اختلال دیابت بی‌مزه نفروژنیک بیماری‌ای است که با اسم NDI یا “nephrogenic diabetes insipidus” نیز شناخته می‌شود. در مقاله زیر در مورد این بیماری توضیحاتی ارائه شده است.
در حقیقت نوعی دیابت با منشا کلیوی است که انواع مختلفی دارد:
- دیابت بی‌مزه نفروژنیک اکتسابی
- دیابت بی‌مزه نفروژنیک ارثی
- دیابت بی‌مزه نفروژنیک مادرزادی
بیماری دیابت بی‌مزه با منشاء کلیوی، یک اختلال نادر کلیه است که ممکن است ارثی باشد یا در طول حیات فرد به آن مبتلا شود. این بیماری به انواع دیگر دیابت که منشاء قندی دارند و در آن بدن فرد مبتلا انسولین کافی تولید نمی‌کند و یا به درستی از آن استفاده نمی‌کند، ارتباطی ندارد. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که کلیه در مقابل جذب آرژنین وازوپرسین “arginine vasopressin (AVP)” مقاومت می‌کند. وازوپرسین هورمونی است که در هیپوفیز خلفی ساخته می‌شود و وظیفه تغلیظ ادرار را به عهده دارد. این هورمون به وسیله کلیه برای برقرار کردن تعادل در میزان آب بدن استفاده می‌شود. دیابت بی‌مزه نفروژنیک باعث اختلالاتی مانند تشنگی مزمن بیش از حد “polydipsia”، تولید بیش از اندازه ادرار “polyuria” و کم آبی مفرط در بدن می‌شود.
در صورتی که این بیماری درمان نشود، تکرار کم آبی ناشی از آن می‌تواند تشدید شود و عوارض بیشتری را در بدن
ایجاد کند. بیشتر موارد دیابت بی‌مزه نفروژنیک ارثی از طریق کروموزوم X انتقال پیدا می‌کنند. در موارد نادری نیز این انتقال موروثی اتوزومال است و وابسته به جنسیت فرزند نیست. در تحقیقات انجام شده دو ژن در ارتباط با این بیماری قرار دارند. این بیماری هم چنین می‌تواند در طول حیات فرد عارض شود. دلایل آن می‌تواند استفاده از برخی داروها (مانند درمان با لیتیوم)، بیماری‌های کلیه، انسداد لوله‌های ادراری که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کنند و عدم توازن طولانی مدت در متابولیسم بدن مانند کمبود پتاسیم در خون یا ازدیاد کلسیم در خون باشد. دیابت بی‌مزه نفروژنیک می‌تواند یکی از عوارض موقتی بارداری نیز باشد.
این بیماری با دیابت بی‌مزه عمومی تفاوت دارد. در دیابت بی‌مزه در حقیقت اختلال در ترشح کافی وازپرسین باعث می‌شود که کلیه عمل جذب را به درستی انجام ندهد. در حالی که در دیابت بی‌مزه نفروژنیک مقاومت کلیه در برابر دریافت وازپرسین علت اصلی بیماری است.
فهرست مطالب
علائم و نشانه‌های دیابت بی‌مزه نفروژنیک شامل چه مواردی است؟
نشانه‌های این بیماری در افراد مختلف متفاوت است. برخی از افراد به شکل حادتری نسبت به دیگران تحت تاثیر عوارض این بیماری قرار می‌گیرند. به طور کلی نوع ارثی این بیماری حادتر است. در موارد ارثی یا مادرزادی معمولا نشانه‌های بیماری خیلی زود در نوزاد دیده می‌شود و معمولا در سال اول بیماری تشخیص داده می‌شود. در نوع اتوزومال بیماری نشانه‌های آن معمولا دیرتر در فرد بروز می‌کنند و در مواردی تا زمان بزرگسالی نیز علائم خودش را نشان نمی‌دهد.
در نوع غیرموروثی بیماری که عموما در بزرگسالان رخ می‌دهد نشانه‌ها به صورت آهسته و در طول زمان بروز می‌کنند.
دو نشانه اصلی بیماری دیابت بی‌مزه نفروژنیک تشنگی مزمن بیش از اندازه polydipsia و پر ادراری polyuria است. گاهی پر ادراری در شب نیز عارض می‌شود. بعضی از کودکان هم چنین حالت تهوع، اوغ زدن، تب بدون دلیل، بی‌حالی و کج خلقی را نیز بروز می‌دهند. یبوست، اسهال و یا بی‌اشتهایی نیز از نشانه‌های دیگری است در کودکان مبتلا دیده می‌شود. بنابراین در نتیجه این عوارض ممکن است در رشد کودک و یا افزایش وزن طبیعی او اختلالاتی ایجاد شود. در مواردی این علائم و نشانه‌ها بسیار خفیف است.
کودکان و بزرگسالان مبتلا به دیابت بی‌مزه نفروژنیک معمولا بعد از مصرف کم آب، ماندن در هوای گرم و یا ابتلا به بیماری‌های دیگر به شدت دچار کم آبی می‌شوند. کودکان هم چنین به دلیل بروز مداوم کم آبی دچار ضعف در بدن، خشک شدن مخاط، خشکی پوست و کاهش وزن نیز می‌شوند. اگر این بیماری درمان نشود، کم آبی تشدید شده و عوارض جدی‌تری را در بدن ایجاد می‌کند. تکرار کم آبی باعث مشکلات بزرگ‌تری از جمله تشنج، آسیب مغزی، تاخیر در رشد و معلولیت جسمی یا مغزی می‌شود. با این حال در صورت تشخیص و درمان به موقع در روند طبیعی رشد جسمی و مغزی کودک اختلالی ایجاد نمی‌شود.
به علت دفع بیش از اندازه ادرار در افراد مبتلا به دیابت بی‌مزه نفروژنیک، عوارض دیگری نیز در بدن حادث می‌شود. عوارضی مانند شب‌ادراری nocturnal enuresis، انباشت غیرطبیعی ادرار در کلیه hydronephrosis، تورم مجاری ادرار به دلیل انسداد آنها hydroureter و بزرگ شدن غیرطبیعی مثانه megacystis. در مواردی نیز بزرگی یا گشادی دستگاه ادراری اتفاق می‌افتد.
بزرگسالان ممکن است دچار کاهش ناگهانی فشار خون هنگام ایستادن orthostatic hypotension شوند که خود عوارضی چون گیجی یا از دست دادن لحظه‌ای هوشیاری یا سنکوپ syncope را به همراه دارد.
بسیاری از کودکانی که درگیر این بیماری می‌شوند در بزرگسالی قد کوتاه‌تری از حد نرمال دارند. دلیل آن توقف رشد طبیعی در آنها به علت کم آبی ناشی از بیماری دیابت بی‌مزه نفروژنیک است.
علل و عوامل بیماری دیابت بی‌مزه نفروژنیک چیست؟
عوامل بسیار زیادی می‌توانند به ابتلا به این بیماری در بزرگسالی منجر شوند. یکی از مهم‌ترین و پرتکرارترین این عوامل استفاده از داروهای حاوی لیتیوم است. عوامل دیگری نیز هستند که کمتر اتفاق می‌افتند از جمله سوءتغذیه پروتئینی، انواع بیماری‌های کلیوی، انسداد دستگاه ادراری و اختلالات طولانی مدت متابولیسم بدن که مهم‌ترین آنها کمبود بیش از اندازه پتاسیم در خون “hypokalemia” و یا وجود کلسیم بیش از حد نرمال در بدن یا هایپرکلسمی “hypercalcemia” است.
داروهای دیگری نیز از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها، آنتی‌ویروس‌ها، داروهای ضد قارچ یا آنتی‌نئوپلاستیک‌ها می‌توانند در مواردی علت ابتلا به این بیماری باشند. در دوران بارداری برخی از خانم‌ها به صورت موقتی بیماری دیابت بی‌مزه نفروژنیک را تجربه می‌کنند.
این بیماری به صورت موروثی از طریق کوروموزوم X به فرزندان منتقل می‌شود. در موارد نادری نیز این بیماری به صورت اتوزومال انتقال می‌یابد. در برخی موارد هم به دلیل جهش ژنتیکی فرد به این بیماری مبتلا می‌شود.
بیماری‌های وابسته به کروموزوم X، اختلالاتی هستند که به وسیله ژن‌های غیرفعال روی کروموزوم X به وجود می‌آیند و عموما در مردان بروز می‌کنند. زنانی که ژن غیرفعالی را روی کروموزوم‌های X خود دارند حامل آن اختلال هستند. زنان حامل عموما نشانه‌های بیماری رو بروز نمی‌دهند چرا که دو کروموزوم X دارند و تنها یکی از آنها ژن غیرفعال را حمل می‌کند. مردان فقط یک کروموزوم X و دارند که از مادر خود به ارث می‌برند. در صورتی که این کروموزوم حامل ژن غیرفعال باشد، مردان بیماری را به ارث می‌برند. زنانی که حامل بیماری وابسته به کروموزوم X هستند در هر بارداری به احتمال ۲۵٪ دختری خواهند داشت که او نیز مانند مادرش حامل بیماری است، به احتمال ۲۵٪ دخترشان بیماری را نخواهد داشت، به احتمال ۲۵٪ پسرشان دچار بیماری می‌شود و به احتمال ۲۵٪ پسرشان بیماری را به ارث نخواهد برد. اگر مردی بیماری وابسته به کروموزوم X داشته باشد، ژن بیماری را به تمام دختران خود انتقال خواهد داد که همه آنها حامل بیماری خواهند بود در حالی که مردان بیماری‌های وابسته به کروموزوم X را به پسرانشان منتقل نمی‌کنند زیرا مردان همیشه کوروموزم‌های Y خود را به پسران منتقل می‌کنند.
بیشتر زنانی که ژن جهش یافته را حمل می‌کنند علائمی از بیماری دیابت بی‌مزه نفروژنیک را بروز نمی‌دهند. بعضی از آنها نشانه‌های خفیفی از تشنگی مفرط یا پر ادراری را دارند.
نوع وابسته به X مغلوب این بیماری معمولا به دلیل تغییر و یا جهش در ژن AVPR2 موجود در کروموزوم X به وجود می‌آید.
پروتئین V2R در کلیه وظیفه شناسایی و ترکیب با وازوپرسین را دارد. ترکیب این دو در کلیه باعث عملکرد صحیح کلیه در جذب و یا دفع آب بدن می‌شود. این پروتئین با ژن AVPR2 رمزگذاری شده و در بدن فعال می‌شود. در صورتی که منشاء بیماری دیابت بی‌مزه نفروژنیک عوامل وابسته به کروموزوم X باشد، این ژن‌ها ناقص هستند و باعث تولید ناقص پروتئین V2R نیز می‌شوند، بنابراین پروتئین‌های کمتری به سطح سلول می‌آیند که امکان شناسایی و ترکیب با وازوپرسین را ندارند. در نهایت این فرآیند ناقص باعث ناتوانی کلیه در جذب و دفع طبیعی آب بدن می‌شود.
تشخیص بیماری دیابت بی‌مزه نفروژنیک چگونه است؟
در مواردی که تشنگی بیش از اندازه یا پر ادراری بروز می‌کند، بیمار مشکوک به ابتلا به دیابت بی‌مزه نفروژنیک نیز هست. در این شرایط آزمایشات بالینی انجام می‌شود و همزمان شرح حال و سابقه بیماری در خانواده نیز بررسی می‌شود. کودکان یا بزرگسالانی که به پر ادراری یا تشنگی مفرط دچار هستند مشکوک به داشتن این بیماری هستند.
آزمایشات و تست‌های مرتبط با بیماری کدامند؟
پزشک ممکن است آزمایش ادرار و خون را تجویز کند. در این آزمایشات محتویات خون و ادرار مورد بررسی قرار می‌گیرد. میزان موادی مانند قند، نمک و سایر موادمعدنی توسط پزشک کنترل می‌شود. به نسبت آب به سایر مواد در خون یا ادرار اسمولالیته یا غلظت می‌گویند. در بیمارانی که مبتلا به دیابت بی‌مزه نفروژنیک هستند اغلب این نسبت در خون زیاد است (یعنی مواد جامد بیشتری نسبت به آب در خون آنهاست) و در ادرار آنها این نسبت کم است (مواد جامد نسبت به آب در ادرار آنها کمتر است).
روش‌های دیگری از جمله تزریق دموزپرسین که یکی از مشتقات وازوپرسین است نیز برای تشخیص بیماری استفاده می‌شود. همچنین روشی که در آن بیمار را از نوشیدن آب منع می‌کنند و در طی دوره محرومیت میزان مواد موجود در خون و ادرار را اندازه‌گیری می‌کنند.
همچنین در مواردی از سی‌تی‌اسکن یا MRI نیز برای چک کردن وجود تومور در مغز که باعث اختلال در بدن شده باشه نیز استفاده می‌شود.
درمان‌های رایج برای دبایت بی‌مزه نفروژنیک کدامند؟
برای درمان این بیماری ممکن است نیاز به مشورت متخصصین زیادی باشد. متخصص اطفال، کلیه، غدد و تغذیه به نوعی در درمان این بیماری نقش ایفا می‌کنند.
هدف اصلی از درمان مطمئن شدن از فعالیت درست کلیه، دریافت میزان کافی آب و کاهش ادرار است. معمولا در مراحل اولیه از اصلاح نوع تغذیه و نوشیدن بیشتر آب استفاده می‌شود. برای کودکان در صورتی که توانایی نوشیدن میزان کافی آب را نداشته باشند، در معده یا روده آنها تیوب‌های خاصی قرار می‌دهند که آب را به بدن آنها برساند.
رعایت سبک زندگی صحیح و متناسب با بیماری به منظور نوشیدن آب کافی ضروری است. کسانی که طولانی مدت در خواب هستند می‌بایست در بین خواب بیدار شده و آب بنوشند. در مورد کودکان باید با معلم یا پرستار در مورد نوشیدن آب هماهنگی انجام شود.
در صورتی که دلیل بیماری استفاده از داروهای حاوی لیتیوم باشد؛ تغییر دادن داروها می‌تواند به بهبود بیماری دیابت بی‌مزه نفروژنیک کمک کند.
بیشتر بزرگسالان با مصرف بیشتر آب می‌توانند از کم آبی بدن جلوگیری کنند با این حال برای برخی از بیماران تشنگی بیش از اندازه و پرادراری آزاردهنده می‌شود.
برخی از روش‌های زیر می‌تواند عوارض این بیماری را کاهش دهد:
-
رژیم غذایی:
وعده‌های غذایی کم نمک و کم پروتئین می‌تواند به کاهش ادرار کمک کند
-
داروهای ضدعفونت غیر استرويید:
داروهایی مانند ایبوبروفن ibuprofen، ایندومتاسین indomethacin، ناپروکسن naproxen به کاهش ادرار کمک می‌کنند.
-
داروهای ادرارآور:
با اینکه به نظر این داروها در تناقض با علت بیماری هستند، اما داروهایی مانند هیدروکلروتیازید hydrochlorothiazide یا آمیلورید amiloride می‌توانند دفع ادرار را برای بیماران دیابت بی‌مزه نفروژنیک ساده‌تر کنند.
تمام افراد مبتلا به این بیماری اعم از کودک و بزرگسال باید در دفعات بیشتری از توالت استفاده کنند تا پر ادراری مشکلات بیشتری برای مثانه آنها به وجود نیاورد. به خاطر داشته باشید اگر شرایط مشکوک به ابتلا به این بیماری را دارید به پزشک مراجعه نمایید و درمورد عوارض و علائم بیماری با او مشورت کنید. آزمایشات تشخیصی و مواردی که پزشک متخصص جهت درمان و کاهش علائم شما رائه می‌دهد، می‌بایست طبق اصول و قوانین تعیین شده اجرا گردد. این اقدامات به سهولت و سرعت درمان کمک می‌کنند و نگرانی‌های اولیه نسبت به این بیماری تا درصد قابل توجهی کاهش می‌یابد. با توجه به نیاز اطرافیان مشکوک به بیماری خود، خواندن این مقاله را به آنها توصیه نمایید تا در روند درمان کمک کرده باشید. در صورت نیاز به مراجعات مکرر نزد پزشک متخصص، وقت‌های خود را مشخص نمایید و در روز و ساعت مقرر مراجعه نمایید. علائم به وجود آمده ناشی از این اختلال را یادداشت نمایید و در زمان مشاوره با پزشک خود مطرح نمایید. تاریخچه بیماری‌های خود را ذکر نمایید، این اقدام ممکن است در روند تشخیص و درمان بیماری شما موثر باشد. همچنین موارد توصیه شده از سوی مراقبان پزشکی خود را یادداشت نمایید که در انجام اقدامات اولیه خود با مشکلی مواجه نگردید.
