تراخم یا التهاب ملتحمه چیست؟ علائم و درمان آن

تراخم یا تراکوما یک بیماری عفونی مسری است كه هر دو چشم را درگیر می‌كند و بالقوه کور کننده است. سازمان بهداشت جهانی تراخم را به عنوان یکی از بیماری‌های گرمسیری فراموش شده و مهم‌ترین علت نابینایی عفونی در جهان طبقه‌بندی کرد. تراخم باعث ضعف بینایی 1.8 میلیون نفر در جهان شده است که از بین این افراد، 450 هزار نفر نابینا هستند. با غربالگری و درمان به موقع با آنتی‌بیوتیک و جراحی، کوری ناشی از تراخم قابل پیشگیری است. برای آشنایی بیشتر با بیماری تراخم و علائم و درمان آن با این مقاله از رسا همراه باشید.

 

تراخم چیست؟

تراخم یک عفونت باکتریایی مسری است که سطح هر دو چشم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. باکتری به نام Chlamydia trachomatis باعث ایجاد تراخم می‌شود. علائم اولیه تراخم در طی پنج تا 12 روز پس از قرار گرفتن در معرض باکتری ظاهر می‌شوند. این علائم می‌تواند شامل موارد زیر باشد: خارش خفیف و تحریک چشم و پلک‌ها و ترشح از چشم که با پیشرفت عفونت، باعث ایجاد درد در چشم و تاری دید می‌شود.

در مراحل اولیه، تراخم باعث التهاب ملتحمه (ایجاد چشم قرمز) نیز می‌شود. اگر عفونت درمان نشود، زخم و جوشگاه (اسکار) در داخل پلک ایجاد می‌شود که منجر به چرخش مژه‌ها به سمت داخل چشم می‌شود؛ به این بیماری تریشیازیس گفته می‌شود. مژه‌ها در برابر قرنیه‌ -قسمت شفاف و گنبدی شکل جلوی چشم- مانند برس قرار می‌گیرند و باعث خراشیده شدن آن می‌شوند. این تحریک مداوم، قرنیه را کدر می‌کند و می‌تواند منجر به ایجاد زخم‌های قرنیه و کاهش بینایی شود. مبتلا شدن به تراخم برای یک دوره به ندرت مشکلات جدی ایجاد می‌کند.

چشم‌پزشکان فکر می‌کنند که ابتلا به عفونت‌های مکرر منجر به زخم شدن و ایجاد عوارض کور کننده تراخم می‌شود. به طور کلی، سال‌ها طول می‌کشد تا تراخم باعث کاهش بینایی شود.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) ، در حال حاضر حدود 1.9 میلیون نفر در سراسر جهان نابینا هستند یا به دلیل تراخم دچار اختلال بینایی هستند و همچنان در 44 كشور به عنوان یك مشكل بهداشت عمومی شناخته می‌شود. این بیماری معمولاً در جوامع با بهداشت ضعیف و عدم دسترسی به آب تمیز اتفاق می‌افتد و مهمترین عامل عفونی نابینایی قابل پیشگیری در جهان است. تقریباً 21 میلیون نفر در جهان به تراخم فعال مبتلا هستند. اکثر مبتلایان، کودکان بین 3-6 سال هستند. این بیماری عمدتا در سرزمین‌های خشک نزدیک به خط استوا دیده می‌شود و بیشترین تعداد مبتلایان در کشورهای جنوب صحرای آفریقا وجود دارند.

آیا بیماری تراخم مسری است؟

بیماری تراخم از طریق گسترش باکتری‌های موجود در ترشحات چشم فرد مبتلا به افراد دیگر، به وسیله تماس فرد به فرد یا مگس‌هایی که به سمت چشم می‌آیند -به ویژه مگس موسکا سوربنس- انتقال می‌یابد. تراخم مسری است و از طریق تماس با چشم، پلک و ترشحات بینی یا گلو افراد آلوده منتشر می‌شود. همچنین این عفونت می‌تواند با دست زدن به موارد آلوده مانند دستمال منتقل شود.

 

انواع یا مراحل بیماری تراخم کدامند؟

سازمان بهداشت جهانی بر اساس علائم بالینی که با پیشرفت بیماری مشاهده می‌شود، یک سیستم درجه‌بندی را برای طبقه‌بندی پنج مرحله عفونت تراخم کور‌کننده تعریف کرده است:
1. التهاب تراکوماتوز- فولیکولار: اولین علامت درگیری با تراخم ایجاد فولیکول در چشم است. فولیکول‌ها برجستگی‌های کوچکی هستند که توسط تورم بافت لنفاوی در پشت پلک فوقانی ایجاد شده و گاهی تا قسمت بالای چشم گسترش می‌یابند. وجود پنج فولیکول یا بیشتر که بزرگتر از 0.5 میلی‌متر باشند در آن قسمت از ملتحمه که پشت پلک فوقانی قرار دارد، به عنوان مرحله التهاب تراکوماتوز-فولیکولار در نظر گرفته می‌شود.
2. التهاب تراکوماتوز شدید: مرحله بعدی بیماری تراخم، تورم (التهاب) ملتحمه است که نمای رگ‌های خونی عمیق‌تر ملتحمه که در حالت طبیعی وجود دارند را کدر می‌کند.
3. اسکار تراكوماتوز: در این مرحله از بیماری تراخم نوارهایی از بافت اسكار در داخل ملتحمه شکل می‌گیرند كه داخل پلك فوقانی را می‌پوشانند.
4. تریشیازیس تراكوماتوز: در این مرحله از بیماری نوارهای بافت اسكار ضخیم‌تر و سفت تر شده و باعث برگشت لبه پلک به سمت داخل چشم (آنتروپیون) می‌شوند. این برگشت پلک به سمت داخل باعث می‌شود مژه‌ها به چشم مالیده شوند (تریشیازیس). با گذشت زمان، این مالش منجر به خراش قرنیه – که پوشش مرکزی شفاف جلوی چشم است- می‌شود.
5. کدورت قرنیه: سایش قرنیه می‌تواند منجر به ایجاد زخم‌های عفونی و در نهایت ایجاد زخم‌های کدر شود که از ورود نور به چشم جلوگیری می‌کند و منجر به کوری می‌شود.

علائم ونشانه‌های بیماری تراكوما یا تراخم چیست؟

علائم بیماری تراخم شامل سوزش چشم به دنبال جراحت قرنیه، درد، حساسیت به نور و کاهش بینایی است. نشانه‌های بیماری شامل وجود فولیکول، قرمزی ، زخم و اسکار و کدورت قرنیه در معاینه است که در پنج مرحله ذکر شده در بالا شرح داده شده است.
از دست دادن بینایی ناشی از تراخم ممکن است به طور ناگهانی اتفاق بیفتد یا با گذشت زمان و به تدریج ایجاد شود. کاهش بینایی می‌تواند کامل باشد (شامل هر دو چشم) یا جزئی. در کاهش بینایی جزئی علائم ممکن است فقط در یک چشم و یا حتی فقط قسمت‌های خاصی از میدان بینایی وجود داشته باشد.

علت ایجاد بیماری تراخم چیست؟

باکتری مسئول تراخم Chlamydia trachomatis است.Chlamydia trachomatis انواع مختلفی دارد. انواع A ، B ، Ba و C باعث ایجاد تراکوم کور‌کننده می‌شوند. انواع دیگر این باکتری با عفونت کلامیدیا مقاربتی ارتباط دارند. در شرایط زندگی که سرویس بهداشتی نامناسب، منابع آب ناپاک وجود دارند و عدم شستشوی منظم صورت باعث می‌شود که باکتری‌ها چشم افرادی را که در مناطق اندمیک یا بومی تراکم زندگی می‌کنند، بارها و بارها آلوده شوند. این فرم فعال بیشتر در كودكان كوچك شایع است كه آن را به نزدیك‌ترین افراد مانند خواهر و برادر، همبازی‌ها و مراقبان منتقل می‌كنند. در میان بزرگسالان، در زنانی که از کودکان مراقبت می‌کنند بیماری تراخم فعال شیوع بیشتری دارد.

 

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به تراخم هستند؟

تراخم در ایالات متحده و اروپا نادر است. این بیماری معمولاً در کشورهای در حال توسعه یافت می‌شود. فقر، زندگی در مکان‌های شلوغ و پر جمعیت و بهداشت نامناسب به شیوع بیماری کمک می‌کند. بیشتر افراد آلوده، زنان و کودکان هستند. تراخم بسیار مسری است و از طریق تماس مستقیم با موارد زیر انتقال می‌یابد:

• کسانی که آلوده به باکتری هستند
• حشرات، به ویژه مگس‌ها
• یا اشیا آلوده، مانند حوله‌ها

 

چه موقع لازم است به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر شما یا فرزندتان دچار خارش یا تحریک چشم یا ترشح از چشم هستید، با پزشک خود تماس بگیرید؛ به خصوص اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید یا اخیراً به ناحیه‌ای که بیماری تراخم شایع است سفر کرده‌اید. تراخم یك بیماری مسری است. درمان آن در سریع‌ترین زمان ممکن به جلوگیری از عفونت جدی کمک می‌کند.

 

چگونه تراخم تشخیص داده می‌شود؟

اگرچه آزمایش‌هایی برای شناسایی باکتری‌ها وجود دارد، پزشکان در درجه اول با معاینه چشم و پلک‌های فرد بیمار، تراکوما یا تراخم را تشخیص می‌دهند. کارکنان مراکز بهداشتی در مورد روش‌های ابتدایی معاینه سلامت چشم آموزش دیده‌اند و می‌توانند با کمک یک ذره‎‌بین سبک و ساده، پنج مرحله تراخم کورکننده را تشخیص بدهند.
هم‌چنین چشم پزشک شما می‌تواند بیشتر موارد التهاب ملتحمه را از طریق معاینه چشم تشخیص دهد. اگر شما سابقه سفر به کشوری که تراخم در آن شایع است را داشته‌اید، ممکن است او یک نمونه از سطح چشم شما بگیرد. برای این کار، پزشک چشم شما را بی‌حس کرده و روی سطح آن یک سواب – چیزی شبیه گوش‌پاک‌کن- می‌کشد. تست‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهد که آیا تراخم منبع عفونت چشم است یا نه. در موارد شدیدتر و پیشرفته‌تر تراخم، معاینه چشم موارد زیر را نشان می‌دهد:
اسکار در داخل پلک فوقانی
رشد رگهای خونی جدید در قرنیه
برگشت مژه‌ها به سمت داخل چشم

بیماری تراخم چگونه درمان می‌شود؟

آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان موارد اولیه تراخم موثر هستند. درمان زود هنگام عفونت می‌تواند از ایجاد عوارض طولانی‌مدت جلوگیری کند. درمان آنتی‌بیوتیکی برای بیماری فعال، استفاده یک‌باره از قرص‌های آزیترومایسین است. با این حال، در صورت عدم بهبود بهداشت و دسترسی به آب تمیز، عفونت مجدد معمول است. موارد پیشرفته‌تر بیماری تراخم ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند. در روش جراحی مژه‌هایی که به سمت داخل به سمت چشم برگشته‌اند را جابجا می‌کنند. این روش می‌تواند به کاهش ایجاد زخم و اسکار ناشی از آن در قرنیه کمک کرده و از افت بیشتر بینایی جلوگیری کند. یک چشم پزشک همچنین می‌تواند جای زخم شدید ناشی از تراخم را با پیوند قرنیه درمان کند. اگر قرنیه چنان کدر شود که بینایی به طور قابل توجهی مختل شود، پیوند قرنیه می‌تواند گزینه اصلی درمان برای برگشت بینایی باشد. به منظور از بین بردن تراکوم به عنوان یک مشکل بهداشت عمومی، استراتژی”S.A.F.E” توصیه شده توسط WHO وجود دارد. این استراتژی شامل: جراحی برای درمان تریشیازیس، تجویز آنتی‌بیوتیک برای از بین بردن عفونت کلامیدیا تراکوماتیس، تمیزی صورت و بهبود محیط زیست برای کاهش خطر انتقال است.

عوارض بیماری تراخم چیست؟

یک بار ابتلا به تراخم ناشی از باکتری Chlamydia trachomatis با تشخیص به موقع و استفاده از آنتی‌بیوتیک مناسب به راحتی درمان می‌شود. با این حال عفونت‌های مکرر یا ثانویه می‌تواند منجر به عوارضی شود، از جمله:
• زخم و اسکار پلک داخلی
• تغییر شکل پلک، مانند پلک برگشته به داخل (آنتروپیون) یا مژه‌های برگشته به داخل (تریشیازیس)، که می‌توانند قرنیه را خراش دهند.
• اسکار قرنیه یا کدورت قرنیه
• کاهش بینایی جزئی یا کامل

آیا می‌توان از تراخم پیشگیری كرد؟

بهداشت مناسب، مانند شستن دست و شستشوی صورت، می تواند از شیوع تراخم جلوگیری کند. در آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی، تعداد افراد در معرض تراکوم از 1.5 میلیارد نفر در سال 2002 به کمی بیش از 142 میلیون نفر در سال 2019 کاهش یافته است. اتحادیه جهانی WHO برای حذف جهانی تراخم تا سال 2020 با هدف از بین بردن کامل بیماری از طریق اجرای استراتژی چند وجهی SAFE برای پیشگیری و درمان تراکوم هدف‌گذاری کرده است.
S = جراحی برای اصلاح پلک‌های چرخیده به داخل چشم و تریشیازیس
A = استفاده ازآنتی‌بیوتیک (آزیترومایسین) برای درمان عفونت فعال
F = تمیزی و شستشوی مرتب صورت برای کاهش انتقال انسان به انسان
E = بهبود شرایط و بهداشت محیطی (مانند دسترسی به آب پاک و اقدامات بهداشتی برای کاهش جمعیت مگس‌ها) برای کاهش انتقال به انسان.
نهادهای مختلف دولتی و سازمان‌های توسعه غیر دولتی بین المللی (INGDO) ، مانند برنامه کنترل تراکوم کارتر، با هم همکاری می‌کنند تا استراتژی SAFE را اجرا کنند.

بیماری تراخم چه مدت طول می‌کشد؟

برخی از افراد که به عفونت تراخم در چشم مبتلا هستند، فقط یک بار به آن مبتلا می‌شوند و لزوماً جای زخم ایجاد نمی‌شود. با این حال، عفونت مجدد شایع است و طی سال‌های متمادی، بیماری درمان نشده می‌تواند طی پنج مرحله به سمت کوری پیشرفت کند.

 

پیش‌آگهی تراخم چگونه است؟

اجرای استراتژی SAFE در جوامعی که بیماری تراخم در آن شایع است، پیش‌آگهی میلیون ها نفر در معرض خطر عفونت تراکوما را بهبود بخشیده است. اگر پزشک قبل از ایجاد زخم در پلک‌ها و قرنیه، تراخم را تشخیص داده و آن را به موقع درمان کند، پیش‌آگهی برای حفظ بینایی بسیار عالی است.

 

منبع:

www.medicinenet.com