آفت دهانی (Canker Sores)، زخم‌های کوچک دردناکی هستند که در داخل دهان ایجاد می‌شود. این بیماری از شایع‌ترین بیماری‌های دهان و دندان است که افراد بسیاری را مبتلا می‌کند. زخم‌های حاصله از این عارضه، رنگی سفیدِ مایل به زرد دارند که گِرد یا بیضی شکل هستند اغلب در بزرگسالی ظاهر میشوند. آفت دهانی یا زخم‌های کانکر معمولاً روی قسمت‌های نرم تر دهان مانند زبان، داخل گونه‌ها و لب‌ها ایجاد میشوند.
زخم‌ها معمولاً به خودی خود بهبود می‌یابند، اما پس از گذشت مدت زمانی دوباره در همان مکان یا در مکان جدیدتر ظاهر میشوند. استرس، آسیب جزئی به قسمت داخلی دهان، میوه‌ها و سبزیجات اسیدی و غذاهای تند و گرم می‌توانند باعث ایجاد این بیماری شوند. به هر روی، ما در مقاله دیگری از رسا به تفصیل درباره این عارضه صحبت می‌کنیم.
فهرست مطالب
آفت دهانی چیست؟
این بیماری شامل زخم‌های کم عمق و کوچکی در داخل دهان است که اصطلاحاً به آن استوماتیت آفتی (Aphthous Stomatitis) گفته می‌شود. این عارضه ممکن است روی زبان و در قسمت داخلی گونه‌ها، لب‌ها و گلو ایجاد شود. آنها معمولاً به رنگ سفید، خاکستری یا زرد هستند که با سطح سرخ رنگی احاطه شده‌اند.
آفت دهانی از رایج‌ترین انواع ضایعات دهان است که حدود 20 درصد از افراد در سطح جهان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. زنان بیشتر از آقایان دچار این بیماری میشوند. همچنین این عارضه ممکن است ارثی باشد. آفت‌ها معمولاً بسیار کوچک هستند و قطرشان کمتر از یک میلی‌متر است. آفت‌های دهانی دردناک هستند و باعث ایجاد ناراحتی در خوردن غذا و حتی صحبت کردن میشوند.
نکته: آفت دهان به هیچ عنوان مسری نیست!
انواع آفت دهان
سه نوع زخم کانکرپ وجود دارند که شامل جزئی، اصلی و تبخال است که از نظر اندازه، شکل و میزان درد از هم متمایز میشوند:
آفت جزئی (کوچک یا مینور)
زخم جزئی شایع‌ترین نوع افت دهان است که بیش از 80 درصد مبتلایان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. خصوصیات این زخم شامل موارد زیر هستند:
- به طور معمول قطر آنها کمتر از یک سانتی‌متر است.
- نیازی به درمان ندارند.
- در طی هفت تا 10 روز بهبود می‌یابند.
آفت اصلی (بزرگ یا ماژور)
زخم اصلی اغلب شدیدتر است و کمتر از آفت جزئی دیده می‌شود. از جمله خصوصیات این زخم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بسیار بزرگ‌تر از نوع جزئی کوچک هستند (قطر بیش از یک سانتی‌متر).
- اغلب به درمان نیاز دارد.
- با گذشت دو یا چند هفته بهبودی حاصل نمی‌شود.
- می‌تواند تا 45 روز ادامه داشته باشد.
- معمولاً بسیار دردناک است.
- ممکن است باعث ایجاد زخم شود.
آفت ویروسی هرپسی (تبخال دهانی)
زخم هرپسی، کوچک‌ترین نوع رایج آفت دهانی است که خصوصیات زیر را دارد:
- به عنوان خوشه‌ای از زخم‌های جزئی ظاهر می‌شود.
- ممکن است نیاز به درمان داشته باشد.
- زخم‌های منحصر به فردی هستند که قطرشان کمتر از چند میلی‌متر است.
- زخم‌های کوچک اغلب در زخم‌های بزرگ‌تر شکل می‌گیرند.
- معمولاً بسیار دردناک هستند.
- طی 10 روز بهبود می‌یابند.
علل ایجاد آفت دهانی
یافتن علت این بیماری بسیار دشوار است، اما می‌تواند ناشی از عوامل زیر باشد:
- آلرژی به مواد غذایی، شرایط اسیدی، عادت‌های اشتباه در بهداشت دهان و دندان
- رژیم‌های غذایی فاقد ویتامین B12، روی، فولات (اسید فولیک) یا آهن
- خمیردندان حاوی سدیم لوریل سولفات
- حساسیت به باکتری‌های خاصی در دهان
- هورمون‌ها
- استرس عاطفی
- سیگار کشیدن
- بیماری‌های دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک یا بیماری کرون
- اختلالات خود ایمنی مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک یا بیماری بهجت
- ضعف سیستم ایمنی بدن مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا، ایدز یا پیوند عضو
- کمبود در سیستم تغذیه‌ای
- سرطان دهان
برخی از داروهایی که ممکن است باعث ایجاد آفت دهان شوند، شامل موارد زیر هستند:
- آسپرین
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID)
- مسدود کننده‌های بتا
- نیکوتین خوراکی
- داروهای شیمی درمانی
- سرکوب کننده‌های سیستم ایمنی
- پنی سیلامین
- داروهای سولفا
- فنیتوئین
- آنتی کولینرژیک
- مهارکننده‌های تجمع پلاکتی
- وازودیلاتورها
- مهار کننده‌های پروتئین
- آنتی بیوتیک‌ها
- ضد ویروس‌ها
- ضد فشار خون‌ها
عوامل خطر آفت دهانی
برخی از عوامل خطرساز می‌توانند باعث ایجاد بیماری آفت دهانی شوند که به شرح زیر هستند:
بهداشت ضعیف دهان و دندان: روزانه دو بار مسواک بزنید. استفاده از نخ دندان حداقل یک بار در روز و شستشوی مرتب دهان باعث از بین رفتن باکتری‌ها می‌شود و دهان را سالم نگه می‌دارد. برای جلوگیری از این بیماری، محدود کردن غذاهای سفت، ترد، غیر سالم و تحریک کننده (اسیدی) نیز می‌تواند مفید واقع شود.
جراحت یا تروما: آفت دهانی ممکن است بعد از انجام کارهای دندانپزشکی ایجاد شود. صدمات ورزشی، مسواک زدن بیش از حد دندان‌ها، بریدگی‌های کوچک نیز می‌توانند باعث ایجاد آن شوند.
حساسیت غذایی: غذاهای اسیدی، غذاهای پرادویه، قهوه، توت فرنگی، تخم مرغ، آجیل، بادمجان، پنیر، گوجه فرنگی و گلوتن (ماده چسبنده موجود در گندم) ممکن است باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک در برخی افراد شوند. این واکنش‌ها می‌توانند منجر به تشکیل زخم کانکر شوند.
خمیر دندان: خمیردندان حاوی سدیم لوریل سولفات (SLS) می‌تواند باعث ایجاد آفت دهانی شود. این ماده باعث تحریک بافت‌های داخل دهان و لثه می‌شود. اگر زخم‌ها بدتر شوند، احتمالاً خمیر دندان عامل اصلی پیشروی آنها بوده است.
کمبودهای تغذیه‌ای: مصرف زیاد قند، غذاهای فرآوری شده و مرکبات می‌توانند باعث ایجاد افت شوند. توصیه می‌شود سالادها را با پیاز خام بخورید، زیرا پیاز حاوی گوگرد است که اثر ضد باکتریایی دارد.
عدم تعادل هورمونی: بلوغ، یائسگی و چرخه قاعدگی می‌توانند التهاب را در داخل و اطراف دهان افزایش دهند.
عفونت HIV: آفت دهانی، نشانه‌ای از بیماری ایدز (ویروس نقص ایمنی بدن) نیست، بلکه ویروسی است که سلول‌های سیستم ایمنی بدن را تجزیه می‌کند. اگرچه، افراد مبتلا به ایدز ممکن است بیشتر از افراد فاقد این بیماری دچار زخم‌های شدید دهانی شوند.
استرس و خستگی: استرس عاطفی یا جسمی می‌تواند در بعضی از افراد باعث ایجاد زخم کانکر شود، زیرا استرس باعث افزایش التهاب می‌شود.
بیماری‌ها: زخم‌های مکرر ناشی از افت با برخی بیماری‌ها و شرایط سخت جسمانی همراه هستند. این شرایط بهداشتی شامل موارد زیر می‌باشند:
- بیماری‌های التهابی روده: مانند بیماری کرون و کولیت روده ( کولیت اولسراتیو)
- بیماری سلیاک: یک اختلال شدید روده ناشی از عدم وجود گلوتن است.
- بیماری بهجت: باعث التهاب در کل بدن از جمله دهان می‌شود.
- بیماری لوپوس: بیماری خود ایمنی است که باعث می‌شود بدن به اندام‌ها و بافت‌های خود حمله کند.
- نقص در سیستم ایمنی بدن: هنگامی که بدن پاسخ ایمنی کمتری در مقابله با عفونت‌ها دارد.
کمبود ویتامین: برای جلوگیری از افت دهان، بدن به تعادلی از مواد اسیدی، معدنی و قلیایی نیاز دارد. کمبود آهن، روی، ویتامین B12 و اسید فولیک ارتباط مستقیمی با این عارضه دارند. کمبود کلسیم نیز همچنین می‌تواند باعث ایجاد این بیماری شده و به تشدید آن نیز کمک می‌کند.
علائم و نشانه‌های آفت دهانی یا زخم کانکر
زخم کانکر اغلب دردناک است و ممکن است روی زبان، داخل بینی، لثه‌ها، قسمت داخلی لب‌ها و در سقف دهان ایجاد شود. نشانه شایع این عارضه، احساس سوزش، سوزنی سوزنی شدن و یا احساس خفگی حداکثر تا 24 ساعت قبل از بروز آفت است.
علائم غیر عادی که می‌تواند یک عفونت جدی را پیش رو داشته باشد، شامل موارد زیر هستند:
- تب
- تورم غدد لنفاوی
- بی‌حالی
- کاهش وزن
- برفک (عفونت مخاط دهان) در گلو یا دهان
افت دهانی اگر شرایط زیر را شامل شود، بهتر است با پزشک و دندانپزشک خود تماس بگیرید:
- بزرگ‌تر از حد معمول است.
- به جاهای دیگر دهان گسترش یافته است.
- بیش از سه هفته ادامه دارد.
- حتی پس از مصرف داروهای ضد درد هم درد شدیدی وجود دارد.
- نوشیدن مایعات جهت هیدراته بودن بدن با مشکل روبرو است.
- با تب همراه است.
درمان بیماری آفت دهانی
داروهای موضعی: از ژل‌های موضعی یا پمادها برای تسکین درد، کاهش التهاب و جلوگیری از عفونت برای آفت دهانی استفاده می‌شود که دارای دو نوع اصلی هستند:
- داروهای ضد درد موضعی: از ژل‌هایی مانند بنزوکائین (اوراژل، اورال بی) و لیدوکائین (یک ماده بی حس کننده) برای تسکین درد یا ناراحتی استفاده می‌شود که مستقیماً بر روی ناحیه زخم شده قرار می‌گیرد.
- داروهای ضد التهابی موضعی: از داروهای استروئیدی مانند تریامسینولون استوناید یا فلوسینونید می‌توان به صورت موضعی برای کاهش التهاب استفاده کرد. این داروها معمولاً نیاز به نسخه دارند و باید دقیقاً مطابق دستور پزشک متخصص مصرف شوند.
آنتی بیوتیک‌های موضعی: پزشک یا دندانپزشک این دارو را به بیمار زمانی تجویز می‌کند که احتمال عفونی شدن آفت دهان به باکتری وجود داشته باشد و قرمزی، پوسته پوسته شدن، ترشحات چرکی یا تب علائم این عفونت باشند.
درمان‌های خانگی برای آفت دهانی
این بیماری معمولاً طی هفت تا 10 روز از بین می‌رود. چند داروی خانگی طبیعی وجود دارند که می‌توانند برای سرعت بخشیدن به روند بهبودی و کاهش سوزش مفید باشند. داروهای طبیعی برای تسکین سریع دردهای ناشی از این بیماری شام موارد زیر هستند:
- برای کاهش درد ناشی از آفت دهان می‌توانید تکه‌ای از یخ را روی آن قرار دهید.
- از دهانشویه و خمیردندانی استفاده کنید که فاقد سدیم لوریل سولفات باشند.
- بنادریل مایع را با منیزیم مخلوط کرده و از آن به عنوان دهانشویه استفاده کنید.
- هر روز چند بار دهان خود را با آب نمک گرم یا جوش شیرین شستشو دهید (یک قاشق چای خوری جوش شیرین در هر نصف فنجان آب گرم)
- سالادهایی که حاوی پیاز خام است بخورید.
- گیاهان مریم گلی و بابونه را در آب آغشته کرده و روزانه چهار تا شش بار از آن به عنوان دهانشویه استفاده کنید.
- گیاه سرخارگل (اکیناسه) ممکن است به روند بهبودی کمک کند.
- آب هویج، کرفس و آب گوجه فرنگی نیز می‌توانند مفید باشند.
- داروهای موضعی که مستقیماً بر روی درد ، دهانشویه و داروهای خوراکی اعمال می شوند می توانند درد یا التهاب را تسکین دهند.
- دندان‌ها را به آرامی مسواک بزنید و با برس نرم از مسواک استفاده کنید.
- از خمیردندان و دهانشویه استفاده کنید که فاقد سدیم لوریل سولفات باشد.
- یکی دیگر از راه حل‌های خانگی مخلوط کردن شیر منیزی با مایع بنادریل و استفاده از آن به عنوان دهانشویه است. همچنین می‌توانید شیر منیزی را مستقیماً آغشته به یک گوش پاک کن کنید و بر روی آفت بزنید.
- ویتامین C، ویتامین B و لیزین را می‌توان به صورت خوراکی مصرف کرد تا به بهبودی سریع کمک کنند.
نکته: قبل از استفاده از هرگونه داروی خانگی، با یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید زیرا بسیاری از این روش‌ها از نظرعلمی آزمایش نشده و یا اثبات نشده اند.
دهانشویه مناسب برای آفت دهانی
چندین نوع دهانشویه برای درمان علائم افت دهان استفاده میشوند که شامل موارد زیر هستند:
- سوسپانسیون دیفن هیدرامین (مایع بنادریل آلرژی) که در داروخانه‌ها موجود است و می‌تواند به عنوان دهانشویه مورد استفاده قرار گیرد. زیرا این ماده، بی حسی موضعی را بر روی ناحیه دردناک زخم ایجاد می‌کند. سوسپانسیون را در دهان خود قرار دهید، آن را به مدت 30 ثانیه تا یک دقیقه در دهان قرقره کرده وسپس بیرون بریزید.
- شستشو دهان ضد استروئیدی (ضد التهابی) ممکن است برای کاهش التهاب زخم‌ها تجویز شود.
- شستشو با آنتی بیوتیک تتراسایکلین ممکن است تجویز شود که می‌تواند درد را تسکین ببخشد و باعث بهبودی آفت‌ها شود. اما اگر باردار هستید، به تتراسایکلین حساسیت دارید و زیر 16 سال سن دارید، پیشنهاد می‌شود از این دهانشویه استفاده نکنید.
پیشگیری از آفت دهانی
در بیشتر موارد، بیماری آفت دهان به بخش طبیعی از زندگی فرد تبدلی می‌شود. اما اگر به طور مکرر فرد دچار این بیماری شود، روش‌هایی برای جلوگیری از پیشرفت آن وجود دارند. نکات پیشگیری شامل موارد زیر هستند:
- از مصرف غذاهای پرادویه، میوه‌های اسیدی و سایر نوشیدنی‌های اسیدی (قهوه و آب) خودداری کرده یا آنها را محدود کنید.
- هر روز یک مولتی ویتامین مصرف کنید.
- از محصولات دندانپزشکی حاوی سدیم لوریل سولفات استفاده نکنید.
- برای جلوگیری از تحریک، آدامس کمتری بخورید.
- مرتباً ازنخ دندان استفاده کنید تا باکتری‌ها و ذرات مواد غذایی موجود در بین دندان‌ها از بین برود.
- از مسواک نرم استفاده کنید و بعد از هر وعده غذایی سعی کنید مسواک بزنید.
چشم انداز بیماران مبتلا به آفت دهانی
اگر شخصی از آفت‌های دهانی رنج می‌برد، ممکن است یک دلیل پزشکی یا بیماری خاص برای این مشکل وجود داشته باشد که باعث ایجاد آن می‌شود. در صورت وجود هر گونه نگرانی در مورد آفت‌ها، به یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی یا دندانپزشک مراجعه کنید. تمایل به ایجاد مکرر زخم کانکر، فقط ممکن است به عامل ژنتیکی مربوط باشد.
با این حال، برخی از بیماری‌هایی که بر روی سیستم ایمنی بدن مانند لوپوس، بیماری کرون، بیماری سلیاک یا ایدز اثر می‌گذارد ممکن است باعث زخم‌های مکرر شوند. متخصصان می‌توانند آزمایش‌هایی را برای تشخیص دقیق علت این بیماری را تجویز کنند. با این حال، آفت دهانی به هیچ عنوان باعث مرگ نمی‌شود و با درمان‌های ساده خانگی نیز قابل پیشگیری و بهبود است.
