سندرم نئوپلازی غدد درون‌ریز چندگانه “Multiple endocrine neoplasia” اختلالات ارثی نادر است که در آن چندین غده درون‌ریز به تومورهای غیرسرطانی (خوش‌خیم) یا سرطانی (بدخیم) تبدیل می‌شوند یا بدون تشکیل تومور بیش از حد رشد می‌کنند.
سندرم‌های متعدد نئوپلازی غدد درون‌ریز در اثر جهش‌های ژنی ایجاد می‌شوند، بنابراین به طور معمول این اختلالات در برخی خانواده‌ها و به صورت ارثی ایجاد می‌گردند.
علائم بسته به این که کدام غده تحت تأثیر قرار می‌گیرد، متفاوت است.
به طور معمول آزمایشات غربالگری ژنتیکی به منظور تشخیص بیماری در اعضای خانواده افرادی که دارای سندرم نئوپلازی غدد درون‌ریز متعدد هستند، انجام می‌شود.
هیچ درمان مشخصی برای این اختلال در دسترس نیست، اما پزشکان تغییرات در هر غده را همانند کنترل تولید بیش از حد هورمون ایجاد شده با جراحی یا با داروهای مشخصی درمان می‌کنند.
سندرم‌های متعدد نئوپلازی غدد درون‌ریز می‌توانند در نوزادان یا در افراد بالای 70 سال ظاهر شوند. به طور معمول این سندرم‌ها ارثی هستند.
تومورها و غدد بزرگ غیرطبیعی غالباً هورمون‌های اضافی تولید می‌کنند. اگرچه تومورها یا رشد غیرطبیعی آن‌ها ممکن است همزمان در بیش از یک غده رخ دهد اما تغییرات اغلب با گذشت زمان اتفاق می‌افتد.
سندرم‌های متعدد نئوپلازی غدد درون‌ریز در اثر جهش‌های ژنتیکی ارثی ایجاد می‌شوند. یک ژن منفرد مسئول بیماری نوع 1 شناسایی شده است. ناهنجاری در ژن متفاوت در افراد مبتلا به بیماری‌های نوع 2A و 2B شناسایی شده است.
فهرست مطالب
انواع سندرم‌های نئوپلازی غدد درون‌ریز کدامند؟
سندرم‌های متعدد نئوپلازی غدد درون‌ریز در سه الگو وجود دارد که گروه 1 آن‌ها 2A و 2B نامیده می‌شوند، اگرچه این گروه گاها با هم همپوشانی دارند.
افراد مبتلا به MEN1 سندروم نئوپلازی
افراد مبتلا به نئوپلازی غدد درون‌ریز نوع 1 به تومور یا رشد و فعالیت بیش از حد دو یا چند غده زیر مبتلا می‌شوند:
- غدد پاراتیروئید “parathyroid” (غدد کوچکی که در کنار غده تیروئید در پایه گردن قرار دارند)
- پانکراس “pancreas”
- غده هیپوفیز
- غده تیروئید (کمتر مبتلا می‌شوند)
- غدد فوق کلیوی (کمتر مبتلا می‌شوند)
تومورهای پاراتیروئید
با توجه به این موضوع که MEN1 تقریباً همیشه بر غدد پاراتیروئید تأثیر می‌گذارد، این نوع از بیماری شایع‌ترین علائم مربوط به هورمون اضافی پاراتیروئید است. این علائم اغلب خفیف هستند و ممکن است سال‌ها مورد توجه قرار نگیرند.
علائم مرتبط با MEN1 شامل موارد زیر است:
- سنگ کلیه
- ضعف عضلانی
- خستگی
- تشنگی و دفع ادرار
- پیوند خارجی NIH افسردگی
- درد در استخوان‌ها و مفاصل و به طور کلی بروز درد بدنی
- مشکلات گوارشی و یبوست
تومورهای دیگر عبارتند از:
تومورهای واقع شده در غدد درون‌ریز دیگر می‌توانند علائم دیگر زیر را نیز ایجاد کنند:
- زخم معده
- رفلکس اسید
- درد شکم
- اسهال مکرر
- گلوکز خون پایین
- دست و پاهای بزرگ‌شده و متورم
تقریباً همه افراد مبتلا به نئوپلازی غدد درون‌ریز نوع 1، تومورهای غدد پاراتیروئید دارند. بیشتر تومورها غیرسرطانی هستند اما این اختلال باعث می‌شود که غدد، هورمون پاراتیروئید بیشتری تولید کنند (هایپرپاراراتیروئیدیسم اولیه). به طور معمول هورمون پاراتیروئید اضافی سطح کلسیم را در خون بالا می‌برد و گاهی باعث سنگ کلیه می‌شود.
بسیاری از افراد (30 تا حدود 80٪) مبتلا به بیماری نوع 1 به تومور سلول‌های تولید کننده هورمون (سلول‌های جزایر “islet”) لوزالمعده (تومورهای عصبی و غدد درون‌ریز لوزالمعده) نیز مبتلا می‌شوند.
بیش از نیمی از تومورهای سلول جزایر، گاسترین بیش از حد تولید می‌کنند که معده را برای تولید بیش از حد اسید تحریک می‌کند. به طور کلی افراد مبتلا به تومورهایی که گاسترین “gastrin” تولید می‌کنند، دچار زخم معده می‌شوند و اغلب خون‌ریزی می‌کنند، سوراخ ایجاد می‌شود (perforate) و محتوای معده به شکم نشت کرده یا معده را مسدود می‌کند. به طور معمول سطح بالای اسید در فعالیت آنزیم‌های پانکراس تداخل ایجاد می‌کند و در نتیجه باعث اسهال و مدفوع چرب و بدبو می‌شود (استئاتوره ” steatorrhea”). برخی از این تومورها مقادیر زیادی انسولین و در نتیجه مقادیر بسیار کمی قند در خون (هیپوگلیسمی “hypoglycemia”) ایجاد می‌کنند، خصوصاً اگر فرد چندین ساعت غذا نخورد. تومورهای سلول جزایر باقیمانده ممکن است هورمون‌های دیگری مانند پلی پپتید وازواکتیو روده “vasoactive intestinal polypeptide” تولید کنند که می‌تواند باعث اسهال شدید و منجر به کم آبی شود. برخی از تومورهای سلول جزایر، به هیچ عنوان هورمونی تولید نمی‌کنند.
برخی از تومورهای سلول islet سرطانی هستند، به همین علت آن‌ها می‌توانند به مناطق دیگر بدن گسترش (متاستاز “metastasize”) یابند. تومورهای سلول islet سرطانی در افرادی که بیماری نوع 1 دارند نسبت به تومورهای سلول islet سرطانی در افرادی که به بیماری نوع 1 مبتلا نیستند، رشد کندتری دارند.
برخی از افراد مبتلا به بیماری نوع 1 به تومورهای غده هیپوفیز مبتلا می‌شوند. برخی از این تومورها با تولید هورمون پرولاکتین “prolactin” باعث ناهنجاری قاعدگی و گاها ترشحات پستان (گالاکتوره “galactorrhea”) در زنانی می شوند که شیرده نیستند همچنین این وضعیت میل جنسی و اختلال نعوظ در مردان را کاهش می‌دهد. تومورهای دیگر هورمون رشد تولید می‌کنند و منجر به آکرومگالی “acromegaly” می‌شوند. درصد کمی از تومورهای هیپوفیز کورتیکوتروپین “corticotropin” تولید می‌کنند که غده فوق کلیه را بیش از حد تحریک می‌کند و منجر به تولید مقادیر بالایی از هورمون‌های کورتیکواستروئید “corticosteroid” و ایجاد سندرم کوشینگ “Cushing” می‌شود. چند نوع از تومور هیپوفیز به هیچ عنوان هورمونی تولید نمی‌کنند. برخی از تومورهای هیپوفیز با وارد کردن فشار بر قسمت‌های مجاور مغز، باعث سردرد، اختلال در بینایی و کاهش عملکرد غده هیپوفیز می‌شوند.
در برخی از افراد مبتلا به بیماری نوع 1، تومورها با رشد و فعالیت بیش از حد غده تیروئید و غده فوق کلیه ایجاد می‌شوند. درصد کمی از افراد دچار نوع دیگری از تومور می‌شوند که به تومورهای کارسینوئید “carcinoid” معروف است. برخی از افراد نیز دقیقاً در زیر پوست خود دچار رشد غیرسرطانی می‌شوند.
افراد مبتلا به زیرگروه 2A بیماری
افراد مبتلا به نئوپلازی غدد درون‌ریز نوع 2A در دو یا سه غده زیر دچار تومور یا رشد و فعالیت بیش از حد می‌شوند:
- غده تیروئید
- غدد فوق کلیوی
- غدد پاراتیروئید
گاهی اوقات یک بیماری خارش پوستی به نام آمیلوئیدوز لیکن “lichen amyloidosis” پوستی در افراد مبتلا به بیماری نوع 2A ایجاد می‌گردد. بیماری هیرشپرونگ “Hirschsprung” در 2 تا 5٪ افراد مبتلا به بیماری نوع 2A وجود دارد.
تقریباً همه مبتلایان به نوع 2A به سرطان تیروئید مدولار مبتلا می‌شوند. حدود 40 تا 50٪ به تومورهای خاصی در غدد فوق کلیوی (فئوکروموسیتوم “pheochromocytomas”) مبتلا می‌شوند که معمولاً به دلیل اپی نفرین “epinephrine” و سایر مواد تولیدی، فشار خون را افزایش می‌دهند. فشار خون بالا ممکن است به صورت مقطعی یا مداوم باشد و اغلب بسیار شدید است.
برخی از افراد مبتلا به بیماری نوع 2A، غدد پاراتیروئید پرکار دارند. سطح بالای هورمون پاراتیروئید باعث افزایش سطح کلسیم در خون می‌شود. به طور معمول افزایش کلسیم علائمی ایجاد نمی‌کند اما منجر به سنگ کلیه در حدود 25٪ از افراد می‌شود.
افراد مبتلا به زیرگروه 2B بیماری
نئوپلازی غدد درون‌ریز زیرگروه 2Bمی‌تواند شامل موارد زیر شود:
- سرطان تیروئید مدولاری
- فئوکروموسیتوم‌ها “Pheochromocytomas”
- رشد در اطراف اعصاب (نوروم “neuromas”)
بسیاری از افراد مبتلا به بیماری نوع 2B هیچ سابقه خانوادگی در ابتلا به این بیماری ندارند. در این افراد یه طور معمول بیماری نتیجه نقص ژن جدید (جهش ژنتیکی) است.
سرطان تیروئید مدولار که در بیماری نوع 2B رخ می‌دهد، به توسعه اختلال در سنین پایین تمایل دارد و به طور معمول در نوزادان 3 ماهه مشاهده شده است. تومورهای تیروئید مدولار در بیماری نوع 2B سریع‌تر رشد می‌کنند و سریع‌تر از آن‌هایی که در بیماری نوع 2A هستند، گسترش می‌یابند.
اکثر افراد مبتلا به بیماری نوع 2B در غشای مخاطی خود دچار نوروم می‌شوند. نوروم‌ها به صورت برجستگی‌های براق در اطراف لب، زبان و پوشش دهان ظاهر می‌شوند. نوروم ممکن است در پلک‌ها و سطوح براق چشم از جمله ملتحمه و قرنیه نیز ایجاد شود. این احتمال وجود دارد که پلک‌ها و لب‌ها ضخیم شوند همچنین لب‌ها ممکن است به داخل برگردند.
ناهنجاری‌های دستگاه گوارش باعث یبوست و اسهال می‌شود. گاهی اوقات روده بزرگ حلقه‌های بزرگ و متسع (مگاکولون “megacolon”) ایجاد می‌کند. احتمالاً این ناهنجاری‌ها در اثر رشد نوروم‌ها در اعصاب روده ایجاد شده است.
افراد مبتلا به بیماری نوع 2B اغلب دچار ناهنجاری‌های ستون فقرات به ویژه انحنای ستون فقرات می‌شوند. همچنین این احتمال وجود دارد که ناهنجاری‌های استخوان جمجمه، پا و ران داشته باشند. اندام‌های کشیده شده و مفاصل شل در بسیاری از افراد مبتلا وجود دارد. برخی از این ناهنجاری‌ها مشابه مواردی است که در سندرم مارفان “Marfan” اتفاق می‌افتد.
تشخیص سندروم نئوپلازی چگونه است؟
- آزمایشات ژنتیکی
- آزمایشات بالینی
- بررسی سطح هورمون موجود در خون و ادرار
- گاها استفاده از آزمایشات تصویربرداری
آزمایشاتی به منظور شناسایی ناهنجاری ژنتیکی موجود در هر یک از سندرم‌های نئوپلازی غدد درون‌ریز در دسترس است. به طور معمول پزشکان این آزمایشات ژنتیکی را در افرادی که یکی از تومورهای معمولی نئوپلازی غدد درون‌ریز متعدد را دارند یا افرادی که قبلاً یکی از سندرم‌ها در اعضای خانواده آن‌ها تشخیص داده شده، انجام می‌دهند. غربالگری اعضای خانواده حتی گاهی قبل از تولد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا حدود نیمی از کودکان مبتلا به سندرم نئوپلازی غدد درون‌ریز، بیماری را به ارث می‌برند.
مشاوره ژنتیک چگونه می‌تواند کمک کند؟
مشاوره ژنتیک لینک خارجی NIH منبع اطلاعات و پشتیبانی از خانواده‌های تحت تأثیر یک اختلال ژنتیکی یا در معرض خطر است. به عنوان مثال مشاوران ژنتیک می‌توانند به شما و خانواده‌تان کمک کنند.
بیشتر بخوانید و بدانید که آزمایش ژنتیکی چگونه انجام می‌شود:
- تصمیمات پزشکی، اجتماعی، مالی و اخلاقی مربوط به آزمایش را بسنجید
- در مورد گزینه‌های موجود در مورد چگونگی مدیریت بیماری بحث کنید
- تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد داشتن فرزند و تصمیم‌گیری در مورد گزینه‌های آزمایش کودک، جنین یا نطفه به منظور جهش خانوادگی شناخته شده در MEN1
- دریابید که کدام یک از اعضای خانواده در معرض خطر هستند و بهتر است هر چه سریع‌تر از آزمایش ژنتیکی جهش شناخته شده MEN1 خانوادگی بهره‌مند شوند
- همچنین مشاوران ژنتیک می‌توانند شما را به طیف وسیعی از خدمات پشتیبانی از جمله منابع آموزش، گروههای حمایت و پشتیبانی، سایر متخصصان بهداشت و خدمات محلی یا دولتی ارجاع دهند.
آزمایشات بالینی برای MEN1
NIDDK آزمایش‌های بالینی را در بسیاری از بیماری‌ها و شرایط از جمله بیماری‌های غدد درون‌ریز انجام می‌دهد و از آن‌ها پشتیبانی می‌کند. این آزمایشات به دنبال یافتن راه‌های جدید برای پیشگیری، تشخیص یا درمان بیماری و بهبود کیفیت زندگی است.
آزمایش خون و ادرار
آزمایش خون و ادرار به منظور تشخیص و بررسی سطح هورمون بالا انجام می‌شود.
آزمایش تصویربرداری
آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی، توموگرافی “tomography” کامپیوتری (CT)، تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) و توموگرافی انتشار پوزیترون “positron” (PET) نیز به منطور کمک به پزشکان در تعیین محل تومورها مورد نیاز است.
درمان سندروم نئوپلازی
- برداشتن تومور
- گاها برداشتن غده تیروئید
- داروها
هیچ درمان مشخصی برای هیچ یک از سندرم‌های متعدد غدد درون‌ریز شناخته نشده است. پزشکان تغییرات در هر غده را به صورت جداگانه درمان می‌کنند.
تومور در صورت امکان با جراحی برداشته می‌شود. برخی از تومورهای سلول جزایر پانکراس کوچک بلافاصله برداشته نمی‌شوند اما تحت بررسی قرار می‌گیرند که آیا در صورت بزرگ شدن، ایجاد مشکل می‌کنند یا به طور کلی درمان می‌شوند. پزشکان قبل از برداشتن تومور یا در صورت عدم امکان حذف این تومورها، داروهایی را به منظور اصلاح عدم تعادل هورمون ناشی از فعالیت بیش از حد غده ارائه می‌دهند. غده بیش از حد بزرگ‌شده و بیش از حد فعال و بدون تومور به وسیله داروهایی برای مقابله با اثرات بیش فعالی غده درمان می‌شود.
با توجه به این موضوع که سرطان مدولاری تیروئید در صورت عدم درمان در نهایت کشنده است، اگر آزمایش ژنتیکی شواهد متعددی از نئوپلازی غدد درون‌ریز نوع 2A یا نوع 2B را نشان داده باشد، به احتمال زیاد پزشکان روش پیشگیری‌کننده برداشتن غده تیروئید با جراحی را توصیه می‌کنند. این جراحی پیشگیری حتی اگر تشخیص سرطان مدولاری تیروئید قبل از جراحی انجام نشده باشد، انجام می‌گردد. برخلاف سایر انواع سرطان تیروئید، این نوع تهاجمی سرطان تیروئید با ید رادیواکتیو “radioactive iodine” قابل درمان نیست. پس از برداشتن تیروئید، افراد باید تا پایان عمر هورمون تیروئید مصرف کنند. اگر سرطان تیروئید شیوع یافته باشد، سایر روش‌های درمانی (مانند شیمی درمانی یا داروهای تجویزی دیگر) گاها می‌توانند باعث افزایش طول عمر فرد بیمار شوند. پس از کنترل فشار خون فرد با داروهای مناسب مانند فئوکروموسیتوماها، نهایتا باید با جراحی شود.
با توجه به این نکته که ممکن است تومورها همه به طور هم زمان ایجاد نشوند، افراد مبتلا به نئوپلازی غدد درون‌ریز متعدد ممکن است در مورد زمان یا احتمال ایجاد تومور دیگر مضطرب و نگران باشند. این احتمال وجود دارد که به منظور کمک به افراد در کنار آمدن با این اضطراب مشاوره لازم باشد.
