بیماری آدیسون نوعی اختلال نادر غده فوق کلیوی است که در آن بدن به اندازه کافی دو هورمون مهم، کورتیزول و آلدوسترون را نمی‌تواند تولید کند. غدد فوق کلیوی در بالای کلیه‌ها قرار دارند. این غدد بسیاری از هورمون‌های مورد نیاز بدن را برای عملکردهای طبیعی تولید می‌کنند. کورتیزول واکنش بدن به موقعیت‌های استرس‌زا را تنظیم می‌کند و عملکرد آلدوسترون نیز در تنظیم سدیم و پتاسیم است. پوسته آدرنال هورمون‌های جنسی (آندروژن‌ها) را نیز تولید می‌کند. بیماران مبتلا به آدیسون برای زندگی به درمان جایگزین هورمون نیاز دارند. برای شناخت بیشتر این عارضه با رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
بیماری آدیسون چیست؟
بیماری آدیسون نوعی اختلال است که در آن غدد فوق کلیوی که در بالای کلیه‌ها قرار دارند، نمی‌توانند به اندازه کافی هورمون‌های کورتیزول و آلدوسترون تولید کنند (هورمون‌ها مواد شیمیایی هستند که عملکرد بافت‌ها یا اندام‌ها را کنترل می‌کنند).
کورتیزول به بدن کمک می‌کند تا در برابر استرس پاسخ دهد. همچنین به حفظ فشار خون، عملکرد قلب، سیستم ایمنی بدن و قند خون نیز کمک می‌کند. آلدوسترون بر تعادل سدیم و پتاسیم خون تأثیر می‌گذارد. این هورمون به نوبه خود، میزان مایعاتی را که کلیه‌ها به عنوان ادرار از بین می‌برند را کنترل می‌کند که بر حجم و فشار خون تأثیر می‌گذارد.
بیماری آدیسون، «نارسایی اولیه آدرنال» نیز نامیده می‌شود. یک اختلال مرتبط با آن، به نام نارسایی ثانویه آدرنال نام دارد که در شرایطی اتفاق می‌افتد که هیپوفیز، یک غده کوچک در پایه مغز، نمی‌تواند به اندازه کافی هورمون آدرنرژیک (ACTH) ترشح کند، تا غده‌های آدرنال را برای تولید کورتیزول فعال کند. بیماری آدیسون یک نفر از هر 100.000 نفر را به خود مبتلا می‌کند و در مردان و زنان به طور مساوی و در همه گروه‌های سنی نیز بروز می‌کند، اما بیشتر در محدوده سنی 30 تا 50 سال رخ می‌دهد.
علت بیماری آدیسون
دو دسته بندی کلی برای بیماری آدیسون وجود دارد. نارسایی اولیه آدرنال و نارسایی ثانویه آدرنال. برای درمان این بیماری، پزشک باید دریابد که کدام نوع مسئول وضعیت بیمار است.
نارسایی اولیه آدرنال
نارسایی اولیه آدرنال هنگامی رخ می‌دهد که غدد آدرنال به حدی آسیب می‌بینند که دیگر قادر به تولید هورمون نیستند. این نوع از بیماری مواقعی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی بدن به غدد آدرنال حمله می‌کند. به این بیماری خود ایمنی نیز گفته می‌شود.
در بیماری خود ایمنی، سیستم ایمنی بدن هر عضو یا ناحیه‌ای از بدن را به عنوان ویروس، باکتری یا مهاجم خارجی دیگر اشتباه می‌گیرد. سایر دلایل نارسایی اولیه آدرنال عبارتند از:
- تجویز طولانی مدت گلوکوکورتیکوئیدها (به عنوان مثال پردنیزون)
- عفونت در بدن
- سرطان و رشد غیر طبیعی (تومور)
- از داروهای رقیق کننده خون برای کنترل لخته شدن خون استفاده می‌شود.
نارسایی ثانویه آدرنال
نارسایی ثانویه آدرنال، هنگامی رخ می‌دهد که غده هیپوفیز (واقع در مغز) نمی‌تواند هورمون آدرنرژیک (ATTH) تولید کند. ATTH به غدد فوق کلیوی می‌گوید، چه موقع هورمون‌ها را آزاد کنند. در صورت عدم مصرف داروهای كورتیكواستروئیدی كه پزشک تجویز می‌كند، نارسایی آدرنال، ممکن است گسترش یابد. کورتیکواستروئیدها به کنترل شرایط سلامتی مزمن مانند، آسم کمک می‌کنند. همچنین بسیاری از دلایل دیگری برای نارسایی ثانویه آدرنال وجود دارند که به شرح زیر هستند:
- تومورها
- داروها
- ژنتیک
- آسیب تروماتیک مغز
علائم و نشانه‌های بیماری آدیسون
آسیب به غدد آدرنال با گذشت زمان به آرامی اتفاق می‌افتد و علائم به تدریج رخ می‌دهند. شایع‌ترین علائم این بیماری، شامل موارد زیر هستند:
- درد شکم
- دوره‌های غیر عادی قاعدگی
- میل به غذای شور
- کم آبی
- افسردگی
- اسهال
- تحریک پذیری
- سرگیجه یا سرگیجه هنگام ایستادن
- از دست دادن اشتها
- قند خون پایین
- فشار خون پایین
- ضعف عضلانی
- حالت تهوع
- تکه‌هایی از تیرگی پوست، به خصوص در اطراف زخم‌ها، چین‌های پوستی و حساسیت مفاصل به سرما
- کاهش وزن غیر قابل توضیح
- استفراغ
- خستگی (خستگی شدید)
در بعضی موارد، مانند آسیب، بیماری یا زمان استرس شدید، علائم می‌توانند به سرعت بروز کنند و باعث ایجاد یک رویداد جدی به نام بحران آدیسون یا نارسایی حاد آدرنال شوند. بحران آدیسون یک مورد اورژانسی است. اگر درمان نشود، می‌تواند منجر به شوک و در نتیجه مرگ شود. علائم بحران ادیسون شامل موارد زیر هستند:
- احساس بی‌قراری، گیجی یا ترس یا سایر تغییرات ذهنی
- کم آبی
- ضعف شدید
- مشکل در بیدار ماندن یا از بین رفتن کامل هوشیاری
- تب شدید
- سبکی یا احساس ضعف
- رنگ پریدگی
- استفراغ شدید و اسهال
- درد عمیق در قسمت تحتانی کمر، شکم یا پاها به صورت ناگهانی
عوامل خطر بیماری آدیسون
کسانی در معرض خطر ابتلا به بیماری آدیسون هستند شامل موارد زیر می‌شوند:
- سرطان دارند.
- ضد انعقاد خون (رقیق کننده خون) مصرف می‌کنند.
- عفونت‌های مزمنی مانند سل دارند.
- عمل جراحی برای برداشتن هر بخشی از غده فوق کلیوی را انجام داده‌اند.
- یک بیماری خود ایمنی مانند دیابت نوع 1 یا بیماری گریوز دارد.
پیشگیری از بیماری آدیسون
پیشگیری از بیماری آدیسون بیشتر در تسکین علائم و جلوگیری از بروز بحران آدیسونی است، که در محیط‌های بسیار استرس زا ایجاد می‌شود. جلوگیری از این اختلال ممکن است شامل درمان شرایط پایه و محدود کردن عوامل خطرزایی مانند، بیماری‌های خود ایمنی باشد.
عواملی که ممکن است از بیماری آدیسون جلوگیری کنند، شامل موارد زیر هستند:
- درمان عفونت‌های قارچی
- کنترل دیابت
- علائم سرطان را برای جلوگیری از شیوع سلول‌ها به غدد فوق کلیوی و جریان خون مشخص کنید.
- درمان عفونت باکتریایی مانند سل
- همچنین برای کسانی که با بیماری آدیسون زندگی می‌کنند، کاهش استرس و انجام فعالیت‌های آرامش بخش، ممکن است از علائم و عوارض شدید جلوگیری کند.
درمان بیماری آدیسون
اگر بیماری آدیسون دارید، باید برای جایگزین هورمون‌های از دست رفته، روزانه دارو مصرف کنید. این امر به فرد کمک می‌کند تا زندگی فعالی داشته باشد، اگرچه بسیاری از افراد می‌دانند که هنوز هم باید خستگی خود را مدیریت کنند. در بعضی موارد، دلایل اصلی بیماری آدیسون قابل درمان است. به عنوان مثال، سِل با یک دوره آنتی بیوتیک‌ها در مدت زمان حداقل شش ماه درمان می‌شود .با این حال، بیشتر موارد ناشی از مشکلی در سیستم ایمنی بدن است، که نمی‌تواند درمان شود.
دارو برای بیماری آدیسون
درمان معمولاً شامل درمان جایگزینی کورتیکواستروئید (استروئید) برای زندگی است. از داروهای کورتیکواستروئید، برای جایگزینی هورمون‌های کورتیزول و آلدوسترون استفاده می‌شود، که بدن دیگر قادر به تولید آن‌ها نیست و معمولاً دو یا سه بار در روز به صورت قرص مصرف می‌شوند. در بیشتر موارد، از دارویی به نام هیدروکورتیزون برای جایگزینی کورتیزول استفاده می‌شود. سایر داروهای احتمالی پردنیزولون یا دگزامتازون هستند، اگرچه این داروها کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آلدوسترون با دارویی به نام فلاودروکورتیزون جایگزین می‌شود. پزشک معالج ممکن است از فرد بخواهد نمک مضاعفی را به رژیم غذایی روزانه خود اضافه کند، اما اگر به اندازه کافی داروی فلاودروکورتیزون مصرف می‌کنید، ممکن انجام این کار ضروری نباشد. برخلاف اکثر مردم، اگر احساس می‌کنید که تمایل دارید که چیزی شور بخورید، باید آن را نوش جان کنید.
به طور کلی، داروهای مورد استفاده برای بیماری آدیسون عوارض جانبی ندارند، مگر اینکه دوز ان‌ها خیلی زیاد باشد. اگر برای مدت طولانی، دوز بالاتری از مقدار لازم را مصرف کنید، احتمال بروز مشکلاتی مانند، ضعف استخوان‌ها (پوکی استخوان)، نوسانات خلقی و مشکل در خواب (بی خوابی) وجود دارند. بسیاری از مبتلایان به بیماری آدیسون دریافتند که با مصرف داروها به همراه رژیم غذایی و ورزش روزمره، می‌توانند به زندگی عادی خود ادامه دهند. با این حال، دوره‌های خستگی نیز متداول است و یادگیری چگونگی مدیریت این دوره‌های کم انرژی، می‌تواند مدتی طول بکشد.
برخی از افراد دریافتند که نیاز به مصرف دوز منظم داروها، محدود کننده هستند و بر زندگی روزمره یا سلامت عاطفی آن‌ها تأثیر می‌گذارد. عدم مصرف یک دوز دارو یا مصرف دیرهنگام آن نیز می‌تواند منجر به فرسودگی یا بی خوابی شود.
افراد معمولاً باید هر شش تا 12 ماه یکبار به متخصص غدد مراجعه کنند، تا در صورت لزوم بتوانند پیشرفت را بررسی کرده و دوز دارویی را تنظیم کنند. پزشک عمومی می‌تواند نسخه‌های پشتیبانی و تکرار را در بین این بازدیدها ارائه دهد. عدم مصرف دارو، می‌تواند به یک وضعیت جدی به نام یک بحران آدرنال منجر شود، بنابراین افراد باید موارد زیر رعایت کنند:
- در صورت لزوم از داروهای کمکی استفاده کنید. به عنوان مثال، در ماشین یا محل کار خود، همیشه مقداری از داروهای کمکی را به همراه داشته باشید.
- داروهای خود را هر روز، در زمان مناسب مصرف کنید.
- در صورت مسافرت با هواپیما، داروهای خود را در چمدان قرار دهید.
- همچنین می‌توانید دوستان و همکاران نزدیک خود را از وضعیتتان مطلع کنید. در مورد علائم بحران آدرنال به آن‌ها بگویید.
روش‌های درمانی جایگزین
در صورت ابتلا به بیماری آدیسون، مهم است که سطح استرس خود را پایین نگه دارید. وقایع عمده زندگی، مانند فوت یک دوست عزیز یا جراحت، می‌تواند سطح استرس را بالا ببرد و در عملکرد داروها تأثیر بگذارد. در مورد راه‌های جایگزین برای رفع استرس مانند، یوگا و مراقبه با پزشک خود صحبت کنید.
درمان خانگی
کیت اورژانس که شامل داروها می‌باشد را پیش خود نگه دارید. از پزشک بخواهید نسخه‌ای از داروی کورتیکواستروئید تزریقی را برای موارد اضطراری بنویسد.
همچنین ممکن است بخواهید کارت هشدار پزشکی را در کیف پول خود و دستبندی را روی مچ خود نگه دارید تا دیگران از وضعیت شما مطلع شوند.
عوارض بیماری آدیسون
برخی ازعوارض بیماری آدیسون شامل موارد زیر هستند:
- شوکه شدن
- مرگ
- فشار خون پایین
- مقاومت عروقی کاهش یافته
تشخیص بیماری آدیسون
برای کمک به تشخیص بیماری آدیسون، پزشک معالج ابتدا در مورد علائم و نشانه‌هایی که دارید سؤال می‌کند و تاریخچه پزشکی را مرور می‌کند. او همچنین ممکن است بپرسد که آیا کسی در خانواده دارای یک اختلال خود ایمنی است یا خیر (وضعیت ناشی از مشکل سیستم ایمنی بدن).
پزشک معالج هرگونه شواهدی از تغییر رنگ پوست (مایل به قهوه ای) را در فرد بررسی می‌کند (افزایش فشار خون)، به ویژه در مناطق خاصی مانند:
- جایی از پوست کف دست که چین خورده است.
- در ناحیه آرنج
- روی هر زخم
- لب و لثه
همچنین در حالی که دراز کشیده‌اید و اندکی بعد از ایستادن، فشار خون پایین یا فشار خون بالا نیز مورد آزمایش قرار خواهد گرفت. این کار برای بررسی این است که بفهمند، آیا فشار خون خلفی یا ارتوستاتیک (فشار خون پایین هنگام تغییر موقعیت) دارید یا خیر!
آزمایش خون
اگر به بیماری آدیسون مشکوک هستید، آزمایش خون برای اندازه گیری میزان سدیم، پتاسیم و کورتیزول در بدن انجام خواهد شد. سدیم کم، پتاسیم زیاد یا سطح کورتیزول پایین، ممکن است نشان دهنده بیماری آدیسون باشد. برای آزمایش خون، ممکن است نیاز به یک متخصص هورمون (غدد درون ریز) داشته باشید تا موارد زیر را کنترل کند:
- سطح پایین هورمون آلدوسترون
- سطح بالایی از هورمون آدرنرژیک (ACTH)
- سطح گلوکز کم (قند مورد استفاده برای انرژی)
- آنتی بادی‌های آدرنال مثبت (آنتی بادی‌های طراحی شده برای حمله به غده آدرنال)
هر یک از موارد فوق می‌توانند نشانه بیماری آدیسون باشند.
تست تحریک سیناکتن
اگر کورتیزول در خون پایین باشد، یا علائم بیماری آدیسون را به شدت نشان دهید، برای تأیید تشخیص، نیاز به آزمایش تحریک سیناکتن دارید.
پزشک معالج ممکن است فرد را برای انجام آزمایش به یک واحد غدد درون ریز (واحد تخصصی در مطالعه هورمون‌ها) ارجاع دهد. میزان فوریت مراجعه فرد، بستگی به شدت علائم دارد.
سیناکتن، یک کپی از هورمون آدرنرژیکورتروفیک (ACTH) ساخته شده توسط انسان است. ACTH به طور طبیعی توسط غده هیپوفیز (غده‌ای به اندازه نخود در زیر مغز) تولید می‌شود، تا غدد فوق کلیوی را تشویق به ترشح هورمون‌های کورتیزول و آلدوسترون کنند. هنگامی که سیناکتن تجویز می‌شود، غده‌های آدرنال باید به همان روشی که به ACTH پاسخ می‌دهند، پاسخگو باشند و کورتیزول و سایر هورمون‌های استروئیدی را در خون آزاد کنند.
قبل از تزریق سیناکتن به بازو، یک نمونه خون برای کورتیزول گرفته و آزمایش می‌شود. بعد از 30 تا 60 دقیقه، نمونه خون دیگری برای اندازه گیری کورتیزول گرفته می‌شود. اگر سطح ACTH بالا باشد، اما سطح کورتیزول و آلدوسترون پایین باشد، معمولاً بیماری آدیسون مورد تایید است.
تست عملکرد تیروئید
همچنین یک تست تحریک سیناکتن، ممکن است غده تیروئید را نیز مورد آزمایش قرار دهد تا ببیند آیا به درستی کار می‌کند یا خیر.
غده تیروئید در گردن یافت می‌شود. این غده هورمونی را تولید می‌کند که رشد بدن و سوخت و ساز بدن را کنترل می‌کند. افراد مبتلا به بیماری آدیسون غالباً غده تیروئید غیر فعال (کم کاری تیروئید) دارند و غده تیروئید قادر به تولید هورمون کافی نخواهد بود. با آزمایش میزان هورمون‌های خاص در خون، متخصص غدد (متخصص هورمون) می‌تواند تشخیص دهد که آیا دچار کم کاری تیروئید هستید یا خیر.
اسکن
در بعضی موارد، متخصص ممکن است اسکن غدد فوق کلیوی را تجویز کند. این روش می‌تواند یک اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) یا یک تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) باشد.
چشم انداز بیماران متبلا به آدیسون
افرادی که به بیماری آدیسون مبتلا هستند، باید تا آخر عمر دارو مصرف کنند و بتوانند زندگی سالم و عادی داشته باشند. اگر به بیماری آدیسون مبتلا هستید، باید همیشه کارت پزشکی خود را به همراه داشته باشید و یک دستبندی را دستتان کنید تا به پزشکان اطلاع دهید که به این بیماری مبتلا هستید. همیشه در صورت بیمار شدن و نیاز به موادر پزشکی بیشتر، داروی کمکی را به همراه داشته باشید. از پزشک خود در مورد نگه داشتن یک کورتیزول تزریقی در مواقع اضطراری سؤال کنید.
