آسیت یا آب آوردن شکم چگونه اتفاق می‌افتد؟ علائم و درمان

به تجمع مایع در حفره شکم، آسیت گفته می‌شود. آسیت یا آب آوردن شکم، در مبتلایان به سیروز شایع است و معمولاً در هنگام نارسایی کبد ایجاد می‌شود. به طور کلی، ایجاد آسیت بیماری پیشرفته کبدی را نشان می‌دهد و در بسیاری از موارد، آخرین راه درمان بیماری پیوند کبد می‌باشد. برای شناخت بیشتر آسیت و علل ایجاد و علائم و درمان آن با این مقاله از گروه پزشکان رسا همراه باشید.

آسیت چیست؟

آسیت نوعی بیماری است که در آن مایعات در فضای داخل شکم جمع می‌شود. هنگامی که بیش از 25 میلی لیتر مایع در داخل حفره شکم جمع شود، به عنوان آسیت شناخته می‌شود. آسیت معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که کبد به درستی کار نکند؛ در این حالت مایعات فضای بین پوشش شکم و اعضا را پر می‌کند.
اگر شدید باشد، آسیت ممکن است دردناک باشد. این مشکل ممکن است شما را از حرکت راحت باز دارد. آسیت می‌تواند زمینه را برای ایجاد عفونت در شکم فراهم کند. مایعات همچنین ممکن است به درون قفسه سینه حرکت کرده و ریه‌ها را احاطه کند؛ این شرایط باعث تنگی نفس می‌شود.
بر اساس تحقیقات منتشر شده، میزان بقای دو ساله در افراد با مشکل آسیت 50 درصد است؛ اگر علائم آسیت دارید، در اسرع وقت با پزشک صحبت کنید.

 

انواع آسیت کدامند؟

به طور معمول، آسیت به 2 نوع تقسیم می‌شود: آسیت ترانزودا یا اگزودا. این طبقه بندی براساس مقدار پروتئین موجود در مایع آسیت است. یک روش دیگر نیز برای تشخیص نوع آسیت بر اساس میزان آلبومین موجود در مایع آسیت در مقایسه با آلبومین سرم (اندازه گیری شده در خون) وجود دارد. به این تناسب Serum Ascites Albumin Gradient یا SAAG گفته می‌شود. این نسبت در آسیت مربوط به پرفشاری خون پورتال (سیروز، نارسایی احتقانی قلب، بیماری بود-کیاری) به طور کلی بیش از 1.1 است و در آسیت ناشی از دلایل دیگر (بدخیمی، پانکراتیت) کمتر از 1.1 است.

 

علائم آسیت چیست؟

آسیت معمولاً با احساس سیری، شکم بادکنک مانند و افزایش سریع وزن همراه است. علائم دیگر اغلب شامل موارد زیر است:

• احساس پری و از دست دادن اشتها
• سوزش سردل
• احساس نفخ
• احساس سنگینی
• حالت تهوع یا سوهاضمه
• استفراغ
• تورم در اندام تحتانی
• تنگی نفس
• بواسیر
• تب
• فتق

اگر ترکیبی از این علائم دارید، به پزشک مراجعه کنید. اگر شما دچار آسیت هستید، در اکثر موارد نشانه نارسایی کبد است که غالباً با سیروز رخ می‌دهد.

 

چه عواملی باعث ایجاد آسیت می‌شوند؟

شایعترین علت آسیت سیروز کبدی است. نوشیدن بیش از حد الکل یکی از مهم‌ترین دلایل سیروز کبدی است. آسیت به دلیل ترکیبی از فشار افزایش یافته در وریدهایی که از طریق کبد عبور می‌کنند (فشار خون بالا پورتال) و کاهش عملکرد کبد ناشی از زخم شدن کبد، یعنی سیروز، ایجاد می‌شود.
اسکار یا زخم ناشی از سیروز کبدی باعث افزایش فشار داخل رگ‌های خونی کبد می‌شود. افزایش فشار داخل عروق، مایعات را به داخل حفره شکم پس می‌زند و در نتیجه منجر به تجمع مایع در شکم می‌شود. با گذشت زمان، کلیه‌ها مانع از حذف نمک اضافی از بدن می‌شوند؛ این واکنش به نوبه خود باعث تشدید تجمع مایعات می‌شود.
انواع مختلف سرطان نیز می تواند باعث این وضعیت شود. آسیت ناشی از سرطان اغلب با سرطان پیشرفته یا عودکننده اتفاق می افتد. همچنین ممکن است آسیت به دلیل مشکلات دیگری مانند نارسایی قلبی، دیالیز به دلیل نارسایی کلیه، پروتئین پایین خون و عفونت ایجاد شود.

 

عوارض بیماری آسیت کدامند؟

اکثر بیمارانی که دچار آسیت می‌شوند، متوجه اتساع شکم و افزایش سریع وزن می‌شوند. آسیت می‌تواند خوردن، آشامیدن و حرکت کردن و جابجایی را با مشکل روبرو کند. همچنین می‌تواند با تجمع مایع اطراف ریه‌ها نفس کشیدن را سخت کند. عوارض مرتبط با آسیت عبارتند از:

احساس ناراحتی و درد شکم: این موارد ممکن است هنگامی اتفاق بیفتد که مایعات بیش از حد در حفره شکم جمع شود. این شرایط می‌تواند توانایی غذا خوردن، حرکت کردن و انجام فعالیت‌های زندگی روزمره را محدود کند.

عفونت: به این حالت پریتونیت خودبخودی باکتریایی (SBP) گفته می‌شود و معمولاً باعث درد شکم، حساسیت شکم به لمس، تب یا حالت تهوع می‌شود. اگر این مورد به موقع تشخیص داده نشود یا درمان نشود، ممکن است بیمار دچار نارسایی کلیه، عفونت شدید خون یا احساس گیجی شود. تشخیص به طور کلی با گرفتن نمونه‌ای از مایع از داخل حفره شکم انجام می‌شود. این عفونت با آنتی‌بیوتیک‌های داخل وریدی قابل درمان است و پس از بهبودی، بیماران برای جلوگیری از عود SBP به درمان طولانی‌مدت با آنتی‌بیوتیک نیاز دارند.

فتق مربوط به آسیت: افزایش فشار داخل شکمی می‌تواند منجر به ایجاد فتق ناف و اینگوینال (کشاله ران) شود که می‌تواند باعث ناراحتی در ناحیه شکم و کشاله ران شود. به طور کلی ترمیم فتق از طریق جراحی توصیه نمی‌شود، مگر اینکه درد شدیدی وجود داشته باشد که نشان می‌دهد روده یا بافت دیگری با برآمدگی مداوم فتق، گیر افتاده یا پیچ خورده باشد. لازم است جراحانی که در معالجه بیماران مبتلا به سیروز تجربه دارند این عمل‌ها را انجام دهند.

تجمع مایعات در قفسه سینه: به این عمل هیدروتوراکس کبدی گفته می‌شود و مایع شکم علاوه بر حفره شکم در قفسه سینه و اطراف ریه‌ها (بیشتر در سمت راست) پر شود. این وضعیت ممکن است منجر به تنگی نفس هنگام فعالیت یا گاهی در حالت استراحت نیز شود.

سندرم هپاتورنال: نوع نادری از نارسایی پیشرونده کلیه است که به دلیل آسیت رخ می‌دهد.

 

عوامل خطر آسیت کدامند؟

به طور کلی، ایجاد آسیت شواهدی از بیماری پیشرفته کبدی را نشان می‌دهد. هر بیماری که باعث آسیب کبدی یا ایجاد اسکار یا زخم در کبد شود، احتمال ابتلا به آسیت را افزایش می‌دهد. عوامل خطر شایع در آسیت عبارتند از:

• عفونت‌های ویروسی مانند هپاتیت B یا هپاتیت C
• سو‌ءمصرف الکل
• سرطان در ارگان‌های ناحیه شکم
• نارسایی کلیه
• نارسایی احتقانی قلب

سایر شرایطی که ممکن است خطر ابتلا به آسیت را افزایش دهد عبارتند از:

• سرطان تخمدان یا آندومتر رحم
• پانکراتیت (التهاب پانکراس)
• بیماری سل
• کم‌کاری تیروئید

 

چگونه آسیت تشخیص داده می‌شود؟

بسته به میزان مایع موجود در شکم، ممکن است در معاینه بدنی توسط پزشک تشخیص داده شود اما معمولاً با انجامآزمایشاتی مانند سونوگرافی یا سی تی اسکن شکم، وجود آسیت تأیید می‌شود. در اکثر بیماران، پزشک توصیه می‌کند که آزمایش پاراسنتز انجام شود؛ دv این آزمایش پس از بی‌حسی موضعی، یک سوزن کوچک از دیواره شکم رد شده و پس از خارج کردن مایعات، جهت بررسی به آزمایشگاه ارسال می‌شود. مایعات برداشته شده از نظر وجود علائم عفونت یا سرطان و تعیین علت تجمع مایعات مورد بررسی قرار می‌گیرند.
هم‌چنین امکان دارد برای تشخیص علت آسیت، نیاز به آزمایشات دیگری مانند ام آر آی، آزمایش خون، لاپاراسکوپی و آنژیوگرافی باشد.

چگونه آسیت درمان می‌شود؟

ایجاد آسیت به طور کلی نشان‌دهنده بیماری پیشرفته کبدی است. میزان زنده ماندن 5 سال پس از ایجاد آسیت فقط 30-40٪ است و مهم است که بیمار و پزشک در مورد ارجاع به یک متخصص کبد و یک مرکز پیوند کبد بحث کنند. انجام بعضی اقدامان ساده می‌تواند به کاهش علائم آسیت کمک کند. پزشک ممکن است توصیه‌های زیر را به شما بکند:

• مصرف نمک خود را کاهش دهید.
• مقدار مایعاتی که می‌نوشید را کاهش دهید.
• مصرف الکل را متوقف کنید.

بررسی روزانه وزن بدن با ترازو و تماس با پزشک هر زمان که بیش‌تر از 5 کیلو افزایش وزن (یا بیشتر از یک کیلو در روز به مدت 3 روز متوالی) داشته باشید، یک استراتژی خوب برای مدیریت بهتر بیماری در مبتلایان به آسیت است.

رژیم غذایی

مهم‌ترین مرحله برای درمان آسیت کاهش دقیق مصرف نمک است. مصرف نمک لازم است به 5-4 گرم در روز یا کم‌تر محدود شود. از آنجا که تعیین میزان نمک در غذاهای مختلف ممکن است دشوار باشد، به طور کلی توصیه می‌شود بیمار مبتلا به آسیت به یک متخصص تغذیه (رژیم درمانی) مراجعه کند تا در مورد رژیم غذایی خود مشاوره بگیرد. بیماران ممکن است از جایگزین نمک بخواهند استفاده کنند؛ اما نمک انتخابی حتما باید بدون پتاسیم باشد؛ زیرا داروهایی که برای درمان آسیت تجویز می‌شود سطح پتاسیم خونرا افزایش میم‌دهند. در مورد اینکه کدام یک از جایگزین‌های نمک بی‌خطرتر است، لازم است از پزشک یا متخصص تغذیه خود مشاوره بگیرید. هم‌چنین می‌توانید با مشاورین و متخصصان تغذیه و کبد(گوارش) سامانه رسا در تماس باشید و رژِم غذایی مناسب و توصیه‌های تغذیه‌ای و درمانی لازم را بگیرید.

داروها

در بیشتر مواقع، بیماران برای درمان آسیت خود به قرص‌های دیورتیک (ادرار آور) احتیاج دارند. این داروها میزان نمک و آب خارج شده به دنبال آن را، از بدن را افزایش داده و از این طریق باعث کاهش فشار داخل وریدهای اطراف کبد می‌شوند.
از جمله پرکاربردترین این قرص‌ها می‌توان به اسپیرونولاکتون (آلداکتون) و فوروزماید (لازیکس) اشاره کرد. میان دوز مناسب توسط پزشک متخصص تنظیم می‌شود. این قرص‌ها می‌توانند باعث ایجاد مشکل در الکترولیت‌های خون (سطح سدیم و پتاسیم) شوند و به همین دلیل ممکن است نیاز به نظارت دقیق توسط انجام آزمایش‌ خون دوره‌ای باشد. درک این نکته مهم است که مصرف قرص‌های مدر جایگزینی برای کاهش میزان نمک مصرفی نیست، زیرا قرص‌ها فقط زمانی تاثیر دارند که همراه با محدودیت مصرف نمک باشند.

پاراسنتز

هنگامی که تجمع مایعات با قرص‌های دیورتیک و رژیم غذایی با محدودیت نمک قابل درمان نباشد، ممکن است لازم باشد برای تسکین علائم بیمار از روش پاراسنتز (paracentesis) استفاده شود. در این روش، بعد از بی‌حسی موضعی از یک سوزن نازک و بلند برای تخلیه مایعات اضافی شکم استفاده می‌شود. سوزن از طریق پوست و به داخل حفره شکم وارد می‌شود. از آنجا که خطر عفونت به دنبال پاراسنتز وجود دارد، بنابراین ممکن است پزشک آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
این روش درمانی معمولاً در موارد شدید یا مکرر بودن آسیت استفاده می‌شود؛ زیرا دیورتیک‌ها در مراحل آخر بیماری به خوبی کار نمی‌کنند.

روش‌های جراحی

در موارد شدید بیماری آسیت، ممکن است اقدامات جراحی برای کنترل علائم آسیت لازم باشد. در یکی ازاین روش‌ها که در رادیولوژی TIPS نامیده می‌شود ، یک لوله دائمی به نام شانت در داخل کبد بین رگ‌های خونی گذاشته می‌شود تا فشار زیاد درون ورید پورت( ورید اصلی کبد) که باعث ایجاد آسیت شده است، کاهش یابد. این روش مخصوص بیمارانی است که حداقل پاسخ درمانی به درمان دارویی را دارند. نشان داده شده است که در اکثر موارد با انجام این روش، آسیت کاهش می‌یابد و لزوم استفاده از دیورتیک‌ها را محدود یا از بین می‌برد. با این حال، تعبیه شنت کبدی با عوارض قابل توجهی مانند انسفالوپاتی کبدی (گیجی) و حتی مرگ همراه است.

پیوند کبد

همانطور که قبلا ذکر شد، بیماران مبتلا به آسیت خطر جدی برای سلامتی دارند و اغلب از نظر پیوند کبد ارزیابی می‌شوند. بیش از نیمی از این بیماران ممکن است بدون پیوند کبد، بیشتر از 2-3 سال زنده نمانند.
اگر آسیت به درمان پاسخ ندهد، ممکن است پزشک پیوند کبد را توصیه کند که برای بیماری کبدی در مرحله نهایی استفاده می‌شود.

آیا می‌توان از آسیت جلوگیری کرد؟

نمی‌توان از ایجاد آسیت جلوگیری کرد. با این حال، با محافظت از کبد میتوان خطر ابتلا به آسیت را کاهش داد. با ایجاد تغییرات خاصی در سبک زندگی می‌توان از ابتلا به سیروز کبدی و سرطان جلوگیری کرد؛ که در نتیجه آن از بروز آسیت نیز جلوگیری می‌شود. این اقدامت شامل موارد زیر است:

• قطع مصرف الکل یا مصرف محدود آن
• نگه داشتن وزن در محدوده طبیعی
• ورزش منظم
• عدم استعمال دخانیات
• محدود کردن نمک در رژیم غذایی
• از آنجاییکه هپاتیت می‌تواند از طریق آمیزشی انتقال یابد؛ برای کاهش احتمال ابتلا به هپاتیت، داشتن رابطه جنسی ایمن (استفاده از کاندوم) توصیه می‌شود.
• عدم استفاده از مواد روانگردان
• واکسیناسیون در مقابل ویروس هپاتیت B
• از به اشتراک گذاشتن سوزن خودداری کنید. هپاتیت از طریق سوزن‌های مشترک قابل انتقال است.
• از عوارض بالقوه داروهای مصرفی خود آگاه شوید. اگر خطر آسیب کبدی وجود دارد، با پزشک خود در مورد لزوم آزمایش عملکرد کبد صحبت کنید.
• محدودیت مصرف داروهای ضد التهاب غیر‌استروئیدی (ایبوپروفن و …) در بیماران مبتلا به سیروز؛ زیرا ممکن است جریان خون در کلیه‌ها را کاهش دهد و در نتیجه باعث کاهش دفع نمک و آب شود.

چه زمانی لازم است با پزشک تماس بگیرید؟

علائم آسیت بسته به علت تجمع مایع می‌تواند به آرامی یا ناگهانی ظاهر شود. علائم همیشه یک وضعیت اضطراری را نشان نمی‌دهد، اما اگر موارد زیر را تجربه کردید حتما” با پزشک خود در میان بگذارید:

• شکم متسع یا متورم
• افزایش وزن ناگهانی
• مشکل در تنفس هنگام خوابیدن
• کاهش اشتها
• درد شکم
• نفخ شکم
• تهوع و استفراغ
• سوزش سردل

به خاطر داشته باشید که علائم آسیت ممکن است در اثر سایر شرایط نیز ایجاد شود.

پیش‌اگهی آسیت چگونه است؟

پیش‌آگهی افراد مبتلا به آسیت، در درجه اول به علت اصلی ایجاد آسیت و بعد شدت آن بستگی دارد. به طور کلی، پیش آگهی آسیت ناشی از سرطان و بدخیمی، ضعیف است. در بیشتر موارد، بسته به نوع بدخیمی، میانگین بقای مبتلایان بین 20 تا 58 هفته است. آسیت ناشی از سیروز غالبا” نشانه بیماری پیشرفته کبدی است و معمولا” پیش‌آگهی قابل قبولی دارد. آسیت ناشی از نارسایی قلبی پیش‌آگهی بهتری دارد؛ بیمار امکان دارد با درمان‌های مناسب سال‌ها به زندگی ادامه دهد.
توصیه‌های پزشک برای کاهش مصرف نمک را حتماً جدی بگیرید؛ حتی اگر از داروهای ادرار‌آور برای کاهش مایعات استفاده می‌کنید. همچنین، هر روز خود را وزن کنید و در صورت اضافه کردن وزن بیش از حد معمول با پزشک خود تماس بگیرید. در صورت عدم دسترسی به پزشک خود یا در صورت داشتن هرگونه سوال در مورد علائم و درمان می‌توانید در هر ساعت از شبانه‌روز با پزشکان سامانه رسا در ارتباط باشید.

 

منابع:

www.webmd.com

www.healthline.com