اسهال و استفراغ در کودکان

همه‌ی ما در طول زندگی‌مان حالت تهوع و اسهال و استفراغ را دست کم برای یکبار تجربه کرده‌ایم و از ناخوشایند بودن آن به خوبی با خبریم. در کودکان و سالمندان نیز به دلیل ضعیف و ناقص بودن دستگاه ایمنی‌شان در معرض ویروس‌ها و باکتری‌هایی هستند که احتمال ابتلا به اسهال و استفراغ در آن‌ها بسیار افزایش پیدا می‌کند.

به گفته‌ی دکتر بهروز مقدادی، متخصص کودکان رسا، اسهال و استفراغ رایج‌ترین بیماری گوارشی، مخصوصا در فصل تابستان است که علاوه بر آزاردهنده بودن، باعث ایجاد کم آبی و اختلال در آب و املاح بدن می‌شود. ایشان راه‌حل‌هایی برای جلوگیری و درمان آن ارائه داده‌اند که ما آن‌ها را در ادامه مطلب در اختیار شما قرار داده‌ایم.

 

 

آیا اسهال و استفراغ خطرناک است؟

استفراغ (بالا آمدن محتویات معده) و اسهال (دفع مکرر مدفوع آبکی) می‌تواند وضعیتی خطرناک باشد چرا که باعث بی ‌آبی بدن می‌شود.

بی‌ آبی (دهیدراته) زمانی اتفاق می‌افتد که بدن مایعات زیادی را از دست بدهد.

کودکان کم سن و سالمندان، سریع‌تر از گروه‌های سنی دیگر دچار بی ‌آبی بدن می‌شوند اما بی ‌آبی در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد.

 

 چه عواملی باعث اسهال و استفراغ می‌شوند؟

استفراغ در کودکان دلایل مختلفی دارد. کودک ممکن است بر اثر عفونت ویروسی، باکتری‌ها، انگل‌ها، برخی داروها، ناخوشی ناشی از حرکت، مسمومیت غذایی، تب، سرفه بیش از حد، پرخوری، هیجان بیش از حد، اضطراب یا عصبی بودن دچار استفراغ شود.

همچنین ممکن است علت استفراغ بیماری‌هایی جدی نظیر مننژیت، آپاندیسیت و انسداد روده باشد. ممکن است همراه با استفراغ، اسهال، دل‌درد یا تب نیز تجربه شود.

غذاهایی که هضم و گوارش آن‌ها سخت است (مانند غذاهایی که قند زیادی دارند) و غذاهایی که خوب پخته نشده‌اند (گوشت نیم‌پز یا خام) نیز می‌توانند باعث اسهال و استفراغ شوند.

برای آگاهی دقیق از این عوامل و بیماری‌ها می‌توانید با آقای دکتر مهران زمان‌زاده، پزشک داخلی رسا، صحبت کنید. ایشان اطلاعات مفیدی درخصوص دلایل وقوع اسهال و استفراغ دراختیارتان قرار خواهند داد.

 

 

روش‌های درمان اسهال و استفراغ چیست؟

پیش از هر چیز باید جلوی بی‌آبی یا دهیدراته شدن بدن را بگیرید چرا که می‌تواند وضعیتی خطرناک و مهلک باشد. هرکس زمانی در زندگی خود ممکن است دچار اسهال و استفراغ شده و بخش زیادی از مایعات بدن را از دست بدهد. در چنین شرایطی اقدامات زیر لازم است:

 

• در شیرخواران: در صورتی که کودک شما از شیر مادر تغذیه می‌کند، به تغذیه او ادامه بدهید. شیر مادر حاوی مایعات و الکترولیت‌های مورد نیاز برای پیشگیری از بی‌آبی بدن نوزاد می‌باشد. ممکن است پزشک از شما بخواهد محلول او.آر.اس به او بدهید.

اگر کودک شیر خشک مصرف می‌کنند، در چنین شرایطی شیر خشک او را به انواع بدون لاکتوز تغییر دهید. ممکن است لاکتوز اسهال کودک را بدتر کند. همچنین ممکن است پزشک توصیه کند به مدت 12 تا 24 ساعت به جای شیر خشک به کودک او.آر.اس بدهید و سپس دوباره تغذیه از شیر خشک را ادامه دهید.

• در کودکان کم سن و نوپا: به کودک او.آر.اس که حاوی ترکیب مناسبی از نمک، قند، پتاسیم و مواد مغذی دیگر برای کمک به جبران مایعات از دست رفته بدن می‌باشد، بدهید. در کودکان بالای یک سال ممکن است مصرف سوپ شفاف، نوشابه بدون گاز شفاف یا آب میوه حاوی 50% آب به پیشگیری از بی‌آب شدن بدن در شرایط اسهال و استفراغ مفید باشد. نباید به کودک نوشیدنی‌های گازدار و آب خالص بدهید. آب به ‌تنهایی حاوی نمک و مواد مغذی لازم برای برطرف‌ شدن بی‌آبی یا جلوگیری از آن نمی‌باشد. نوشیدنی‌های گازدار معمولاً قند زیادی دارند و ممکن است معده کودک را تحریک نمایند.

 

• در بزرگسالان: بزرگسالان برای جبران مایعات از دست رفته ناشی از اسهال و استفراغ، باید حداقل هشت لیوان آب در روز مصرف کنند. همچنین سالمندان نیاز به مصرف او.آر.اس دارند تا مایعات از دست رفته جبران شود.

 

رژیم غذایی در کودکان مبتلا به اسهال و استفراغ

• نباید در زمانی که کودک مبتلا به اسهال می‌شود به او مایعات شیرین مانند چای و نبات بدهید زیرا مایعات شیرین باعث تشدید اسهال می‌شود.
• زمانی که کودک مبتلا به اسهال و استفراغ می‌شود بیشتر باید سعی شود مایعات از دست رفته را جبران نموده و از غذاهای پرکالری پرهیز نمود.

به طور مثال برخی خانواده‌ها فکر می‌کنند کودکشان ضعیف شده است و می‌خواهند با خوراندن برخی خوراکی‌های مقوی (به طور مثال عصاره های گوشتی) کودکشان را تقویت نمایند. در صورتی که اشتباه می‌کنند و این امر باعث می‌شود تا کودک دچار استفراغ بیشتر شود.

• استفاده از آب میوه‌های مصنوعی باعث تشدید اسهال و استفراغ می‌شود..
• مصرف برخی آنتی‌بیوتیک‌ها باعث تشدید اسهال می‌شوند و حتما باید طبق نظر پزشک از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده کرد.
• کودکان زیر 6 ماه فقط باید از محلول او.آر.اس و شیر مادر تغذیه کنند و تعداد دفعات شیردهی باید زیادتر شود.
• برخی افراد فکر می‌کنند اگر کودک چیزی نخورد ممکن است اسهال و استفراغ او قطع شود. در صورتی که اشتباه می‌کنند و ممکن است باعث خطرات جدی‌تری در کودک شود.
• بهتر است از غذاهای آبکی مانند سوپ و لعاب برنج استفاده شود.
• غذاهای حاوی پتاسیم مانند موز و اسفناج برای کودک موثر می‌باشد.
• گاهی اوقات به علت شدت استفراغ در کودکان پزشکان در یک دوره محدودی توصیه به ناشتایی کودک می‌نمایند. این دوره، ناشتایی کمتر از دو ساعت می‌باشد. اگر طولانی شد حتما باید از سرم استفاده شود.
• به هیچ وجه نباید از داروهای قطع اسهال مانند دیفنوکسیلات و … استفاده کرد و بسیار برای کودک خطرناک می‌باشد. مگر اینکه پزشک تجویز نماید.
• در تغذیه کودکان مبتلا به اسهال می‌توان از خوراکی های حاوی ویتامین A استفاده کرد.
• زمانی که کودک تمایلی به او.آر.اس ندارد مادر می‌تواند به جای آن مقدار کمی نمک با یک قاشق مرباخوری ماست را در نصف لیوان آب حل کند و هر چند دقیقه یک بار به کودک بدهد.

 

 

او.آر.اس چیست؟

مصرف او.آر.اس در کودکان، نوزادان و بزرگسالان بی‌خطر و مطمئن است. او آر اس در چند شکل مختلف ممکن است وجود داشته باشد از جمله پودری که باید با آب ترکیب شود، محلول آماده و پاپسیکل یخ‌زده.

برای مصرف او آر اس در شرایط استفراغ، ابتدا با مقدار کم شروع کنید (مثلاً یک قاشق چای‌خوری در هر دقیقه) . اگر فرد قادر است چیزی بنوشد، به تدریج آن را افزایش دهید.

در صورتی که فرد پس از مصرف او.آر.اس، استفراغ می‌کند 30 تا 60 دقیقه پس از آخرین باری که استفراغ کرده است صبر کنید. سپس به او چند قطره او.آر.اس بدهید.

توجه داشته باشید بهتر است بیمار بجای مصرف یکباره و به مقدار زیاد از محلول، هر چند دقیقه مقدار کمی محلول بخورد.

هنگامی که استفراغ فرد متوقف شد، می‌توانید میزان محلول را بیشتر کنید و علاوه بر آن کمی آب گوشت شفاف به او بدهید.

به خاطر داشته باشید در صورتی که  او.آر.اس در مقادیر کم مصرف شود کمتر احتمال دارد باعث آشفتگی معده شود.

در صورتی که فرد همچنان اسهال دارد اما استفراغ نمی‌کند، می‌تواند او.آر.اس و مایعات دیگر را در صورت نیاز مصرف نماید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره‌ی چگونگی و میزان مصرف محلول او.آر.اس میتوانید با آقای دکتر مقدادی تماس بگیرید.

اما باید به خاطر داشته باشید بیمار چه مقدار مایعات نوشیده است. می‌توانید برای تحت نظر گرفتن میزان مایعاتی که به او می‌دهید، از قاشق، قطره ‌چکان یا پیمانه استفاده کنید.

 

آیا برای متوقف کردن اسهال و استفراغ باید دارو مصرف شود؟

احتمالاً پاسخ این سؤال منفی است. اسهال و استفراغ معمولاً مدتی طول می‌کشد.

در صورتی که علت اسهال و استفراغ، عفونت باشد، در واقع بدن از طریق اسهال و استفراغ، عفونت و مواد آلوده را از بدن دفع می‌نماید.

مصرف دارو برای متوقف ساختن استفراغ و اسهال ممکن است در سیستم بدن و دفع عفونت اختلال ایجاد کند.

مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک نیز معمولاً لازم نیست. در صورتی که احساس می‌کنید کودک شما نیاز به دارو دارد، با پزشک مشورت کنید.

 

عوارض و پیامدهای اسهال و استفراغ

عوارض و نتیجه‌ی اصلی اسهال و استفراغ کم آبی است. معمولاً زمانی که علائم و نشانه‌های دهیدراته شدن بدن نمایان می‌شود، بدن مدتی است که بی‌آب شده است. اگر متوجه هر یک از علائم بی‌آبی بدن شدید، بخصوص در مورد نوزادان، کودکان و سالمندان به پزشک مراجعه کنید. می‌توانید در این‌باره اول با آقای دکتر محمد سالک، متخصص داخلی رسا، بصورت تماس تلفنی صحبت کنید. در صورتی که بی‌آبی شدید است، ممکن است به تزریق مایعات در رگ نیاز باشد.

علائم بی‌آبی یا دهیدراته شدن بدن

• کم شدن ادرار یا تیره شدن رنگ آن
• کاهش دفعات ادرار نسبت به حالت معمول (در مورد نوزادان هنگامی که کمتر از شش پوشک در روز خیس می‌کند و در مورد کودکان بزرگ‌تر هنگامی که هشت ساعت از آخرین ادرار او گذشته است).
• تشنگی ( نوزادان ممکن است با گریه کردن، بهانه‌ گیری و تمایل شدید به نوشیدن تشنگی خود را نشان دهند).
• تحریک ‌پذیری
• کاهش اشتها نسبت به همیشه
• کاهش وزن
• خشکی دهان
• عدم تولید اشک هنگام گریه کردن
• در نوزادان کوچک‌تر از 18 ماه ممکن است نقاط نرم فرو رفته در روی سر آنها ایجاد شود.
• پوست خاصیت کشانی و انعطاف‌پذیری همیشگی خود را از دست بدهد.
• خواب ‌آلودگی

 

 

در صورت بروز اسهال و استفراغ در کودکان، چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورتی که به نظر می‌رسد اسهال و استفراغ رو به ‌بهبودی نیست یا در صورتی که فردی که اسهال و یا استفراغ دارد مشمول موارد زیر می‌شود، به پزشک مراجعه کنید:

• کمتر از شش ماه سن دارد.
• بیشتر از شش ماه سن دارد اما دچار تب بالای 38.5 درجه سلسیوس نیز هست.
• علائم دهیدراته که در بالا به آن‌ها اشاره شد، را نشان می‌دهد.
• بیش از هشت ساعت است که استفراغ دارد یا استفراغ او با شدت زیادی اتفاق می‌افتد.
• در مدفوع او خون دیده شده است.
• در استفراغ او خون دیده شده است.
• هشت ساعت از آخرین ادرار کردن او می‌گذرد.
• ممکن است چیزی بلعیده باشد که سمی بوده است.
• دچار سفتی گردن یا سردرد شدید شده است.
• به شکل غیر طبیعی خواب ‌آلوده یا بی‌حال است.
• بیش از دو ساعت است که دل درد دارد.