بیماری انحراف چشم یا استرابیسم در کودکان و بزرگسالان که به آن لوچی نیز مشهور است، شرایطی می‌باشد که در هنگام نگاه به یک نقطه مشخص، چشم‌ها به درستی با یکدیگر همسو نمی‌شوند (قرینه نیستند). استرابیسم یک مشکل بینایی است که در آن دو چشم به عنوان یک تیم واحد با یکدیگر به اصطلاح همکاری نمی‌کنند. اکثر تحقیقات نشان می‌دهند که حدود یک تا سه درصد از جمعیت جهان دارای بیماری انحراف چشم هستند. براساس آمار انجمن چشم پزشکی کشور، تقریباً چهار درصد از جمعیت ایران از انحراف چشم و یا نوعی دیگر استرابیسم رنج می‌برند. به هر روی، برای شناخت علت، علائم و درمان این عارضه با مقاله دیگری از رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
بیماری انحراف چشم یا استرابیسم در کودکان و بزرگسالان چیست؟
انحراف چشم، بیماری است که در آن چشم‌ها هماهنگ و موازی با یکدیگر نیستند. به عبارت دیگر، جهت یک چشم با چشم دیگر متفاوت است. در شرایط عادی، شش ماهیچه‌ای که حرکت چشم را کنترل می‌کنند، هر دو چشم را در یک جهت قرار می‌دهند. بیماران مبتلا به استرابیسم در کنترل حرکت چشم مشکل دارند و نمی‌توانند تراز و قرینه بودن وضعیت چشم خود را حفظ کنند.
بیماری لوچی را می‌توان براساس جهت چرخش چشم به موارد زیر طبقه‌بندی کرد:
- چرخش به سمت داخل (ایزوتروپی یا درون پیچی): یک چشم مستقیم را می‌بیند و دیگری به داخل زاویه دارد.
- چرخش بیرونی (اگزوتروپی یا بیرون پیچی): یک چشم مستقیم را می‌بیند و به بیرون زاویه دارد.
- چرخش رو به بالا (هایپرتروپی): یک چشم مستقیم را می‌بیند و به بالا زاویه دارد.
- چرخش رو به پایین (هیپوتروپی): یک چشم مستقیم را می‌بیند و به پایین زاویه دارد.
انواع بیماری انحراف چشم
اشکال مختلفی از استرابیسم وجود دارند، ولی دو مورد متداول عبارتند از:
ازوتروپی تطابقی (Accommodative Esotropia)
این اغلب در موارد دوربینی چشم و یک تاریخچه ژنتیکی (سابقه خانوادگی) اتفاق می‌افتد. در این حالت یکی از چشم‌های فرد به سمت داخل زاویه دارد. زمانی که کودک در سنین پایین می‌خواهد برای دیدن اشیاء خیلی دور تمرکز کند، این مشکل ایجاد می‌شود. به همین دلیل است که به کودک عینک داده می‌شود. علائم ازوتروپی تطابقی شامل دوگانه بینی (هر چیزی را دو تا می‌بینند)، بستن یا پوشاندن یک چشم هنگام نگاه کردن به چیزی در نزدیکی و یا کج کردن یا چرخاندن سر برای دیدن بهتر است. این نوع استرابیسم به طور معمول در چند سال اول زندگی شروع می‌شود. همچنین، ممکن است نیاز به بستن یک چشم و یا جراحی بر روی عضلات یک یا هر دو چشم باشد.
اگزوتروپی متناوب (Intermittent Exotropia)
در این نوع استرابیسم، یک چشم بر روی یک هدف ثابت می‌شود و چشم دیگر به سمت بیرون حرکت می‌کند. علائم این بیماری ممکن است شامل دوگانه بینی، سردرد، مشکل در خواندن، خستگی چشم و بسته شدن یک چشم در هنگام مشاهده اشیاء دور یا در هنگام روشنایی باشد. ممکن است بیماران علائمی نداشته باشند، در حالی که ممکن است تنها دیگران بتوانند انحراف چشم را مشاهده کنند. اگزوتروپی متناوب می‌تواند در هر سنی اتفاق بیفتد. درمان ممکن است شامل عینک، استفاده از پوشش چشم، ورزش برای چشم و یا جراحی روی عضلات یک یا هر دو چشم باشد.
نوع دیگری از بیماری لوچی، ازوتروپی نوزادان نامیده می‌شود. این حالت با مقدار زیادی چرخش درونی هر دو چشم همراه است، که به طور معمول قبل از شش ماهگی شروع می‌شود. معمولاً مقدار قابل توجهی از دوربینی وجود ندارد و عینک اغلب مشکل را حل نمی‌کند. چرخش به سمت داخل ممکن است به طور نامنظم شروع شود، اما به بعدها مشکل به طور طبیعی رفع می‌شود. درمان این نوع استرابیسموس به صورت جراحی بر روی عضلات یک یا هر دو چشم است تا تراز چشم‌ها اصلاح شوند.
بزرگسالان همچنین می‌توانند بیماری انحراف چشم را تجربه کنند. به طور معمول، ناقرینه‌گی چشمی در بزرگسالان ناشی از سکته مغزی است، اما ممکن است ناشی از آسیب‌های جسمی یا در اثر استرابیسم کودکی باشد که قبلاً تحت درمان قرار نگرفته یا عود کرده است. لوچی در بزرگسالان می‌تواند به روش‌های مختلفی از جمله مشاهده، پوشش چشم، عینک منشوری و یا جراحی استرابیسم درمان شود.
علت انحراف چشم
استرابیسم ناشی از ناهنجاری در کنترل عصبی و عضلانی حرکت چشم است. با این حال، درک ما از این مراکز کنترل در مغز هنوز در حال تحول است، اما مشخص است که در عضله چشم مشکلی وجود دارد. لوچی اغلب با سابقه خانوادگی مرتبط است، به طوری که حدود 30 درصد از کودکان مبتلا به این بیماری، این مشکل را به صورت ژنتیکی از والدین به ارث می‌برند.
سایر شرایط مرتبط با استرابیسم شامل موارد زیر هستند:
- عیوب انکساری نادرست
- ضعیف بینایی در یک چشم
- فلج مغزی
- سندرم داون (20 تا 60 درصد از این بیماران مبتلا به انحراف چشم هستند)
- هیدروسفالی (بیماری مادرزادی که منجر به ایجاد مایعات در مغز می‌شود)
- تومورهای مغزی
- سکته مغزی (علت اصلی استرابیسم در بزرگسالان)
- آسیب‌های سر که می‌تواند به ناحیه از مغز که مسئول کنترل حرکت چشم است، صدمه وارد کند.
- مشکلات عصبی (سیستم عصبی)
- بیماری گریوز (تولید بیش از حد هورمون تیروئید)
علائم بیماری لوچی
در سه تا چهار ماهگی، چشم یک نوزاد باید بتواند روی اشیاء کوچک تمرکز کند و چشم‌ها باید مستقیم و هماهنگ باشند. یک نوزاد شش ماهه باید بتواند روی اشیاء نزدیک و دور تمرکز کند (به خوبی ببیند). بیماری انحراف چشم معمولاً در نوزادان و کودکان خردسال ظاهر می‌شود و بیشتر اوقات در سه سالگی کودکان رخ می‌دهد.
با این حال، کودکان و حتی بزرگسالان می‌توانند دچار استرابیسم شوند. ظهور ناگهانی این عارضه به ویژه با وجود نشانه دید دوتایی، در کودکان و بزرگسال می‌تواند نشان دهنده یک بیماری جدی عصبی باشد. اگر این اتفاق رخ داد فوراً به پزشک مراجعه کنید.
شرایطی به نام انحراف چشم کاذب می‌تواند باعث شود که کودک لوچی داشته باشد. این مورد ممکن است در اثر پوست اضافی که گوشه‌های داخلی چشم‌ها را پوشانده‌اند و یا صاف بودن بخش فوقانی استخوان بینی (Flat Nasal Bridge) ایجاد شود. به هر روی، این مشکل با رشد و بزرگ شدن صورت کودک به کلی برطرف می‌شود.
افراد مبتلا به استرابیسم که از علائم رنج می‌برند ممکن است موارد زیر را تجربه کنند:
- سردرد
- خستگی چشم
- عدم توانایی در خواند راحت مطالب
- خستگی هنگام خواندن
- تاری دید
- دید دوگانه (دو تا دیدن اشیاء)
- عدم دید سه بعدی (درک عمق)
عوامل خطر بیماری استرابیسم
موارد زیر می‌توانند فاکتورهای خطر ابتلا به انحراف چشم را افزایش دهند:
- اعضای خانواده‌ای داشته باشید که مبتلا به لوچی باشد.
- یک اختلال مغزی یا تومور مغزی وجود داشته باشد.
- دچار سکته مغزی یا مغزی شده باشید.
- تنبلی چشم و یا کم بینایی وجود دارد.
- یک شبکیه چشم آسیب دیده باشد.
- مبتلا به دیابت هستید.
تشخیص بیماری انحراف چشم
اگر از سن چهار ماهگی به بالاتر شواهدی دال بر وجود استرابیسم دیده می‌شود، باید به پزشک مراجعه کنید. عدم انجام تشخیص، باعث می‌شود کودک دچار آمبلیوپی (تنبلی چشم) یا علائم کم بینایی شود که می‌تواند در خواندن و یادگیری دروس برای او مشکل ایجاد کند. تشخیص ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تاریخچه بیمار (برای تعیین علائم، سابقه خانوادگی، مشکلات سلامت عمومی، داروهای مورد استفاده و سایر علل احتمالی)
- حدت بینایی (خواندن حروف از نمودار چشم یا بررسی رفتار بصری کودکان خردسال)
- انکسار (چک کردن چشم‌ها با یک سری لنزهای اصلاحی برای اندازه گیری نحوه تمرکز نور).
- تست‌های مربوط به تراز و تمرکز چشم
- معاینه پس از اتساع (گشادی مردمک) برای تعیین سلامت ساختار داخلی چشم
- برای آزمایش و ارزیابی دقیق استرابیسم، پزشک احتمالاً یک تست کاور (Cover Test) و همچنین یک تست هیرشبرگ (به تست رفلکس قرنیه هیرشبرگ نیز مشهور است) انجام می‌شود.
پرسش‌های زیر امکان دارد در زمان تشخیص مورد بررسی قرار گیرند:
- آیا مشکل به طور ناگهانی یا به مرور زمان روی داده است؟
- آیا بیماری در شش ماه اول زندگی وجود داشته یا اینکه بعداً اتفاق افتاد؟
- آیا همیشه روی یک چشم تأثیر می‌گذارد یا بین هر دو چشم متغییر است؟
- آیا درجه چرخش، کم، متوسط یا زیاد است؟
- آیا همیشه دید می‌شود یا فقط بعضی اوقات وجود دارد؟
- آیا سابقه خانوادگی استرابیسم وجود دارد؟
درمان انحراف چشم
گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:
عینک یا لنزهای تماسی: در بیماران با عیوب انکساری اصلاح نشده استفاده می‌شود. با استفاده از لنزهای اصلاحی، چشم به تلاش کمتری نیاز دارد تا به شکل مستقیم به نظر برسند.
لنزهای منشور: لنزهای مخصوصی برای دیدن اشیاء است که می‌توانند نور را به داخل چشم خم کرده و به کاهش میزان چرخش چشم کمک کنند.
ارتوپدی (تمرین‌های مخصوص چشم): ممکن است روی برخی از انواع استرابیسم به ویژه اگزوتروپی انجام شود.
داروها: به صورت قطره چشم یا پماد است. همچنین تزریق سم بوتولینوم نوع A (مانند بوتاکس) می‌تواند یک عضله چشم بیش فعال را تضعیف کند. بسته به وضعیت بیمار ممکن است از این روش درمانی با جراحی استفاده شود.
پوشش چشم: برای درمان انحراف چشم و به ویژه آمبليوپی (تنبلی چشم) استفاده می‌شود. این روش می‌تواند به بهبود بینایی نیز کمک کند.
جراحی برای درمان لوچی
جراحی موقعیت عضلات چشم را تغییر می‌دهد به طوری که چشم‌ها به درستی قرینه شوند. این کار تحت بیهوشی عمومی و با بخیه زدن انجام می‌شود (جای بقیه از بین می‌رود). به طور معمول، استرابیسم زمانی اتفاق می‌افتد که ماهیچه‌های اطراف چشم خیلی سفت و یا خیلی ضعیف باشند. چشم پزشک می‌تواند عضلات خاصی از چشم را شُل یا سفت کند، به طوری که چشم‌ها قرینه شوند.
برای درمان استرابیسم به بیش از یک عمل جراحی ممکن است نیاز باشد. جراحی معمولاً به صورت سرپایی در بیمارستان یا مرکز جراحی با استفاده از بی‌حسی عمومی یا موضعی انجام می‌شود. چشم پزشک برای رسیدن به عضلات چشم، برش کوچکی در بافت پوشاننده چشم ایجاد می‌کند. سپس عضلات دوباره جابجایی می‌شوند تا چشم‌ها در یک تراز قرار گیرند. بعد از عمل جراحی، بیمار می‌تواند طی چند روز به روال روزمره خود بازگردد.
برخی معتقدند كه استرابیسم کودکان خود به خود بهتر می‌شود، اما چنین نشود، وضعیت لوچی بدتر خواد شد. اگر چشمان بیمار به درستی قرینه نشوند، ممکن است موارد زیر رخ دهند:
- چشم تنبلی (آمبلیوپی) یا بینایی ضعیف دائمی در چشم: هنگامی که چشم‌ها در جهات مختلف حرکت می‌کنند، مغز دو تصویر را دریافت می‌کند. برای جلوگیری از ایجاد دید دوگانه، مغز ممکن است تصویر را از یکی از چشم نادیده گرفته و منجر به توسعه ضعیف بینایی در آن چشم شود.
- تاری در دید: این مشکل می‌تواند بر عملکرد بیمار در مدرسه و محل کار و لذت بردن ازانواع سرگرمی‌ها و تفریحات در اوقات فراغت تأثیر بگذارد.
- خستگی چشم
- سردرد
- دوگانه بینی
- بینایی ضعیف سه بعدی
- عزت نفس پایین (از شرمساری در مورد ظاهر شخص)
همچنین ممکن است که با عدم تشخیص استرابیسم، یک مشکل جدی مانند تومور مغزی که باعث ایجاد بیماری می‌شود، نادیده گرفته شود.
پیشگیری از انحراف چشم
ممکن است در موارد خاص به شرح زیر جلوی لوچی گرفته شود:
- تشخيص زود هنگام
- اصلاح سریع خطاهای انکسار
- اصلاح شرایطی که مانعی برای بینایی هستند.
به هر روی، این بیماری ماهیتی ژنتیکی دارد و قابل پیشگیری نیست؛ ولی می‌توان با تشخیص سریع و درمان، وضعیت آن را بهبود بخشید.
چشم اندازه بیماران مبتلا به استرابیسم
بیمار برای پیگیری مشکل خود نیاز به مراجعه به پزشک دارد تا ببیند چه نوع درمانی را می‌تواند به کار ببرد. در مورد كودكان مبتلا به انحراف چشم اگر درمان به موقع و اصولی انجام شود، می‌تواند منجر به دید عالی و بهود ظاهر چشم‌ها شود. ناگفته نماند، لوچی به تنهایی باعث از دست رفتن بینایی نمی شود، ولی اگر با بیماری‌های دیگر همراه باشد، احتمال این وجود این مورد است. به هر روی، بیماران می‌توانند نسبت به درمان امیدوار باشند.
