغ کامل استخوانی و اسکلتی.

در اکثریت قریب به اتفاق موارد اسکولیوز ایدیوپاتیک در دوران نوجوانی تشکیل می‌شود. بسته به شدت و سن کودک، اسکولیوز با مشاهده دقیق، مهاربندی “bracing” یا جراحی کنترل می‌شود.

در كودكان مبتلا به اسكولیوز مادر زادی، افزایش شیوع سایر ناهنجاری‌های مادر زادی دیده می‌شود. این موارد بیشتر با بیماری‌های نخاع (20 درصد)، دستگاه تناسلی (20 تا 33 درصد) و قلب (10 تا 15 درصد) همراه است. ارزیابی از سیستم عصبی، دستگاه تناسلی و سیستم قلبی عروقی هنگام تشخیص اسکولیوز مادر زادی بسیار مهم است.

اسکولیوز در بزرگسالان

اسکولیوزی که در بزرگسالی اتفاق می‌افتد یا تشخیص داده می‌شود از اسکولیوز در دوران کودکی متمایز است زیرا علل و اهداف درمان در بیمارانی که قبلاً به بلوغ اسکلتی رسیده‌اند، متفاوت است.

بزرگسالان مبتلا به اسکولیوز می‌توانند به دسته‌های زیر تقسیم شوند:

1. بیماران مبتلا به اسکولیوز بزرگسالی که در جراحی به عنوان نوجوان تحت درمان قرار می‌گیرند.
2. بزرگسالانی که در زمان جوانی تحت درمان قرار نگرفتند.
3. بزرگسالان با نوعی اسکولیوز به نام اسکولیوز دژنراتیو “degenerative”.

در یک تحقیق و مطالعه که طی 20 سال صورت گرفته شده است، حدود 40 درصد از بیماران مبتلا به اسکولیوز بزرگسالی، پیشرفت بیماری را تجربه کرده‌اند. 10 درصد از این تعداد، عود شدید بیماری را تجربه کرده‌اند، در حالی که 30 درصد دیگر، پیشرفت بسیار خفیفی (معمولاً کمتر از یک درجه در سال) را تجربه کرده‌اند.

اسکولیوز دژنراتیو بیشتر در ستون فقرات کمری (پشت) رخ می‌دهد و بیشتر در افراد 65 سال و بالاتر مشاهده می‌شود. غالباً با تنگی نخاع یا باریک شدن کانال نخاعی همراه است که اعصاب نخاعی را فشار می‌دهد و عملکرد طبیعی آن‌ها را مختل می‌کند. معمولاً درد در کمر به تدریج و همراه با اسکولیوز دژنراتیو شروع می‌شود و با فعالیت افراد در ارتباط است. انحنای ستون فقرات در این نوع اسکولیوز اغلب نسبتاً ناچیز است، بنابراین ممکن است تنها در مواردی که روش‌های محافظه کارانه نتوانند درد ناشی از آن را کاهش دهند، جراحی توصیه شود.

 

درمان بیماری اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات

هنگامی که تشخیص بیماری اسکولیوز تأیید شد، چندین مسئله برای ارزیابی وجود دارد که می‌تواند به تعیین گزینه‌های درمانی کمک کند:

• بلوغ ستون فقرات. آیا ستون فقرات بیمار همچنان در حال رشد و تغییر است؟
• میزان و درجه انحنا. منحنی چقدر شدید است و چگونه می‌تواند بر شیوه زندگی بیمار تأثیر بگذارد؟
• محل قرارگیری منحنی. به گفته برخی از متخصصان و با احتمال بالا، منحنی‌های قفسه سینه نسبت به منحنی‌های مناطق دیگر ستون فقرات پیشرفت می‌کنند.
• امکان پیشرفت منحنی. بیمارانی که دارای انحنای بزرگی قبل از تکمیل رشد و نمو سن خود هستند، احتمالاً پیشرفت منحنی را تجربه می‌کنند.

پس از ارزیابی این متغیرها، گزینه‌های درمانی زیر توصیه می شود:

• مراقبت و رعایت ملاحظات بیماری
• بریس یا مهاربندی “Bracing”
• عمل جراحی

در بسیاری از کودکان مبتلا به اسکولیوز، منحنی ستون فقرات به اندازه کافی خفیف است که نیازی به درمان ندارد، اما اگر پزشک نگران باشد که منحنی افزایش یابد، ممکن است تا زمان رسیدن به بزرگسالی کودک را هر چهار یا شش ماه معاینه کند.

معمولاً در بزرگسالان مبتلا به اسکولیوز، بررسی و درمان با اشعه X هر 5 سال یک بار توصیه می‌شود مگر این‌که علائم به تدریج بدتر شوند.

مهاربندی یا بریسینگ “Bracing” برای درمان بیماری اسکولیوز

بریس‌ها فقط در بیمارانی که به بلوغ اسکلتی نرسیده‌اند مؤثر است. اگر کودک هنوز در حال رشد است و منحنی او بین 25 درجه تا 40 درجه است، ممکن است یک بریس برای جلوگیری از پیشرفت انحنا و خمیدگی توصیه شود. پیشرفت‌هایی در طراحی بریس به‌وجود آمده که در مدل‌های جدیدتر، بریس در زیر بازو قرار دارد، نه بر روی گردن. انواع مختلفی از بریس موجود است. در حالی که بین متخصصین بر سر انتخاب نوع بریس اختلاف نظر وجود دارد، مطالعات گسترده‌ای نشان می‌دهد در صورت استفاده و رعایت کامل اصول توسط کودکان مبتلا به اسکولیوز، بریس‌ها پیشرفت منحنی را در حدود 80 درصد کاهش می‌دهند. به منظور اثربخشی بهینه، باید بریس به طور مرتب بررسی شود تا از مناسب بودن آن اطمینان حاصل شود، همچنین ممکن است نیاز باشد که روزانه 16 تا 23 ساعت پوشیده شود تا رشد متوقف شود.

عمل جراحی برای درمان بیماری اسکولیوز

دو هدف اصلی از عمل جراحی در كودكان، جلوگیری از پیشرفت منحنی در بزرگسالی و كاهش ناهنجاری ستون فقرات است. اکثر متخصصان جراحی را تنها در صورتی توصیه می‌کنند که انحنای ستون فقرات از 40 درجه بیشتر باشد و علائم پیشرفت بیماری وجود داشته باشد. این عمل جراحی بسته به نوع خاص بیماری می‌تواند با استفاده از روش قدامی (از طریق جلو) یا رویکرد خلفی (از طریق پشت) انجام شود.

برخی از بزرگسالان که با عنوان درمان کودک تحت نظارت قرار می‌گیرند، ممکن است نیاز به عمل جراحی مجدد داشته باشند به ویژه اگر 20 تا 30 سال پیش تحت درمان قرار گرفته باشند. همچنین می‌بایست قبل از ایجاد پیشرفت‌های عمده‌ در بیماری، جراحی نخاعی انجام گردد. در گذشته بخش بزرگی از ستون فقرات را فیوز “fusion” می‌کردند. هنگامی که بسیاری از بخش‌های مهره ستون فقرات در هم تنیده می‌شوند، بخش‌های باقی مانده فشار بیشتری از بار و استرس ناشی از حرکات را به عهده می‌گیرند. این نوع از بیماری فرآیندی است که طی آن تغییرات دژنراتیو “degenerative” در بخش‌های بالا و زیر فیوژن “fusion” نخاعی اتفاق می‌افتد. این بیماری می‌تواند منجر به آرتریت “arthritis” دردناک دیسک‌ها، مفاصل صورت و رباط‌ها شود.

به طور کلی عمل جراحی در بزرگسالان زمانی توصیه می‌شود که منحنی ستون فقرات بیش از 50 درجه باشد و آسیب عصبی به پاهای بیمار وارد شده باشد، یا علائم روده و مثانه را تجربه کرده باشد. بزرگسالان مبتلا به اسکولیوز دژنراتیو و تنگی نخاع ممکن است نیاز به عمل جراحی جهت رفع فشار با هم‌جوشی نخاعی و یک روش جراحی را داشته باشند.

تعدادی از عوامل می‌تواند منجر به افزایش خطرات مرتبط با جراحی در بزرگسالان شود. این عوامل شامل موارد زیر است:

سن، سیگاری بودن، اضافه وزن و وجود سایر مشکلات بهداشتی و درمانی.

• روش خلفی “Posterior approach“: بیشترین عمل جراحی برای اسکولیوز ایدیوپاتیک در بزرگسالان شامل فیوژن ستون فقرات خلفی با ابزار دقیق و پیوند استخوان است. این عمل از طریق پشت و در حالی که بیمار روی شکم خود قرار دارد، انجام می‌شود. در طی این عمل، ستون فقرات با میله‌های سفت و صاف و به دنبال آن فیوژن ستون فقرات صاف می‌شود. فیوژن ستون فقرات شامل اضافه کردن پیوند استخوان به ناحیه خمیده ستون فقرات است که باعث ایجاد اتحاد جامد بین دو یا چند مهره می‌شود. در حالی که فیوز ستون فقرات اثر می‌گذارد؛ میله‌های فلزی متصل به ستون فقرات اطمینان حاصل می‌کنند که ستون فقرات صاف باقی می‌ماند.

معمولاً این روش در کودکان چندین ساعت طول می‌کشد اما به طور کلی در بزرگسالان این زمان افزایش می‌یابد. با پیشرفت‌های اخیر در فن‌آوری پزشکی، بیشتر مبتلایان به اسکولیوز ایدیوپاتیک طی یک هفته از عمل جراحی فارغ می‌شوند و نیازی به مهاربندی بعد از عمل ندارند. اکثر بیماران در طی دو تا چهار هفته پس از جراحی قادر به بازگشت به مدرسه یا کار هستند و در طی چهار تا شش ماه می‌توانند کلیه فعالیت‌های قبل از جراحی را از سر بگیرند.

• روش قدامی “Anterior approach“: بیمار در حین عمل به جلو دراز می‌کشد. جراح برش‌هایی را در بدن بیمار ایجاد می‌کند، ریه‌ها را خنثی می‌کند و یک دنده را جدا می‌کند تا به ستون فقرات برسد. عمل جراحی توراکوسکوپی (“thoracoscopic “VAT) با کمک ویدیو، تصویر پیشرفته ستون فقرات را ارائه می‌دهد و یک عمل جراحی غیر تهاجمی نسبت به روش باز است. رویکرد قدامی ستون فقرات چندین مزیت بالقوه دارد:

اصلاح بهتر ناهنجاری، توان‌بخشی سریع‌تر بیمار، بهبود بخشیدن به ستون فقرات و هم‌جوشی بخش‌ها.

مضرات احتمالی این است که بسیاری از بیماران برای چندین ماه بعد از عمل نیاز به مهاربند دارند و این رویکرد، خطر ایجاد عوارض را بالا می‌برد. اگرچه VAT به کاهش موضوع دوم کمک کرده است.

• لامینکتومی رفع فشار “Decompressive laminectom“: در این درمان، laminae  (سقف) مهره‌ها برداشته می‌شود تا فضای بیشتری برای اعصاب ایجاد شود. اغلب در صورت وجود اسکولیوز و تنگی نخاع، فیوژن ستون فقرات با یا بدون ابزار دقیق ستون فقرات توصیه می‌شود. برای تقویت فیوژن و پشتیبانی از مناطق ناپایدار ستون فقرات ممکن است از دستگاه‌های مختلف (مانند پیچ ​​یا میله) استفاده شود.
• جراحی با حداقل تهاجم (“Minimally invasive surgery“MIS): گاهی اوقات فیوژن از طریق برش‌های کوچک‌تر از طریق MIS قابل انجام است. استفاده از فلوروسکوپی “fluoroscopy” پیشرفته (تصویربرداری با اشعه ایکس در حین جراحی) و آندوسکوپی “endoscopy” (فناوری دوربین) باعث بهبود دقت برش و قرارگیری سخت‌افزار شده و در حین فعال کردن یک روش MIS، آسیب بافت را به حداقل می‌رساند. این نکته را باید در نظر داشته باشید که همه موارد با این روش قابل درمان نیستند و تعدادی از عوامل در روش جراحی مورد استفاده، نقش دارند.

همیشه می‌بایست فواید جراحی در برابر خطرات آن با دقت سنجیده شود. اگرچه درصد زیادی از بیماران اسکولیوز از عمل جراحی بهره‌مند می‌شوند اما هیچ تضمینی وجود ندارد که عمل جراحی جلوی پیشرفت منحنی و علائم در هر فرد را بگیرد.

AANS هیچ گونه درمان، روش، محصول یا پزشک ارجاع شده در برگه‌های بیمار را تأیید نمی‌کند. این اطلاعات به عنوان یک سرویس آموزشی ارائه می‌شوند. هرکسی که به دنبال مشاوره یا کمک خاصی برای جراحی مغز و اعصاب است، باید با جراح مغز و اعصاب خود مشورت کند.

 

مراجعه به کدام متخصص برای درمان اسکولیوز مفید است؟

قبل از انجام عمل جراحی ستون فقرات، جراح ارتوپد “orthopedic” یا جراح مغز و اعصاب “neurosurgeon” گزینه‌های درمانی جایگزین را ارائه می‌دهند. برای تشخیص و درمان بیماری به مراکز درمانی مرتبط مراجعه نمایید. مراکز درمانی، با توجه به شرایط شما، پزشک و متخصص مرتبط با بیماری را معرفی می‌کنند.

 

منبع: www.aans.org