بیماری زخم معده چیست؟ تشخیص و درمان زخم معده

بیماری زخم معده (Peptic Ulcer)، هنگامی‌ که زخم‌های باز در معده یا قسمت اول روده کوچک شکل می‌گیرند، رخ می‌دهد. در بیشتر موارد، این بیماری به خاطر یک عفونت باکتریایی است که پوشش محافظ دستگاه گوارش را از بین می‌برد. افرادی که مکرر از داروهای تسکین دهنده درد استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه هستند. به هر روی، برای شناخت بیشتر بیماری زخم معده با مقاله دیگری از رسا همراه باشید.

 

بیماری زخم معده چیست؟

بیماری زخم معده، وضعیتی است که در آن، زخم دردناکی در آستر معده یا قسمت اول روده کوچک (اثنی عشر) ایجاد می‌شود. به طور معمول، یک لایه ضخیم مخاطی، از تأثیر مایعات گوارشی، در برابر معده محافظت می‌کند. اما بسیاری از چیزها می‌توانند این لایه محافظ را کاهش دهند و به اسید معده نیز اجازه دهند تا به بافت آسیب برساند. زخم معده با فرسایش و ساییدگی فرق می‌کند، زیرا عمق آن در داخل آستر معده بیشتر است. از زخم گوارشی، به عنوان بیماری زخم معده یاد می‌شود.

این بیماری شایع است و سالانه میلیون‌ها آمریکایی را مبتلا می‌کند. علاوه بر این، زخم معده یک مشکل دائمی است. حتی زخم‌های بهبود یافته نیز می‌توانند دوباره عود کنند، مگر اینکه درمانی به منظور جلوگیری از عود کردن آن‌ها تجویز شود. هزینه پزشکی برای درمان زخم معده و عوارض آن سالانه به میلیاردها دلار می‌رسد. پیشرفت‌های پزشکی اخیر، درک ما ازعلت تشکیل این زخم‌ها را افزایش داده است. اکنون گزینه‌های درمانی بهبود یافته و گسترده ای، جهت بهبود این بیماری وجود دارند.

عوامل خطر زخم معده

از هر 10 نفر یک نفر به بیماری زخم معده مبتلا می‌شود. عوامل خطر این بیماری، احتمال دارد ناشی از موارد زیر باشند:

• استفاده مکرر از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، گروهی از تسکین دهنده‌های درد که شامل، ایبوپروفن یا موترین هستند.
• سابقه خانوادگی زخم معده
• بیماری‌هایی مانند بیماری کبد، کلیه یا ریه
• نوشیدن مشروبات الکلی به طور منظم
• سیگار کشیدن

 

علت بیماری زخم معده

مردم قبلاً تصور می‌کردند که استرس یا غذاهای خاصی می‌توانند باعث ایجاد زخم معده شوند. اما محققان هیچ مدرکی برای حمایت از این نظریه‌ها پیدا نکرده اند. در عوض، مطالعات دو علت اصلی زخم‌ها را نشان می‌دهند:

• هلیکو باکتر پیلوری (Helicobacter Pylori)
• دارو‌های ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)

باکتری H پیلوری، معمولاً معده را آلوده می‌کند. حدود 50 درصد از جمعیت جهان به عفونت هلیکوباکتر پیلوری، غالباً بدون علائمی، مبتلا هستند. محققان معتقدند كه افراد می‌توانند این نوع باکتری را از یك فرد به فرد دیگر به ویژه در دوران كودكی منتقل كنند.

هلیکو باکتر پیلوری به لایه مخاطی در دستگاه گوارش می‌چسبند و باعث التهاب (سوزش) می‌شوند، که می‌توانند باعث از بین رفتن این پوشش محافظ شوند. این شکست یک مشکل است، زیرا معده حاوی اسید قوی‌ای است که برای هضم غذا در نظر گرفته شده است. بدون لایه مخاطی برای محافظت از آن، اسید می‌تواند بافت معده را به اصطلاح بخورد. با این حال، برای اکثر مردم حضور این باکتری تأثیر منفی ندارد. فقط 10 تا 15 درصد از افراد مبتلا به هلیکوباکتر پیلوری، به زخم معده مبتلا می‌شوند.

یکی دیگر از دلایل عمده بیماری زخم معده، استفاده از دارو‌های ضد التهابی غیر استروئیدی است، گروهی از داروهایی که برای تسکین درد مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مسکن‌ها می‌توانند لایه مخاطی دستگاه گوارش را از بین ببرند. این داروها پتانسیل ایجاد زخم معده را دارند:

• آسپرین (حتی آن‌هایی که روکش خاصی دارند)
• ناپروکسن، آناپروکس و سایر
• ایبوپروفن، موترین و سایر
• دارو‌های ضد التهابی تجویز شده

نکته: استامینوفن (Tylenol) یک NSAID نیست و به معده آسیب نمی‌رساند. افرادی که قادر به استفاده از NSAID نیستند، اغلب به سمت استفاده از استامینوفن می‌روند.

این لزوما به این معنا نیست که هرکسی که دارو‌های ضد التهابی غیر استروئیدی مصرف کند، دچار زخم معده می‌شود. استفاده از NSAID همراه با عفونت هلیکوباکتر پیلوری، خطرناکترین مدل ابتلا به این بیماری است. افرادی که به هلیکو باکتر پیلوری مبتلا هستند و به طور مکرر از داروهای ضد التهابی استفاده می‌کنند، بیشتر احتمال دارد به لایه مخاط آسیب وارد کنند و آسیب ناشی از آن‌ها می‌تواند شدیدتر باشد. شدت زخم معده ناشی از مصرف NSAID  نیز افزایش می‌یابد در صورتی که موارد زیر را شامل شود:

• مقادیر زیادی از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مصرف کنید.
• سن70 سال یا بالاتر باشد.
• دارای جنسیت زن باشید.
• همزمان با مصرف NSAIDs ، از داروهای کورتیکواستروئید (داروهایی که پزشک ممکن است برای آسم، ورم مفاصل یا لوپوس تجویز کند) استفاده کنید.
• از NSAIDS به طور مداوم و طولانی مدت استفاده شود.
• سابقه بیماری زخم معده را داشته باشید.

علل نادر بیماری زخم معده

به ندرت، سایر شرایط باعث بیماری زخم معده می‌شوند. افراد ممکن است با دارا بودن شرایط زیر به این بیماری مبتلا شوند:

• عفونت‌ها یا بیماری‌های جدی
• جراحی
• مصرف داروهای دیگری مانند استروئیدها
• بیماری زخم معده نیز در صورت ابتلا به بیماری نادری به نام، سندرم زولینگر-الیسون می‌تواند بروز کند. این وضعیت تومور سلول‌های سازنده اسید در دستگاه گوارش را تشکیل می‌دهد. این تومورها می‌توانند سرطانی یا غیر سرطانی باشند. سلول‌ها مقادیر بیش از حد اسید را تولید می‌کنند که به بافت معده آسیب می‌رساند.

علائم و نشانه‌های زخم معده

علائم و نشانه‌های بیماری زخم‌های گوارشی (مری، اثنی عشر یا معده) متفاوت هستند. برخی از مبتلایان به زخم معده، ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند. در حالی که برخی دیگر ممکن است چند مورد را با هم داشته باشند.

شایع‌ترین علامت زخم معده، درد یا احساس سوزش در ناحیه معده است. ممکن است درد در هر جایی بین ناف و سینه‌ احساس شود، به طور معمول وقتی شکم خالی است، مثلاً بین وعده‌های غذایی یا در طول شب. اگر داروی ضد اسید معده مصرف می‌کنید، ممکن است این درد به طور موقت، متوقف شود (ممکن است چند دقیقه تا ساعت به طول انجامد). درد ناشی از آن، ممکن است برای چند روز، هفته‌ها یا ماه‌ها بیاید و برود.

سایر علائم و نشانه‌های کمتر دیده شده از زخم معده، عبارتند از:

• نفخ
• آروغ زدن
• احساس مریضی در ناحیه معده
• کم اشتهایی
• استفراغ
• کاهش وزن

حتی اگر علائم‌تان خفیف باشند، ممکن است دچار زخم معده شوید. برای صحبت در مورد علائم خود باید به پزشک مراجعه کنید. بدون درمان، زخم معده می‌تواند بدتر شود.

عوارض ناشی از زخم معده

با درمان‌های پیشرفته، مبتلایان به بیماری زخم معده می‌توانند زندگی عادی خود را بدون تغییر در شیوه زندگیشان یا محدودیت در رژیم غذایی ادامه دهند. در افراد سیگاری، مشخص شده است که عوارض ناشی از زخم در آن‌ها بیشتر بوده و اغلب درمانشان با موفقیت انجام نمی‌شود. ریشه کن کردن باکتری‌های هلیکو باکتر پیلوری، نه تنها زخم‌ها را بهبود می‌بخشد، بلکه از عود کردن دوباره این عارضه نیز جلوگیری می‌کنند.

برخی از زخم‌ها حتی بدون دارو به راحتی بهبود می‌یابند (اگرچه احتمالاً عود می‌کنند). بنابراین، عمده مشکلات ناشی از زخم مربوط به عوارض ناشی از آن می‌باشد. این عوارض شامل موارد زیر هستند:

• خون ریزی
• ایجاد سوراخ در معده
• انسداد در لوله تخلیه غذا
• عبور مدفوع تیره رنگ (ملنا)
• ضعف
• احساس سبکی (افت فشار خون یا سنکوپ)
• استفراغ خونی (همماتزی)

درمان اولیه شامل جایگزینی سریع مایعات به صورت داخل وریدی است.

بیماران مبتلا به خونریزی مداوم یا شدید، ممکن است نیاز به انتقال خون داشته باشند. آندوسکوپی برای ایجاد محل خونریزی و متوقف کردن خونریزی زخم معده فعال، با کمک ابزارهای تخصصی آندوسکوپی انجام می‌شود.

سوراخ شدن معده، منجر به نشت محتوای معده به درون حفره شکمی (صفاقی) می‌شود و در نتیجه صفاقی حاد (عفونت حفره شکمی) را ایجاد می‌شود. این بیماران شروع ناگهانی درد شدید در ناحیه شکم را گزارش می‌کنند، که با هر نوع حرکتی بدتر می‌شود. عضلات شکم سفت می‌شود که معمولا نیاز به جراحی فوری دارد. زخم اثنی عشر که سوراخ شده است، می‌تواند در اندام‌های مجاوری مانند، لوزالمعده یا پشت شکم پنهان شود. زخم مری که سوراخ شده است، می‌تواند باعث التهاب شدید بافت‌های اطراف آن شود.

اثنی عشر، زخم گوارشی که در خروجی باریکی از معده تشکیل می‌شود، می‌تواند از عبور جریان محتویات معده به داخل اثنی عشر ممانعت کند. زخم‌های اثنی عشر نیز ممکن است، مانع از عبور جریان روده شوند. بیماران مبتلا به انسداد، اغلب موارد زیر را گزارش می‌دهند:

• افزایش درد شکم
• استفراغ مواد غذایی هضم نشده یا هضم شده
• کاهش اشتها
• کاهش وزن

انسداد معمولاً در پیلور معده یا در نزدیکی آن رخ می‌دهد. آندوسکوپی در تشخیص انسداد ناشی از زخم یا سرطان معده مفید است. در برخی از بیماران، انسداد معده با یک لوله به مدت 72 ساعت، همراه با داروهای ضد زخم داخل وریدی، مانند سایمتیدین (تاگامت) و رانیتیدین، (Zantac) ، می‌توانند انسداد معده را تسکین دهند. بیماران مبتلا به انسداد به طور مداوم نیاز به جراحی دارند.

 

تشخیص بیماری زخم معده

پزشک معالج، ممکن است تشخیص این بیماری را فقط با صحبت کردن در مورد علائم، انجام دهد. اگر به زخم معده مبتلا شده باشید و NSAID را مصرف نمی‌کنید، احتمالاً علت آن عفونت هلیکو باکتر پیلوری است. برای تأیید تشخیص، به یکی از آزمایش‌های زیر نیاز دارید:

• آندوسکوپی: اگر علائم شدیدی دارید، پزشک ممکن است آندوسکوپی فوقانی را برای تعیین زخم توصیه کند. در این روش، پزشک از طریق گلو و معده، آندوسکوپ (یک لوله کوچک و روشن با دوربین کوچک) را وارد می‌کند تا به دنبال ناهنجاری‌ها باشد.
• تست‌های هلیکو باکتر پیلوری: آزمایش‌های هلیکو باکتر پیلوری در حال حاضر به طور گسترده ای مورد استفاده قرار می‌گیرد و پزشک برای کاهش علائم و از بین بردن باکتری‌ها، درمانی را انجام می‌دهد. آزمایش تنفس، ساده ترین روش برای کشف هلیکو باکتر پیلوری است. پزشک همچنین می‌تواند با آزمایش خون یا مدفوع یا با گرفتن نمونه در طی آندوسکوپی فوقانی علت آن را جستجو کند.
• تست‌های تصویربرداری: در موارد اندکی از آزمایش‌های تصویربرداری مانند اشعه X و اسکن CT برای تشخیص زخم‌ها استفاده می‌شوند. در این روش فرد باید یک مایع خاص بنوشد تا دستگاه گوارش را پوشش داده و زخم‌ها را برای دستگاه‌های تصویربرداری نمایان‌تر کند.

درمان بیماری زخم معده

اگرچه زخم‌ها گاهی اوقات می‌توانند به خودی خود بهبود یابند، اما نباید علائم هشدار را نادیده بگیرید. بدون درمان مناسب، زخم‌ها می‌توانند به مشکلات جدی برای تهدید سلامتی منجر شوند که می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• خون ریزی
• سوراخ شدن (سوراخی از دیواره معده)
• انسداد خروجی معده (از تورم یا زخم) که مسیر عبور از معده به روده کوچک را مسدود می‌کند

اگر زخم خونریزی دارد، پزشک ممکن است با تزریق داروهایی به داخل معده، آن را در طی روش آندوسکوپی درمان کند. پزشک همچنین می‌تواند از روشسوزاندن زخم (سوزاندن بافت) برای بستن آن و قطع خونریزی استفاده کند.

در بیشتر افراد، پزشکان زخم‌ها را با داروها درمان می‌کنند. این داروها شامل موارد زیر هستند:

مهار کننده‌های پمپ پروتون (PPI): این داروها اسید معده را کاهش می‌دهند، که باعث بهبود در زخم می‌شود. PPI  شامل Prilosec ،Prevacid ،Aciphex  ،  Protonix و Nexium است.

مسدود کننده‌های H2 ( مسدود کردن گیرنده‌های هیستامیناین): این داروها همچنین تولید اسید را کاهش داده و شامل Tagamet ،Pepcid ،Zantac  و Axid می‌شوند.

آنتی بیوتیک‌ها: این داروها باکتری‌ها را از بین می‌برند. پزشکان از آن‌ها برای درمان هلیکو باکتر پیلوری استفاده می‌کنند.

داروهای محافظ: این داروها مانند باندی مایع شکل، زخم را در یک لایه محافظ می‌پوشانند تا از آسیب بیشتر اسیدها و آنزیم‌های گوارشی جلوگیری شود. پزشکان معمولاً سوکرالفیت (Carafate) یا (Pepto-Bismol)  را توصیه می‌کنند.

در اینجا هیچ مدرک قطعی مبنی بر بهبود زخم معده با محدود کردن رژیم وجود ندارد. هیچ رابطه اثبات شده ای هم بین بیماری زخم معده و مصرف قهوه و الکل وجود ندارد. اما از آنجا که قهوه ترشح اسید معده را تحریک می‌کند و الکل می‌تواند باعث گاستریت شود، پس تعدیل در مصرف الکل و قهوه توصیه می‌شود.

پیشگیری از بیماری زخم معده

اگر موارد زیر را انجام دهید، ممکن است بتوانید از ایجاد زخم معده جلوگیری کنید:

• برای تسکین درد با پزشک خود در مورد گزینه‌های داروهایی NSAID، مانند استامینوفن صحبت کنید.
• اگر نمی‌توانید جلوی مصرف NSAID را بگیرید، در مورد اقدامات محافظتی با پزشک خود صحبت کنید.
• کمترین دوز مؤثر NSAID را انتخاب کنید و آن را با یک وعده غذایی میل کنید.
• سیگار کشیدن را ترک کنید.
• اصلا الکل ننوشید.
• برای جلوگیری از عفونت، مرتباً دستان خود را بشویید.
• مصرف ایبوپروفن، آسپیرین و ناپروکسن (Aleve)را محدود کنید.
• حفظ سبک زندگی سالم با خوردن یک رژیم متعادل سرشار از میوه، سبزیجات و غلات سبوس‌دار به فرد در جلوگیری از ایجاد زخم معده کمک می‌کند.

 

چشم انداز بیماران مبتلا به زخم معده

چشم انداز افراد مبتلا به زخم معده به طور کلی عالی و امیدوارکننده است. آنها می‌توانند درد زیادی را تحمل کنند، اما تقریباً در تمام موارد، بیماری آنها قابل درمان است و از بازگشت آن جلوگیری می‌شود. درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری و اجتناب از NSAID می‌تواند از عود مجدد این بیماری جلوگیری کند.