رژیم غذایی مناسب برای دیابت و افراد دیابتی

دیابت نوع 2 به دلیل اختلال در نحوه استفاده بدن از گلوکز(قند) ایجاد می‌شود. همچنین باعث ایجاد مشکلاتی در نحوه ذخیره‌سازی انرژی بدن و متابولیسم سایر اشکال انرژی از جمله چربی می‌شود.
تمام سلول‌های بدن برای کارکرد طبیعی به قند نیاز دارند. قند با کمک هورمونی به نام انسولین وارد سلول‌ها می‌شود. در دیابت نوع 2، بدن دیگر به مقادیر طبیعی یا حتی زیادتر انسولین پاسخ نمی‌دهد و با گذشت زمان، لوزالمعده (پانکراس) انسولین کافی ایجاد نمی کند تا بتواند با نیاز بدن مطابقت داشته باشد. اضافه وزن، به خصوص چربی اضافی جمع شده در کبد و شکم، نیاز بدن به انسولین را افزایش می‌دهد. این باعث بالا رفتن قند در خون می‌شود که در صورت عدم درمان می‌تواند به مشکلاتی منجر شود.
افراد مبتلا به دیابت نوع 2 برای حفظ سطح قند خون هدف خود به نظارت منظم و درمان مداوم نیاز دارند. درمان شامل تغییر سبک زندگی، خود مراقبتی و دارو‌ها است. در کنار هم، این روش‌ها می توانند به کاهش خطر بروز عوارض کمک کنند. یادگیری کنترل دیابت فرایندی است که در طول زندگی ادامه دارد. در این مقاله از رسا به تفصیل به رژیم غذایی مناسب برای افراد دیابتی که نقش کلیدی درکنترل این بیماری دارد می‌پردازیم.

چرا رژیم غذایی مهم است؟

ایجاد تغییر در رژیم غذایی، بخش اساسی در کنترل دیابت نوع 2 است.
ممکن است در مورد “ABC های دیابت” شنیده باشید. این به سه جنبه از سلامتی شما اشاره دارد که برای کنترل دیابت باید به خوبی کنترل شود: هموگلوبین A1C (آزمایش خون که میانگین قند خون شما را در چند ماه گذشته نشان می‌دهد)، فشار خون (Blood pressure) و کلسترول (Cholestrol). نگه داشتن قند خون در محدوده هدف یا نزدیک به آن به کاهش عوارضی که روی چشم، کلیه و عصب‌ها تأثیر می‌گذارند کمک می‌کند. هم‌چنین کنترل فشار خون و میزان کلسترول به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی کمک می‌کند که یکی از عوارض شایع دیابت نوع 2 است.
عوامل زیادی بر موفقیت کنترل دیابت تأثیر می‌گذارند. با پیروی از راهنمایی‌های مراقبین بهداشتی در مورد رژیم غذایی، ورزش، کنترل قند خون و رژیم‌های دارویی می‌توانید خطر عوارض را کاهش دهید. تغییرات رژیم غذایی معمولاً به خوردن غذاهای مفید و رسیدن یا حفظ وزن ایده‌آل متمرکز است.
توجه دقیق به رژیم غذایی می‌تواند چالش برانگیز باشد. اما با کمک یک متخصص تغذیه می‌توانید برنامه ای تنظیم کنید که متناسب با شرایط شما مانند داروهایی که مصرف می‌کنید و سبک زندگی‌تان باشد. شما می‌توانید با پزشکان متخصص متعدد در زمینه دیابت و رژیم غذایی که در سامانه رسا حضور دارند در این زمینه مشاوره کنید تا بهترین توصیه‌ها و رژیم غذایی را با توجه به شرایط خاص خود شما، بدون نیاز به مراجعه حضوری دریافت کنید.

دیابت، رژیم غذایی و وزن

اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن می تواند به کنترل قند خون را کمک کند و فشار خون و سطح کلسترول را کاهش دهد.
کاهش وزن– برای شخصی که دارای اضافه وزن یا چاقی است، هدف معمول کاهش 5 تا 10 درصد از وزن بدن است. اما حتی کم‌تر از این میزان هم می‌تواند به بهبود سلامتی شما کمک کند. در حقیقت، کاهش میزان کالری دریافتی روزانه می تواند سطح قند خون را حتی قبل از کاهش وزن کاهش دهد.
روش اولیه کاهش وزن معمولاً شامل دریافت کالری کمتر و ورزش منظم است. راهکارهای دیگری نیز مانند دارو‌ها و جراحی وجود دارند که امکان دارد برای افرادی که در کاهش وزن مشکل دارند مناسب باشد.
میزان کالری توصیه شده- میزان کالری مورد نیاز برای حفظ وزن فعلی به سن، جنس، قد، وزن و میزان فعالیت شما بستگی دارد. اما به طور کلی برای از دست دادن 0.5 تا 1 کیلوگرم در هفته (که میزان مطمئنی برای کاهش وزن محسوب می‌شود)، توصیه می‌شود 500 تا 1000 کالری از کل کالری مورد نیاز خود کم کنید.
اجتناب از افزایش وزن – برخی از درمان‌های دیابت نوع 2، مانند انسولین درمانی فشرده و برخی داروهای خوراکی، می‌توانند باعث افزایش وزن شوند.
نکات زیر می‌تواند به شما در جلوگیری از افزایش وزن ناخواسته کمک کند:
• خود را به طور منظم وزن کنید. اگر در هفته بیش از 1 تا 1.5 کیکوگرم وزن اضافه کردید، حتما میزان کالری دریافتی خود را کاهش یا میزان فعالیت بدنی خود را افزایش دهید. منتظر نمانید تا مقدار بیشتری وزن اضافه کنید، زیرا این کار کاهش وزن را دشوار می‌کند.
• همانطور که با درمان، قند خون شما کنترل می‌شود، ممکن است لازم باشد برای جلوگیری از افزایش وزن، میزان کالری دریافتی روزانه را تا حدی کاهش دهید.
• اگر سطح قند خون شما در یک ساعت خاص از روز غالباً پایین است، ممکن است به شما توصیه شود به جای افزودن میان وعده در آن زمان، دوز انسولین یا داروی دیگر را کاهش دهید.

ورزش – ورزش منظم می‌تواند به کاهش وزن و جلوگیری از افزایش آن کمک کند. ورزش فواید دیگری نیز برای سلامتی دارد. مقدار توصیه شده ورزش برای بیشتر افراد 30 دقیقه در روز، 3 تا 5 روز در هفته است. اگر انسولین یا داروهای خوراکی مصرف می‌کنید که میزان قند خون را کاهش می‌دهد، باید قند خون خود را قبل و بعد از ورزش بررسی کنید. اگر یک تمرین ورزشی جدید شدید و طولانی مدت(بیش از 30 دقیقه) قرار است انجام دهید هر 15 دقیقه قند خون خود را چک کنید. این می تواند به شما نشان دهد که چگونه ورزش بر میزان قند خون شما تأثیر می‌گذارد.
اگر در طول ورزش سطح قند خون شما پایین آمد، طبق راهنمای زیر یک میان وعده بخورید.
● اگر قند خون بین 51 تا 70 است، 10 تا 15 گرم کربوهیدرات سریع الاثر بخورید (به عنوان مثال، 1/2 فنجان آب میوه، 5-6 عدد خرما، سه تا چهار قرص گلوکز).
● اگر میزان آن کمتر از 50 است، 20 تا 30 گرم کربوهیدرات سریع اثر بخورید ( دو برابر مقدار گقته شده در بالا).
● اگر قادر به بررسی قند خون خود نیستید اما علائم افت قند خون(مثل تعریق و لرزش) دارید، 10 تا 15 گرم کربوهیدرات سریع اثر بخورید.
پس از 15 دقیقه دوباره اندازه بگیرید و اگر قند خون هنوز خیلی پایین است، درمان را تکرار کنید. اگر تا وعده غذایی بعدی شما بیش از یک ساعت باقی مانده است، 15 گرم کربوهیدرات و حدود 30 گرم پروتئین بخورید(به عنوان مثال بیسکوییت شور با پنیر یا نصف نان با کره بادام زمینی). توجه کنید که نباید زیاد غذا بخورید، زیرا این امر می تواند سطح قند خون شما را بیش از حد بالا ببرد و در طولانی مدت منجر به افزایش وزن شود.
تنظیم دوز انسولین برای ورزش – اگر از داروهای خوراکی دیابت استفاده می‌کنید، احتمالاً نیازی به تنظیم دوز این داروها برای ورزش نخواهید داشت. اگر انسولین مصرف می‌کنید، ممکن است دوز انسولین خود را قبل از ورزش کاهش دهید تا از افت قند خون جلوگیری کنید. یک پزشک یا متخصص تغذیه می‌تواند به شما در تعیین بهترین روش برای تنظیم دوز انسولین قبل، حین و بعد از ورزش کمک کند.

دیابت و الكل

نوشیدن مقدار متوسط الکل(حداکثر یک وعده در روز برای خانم‌ها یا دو وعده در روز برای آقایان) با غذا بر سطح قند خون تأثیر قابل توجهی ندارد. الکل ممکن است باعث افزایش ناچیز قند خون شود و بدنبال آن چند ساعت بعد سطح گلوکز خون کاهش یابد. در نتیجه، کنترل میزان پاسخ گلوکز خون بعد از مصرف الکل برای تعیین نیاز به تغییر در دوزهای انسولین مهم است. همچنین، کالری حاصل از الکل ارزش غذایی کمی دارد و ممکن است به افزایش وزن کمک کند (یا کاهش وزن را دشوار کند). اگر از داروهای خوراکی دیابت استفاده می‌کنید، تا زمانی که الکل را در حد متوسط و همراه با غذا بنوشید، نیازی به تنظیم دارو نخواهید داشت.

دیابت و کربوهیدرات‌ها

کربوهیدرات‌ها منبع اصلی انرژی در رژیم غذایی هستند و شامل نشاسته، سبزیجات، میوه‌ها، لبنیات و قندها هستند. بیشتر گوشت‌ها و چربی‌ها فاقد هر نوع کربوهیدرات هستند.
کربوهیدرات‌ها به طور مستقیم بر سطح قند خون شما تأثیر می‌گذارند، در حالی که پروتئین‌ها و چربی تأثیر کمی دارند. خوردن مقدار مشخصی کربوهیدرات در هر وعده غذایی می تواند به کنترل سطح قند خون کمک کند، به خصوص اگر از داروهای خوراکی دیابت یا انسولین طولانی مدت استفاده می کنید.
روش‌های مختلفی وجود دارد که می‌توانید از کربوهیدرات به طور مداوم در طول روز استفاده کنید، از جمله شمارش کربوهیدرات و جایگزینی آن‌ها با هم.
شمارش کربوهیدرات – متخصص تغذیه به شما کمک می‌کند تا کربوهیدرات مورد نیاز روزانه خود را بر اساس عادت‌های‌غذایی، وزن، اهداف تغذیه‌ای و سطح فعالیت خود حساب کنید. نحوه تقسیم کربوهیدرات‌ها برای هر وعده غذایی یا میان وعده بستگی به ترجیح شخصی، زمان و فاصله وعده‌های غذایی شما و داروهای مصرفی‌تان دارد. شمارش کربوهیدرات به ویژه در صورت مصرف انسولین بسیار مهم است، زیرا باید دوز انسولین خود را با توجه به محتوای کربوهیدرات آنچه می‌خواهید بخورید تنظیم کنید. با این حال، حتی اگر انسولین مصرف نمی‌کنید، این روش می تواند به شما کمک کند تا سطح قند خون خیلی پایین یا بالا نرود.
با مطالعه برچسب تغذیه، جستجو در اینترنت یا اپلیکیشن‌های مخصوص می‌توانید میزان کربوهیدرات‌های موجود در یک ماده غذایی را پیدا کنید. اگر محتوای کربوهیدرات یک ماده غذایی را محاسبه می‌کنید، توجه به این نکته نیز مهم است:
اندازه وعده – خوردن بیش از یک وعده باعث افزایش کالری و کربوهیدرات‌های مصرفی و دوز انسولین مورد نیاز برای حفظ قند خون می‌شود. به عنوان مثال، برخی از میان وعده‌های بسته بندی شده حاوی دو یا چند وعده هستند. برای محاسبه میزان کربوهیدرات کل بسته بندی، تعداد وعده ها را در تعداد کربوهیدرات ها در هر وعده ضرب کنید.
محتوای فیبر- هنگامی که یک وعده غذایی بیش از 5 گرم فیبر دارد، گرم فیبر را از گرم کربوهیدرات‌ها کم کنید تا دوز انسولین خود را محاسبه کنید. به این دلیل که فیبر باعث کاهش جذب کربوهیدرات در بدن می شود، بنابراین برای کنترل قند خون انسولین کمتری لازم است.
جایگزینی کربوهیدرات‌ها – با این برنامه، یک وعده کربوهیدرات (به عنوان مثال یک سیب کوچک) را می توان با هر کربوهیدرات دیگر(مثلاً 1/3 فنجان ماکارونی پخته شده) مبادله کرد زیرا هر دو بخش حاوی حدود 15 گرم کربوهیدرات است. همچنین می توانید با استفاده از این روش به راحتی محتوای کربوهیدرات در وعده‌های غذایی و میان وعده‌های خود را تعیین کنید. یک متخصص تغذیه می تواند لیست کامل از غذا‌هایی را که می‌توانید برای جایگزینی برنامه غذایی استفاده کنید، در اختیارتان قرار دهد.
در این لیست، غذاهایی که منابع خوبی از فیبر هستند (که باعث افزایش سطح قند خون نمی‌شود) و غذاهای حاوی مقدار زیادی سدیم(که باید محدود شود) مشخص شده است. متخصص تغذیه به شما کمک می‌کند میزان استفاده ازهر گروه غذایی در هر وعده و میان وعده و مقدار کربوهیدرات معمول هر وعده را بخورید.
زمان وعده‌های غذایی – خوردن غذا در یک زمان مشخص در هر روز جهت کنترل سطح قند خون برای برخی از بیماران مهم است، به ویژه افرادی که از انسولین طولانی اثر یا داروهای خوراکی مصرف می‌کنند. اگر یک وعده غذایی در این رژیم ها کنار گذاشته شود یا به تأخیر بیفتد، خطر افت قند خون بالا می‌رود.
اگر از انسولین درمانی فشرده (تزریق روزانه چندین انسولین یا استفاده از پمپ انسولین) استفاده می‌کنید یا انواع خاصی از داروهای خوراکی دیابت(مثلاً متفورمین) را مصرف می‌کنید، ممکن است در زمان‌بندی وعده غذایی انعطاف بیشتری داشته باشید. با استفاده از این دارو‌ها، حذف یا تأخیر در وعده غذایی معمولاً خطر افت قند خون ندارد.
خوردن گهگاهی غذاهای با چربی زیادی (مانند پیتزا) مشکلی ندارد، اما باید سطح قند خون خود را با دقت بیشتری اندازه‌گیری کنید. وعده‌های غذایی پر‌چرب و پر‌پروتئین با سرعت کمتری نسبت به وعده‌های کم چربی و با پروتئین پایین متابولیسم می‌شوند. هنگام استفاده از انسولین سریع اثر قبل از غذا، ممکن است اندکی پس از خوردن یک وعده غذایی پرچرب سطح قند خون پایین آمده و چند ساعت بعد بالا بیاید. اگر غذایی خوردید که پروتئین یا چربی بیش از حالت عادی دارد، ممکن است لازم باشد برای کنترل افزایش قند تاخیری خون، تنظیمات دوز انسولین را قبل از وعده غذایی انجام دهید.
انسولین درمانی فشرده – اگر روزانه چندین بار انسولین تزریق می‌کنید یا از پمپ انسولین استفاده می‌کنید، می‌توانید مشابه بیماران با دیابت نوع 1، میزان انسولین قبل از غذا را بر اساس میزان کربوهیدراتی که قصد دارید بخورید و قند خون قبل از غذا تنظیم کنید.

چه چیزی باید بخورم؟

برای افراد دیابتی یک برنامه غذایی خاص و یکسان وجود ندارد. بهترین رژیم غذایی برای شما به موارد مختلفی از جمله دغدغه‌هایی که برای سلامتی خود دارید، اهداف کاهش وزن و ترجیح شخصی شما بستگی دارد.
توصیه‌های عمومی – برای کمک به کنترل A1Cهموگلوبین، فشار خون، کلسترول و ارتقا سلامت، متخصصان به همه افراد دیابتی داشتن وزن طبیعی(با کاهش کالری دریافتی و افزایش فعالیت بدنی) و نظارت بر مصرف کربوهیدرات را توصیه می‌کنند. توصیه‌های زیر برای همه افراد اعم از دیابتی و غیر دیابتی می‌باشد:
• رژیمی که شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و شیر کم چرب باشد. به افراد دیابتی توصیه می‌شود از مصرف نوشیدنی‌های قندی(از جمله آب میوه) خودداری کنند.میزان ایده آل مصرف کربوهیدرات نامشخص است. با این حال، برای افراد مبتلا به دیابت کنترل میزان کربوهیدرات مصرفی برای تنظیم سطح قند خون ودر صورت لزوم انسولین، مهم است.
• به طور کلی، انواع رژیم‌های غذایی (کم چربی، کم کربوهیدرات، مدیترانه ای، گیاهخواری) قابل قبول است. داشتن یک رژیم غذایی سالم که حاوی مقدار زیادی از غذاهای مورد علاقه شما باشد، پای‌بندی به برنامه شما را آسان می کند. با این حال، شما باید قبل از شروع هر رژیم غذایی که شامل محدودیت شدید است (مانند رژیم بسیار کم کربوهیدرات یا “کتو”) با پزشک خود صحبت کنید. بسته به شرایط شما، برخی از رژیم‌های غذایی توصیه نمی‌شوند.
• نوع چربی مصرف شده از میزان چربی کل از اهمیت بیشتری برخوردار است. چربی‌های اشباع و ترانس که در چربی‌های جامد مانند پنیر، گوشت قرمز، کره، مارگارین و روغن جامد وجود دارد بهتر است جایگزین چربی‌های اشباع نشده که در ماهی، روغن زیتون و مغزها وجود دارد، شود.
• از آنجا که دیابت خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد، داشتن یک رژیم غذایی کم‌چربی (از چربی‌های اشباع‌شده و ترانس و کلسترول) به کاهش سطح کلسترول و کاهش عوارض عروقی کمک می‌کند.
• از یک متخصص تغذیه بخواهید در تعیین میزان پروتئین رژیمتان به شما کمک کند. به طور کلی، بهتر است پروتئین را از گوشت‌های بدون چربی، تخم مرغ، ماهی، حبوبات، سویا و آجیل دریافت کنید و مصرف گوشت قرمز را کاهش دهید.
• مصرف رژیم غذایی سرشار از فیبر به کنترل قند خون کمک می‌کند.
• رژیم غذایی کم نمک و سرشار از میوه، سبزیجات و لبنیات کم‌چربی به کنترل فشار خون کمک می‌کند.
• شیرین کننده های مصنوعی تاثیری در سطح قند خون ندارند و می‌توانند در حد متوسط مصرف شوند. اگر به طور منظم نوشیدنی‌های شیرین مصرف می‌کنید، یک نوشیدنی حاوی شیرین‌کننده‌های مصنوعی(مانند نوشابه رژیمی) می تواند یک روش جایگزین کوتاه‌مدت باشد. هرچند بهترین روش این است که از مصرف هر دو نوع نوشیدنی‌ها خودداری کنید و سعی کنید آب بیشتری بنوشید.
• در گذشته به افراد دیابتی گفته می‌شد که از مصرف تمام غذاهای حاوی شکر خودداری کنند که دیگر توصیه نمی‌شود، اگرچه مهم است که مصرف قند خود را محدود کنید. اگر انسولین مصرف می‌کنید، باید دوز قبل از غذا را بر اساس میزان کل کربوهیدرات‌های موجود در آن وعده مانند آنچه گفته شد محاسبه کنید.
• محصولاتی که “بدون قند” یا “بدون چربی” هستند لزوماً از تعداد کالری یا کربوهیدرات کمتری برخوردار نیستند. تمام برچسب‌های تغذیه ای را با دقت بخوانید و با سایر محصولات مشابه مقایسه کنید تا مشخص شود کدام یک بهترین تعادل را در میزان کالری، کربوهیدرات، چربی و فیبر دارد.
• برخی از غذاهای فاقد شکر، مانند ژلاتین فاقد شکر و آدامس‌های بدون قند، تعداد قابل توجهی کالری یا کربوهیدرات ندارند و غذای آزاد محسوب می‌شوند. هر غذایی که کمتر از 20 کالری و 5 گرم کربوهیدرات داشته باشد به عنوان یک ماده غذایی آزاد در نظر گرفته می‌شود، به این معنی که بر وزن بدن تاثیری ندارد یا نیاز به تنظیم داروی شما ندارد.

کلام آخر

تشخیص نحوه مدیریت رژیم غذایی برای کنترل دیابت می تواند چالش‌ بر‌انگیز و گاه طاقت‌فرسا باشد. اما با گذشت زمان، تمرین و حمایت گرفتن، اکثر افراد به آن عادت و آن را جزئی از زندگی روزمره خود می کنند.
هیچ چیز به اندازه سلامتی شما ارزشمند نیست و هر قدمی را که می‌توانید هرچند سخت و دشواردر جهت حفظ آن برداریدو در این راه از پزشکان و مشاوران و متخصصان تغذیه کمک بگیرید تا اصولی‌تر و بهتر عمل کنید. پزشکان رسا هر زمان که بخواهید با یک تماس در کنار شما هستند.

منبع: www.uptodate.com