دیابت یا بیماری قند (Diabetes) یک عارضه مزمن است که با سطح غیر طبیعی قند (گلوکز) در خون همراه است. انسولین تولید شده توسط لوزالمعده باعث کاهش قند خون می‌شود. این عارضه، مانع از جذب صحیح انرژی موجود در غذا، برای بدن می‌شود. زیرا بدن نمی‌تواند انسولین تولید کند یا به شکلی صحیح از آن استفاده کند. هیچ درمانی برای بیماری دیابت وجود ندارد، اما پیشگیری از آن به فرد این امکان را می‌دهد که وضعیت خود را بتواند به خوبی مدیریت کند. با این حال، برای شناخت بیشتر این بیماری با رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
بیماری دیابت چیست؟
دیابت، نوعی بیماری است که مانع از استفاده صحیح انرژی موجود در غذایی می‌شود که مصرف می‌کنید. دیابت در یکی از شرایط زیر رخ می‌دهد:
لوزالمعده (ارگانی در پشت معده) انسولین کمی تولید می‌کند. انسولین یک هورمون طبیعی است که توسط سلول‌های بتا لوزالمعده تولید می‌شود و به بدن کمک می‌کند تا از قند برای انرژی خود استفاده کند یا به نوعی دیگر، لوزالمعده انسولین تولید می‌کند، اما انسولین ساخته شده آن‌طور که باید عمل نمی‌کند. این حالت «مقاومت به انسولین» نامیده می‌شود.
بدن از میلیون‌ها سلول تشکیل شده است که این سلول‌ها برای ایجاد انرژی، به شکل بسیار ساده به غذا نیاز دارند. هنگام خوردن یا نوشیدن، بسیاری از مواد غذایی به یک قند ساده به نام گلوکز تجزیه میشوند. گلوکز انرژی مورد نیاز بدن برای فعالیت‌های روزانه را تأمین می‌کند.
رَگ‌های خونی، بزرگراه‌هایی هستند که قند را از جایی که در آن گرفته شده است (معده) یا ساخته شده (در کبد)، به سلول‌هایی که در آن استفاده می‌شود (عضلات) یا جایی که در آن ذخیره می‌شود (چربی) انتقال می‌دهند. قند به تنهایی قادر به ورود به سلول‌ها نیست. لوزالمعده انسولین را در خون آزاد می‌کند، که به عنوان کمک کننده عمل می‌کند و قند را در سلول‌ها می‌گذارد تا از آن به عنوان انرژی استفاده شود.
هنگامی که قند، جریان خون را ترک کرده و وارد سلول‌ها می‌شود، سطح قند خون کاهش می‌یابد. بدون انسولین یا عمل کمک کننده، قند برای استفاده به عنوان انرژی نمی‌تواند وارد سلول‌های بدن شود. این امر باعث افزایش قند خون می‌شود. به مقدار زیاد گلوکز در خون، قند خون بالا گفته می‌شود.
انواع بیماری دیابت
دو نوع اصلی از دیابت وجود دارد که شامل نوع 1 و نوع 2 است. دیابت نوع 1 به دلیل آسیب دیدن سلول‌های انسولین لوزالمعده (سلول‌های بتا) ایجاد می‌شود. در دیابت نوع 1، لوزالمعده انسولین کمی ایجاد می‌کند، بنابراین قند نمی‌تواند برای استفاده به عنوان انرژی به سلول‌های بدن وارد شود. افراد مبتلا به دیابت نوع 1 برای کنترل قند خون باید از تزریق انسولین استفاده کنند. نوع 1، شایع‌ترین نوع دیابت در افرادی است که زیر 30 سال سن دارند، اما در هر سنی ممکن است رخ دهد. ده درصد از مبتلایان به دیابت، مبتلا به نوع 1 هستند.
در دیابت نوع 2 (دیابت بزرگسالی)، لوزالمعده انسولین تولید می‌کند، اما یا به اندازه کافی تولید نمی‌کند، یا انسولین به درستی عمل نمی‌کند. 9 نفر از 10 نفر مبتلایان به دیابت، نوع 2 آن را دارند. این نوع در بیشتر افراد در سن بالای 40 سال اتفاق می‌افتد. اما در مواردی که عوامل خطر وجود داشته باشند، حتی در کودکی نیز رخ می‌دهد. دیابت نوع 2 بعضی اوقات ممکن است با ترکیبی از رژیم غذایی، مدیریت وزن و ورزش کنترل شود. با این حال، درمان همچنین ممکن است شامل داروهای کاهنده گلوکز خوراکی (از طریق دهان) یا تزریق انسولین باشد.
انواع دیگر دیابت ممکن است ناشی از،بارداری (دیابت حاملگی)، جراحی، استفاده از برخی داروهای خاص، بیماری‌های مختلف و سایر دلایل خاص باشند.
علت بیماری دیابت
تولید ناکافی انسولین (کاملاً یا نسبت به نیاز بدن)، تولید انسولین معیوب (که غیر معمول است) یا عدم توانایی سلول‌ها در استفاده صحیح و کارآمد از انسولین، منجر به هایپرگلیسمی و دیابت می‌شود. این حالت، بیشتر سلول‌های بافتی و چربی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به وضعیتی به نام مقاومت به انسولین منجر می‌شود. این مشکل اصلی در دیابت نوع 2 است.
فقدان مطلق انسولین، در یک فرآیند مخرب که بر سلول‌های بتا تولید کننده انسولین در لوزالمعده تأثیر می‌گذارد، اصلی‌ترین اختلال، در دیابت نوع 1 است.
در دیابت نوع 2، کاهش مداوم سلول‌های بتا نیز وجود دارند، که به فرایند افزایش قند خون منجر میشوند. در اصل، اگر کسی در برابر انسولین مقاوم باشد، بدن می‌تواند تا حدی تولید انسولین را افزایش داده و بر سطح مقاومت غلبه کند. پس از گذشت زمان، اگر تولید آن کاهش یابد و انسولین به صورت جدی آزاد نشود، هایپرگلیسمی ایجاد می‌شود.
عوامل خطر دیابت
علل دیابت دقیقاً مشخص نیست! اما عوامل خطر زیر ممکن است احتمال ابتلا به دیابت را افزایش دهند:
- سابقه خانوادگی دیابت یا سابقه شخصی دیابت بارداری
- نژاد آفریقایی-آمریکایی، اسپانیایی، بومی آمریکایی یا نژاد آسیایی-آمریکایی، جزایر اقیانوس آرام یا سابقه قومیتی
- آسیب دیدگی به لوزالمعده (مانند عفونت، تومور، جراحی یا تصادف)
- بیماری خودایمنی
- سن (خطر دیابت با افزایش سن افزایش می‌یابد)
- استرس جسمی (مانند جراحی یا بیماری)
عوامل خطری وجود دارند که ممکن است فرد کنترل بیشتری روی آنها داشته باشد که شامل موارد زیر هستند:
- فشار خون بالا
- کلسترول خون یا سطح تری گلیسیرید غیر طبیعی
- سیگار کشیدن
- اضافه وزن
- استفاده از داروهای خاص، از جمله استروئیدها
لازم به ذکر است که خود قند باعث دیابت نمی‌شود. خوردن مقدار زیادی قند می‌تواند منجر به پوسیدگی دندان شود، اما باعث ایجاد دیابت نمی‌شود.
نشانه‌ها و علائم بیماری دیابت
علائم دیابت شامل موارد زیر هستند:
- عطش بیشتر
- افزایش گرسنگی (به خصوص بعد از خوردن غذا)
- خشک شدن دهان
- تکرر ادرار
- کاهش وزن غیر قابل توضیح (حتی اگر دائم در حال خوردن باشید)
سایرعلائم این بیماری شامل موارد زیر هستند:
- احساس ضعف و خستگی
- تاری دید
- تهوع یا سوزن سوزن شدن در دست یا پاها
- التیام آهسته در زخم‌ها و بریدگی‌ها
- پوست خشک و خارش دار
- عفونت‌های مکرر مخمری یا عفونت‌های دستگاه ادراری
علائم قند خون پایین چیست؟
بیشتر افراد هنگامی که قند خون آنها کمتر از 70 میلی گرم در دسی لیتر باشد، علائم قند خون پایین (هیپوگلیسمی) دارند (ارائه دهنده خدمات درمانی به فرد می‌گوید که چگونه سطح قند خون خود را آزمایش کند).
هنگامی که قند خون پایین است، بدن علائم اینکه به غذا نیاز دارید را خود نشان می‌دهد. افراد مختلف، علائم متفاوتی هم دارند. یاد خواهید گرفت که علائم خود را بشناسید. نشانه‌های اولیه قند خون پایین شامل موارد زیر هستند:
- احساس ضعف یا سرگیجه از جمله لرزش و احساس لرز
- احساس گرسنگی
- تعریق
- تپش قلب
- رنگ پریدگی پوست
- احساس ترس و اضطراب
علائم دیررس قند خون پایین شامل موارد زیر هستند:
- احساس گیجی و یا عدم توانایی تمرکز ذهن در یک موضوع
- سردرد
- هماهنگی ضعیف
- رویاهای بد یا کابوس
- احساس گرسنگی
- بی حسی در دهان و زبان
- بیهوشی ناگهانی
تشخیص بیماری دیابت
آزمایش قند خون ناشتا، روش ارجح برای تشخیص دیابت است که انجام آن راحت است. بعد از اینکه فرد به مدت هشت ساعت ناشتا بوده است، یک نمونه از خون گرفته می‌شود و برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال می‌شود. این کار همچنین با استفاده دقیق از دستگاه سنجش قند نیز، می‌تواند در مطب پزشک با دقت انجام شود.
میزان گلوکز پلاسما ناشتا عادی، کمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر (میلی گرم در دسی لیتر) است. میزان قند خون ناشتا بیش از 126 میلی گرم در دسی لیتر، در دو یا چند تست در روزهای مختلف نشانگر دیابت است.
از آزمایش تصادفی قند خون نیز می‌توان برای تشخیص دیابت استفاده کرد. میزان قند خون 200 میلی گرم در دسی لیتر و بالاتر نشان دهنده دیابت است. هنگامی که قند خون ناشتا بالای 100mg / dl باشد، اما در محدوده 100-126mg / dl قرار بگیرد، این به عنوان قند خون ناشتا (IFG) شناخته می‌شود. در حالی که بیماران مبتلا به IFG تشخیص دیابت ندارند، این بیماری خطرات و نگرانی‌های ناشی از خود را نیز به همراه دارد.
تست تحمل گلوکز خوراکی دیابت
اگرچه این روش دیگر به طور معمول مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، اما آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)، یک استاندارد طلایی برای تشخیص دیابت نوع 2 است. هنوز هم این روش معمولاً برای تشخیص دیابت حاملگی و در شرایط پیش دیابت از جمله سندرم تخمدان پلی کیستیک استفاده می‌شود. با انجام آزمایش تحمل گلوکز خوراکی، فرد یک شب ناشتا خواهد ماند (حداقل هشت اما نه بیشتر از 16 ساعت).
سپس ابتدا گلوکز پلاسما ناشتا آزمایش می‌شود. پس از این آزمایش، فرد یک دوز خوراکی (75 گرم) گلوکز دریافت می‌کند. روش‌های مختلفی وجود دارند که متخصصان زنان برای انجام این آزمایش استفاده می‌کنند، اما روشی که در اینجا شرح داده می‌شود استاندارد است. معمولاً گلوکز در یک مایعی با طعم شیرین قرار دارد، که فرد آن را می‌نوشد. برای اندازه گیری قند خون، نمونه خون در فواصل مشخصی گرفته می‌شود.
برای اینکه نتایج آزمایش موثق باشد باید شرایط زیر را شامل شوند:
- فرد باید از سلامتی خوبی برخوردار باشد (بیماری دیگری حتی سرماخوردگی هم نداشته باشد).
- فرد باید به طور معمول فعال باشد (نه اینکه دراز بکشد، مثلاً به عنوان بستری بودن در بیمارستان).
- فرد نباید از داروهایی استفاده کند که می‌تواند بر قند خون تأثیر بگذارد.
- صبحِ آزمایش، فرد نباید قهوه بنوشد یا سیگار بکشد.
تست معمول تحمل گلوکز خوراکی، سطح قند خون را پنج بار در مدت زمان سه ساعت اندازه گیری می‌کند. بعضی از پزشکان به سادگی یک نمونه خون پایه را با گذشت دو ساعت بعد از نوشیدن محلول گلوکز به دست می‌آورند. در فرد فاقد دیابت، سطح گلوکز بالا می‌رود و سپس به سرعت سقوط می‌کند. در فردی که مبتلا به دیابت است، سطح گلوکز بالاتر از حد معمول می‌رود و به سرعت کاهش نمی‌یابد.
افرادی با سطح گلوکز بین نرمال و دیابتی، تحمل گلوکز (IGT) یا مقاومت به انسولین را از دست می‌دهند. مبتلایان به اختلال تحمل گلوکز، دیابت ندارند، اما در معرض خطر زیادی برای پیشرفت به دیابت هستند. هر ساله یک تا پنج درصد افرادی که نتایج آزمایش آنها نشان از اختلال در تحمل گلوکز دارد، در واقع دچار دیابت میشوند.
کاهش وزن و ورزش ممکن است به افراد دارای اختلال در تحمل گلوکز کمک کند تا سطح گلوکز خود را به حالت عادی برگردانند. علاوه بر این، برخی پزشکان با استفاده از داروهایی مانند، متفورمین (گلوکوفاژ) در جلوگیری یا به تأخیر انداختن این بیماری، کمک می‌کنند.
تحقیقات نشان داده است که اختلال در تحمل گلوکز، به خودی خود می‌تواند یک عامل خطر در ایجاد بیماری‌های قلبی باشد. در جامعه پزشکی، اکثر پزشکان اکنون می‌دانند که اختلال در تحمل گلوکز، صرفاً پیشرو دیابت نیست، بلکه بیماری بالینی است که نیاز به درمان و نظارت دارد.
درمان بیماری دیابت
هیچ درمانی برای دیابت وجود ندارد، اما می‌توان آن را کنترل کرد. اهداف مدیریت و کنترل دیابت عبارتند از:
- با متعادل کردن میزان مصرف مواد غذایی با دارو و فعالیت، میزان قند خون خود را تا حد ممکن نزدیک به حد نرمال رسانید.
- سطح کلسترول خون و تری گلیسیرید (لیپید) خون را تا حد ممکن حفظ کنید.
- فشار خون خود را کنترل کنید. فشار خون شما نباید بیش از90/140 باشد.
- کاهش یا جلوگیری از بروز مشکلات سلامتی مرتبط با دیابت
کلیدهای مدیریت دیابت به شرح زیر هستند:
- دنبال کردن یک برنامه غذایی متعادل باشید.
- به طور منظم ورزش کنید.
- در صورت تجویز دارو، دستورالعمل‌های مربوط به نحوه و زمان مصرف آن را با دقت دنبال کنید
- قند خون و فشار خون را در خانه کنترل کنید.
قرار ملاقات خود را با ارائه دهندگان خدمات درمانی تنظیم کنید و تست‌های آزمایشگاهی را طبق دستور پزشک انجام دهید. کارهایی که هر روز در خانه انجام می‌دهید بیش از آنچه پزشک می‌تواند در طول معاینه انجام دهد، بر قند خونتان تأثیر می‌گذارد.
استفاده از پمپ‌های انسولین
پمپ‌های انسولین، دستگاه‌های کوچک و رایانه ای هستند ( به اندازه یک تلفن همراه کوچک) که در کمربند، جیب یا زیر لباس جای میگیرند. آنها انسولین موجود رد خون را با عملکرد سریع 24 ساعت شبانه روز از طریق یک لوله انعطاف پذیر کوچک به نام یک «کانول» نشان می‌دهند. کانول با استفاده از سوزن در زیر پوست قرار می‌گیرد. سپس سوزن برداشته می‌شود و فقط لوله انعطاف پذیر زیر پوست باقی می‌ماند. کاربر پمپ هر دو یا سه روز یکبار کانول را جایگزین می‌کند.
برای مصرف کنندگان پمپ‌های انسولین، مهم است که مرتباً سطح گلوکز خود را با مانیتور مداوم گلوکز یا یک مانیتور انگشتی کنترل کنند. این پمپ، جریان مداوم انسولین را نشان می‌دهد، که در صورت نیاز برای مواردی مانند ورزش و استرس قابل تنظیم است. یک کاربر استفاده کننده از پمپ، به طور مرتب اطلاعات مربوط به میزان مصرف مواد غذایی و میزان قند خون خود را در پمپ وارد می‌کند، بنابراین می‌تواند به آنها در محاسبه دوز انسولین در مصرف مواد غذایی و میزان قند خون کمک کند.
از مزایای پمپ انسولین، می‌توان به تزریق انسولین کمتر، شیوه زندگی انعطاف پذیرتر و تنظیم تحویل انسولین بیشتر و مداوم‌تر اشاره کرد.
آیا می‌توان قرص و انسولین را باهم مصرف کرد تا قند خون کنترل شود؟
بله، ترکیبی از انسولین و یک داروی خوراکی، همانطور که توسط پزشک معالج انجام می‌شود، در کنترل قند خون بسیار ایمن و مؤثر است. یک ترکیب معمولی شامل مصرف داروی خوراکی در طول روز و انسولین در شب است. پس از شروع مصرف انسولین، برای کاهش خطر بروز واکنش‌های قند خون، باید بیشتر از حد، قند خون خود را کنترل کنید.
درمان‌های ترکیبی اغلب برای افرادی که مبتلا به دیابت نوع 2 هستند مفید است. اگر داروی خوراکی مصرف می‌کنید، پزشک ممکن است برنامه درمانی را تغییر دهد تا شامل تزریق انسولین شود. این تغییر اغلب برای کمک به افراد مبتلا به دیابت نوع 2، موجب کنترل بهتر قند خون می‌شود.
پیشگیری از بیماری دیابت
آیا می‌توان از ابتلا به دیابت نوع 2 جلوگیری کرد؟ اگرچه برخی ازعوامل خطر دیابت، مانند سابقه خانوادگی قابل تغییر نیستند، عوامل خطر دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند بر آنها کنترل بیشتری خواهید داشت. اجرای برخی از عادات سبک و داشتن زندگی سالم در زیر می‌تواند این عوامل خطر اصلاح پذیر را بهبود ببخشد و به کاهش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 کمک کند:
- مصرف غذای سالم
- فعال بودن از نظر جسمی
- کاهش استرس
- محدود کردن میزان مصرف الکل
- خواب کافی
- ترک سیگار
دیابت بارداری چیست؟
دیابت حاملگی، زمانی اتفاق می‌افتد که سطح قند خون زیادی در دوران بارداری وجود داشته باشد. با پیشرفت بارداری، کودک در حال رشد نیاز بیشتری به گلوکز دارد. تغییرات هورمون در دوران بارداری نیز بر عملکرد انسولین تأثیر می‌گذارد، که باعث بالا رفتن قند خون می‌شود. زنان بارداری که بیشتر در معرض خطر دیابت بارداری هستند، شامل کسانی میشوند که مشخصات زیر را دارند:
- بیش از 35 سال سن دارند.
- اضافه وزن دارند.
- سابقه خانوادگی دیابت داشته‌اند.
- سابقه سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) را داشته باشند.
سطح گلوکز خون، معمولاً پس از زایمان به حالت عادی برمی‌گردد. با این حال، زنانی که به دیابت حاملگی مبتلا شده اند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در زندگی بعدی خود هستند.
چشم انداز بیماران مبتلا به بیماری دیابت
هیچ درمانی برای دیابت نوع 1 وجود ندارد و این بیماری به مدیریت مادام العمر نیاز دارد. اما با نظارت مداوم و پیروی از درمان‌ها، ممکن است بتوانید از عوارض جدی‌تر این بیماری جلوگیری کنید. اگر با پزشک خود همکاری نزدیکی داشته باشید و سبک زندگی خوبی را انتخاب کنید، اغلب می‌توان دیابت نوع 2 را با موفقیت مدیریت کرد. اگر به دیابت حاملگی مبتلا هستید، احتمال بروز آن بعد از تولد کودک برطرف می‌شود (اگرچه احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی کودک بیشتر است).
