زمانه تغییر کرده است و دیگر نمی شود مثل قرون وسطی فکر کرد! شاید برایتان جالب باشد بدانید که در قرون وسطی، مردم معتقد بودند کودکان با بزرگ‌سالان فرقی ندارند و فقط قدشان کوتاه‌تر است و جثه کوچک‌تری دارند. حتی به آن‌ها لباس‌هایی می‌پوشاندند که مشابه لباس‌های بزرگ‌سالان بود؛ اما امروز دیگر زمان چنان افکاری گذشته و خوشبختانه اکثر افراد از اهمیت و متفاوت بودن دوران کودکی و روانشناسی کودک آگاه هستند و می‌دانند هر رویدادی هرچند کوچک در دوران کودکی، تأثیری مستقیم در رفتار افراد در بزرگ‌سالی خواهد داشت.
در این مقاله شما بیشتر درباره روانشناسی کودک نقش رشد جسمانی، اجتماعی، عاطفی و شناختی، نقاط عطف، روانشناسی رفتار و روابط اجتماعی او آشنا خواهید شد. با ما در این مقاله همراه باشید:
فهرست مطالب
۱. رشد و توسعه در روانشناسی کودک
مطالعه رشد کودک به سه حوزه گسترده تقسیم می‌شود: رشد جسمانی، رشد شناختی و رشد اجتماعی_عاطفی. رشد بدنی کودک مربوط به تغییرات جسمی کودک و کمابیش مشخص و قابل پیش‌بینی است. رشد شناختی یا فکری در کودکان به فرآیندهای کسب دانش (شامل زبان، تفکر، استدلال و تخیل) اشاره دارد. رشد اجتماعی و عاطفی کودک به هم وابسته هستند و باهم در یک گروه قرار می‌گیرند. یادگیری ارتباط به دیگران بخشی از رشد اجتماعی کودک است درحالی‌که رشد احساسی شامل احساسات و بیان آن است. اعتماد، ترس، اعتمادبه‌نفس، غرور و نظایر آن بخش‌هایی از همین حوزه هستند.
باوجوداین تقسیم‌بندی، این سه حوزه جدا از هم نیستند. رشد کودک در هر یک از این زمینه‌ها روی بقیه نیز تأثیر می‌گذارد. در روانشناسی کودک، رشد و توسعه از برخی الگوها و اصول اساسی پیروی می‌کند که مطالعه و درک آن‌ها تأثیر زیادی بر چگونگی درک ما از نحوه مراقبت از کودک، رفتار با او و آموزش دادن به او دارد.
۲. نقاط عطف زندگی کودک
بررسی نقاط عطف زندگی کودک روشی مهم برای روانشناسان برای اندازه‌گیری میزان رشد او در زمینه‌های مختلف است. این نقاط بررسی می‌تواند به ما کمک کند بدانیم یک کودک عادی در هر سن خاص چه توانایی‌هایی دارد.
رشد طبیعی کودک را با این نقاط عطف می‌توان بررسی و مشکلات احتمالی یا تأخیر در رشد را شناسایی کرد. به‌عنوان‌مثال نقاط عطف بدنی نشان می‌دهند که آیا او ازلحاظ حرکتی در سن و سال خودش مهارت‌هایی دارد یا خیر. (مثلاً کودک عادی باید بتواند در ۱۲ ماهگی با تکیه کردن به چیزی خودش را روی پا نگه دارد). نقاط عطف شناختی یا روانی نشان می‌دهد که کودک توانایی تفکر، یادگیری و حل مشکلات را دارد یا خیر. در نقاط عطف اجتماعی و احساسی می‌توان میزان ابراز احساسات و پاسخ‌دهی او به تعاملات اجتماعی را بررسی کرد. در صورتی که در زمینه تحولات کودک خود سوالی دارید، می‌توانید سوالات خود را با دکتر زهرا طبسی، متخصص کودکان رسا در میان بگذارید.
۳. روانشناسی رفتار کودک
همه کودکان می‌توانند گاه‌به‌گاه شیطنت کنند، بی‌حوصله یا عصبی باشند. باوجودی‌که این موضوع تا حدودی به تربیت کودک بستگی دارد، اما معمولاً تعارض بین کودکان و والدین طبیعی به‌نظر می‌رسد. کودکان در هر مرحله از رشد بیشتر می‌خواهند استقلالشان را به بزرگ‌ترها ثابت کنند و هویت خودشان را حفظ کنند. این رفتارها بخشی طبیعی از روند رشد کودک است. برخی از کودکان رفتارهای بسیار چالش‌برانگیزی دارند که بیشتر از سنشان است. درواقع بسیاری از والدین به دلیل اختلالات رفتاری کودکان به دنبال روانشناسی کودک هستند.
در برخی شرایط استرس‌زا مانند تولد نوزاد جدید، طلاق یا مرگ در خانواده این مشکلات موقت هستند و برطرف می‌شوند. رفتارهای خصمانه، تهاجمی و مخربی که برای سن کودک مناسب نیست اما باید درمان شود. این اختلالات شامل اختلال افسردگی، اختلال رفتاری و اختلال بیش فعالی کمبود توجه است. در روانشناسی کودک ریشه‌های احتمالی این مشکلات مانند اختلالات مغزی، ژنتیکی، رژیم غذایی، مشکلات خانوادگی و استرس بررسی می‌شوند.
۴. احساسات و روانشناسی کودک
احساسات فرایندی پیچیده در روابط انسانی است. رشد احساسی کودک شامل درک علت و روند احساسات، تشخیص احساسات خود و دیگران و روش‌های مؤثر مدیریت آن‌ها است. احساسات اولیه در نوزادان شادی، خشم، غم و اندوه و ترس است. کودک که بزرگ‌تر می‌شود احساساتش پیچیده‌تر می‌شود و شامل خجالت، تعجب، تحسین، شرم، گناه، همدلی و غرور نیز خواهد بود. مدیریت تمامی این احساسات و نحوه پاسخ به آن‌ها باید در تربیت کودک آموزش داده شود.
بااین‌حال، یادگیری کنترل احساسات برای بعضی از کودکان دشوارتر از دیگران است. گاهی فرد این احساسات را به دلیل خلق‌وخوی ذاتی‌اش بروز می‌دهد. در هر مورد باید دلایل دشوار بودن بیان یا کنترل احساسات در کودک شناسایی شود. در این موارد باید استراتژی‌هایی برای ارتباط برقرار کردن بین احساسات و رفتارهای کودک، به او یاد داده شود.
شاید این مطلب در زمینه استرس کودکان در رفتن به دندان‌پزشکی نیز برای شما جالب باشد.
۵. روابط اجتماعی و روانشناسی کودک
رشد اجتماعی کودک به‌طور مستقیم با رشد عاطفی او ارتباط دارد. اجتماعی بودن کودک یعنی که او ارزش خودش را بشناسد، دانش اجتماعی و ارتباط با دیگران را یاد بگیرد و مهارت کسب کند. او باید یاد بگیرد چطور در خانواده، مدرسه و جامعه مفید باشد. دوران کودکی دورانی حیاتی برای اجتماعی شدن کودک است.
تجربیاتی کودکان در تعامل با والدین، تأثیر بسیار زیادی در تعاملات بعدی آن‌ها باهم‌سالان و معلمان و جامعه دارند. کودکان با این تجربیات، روابط دوستانه برقرار می‌کنند و یاد می‌گیرند چطور مهارت‌های اجتماعی را تقویت کنند.
در تربیت اجتماعی کودک باید تلاش کرد از تحریکات خصومت‌آمیز آن‌ها جلوگیری و روش‌های مناسب اجتماعی به آن‌ها آموزش داده شود. مشارکت در فعالیت‌های سازنده (مانند کمک، مراقبت و به اشتراک گذاشتن احساسات و روابط با دیگران) و ایجاد احساسات سالم در خود از مهم‌ترین آموزش‌هایی است که در تربیت کودک باید در نظر گرفته شود.
اکنون زمانه مسئولیت والدین است و ما امیدواریم که با خواندن این مقاله توانسته باشیم قدمی در بالا بردن آگاهی والدین و تربیت صحیح فرزندان این مرزوبوم برداشته باشیم. نظرات و پیشنهادات خود را درباره این مقاله و موضوعات مورد علاقه تان با ما درمیان بگذارید. متخصصان رسا در اولین فرصت به پرسش های شما پاسخ خواهند داد.
