سندرم تونل کارپال نوعی بیماریست که در اثر فشار بر عصب مدیان (median nerve) ایجاد می شود. تونل کارپال گذرگاهی باریک است که در قسمت کف دست قرار داشته و توسط استخوان های مچ و رباط ها احاطه شده است. هنگامی که عصب مدیان فشرده می شود، علائمی مانند بی حسی، سوزن سوزن شدن و ضعف در دست و بازو مشاهده می شود.
آناتومی مچ دست، بیماری های مختلف و حرکات تکرارشونده دست می توانند در ایجاد سندرم تونل کارپال نقش داشته باشند.
فهرست مطالب
علائم تونل کارپال چیست؟
در بسیاری از بیماران در صورت مشاهده علائم سوزن سوزن شدن دست، درد و یا بی حسی در انگشتان دست، اولین تشخیصی که به ذهن پزشک خطور می کند، سندرم تونل کارپال است. این بیماری بسیار شایع بوده، اما دلیلی ندارد تمام مشکلات موجود در دست و مچ مرتبط با این بیماری باشد. درمان زودرس می تواند تفاوت زیادی در کیفیت بهبود بیماری داشته باشد.
علائم اولیه بیماری چیست؟
به طور معمول، علائم به آهستگی ایجاد شده و با سوزش، بی حسی، سوزن سوزن شدن یا درد شروع می شوند که در تمامی انگشتان به جز انگشت کوچک ایجاد می شود و می تواند به ساعد نیز انتشار پیدا کند.
به طور معمول این علائم در شب بیشتر دیده می شوند که ناشی از خم شدن مچ دست و اعمال فشار به عصب هنگام خواب است. با وخامت بیماری، ممکن است این علائم در طول روز نیز مشاهده شوند. این موضوع اغلب زمانی اتفاق می افتد که بیمار در حال فعالیت های بدنی به خصوص هنگامی است که مچ دست برای مدت طولانی خم شده باشد. این حالت معمولا، هنگام رانندگی، مطالعه یا استفاده از تلفن رخ می دهد.
در ابتدای بیماری علائم بطور پیوسته احساس نمی شوند. اما با گذشت زمان، علائم بیشتر احساس شده و شدیدتر می شوند. این علائم شامل موارد زیر است:
- تورم انگشتان (حتی به طور نامحسوس)
- درد و گزگز در انگشتان با انتشار به ساعد و شانه
- احساس برق گرفتگی در انگشتان
با گذشت زمان، این بیماری می تواند بر توانایی بیمار در گرفتن اجسام و مشت کردن دست تأثیر بگذارد و اختلالات زیر را ایجاد کند:
- بیمار به دلیل بی حسی و ضعف عضلات اجسام را رها می کند.
- بیمار به سختی می تواند با اجسام کوچک کار کند مثلا در بستن دکمه های پیراهن دچار مشکل می شود.
![علایم و نشانه های بیماری تونل کارپال]()
- بیمار توانایی خود را در مشت کردن دست به مقدار قابل توجهی از دست می دهد.
در موارد شدیدتر بیماری، امکان تحلیل عضلات دست و عدم تشخیص دما با لمس وجود دارد.
مراجعه به پزشک در چه زمانی ضروری است؟
در صورت بروز علائم و نشانه های سندرم تونل کارپال به گونه ای که در فعالیت های روزانه و خواب تداخل ایجاد کند، مراجعه به پزشک ضروری است. در صورت عدم درمان، امکان آسیب مداوم عصب و ماهیچه ها وجود دارد.
علت بیماری سندروم تونل کارپال چیست؟
سندرم تونل کارپال در اثر فشار بر عصب مدیان ایجاد می شود. این عصب در ساعد از گذرگاه مچ دست (تونل کارپال) به سمت انگشتان عبور می کند. این عصب وظیفه عصب رسانی به تمامی انگشتان دست به جز انگشت کوچک را بر عهده دارد. هر چیزی که عصب مدیان را در فضای تونل کارپال فشرده یا تحریک کند، ممکن است منجر به سندرم تونل کارپال شود. شکستگی مچ دست می تواند تونل کارپال را تنگ و عصب را تحریک کند، همانطور که تورم و التهاب ناشی از آرتریت روماتوئید نیز این علائم را ایجاد می کند.
در بسیاری از اوقات، هیچ علتی برای سندرم تونل کارپال وجود ندارد. ممکن است که ترکیبی از عوامل خطرساز در ایجاد بیماری نقش داشته باشد. این عوامل گرچه ممکن است به طور مستقیم باعث سندرم تونل کارپال نشوند، اما ممکن است خطر تحریک یا آسیب به عصب مدیان را افزایش دهند که شامل موارد زیر می باشند:
- عوامل محیطی و شغلی: این موارد مهمترین عامل خطرساز در ایجاد بیماری می باشند. به طور کلی فعالیت هایی که همراه با خم شدن طولانی مدت و تکرارشونده مچ دست همراه باشند، منجر به آسیب عصبی و افزایش فشار می شود. از جمله این فعالیت ها می توان به شست و شوی ظروف، نظافت کف زمین، خیاطی یا رانندگی اشاره کرد. سرما یکی از عوامل محیطی است که می تواند بیماری را تشدید کند. در مطالعات متعددی به بررسی ارتباط بین استفاده از کامپیوتر و سندرم تونل کارپال پرداخته شده است. برخی شواهد نشان می دهد که استفاده از موس کامپیوتر عامل اصلی این مشکل است. با این وجود، شواهد و مدارک کافی برای ارتباط قطعی بین بیماری و استفاده از کامپیوتر به عنوان یک عامل خطرساز وجود ندارد.
- عوامل آناتومیک: شکستگی یا دررفتگی مچ دست یا آرتریت که باعث تغییر شکل استخوان های کوچک در مچ دست می شود، می تواند فضای داخل تونل کارپال را تغییر داده و بر عصب مدیان فشار آورد. افرادی که تونل های کارپال کوچکتری دارند ممکن است بیشتر به سندرم تونل کارپال مبتلا شوند.
- جنسیت: سندرم تونل کارپال به طور کلی در زنان شایع تر است. این موضوع به دلیل تنگی بیشتر فضای تونل کارپال در زنان نسبت به مردان است.
- شرایط زمینه ای: برخی از بیماریهای مزمن مانند دیابت خطر آسیب دیدگی عصبی از جمله آسیب به عصب مدیان را افزایش می دهند. آرتریت روماتوئید و سایر شرایطی که منجر به التهاب می شوند می توانند روی تاندون های موجود در مچ دست تأثیر بگذارند و در نهایت بر عصب مدیان فشار وارد کنند. اختلالات تیروئید و نارسایی کلیه هم ممکن است احتمال ابتلا به سندرم تونل کارپال را افزایش دهند.
- داروها: در برخی مطالعات ارتباطی بین سندرم تونل کارپال و استفاده از آناستروزول (دارویی که برای درمان سرطان پستان استفاده می شود) مشاهده می شود.
- تغییرات مایعات بدن: احتباس مایعات ممکن است فشار داخل تونل کارپال را افزایش دهند و عصب مدیان را تحریک کنند. این عارضه در دوران بارداری و یائسگی شایع است. سندرم تونل کارپال مرتبط با بارداری به طور کلی بعد ازطی دوران بارداری به خودی خود بهبود می یابد.
- چاقی: داشتن اضافه وزن نیز یکی از عوامل ایجاد این سندروم می‌باشد.
سندروم تونل کارپال چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر به ابتلا به این بیماری مشکوک هستید، مراجعه به پزشک الزامی است. بیماری های دیگری از جمله بیماری تنیس البو یا آرنج تنیس بازان (tennis elbow) وجود دارند که می تواند علائم سندرم تونل کارپال را تقلید کنند. به این دلیل بیمار هرگز نباید به تشخیص خود اکتفا کند و یا اقدامات درمانی انجام دهد. با این حال قبل از مراجعه به پزشک برخی از مانورهای آزمایشی وجود دارند که انجام آن ها در خانه امکان پذیر است و می توانند کمک کننده تشخیص در وجود احتمالی بیماری باشند. این اقدامات شامل موارد زیر می باشند:
- نشانه تینل (Tinel sign): در این مانور ضربات ملایم روی عصب مدین بر سطح مچ زده می‌شود. اگر در نتیجه این مانور علائم درد تیر کشنده و سوزشی ایجاد شود یعنی آزمایش مثبت است.
- آزمایش فالن (Phalen Test): بیمار ساعدش را به‌طور افقی در هوا نگه داشته یا از پشت دو دست را به هم می‌چسباند بگونه‌ای که مچ در وضعیت خم شدگی کامل قرار گیرد، این وضعیت را ۶۰ ثانیه حفظ می کند. اگر کرخی و بی حسی ایجاد شد آزمایش مثبت است.
چگونه می توان از این بیماری پیشگیری کرد؟
هیچ راهکار اثبات شده ای برای جلوگیری از سندرم تونل کارپال وجود ندارد، اما فرد می تواند از روش های زیر استرس وارده به دست و مچ را به حداقل برساند:
- انجام استراحت های کوتاه و مکرر به طوری که دستت ها و مچ ها به طور دوره ای به آرامی دراز شوند. این امر در صورت استفاده از وسایلی که با ارتعاش کار می کنند یا استفاده از آن ها مستلزم صرف نیروی زیادی است، حائز اهمیت می باشد. استراحت های کوتاه چند دقیقه ای طی یک ساعت بسیار اثرگذار هستند.
- دقت به وضعیت بدن و خودداری از خم کردن کامل مچ دست به بالا یا پایین حایز اهمیت است. بهتر است مچ همواره در یک موقعیت صاف قرار داشته باشد و صفحه کلید کامپیوتر هم سطح با آرنج یا کمی پایین تر نگه داشته شود.
- موس کامپیوتر می بایست در موقعیتی قرار گیرد که دست کاملا راحت بوده و مچ خسته نشود.
- بهتر است دست ها گرم نگه داشته شوند چرا که سرمای محیط می تواند درد و احساس سفتی مچ دست را تشدید کند. در صورتی که امکان کنترل درجه حرارت محیط کار وجود نداشته باشد، استفاده از دستکش های بدون انگشت برای گرم نگه داشتن دست ها ضروری است.
چگونه می توان سندرم تونل کارپال را درمان کرد؟
گزینه های زیادی در درمان سندرم تونل کارپال، از رعایت نکات ذکر شده توسط بیمار تا جراحی وجود دارد. بعد از شروع علائم، سندرم تونل کارپال باید هرچه سریعتر درمان شود تا عوارض احتمالی بیماری کمتر شود. در مراحل اولیه بیماری اقدامات ساده ای وجود دارند که با انجام آنها خطر وخامت بیماری کاهش می یابد. این اقدامات شامل موارد زیر است:
- استراحت های مکرر کوتاه مدت پس از هر چند ساعت کار
- پرهیز از اقداماتی که درد را تشدید می کنند
- استفاده از بسته های یخ به منظور کاهش تورم در مچ دست
سایر گزینه های درمانی شامل استفاده از مچ بند، داروها و جراحی است. در صورت مشاهده علائم خفیف تا متوسط بیماری، تنها با رعایت اصول ذکر شده و استفاده از مچ بند، بهبودی صورت می پذیرد.
اقدامات غیرجراحی
اگر این بیماری زود تشخیص داده شود، نیازی به جراحی نیست و روش های کمک کننده زیر می توانند به درمان کمک کنند:
- استفاده از مچ بند (اسپلینت یا آتل) و نگهدارنده مچ دست: این نوع مچ بند در توانبخشی پس از آسیب دیدگی کاربرد دارد و برای کاهش ورم مفید است. به علاوه با محافظت از مچ دست و حمایت از آن به فرایند التیام کمک می‌کند. استفاده از مچ بند در زنان باردار گزینه درمانی خوبی است زیرا هیچ گونه دارویی برای درمان مصرف نمی شود.
![مچ بند طبی برای درمان سندروم تونل کارپال]()
- مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs: NSAID)، داروهایی مانند ایبوپروفن، می توانند در کوتاه مدت به تسکین درد سندرم تونل کارپال کمک کنند. با این وجود هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد این داروها سندرم تونل کارپال را بهبود می بخشند. توجه به این نکته ضروری است که این داروها منجر به عوارض خطرناکی مانند زخم معده می شوند و نباید خودسرانه مصرف شوند.
- تجویز کورتیکواستروئیدها: اقدام تهاجمی تر نسبت به دو مورد قبل تزریق کورتیکواستروئید به درون تونل کارپال است. کورتیکواستروئیدها باعث کاهش التهاب و تورم می شوند و این فرآیند باعث کاهش فشار بر عصب مدیان می شود. کورتیکواستروئیدهای خوراکی معمولا به دلیل عدم تاثیر کافی نسبت به انواع تزریقی، روش درمانی قابل قبولی برای این بیماری محسوب نمی شوند.
اگر سندرم تونل کارپال ناشی از آرتریت روماتوئید یا آرتریت التهابی دیگری باشد، با درمان آرتریت ممکن است علائم سندرم تونل کارپال کاهش یابد. با این حال، این موضوع کاملا تایید نشده است.
جراحی
اگر علائم بیماری شدید باشد یا به سایر درمانها پاسخ ندهد ممکن است جراحی گزینه مناسبی باشد. هدف از جراحی تونل کارپال، کاهش فشار یا قطع فشار وارده بر روی عصب مدیان است. جراحی ممکن است به دو روش مختلف انجام شود:
- جراحی آندوسکوپی: جراح از وسیله ای لوله مانند با دوربین کوچک متصل به آن (آندوسکوپ) برای مشاهده داخل تونل کارپال استفاده می کند. جراح، رباط را در ناحیه مچ دست در یک یا دو نقطه برش می دهد. برخی از جراحان به جای استفاده از این روش از سونوگرافی استفاده می کنند تا ابزار برش دهنده رباط را به این طریق هدایت کنند. جراحی آندوسکوپی ممکن است در چند روز اول یا هفته های بعد از عمل باعث درد کمتری نسبت به جراحی باز شود.
- جراحی باز: در این روش معمولا بالای تونل کارپال تا کف دست برش داده می شود و عصب آزاد می شود. معمولا این روش با عوارض بیشتری از جمله عفونت زخم یا آسیب به اعصاب یا رگ های خونی همراه است.
طی روند بهبودی بعد از عمل، بافت های رباط به تدریج با هم رشد می کنند و در عین حال فضای بیشتری برای عصب فراهم می آورند. روند بهبود داخل دست به طور معمول چندین ماه طول می کشد، اما پوست در عرض چند هفته بهبود می یابد.
پزشک به طور کلی بیمار را ترغیب می کند که بعد از بهبودی رباط، از دست خود استفاده کند. با این حال، در روزهای نخست پس از عمل، پرهیز از حرکات شدید دست و مچ ضروری است. درد یا ضعف ناشی از عمل ممکن است چند هفته تا چند ماه بعد از عمل به طول بیانجامد و سپس برطرف شود. اگر علائم سندرم تونل کارپال در یک بیمار بسیار شدید باشد، ممکن است بعد از عمل نیز کاملاً رفع نگردد.
