بیماری دیسفاژی (Dysphagia) به معنی مشکل در بلع است. افرادی که دیسفاژی دارند، در بلع مواد غذایی جامد، مایعات یا حتی بزاق دهان مشکل دارند. آنها ممکن است به هیچ وجه قادر به بلع نباشند. این بیماری میتواند در تمام طول زندگی، افراد را تحت تأثیر قرار دهد، اما بیشتر اوقات روی بزرگسالان، نوزادان یا افراد دارای مشکلات عصبی تأثیر می‌گذارد.
ماهیچه‌های سر و گردن برای بسیاری از کارکردها به صورت پیچیده حرکت می‌کنند. علاوه بر بیان کلمات با زبان و لب، عضلات دهان و گلو باید در فرآیند اساسی بلع به طور همزمان کار کنند. این عضلات وظیفه هماهنگی جویدن، مخلوط کردن غذا با بزاق، جابجایی مواد غذایی یا مایعات از لب به پشت دهان را بر عهده دارند و سپس آن را به سمت پایین حلق به داخل مری و به سمت معده هدایت می‌کنند و مجاری هوا را دور می‌زنند. هرگونه مشکلی در این فرآیند، دیسفاژی نامیده می‌شود؛ با رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
بیماری دیسفاژی چیست؟
دیسفاژی اصطلاحی است که به منظور توصیف مشکل بلع استفاده می‌شود. این اصطلاح را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد، دیس به معنای مشکل و فاژی به معنای خوردن است. برای برخی از افراد مبتلا به این بیماری، مشکل بلع فقط به مواد غذایی محدود می‌شود، در حالی که برخی دیگر ممکن است در خوردن مایعات مشکل داشته باشند و برخی دیگر از افراد نیز حتی قادر به خوردن هیچ چیزی نیستند.
علائم معمولی به این بیماری شامل سرفه یا خفگی هنگام غذا خوردن یا نوشیدن، احساس گیر کردن غذا در گلو یا قفسه سینه و تمایل به مصرف مجدد مواد غذایی است. دیسفاژی اغلب خوردن غذا را به چالش می‌کشد، به این معنی که فرد مبتلا در جذب کالری و مواد مغذی کافی برای بدن خود مشکل دارد.
سرانجام، دیسفاژی ممکن است منجر به کاهش وزن، عود مجدد عفونت قفسه سینه و سایر عوارض جدی شود. دیسفاژی میتواند یک وضعیت جدی پزشکی باشد. دشواری مداوم در فرایند بلع میتواند تأثیر عمیقی از نظر روحی و جسمی بر فرد داشته باشد. سوء تغذیه، کم آبی و کاهش وزن ناخواسته می‌توانند هنگامی اتفاق بیفتند که دستیابی به مواد مغذی و مایعات مناسب از طریق دهان دشوار شده یا دردناک شوند.
هنگام ورود مواد غذایی یا مایع به مجاری هوا، «آسپیراسیون» اتفاق می‌افتد و میتواند منجر به عفونت‌های تنفسی فوقانی یا ذات الریه شود. توجه به این نکته ضروری است که بعد از سکته مغزی، احساس موجود در گلو ممکن است کاهش یابد و بدون اطلاع شخص ممکن است غذا یا مایع وارد ریه‌ها شود و آسپیراسیون خاموش رخ دهد. از نظر روانشناختی، سوء‌هاضمه میتواند منجر به عدم لذت یا علاقه به غذا خوردن، خجالت در هنگام ناهار خوری در رستوران یا اطرافیان شود یا منزوی شدن در موقعیت‌های اجتماعی شود.
انواع بیماری دیسفاژی
دیسفاژی ممکن است در قسمت‌های مختلف که به فرآیند بلع مربوط هستند، رخ دهد. این میتواند یک اختلال در توانایی بستن لب در وهله اول باشد، یا میتواند اختلالی در انتقال مواد غذایی به معده باشد. دیسفاژی به طور کلی میتواند در این سه مرحله از بلع تأثیر بگذارد:
- فاز دهان: مکیدن، جویدن، مزه‌دار شدن یا جابجایی مواد غذایی یا مایع درون دهان. اختلال اغلب به دلیل خشکی دهان، مشکلات دندانپزشکی، ضعف عضلات یا مشکل در هماهنگی زبان، لب و گونه‌ها ایجاد می‌شود.
- فاز حلق: شروع رفلکس در هنگام بلع، برای فشردن مواد غذایی یا مایعات در قسمت پشت گلو و همزمان بستن مجاری هوایی برای جلوگیری از آسپیراسیون (غذا یا مایع در مجاری هوایی). این مرحله اغلب به دلیل آسیب عصبی مختل می‌شود.
- فاز مری: آرامش و سفت شدن مری برای حرکت غذا یا مایعات به سمت معده است. این مرحله ممکن است تحت تأثیر تحریک یا انسداد باشد.
علت بیماری دیسفاژی
اگرچه سوء‌هاضمه میتواند بر هر فردی تأثیر بگذارد، اما به احتمال زیاد در نوزادان، بزرگسالان مسن یا افراد دارای اختلال در مغز یا سیستم عصبی تأثیر بیشتری خواهد گذاشت. این بیماری معمولاً به دلیل مشکلی در گلو (دیسفاژی دهانی) یا مری (دیسفاژی مری) ایجاد می‌شود.
در موارد دیسفاژی دهانی، مواد حاصل از دهان به درستی در مری خالی نمی‌شوند و بیماران مشکلاتی نظیر، مشکل در بلع، عدم تنفس از راه بینی و خفگی را گزارش می‌کنند، که این امر باعث سرفه می‌شود. این نوع دیسفاژی معمولاً در افرادی که اختلال سیستم عصبی دارند یا در وضعیتی که بر ماهیچه‌های اسکلتی تأثیر می‌گذارد، رخ می‌دهد.
دیسفاژی مری مشکل در حرکت مواد غذایی به سمت پایین مری را توصیف می‌کند، که معمولاً به دلیل انسداد انواع یا یک اختلال حرکتی است. در زیر شرایطی بیان شده است که می‌توانند مانع از انجام کار عضلات و اعصاب به اندازه کافی، برای عبور مواد غذایی از طریق گلو و مری شوند:
- سکته
- آسیب مغزی یا ستون فقرات
- اختلالات سیستم عصبی مانند مولتیپل اسکلروزیس، سندرم بعد از فلج اطفال، بیماری پارکینسون و دیستروفی عضلانی
- اختلالات التهابی مانند پلی میوزیت
- وضعیت مری به نام اسکلرودرما که در آن بافت ضخیم و سخت و باریک می‌شود.
- اسپاسم مری که یک فشار ناگهانی عضلات در مری است، که از عبور مواد غذایی به معده جلوگیری می‌کند.
نمونه‌هایی از شرایطی که ممکن است باعث انسداد مری شوند، در زیر آورده شده‌اند:
- بیماری ریفلاکس معده (GERD) که در آن اسید معده به داخل مری حرکت می‌کند و باعث ایجاد زخم‌ها و در نهایت موجب زخم شدن بافت‌ها می‌شود، که ساختار را باریک می‌کند.
- بیماری مری: این نوعی التهاب در مری است که میتواند در اثر عفونت، واکنش‌های آلرژیک یا ریفلاکس معده ایجاد شود.
- تومور مری: این تومورها ممکن است خوش خیم یا بدخیم باشند.
- دیورتیکول: کیسه‌های کوچکی هستند که در دیواره گلو یا مری شکل می‌گیرند.
عوامل خطر بیماری دیسفاژی
دیسفاژی ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد، اما در افراد مسن شایع‌تر است. بسیاری از موارد مختلف می‌توانند باعث ایجاد دیسفاژی شوند که به شرح زیر هستند:
عادات غذایی ضعیف: به سرعت غذا خوردن میتواند باعث دیسفاژی شود. همچنین اگر به دلیل وجود دندان‌هایی دردناک، از دست رفته یا دندان‌های مصنوعی، نمی‌توانید درست غذا را بجوید، ممکن است دچار دیسفاژی شوید.
اختلالات عصبی و عضلانی: افرادی که دچار سکته مغزی شده اند یا افرادی که دارای بیماری پارکینسون، مولتیپل اسکلروزیس، دیستروفی عضلانی یا میاستنی گراویس هستند، ممکن است در بلع مشکل داشته باشند. این اختلالات می‌توانند موجب شوند تا اعصاب و ماهیچه‌های مری به درستی کار نکنند. مری لوله ای است که از دهان و گلوی به سمت معده جاری می‌شود. این میتواند باعث شود غذا به آرامی حرکت کند یا حتی در مری گیر کند.
مشکل در مری: به عنوان مثال، شرایطی مانند اسید ریفلاکسان به مری آسیب می‌زند و باعث می‌شود بافت زخم مانندی ایجاد شود. این زخم ممکن است دهانه مری را تنگ کند و در نهایت منجر به دیسفاژی شود.
سایر اختلالات: برخی از سرطان‌ها، تیروئید بزرگ شده یا قلب متورم، ممکن است به مری فشار وارد کنند و باعث دیسفاژی شوند.
نشانه‌ها و علائم بیماری دیسفاژی
اگر دیسفاژی دارید ممکن است برخی از علائم زیر را داشته باشید:
- درد در هنگام بلع (odynophagia)
- احساس خفگی
- خشن بودن
- بالا آوردن غذا
- سرفه هنگام بلع
- بوی بد دهان
- ترشح بزاق به بیرون از دهان
- کاهش وزن
- سوزش مکرر قلب
- کم آبی بدن
- آسپیراسیون، که میتواند منجر به عفونت‌های ریه‌ای مانند ذات الریه شود.
اگر مرتباً در بلع مشکل داشته یا این علائم را دارید، با پزشک تماس بگیرید یا اگر غذا در گلوتان گیر کرده است و در تنفس مشکل دارید، فوراً برای کمک اضطراری تماس بگیرید.
عوارض بیماری دیسفاژی
دیسفاژی میتواند منجر به عوارض زیر شود:
سوء تغذیه، کاهش وزن و کم آبی بدن: هنگامی که در بلع دچار مشکل می‌شوید، دریافت مایعات و تغذیه مورد نیاز بدن، سخت می‌شوند.
ذات الریه: هنگامی که سعی در بلع دارید، گاهی اوقات غذا یا مایعات ممکن است به طور اتفاقی وارد مجاری هوا شوند. وقتی این ماده غذایی یا مایع وارد ریه‌ها می‌شوند، می‌توانند باکتری‌هایی را ایجاد کنند که باعث ایجاد پنومونی می‌شوند. به این پنومونی آسپیراسیون گفته می‌شود. ذات الریه یک بیماری جدی است، به خصوص در افراد مسن!
خفه شدن درصورت گیر کردن غذا در گلو: اگر غذا یا مایعات در گلو گیر کنند، ممکن است خفه شوید. اگر مجرای هوا کاملاً مسدود شود، نمی‌توانید نفس بکشید و ممکن است جان سالم به در نبرید.
تشخیص بیماری دیسفاژی
بیماری دیسفاژی براساس علائم و معاینات جسمی تشخیص داده می‌شود. پزشک ممکن است بخواهد قدرت عضلانی، گفتار و رفلکس‌های بیمار را نیز بررسی کند. سپس بیمار میتواند به متخصص دیگری مراجعه کند:
- متخصص گوش و حلق و بینی که به مشکلات پیش آمده در گوش، بینی و گلو می‌پردازد.
- یک متخصص مغز و اعصاب که مشکلات مغزی، ستون فقرات و سیستم عصبی را مدیریت می‌کند.
- یک متخصص گوارش که مشکلات مربوط به دستگاه گوارش را بررسی می‌کند.
- یک متخصص گفتار درمانی
برای تعیین علت دقیق دیسفاژی بیمار، پزشک میتواند یک یا چند آزمایش زیر را ترتیب دهد:
- اشعه ایکس برای گرفتن تصاویری از قفسه سینه و گردن
- بلع باریم که معاینه گلو و مری است. بیمار باریم را می‌بلعید، مایع گچی مانند که داخل مری را می‌پوشاند، به گونه ای که می‌توان آن را روی اشعه ایکس برجسته کرد.
- فلوروسکوپی، که در آن نوع خاصی از باریم استفاده می‌شود و فیلمبرداری از فرآیند بلع را امکان پذیر می‌کند.
- ازوفاگوسکوپی که از لوله نازکی به نام آندوسکوپی استفاده می‌کند و از پایین گلو عبور می‌کند تا مری و شاید معده و بالای روده را بررسی کند. در طی این روش، نمونه کوچکی از بافت نیز گاهی برای تجزیه و تحلیل گرفته می‌شود که به این روش بیوپسی گفته می‌شود.
- لارنگوسکوپی، جایی که یک آینه یا آندوسکوپ برای معاینه قسمت پشت گلو استفاده می‌شود.
- نظارت بر PH ، که برای یافتن چگونگی ورود اسید معده به مری و همچنین مدت زمان ماندنش در آنجا، استفاده می‌شود.
- مانومتری، جایی که دستگاه آندوسکوپی متصل به رایانه، در مری قرار می‌گیرد تا فشار را به هنگام بلع بیمار اندازه گیری کند.
- اگر فکر می‌کنید ممکن است دچار دیسفاژی شوید، به پاتولوژیست گفتار زبان(SLP) مراجعه کنید. SLP با تخصص در اختلالات بلع میتواند تشخیص دهد که آیا مبتلا به دیسفاژی هستید یا خیر.
- انجام تست مکانیزم دهان و دندان، برای ارزیابی قدرت، احساس و حرکت لب، زبان، گونه‌ها و حنجره است.
درمان بیماری دیسفازی
مدیریت و درمان بیماری دیسفاژی، با تخصص یک آسیب شناس گفتاری، میتواند به افراد در بهبود اختلالات دیسفاژی کمک کند یا از تکنیک‌هایی برای جبران عملکرد از دست رفته استفاده کنند.
یک متخصص تغذیه ممکن است مسئولیت بخشی از این روند را به عهده داشته باشد، که گزینه‌های تغذیه ای را برای جلوگیری از سوء تغذیه یا بلعکس توصیه کند. یک متخصص کاردرمانی نیز ممکن است ابزارهای تطبیقی یا موقعیت یابی را برای آسان تر کردن بلع غذا توصیه کند. اگر مشکل بلع از مری باشد، متخصص گوارش نیاز خواهد بود.
درمان دیسفاژی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
روش‌هایی برای بهبود بلع: آسیب شناس گفتار و زبان (SLP) ممکن است تمرینات یا مانورهایی را برای تقویت ماهیچه‌ها یا تحریک اعصاب در دهان و گردن تجویز کند.
راهکارهای کاهش تأثیر دیسفاژی: SLP ممکن است روش‌هایی مانند تغییر موقعیت سر هنگام بلعیدن یا بلع چندین باره را توصیه کند.
اصلاح در رژیم غذاها و مایعات: اصلاح رژیم غذایی از غذاهای درشت به غذاهای پوره شده در مخلوط کن، میتواند به فرد مبتلا به دیسفاژی کمک کند تا ضمن خوردن راحت‌تر غذا، غذای مناسب خود را حفظ کند. رژیم‌های غذایی مانند، کراکر، برنج یا سوپ‌های خاصی توصیه می‌شوند. در شرایط شدید، یک دوره بدون مصرف خوراکی (NPO) یا یک لوله تغذیه ممکن است لازم باشد.
اصلاح محیط تغذیه: از بین بردن حواس پرتی مانند خاموش کردن تلویزیون، میتواند به فرد مبتلا به دیسفاژی کمک کند تا روی کار مورد نظر خود تمرکز کند. فرد باید تشویق شود که یک وعده غذایی را آهسته و آرام و با گرفتن لقمه‌هایی کوچک بخورد. برای جذاب تر شدن غذا باید مواد غذایی به زیبایی ارائه شوند. ظروف مخصوص، بشقاب، نِی یا فنجان ممکن است جهت کمک به تغذیه خود مورد نیاز باشند.
مراقبت از خود: داشتن دهانی تمیز و عاری از هرگونه باکتری، یکی از بهترین راه‌های جلوگیری از عفونت قفسه سینه در زمانی است که فرد دچار دیسفاژی است. همچنین، داشتن تحرک و فعال بودن میتواند به بدن در مبارزه با عفونت کمک کند.
در حالی که استرس ناشی از اختلال در بلع، میتواند مهم باشد، اما با درمان صحیح، راهکارهای مراقبتی آموزش دیده، رژیم غذایی ایمن و راهکارهای مناسب، می‌توانید زندگی با وجود اختلالات بلع را کنترل کنید.
پیشگیری بیماری دیسفاژی
برای جلوگیری از بیماری دیسفاژی و مشکلات بلع هیچ کاری نمی‌توانید انجام دهید. علاوه بر این، درمان رفلاکس اسید زودرس میتواند به کاهش خطر ابتلا به زخم در گلو کمک کند. اقدامات زیر ممکن است به کاهش عوارض جدی کمک کند. این اقدامات شامل موارد زیر هستند:
- آهسته و راحت غذا بخورید.
- در حالی که دراز کشیده اید، از خوردن غذا خودداری کنید.
- از صحبت کردن هنگام غذا خوردن خودداری کنید.
- نظارت و مدیریت فوری هرگونه انسداد در لوله‌های اندو معده را انجام دهید.
دیسفاژی همیشه تهدید کننده زندگی نیست، اما مدیریت زودهنگام این بیماری، برای جلوگیری از عوارض جدی مانند خفگی و سوء تغذیه ضروری است.
چشم انداز بیماران مبتلا به بیماری دیسفاژی
دیسفاژی میتواند ترسناک باشد! اما همیشه یک بیماری مزمن نیست. با پزشک در مورد هرگونه مشکل در بلع و سایر علائمی که تجربه می‌کنید صحبت کنید. مشکل در بلع میتواند با داروهای تجویز شده برای کاهش اسید معده درمان شود. در هر صورت، این عارضه را می‌توان کنترل کرد، اما هر گونه سهل انگاری و عدم توجه میتواند باعث مرگ در اثر خفگی شود.
منابع:
