حدود ۱٪ درصد از جمعیت مردم جهان به بیماری صرع مبتلا هستند و این بیماری تقریباً در ۸۰٪ موارد در کشورهای در حال توسعه روی می‌دهد. این بیماری در افراد مسن‌تر رایج‌تر است و در کشورهای توسعه یافته، شیوع موارد جدید بیشتر در نوزادان و سالمندان دیده می شود.
صرع نوعی اختلال سیستم عصبی مرکزی است که منجر به فعالیت غیرطبیعی مغز شده و باعث تشنج یا دوره هایی از رفتارهای غیرمعمول و گاهی از دست دادن آگاهی می شود. صرع می تواند در تمامی افراد از هر سن، جنسیت و نژاد ایجاد شود.
تشنج و صرع دو عبارت متفاوت می باشند. تشنج یکی از علائم بیماری صرع است که الزاما هر فردی که به تشنج مبتلا شود، بیماری صرع ندارد. تشنج یک واقعه واحد است، در حالی که صرع یک بیماری عصبی است که با دو یا چند حمله تشنجی مشخص می شود.
علائم تشنج بسیار متفاوت است. تشنج الزاما به حرکت غیرقابل کنترل بدن گفته نمی شود. برخی از مبتلایان به صرع در طی تشنج تنها به مدت چند ثانیه به یک نقطه خیره می شوند، در حالی که برخی دیگر هنگام تشنج مرتباً بازو یا پاهای خود را تکان می دهند. انواع تشنج بسته به چگونگی شروع و قسمت درگیر کننده مغز متفاوت می باشند. بیشتر تشنج ها از 30 ثانیه تا دو دقیقه به طول می انجامند. تشنجی که بیش از پنج دقیقه طول بکشد اورژانس پزشکی است. این عارضه می تواند بعد از سكته مغزی، آسیب دیدگی سر و عفونت مانند مننژیت رخ دهد. با این حال بسیاری از اوقات علت تشنج ناشناخته است. داشتن تنها یک تشنج به معنای ابتلا به صرع نیست. برای تشخیص صرع حداقل 2 حمله تشنجی بدون وجود علت شناخته شده نیاز است. در صرع حملات به طور مکرر روی می‌دهد و هیچ دلیل ثابت و مشخصی ندارد، در حالی که حملاتی که به دلایل خاص روی می‌دهند، نباید به عنوان حمله صرعی تلقی کرد.
درمان دارویی یا گاها جراحی می تواند در اکثر افراد مبتلا به صرع تشنج را کنترل کند. برخی از افراد برای کنترل تشنج نیاز به درمان مادام العمر دارند، اما برای برخی دیگر، در نهایت تشنج از بین می رود. برخی از کودکان مبتلا به صرع ممکن است با افزایش سن از این وضعیت بهبودی یابند.
فهرست مطالب
علائم بیماری صرع چیست؟
از آنجا که صرع ناشی از فعالیت غیرطبیعی در مغز است، تشنج می تواند بر هر فرآیند مغز تأثیر بگذارد. بروز این اختلال در هر نقطه از مغز می تواند با علائم خاص خود همراه باشد. این علائم شامل موارد زیر می شود:
- گیجی موقت
- خیره شدن به یک نقطه بدون هیچ واکنش احساسی
- حرکات غیرقابل کنترل کل بدن
- کاهش سطح هوشیاری
- علائم روانی مانند ترس و اضطراب
علائم بسته به نوع تشنج متفاوت است. در بیشتر موارد ، فرد مبتلا به صرع هر بار معمولا به همان نوع تشنج مبتلا می شود و الگوی صرع بیمار در یک حمله ی تشنجی در اکثر موارد یکسان است بنابراین علائم هر حمله تشنجی مشابه خواهد بود. پزشکان عموماً تشنجها را براساس چگونگی شروع فعالیت غیرطبیعی مغز، به صورت کانونی (Focal) یا کلی (Generalized) طبقه بندی می کنند.
تشنج کانونی
هنگامی که تشنج تنها ناشی از فعالیت غیرطبیعی در یک ناحیه از مغز باشد، به آن تشنج کانونی گفته می شود. این تشنج ها در دو دسته قرار می گیرند:
- تشنج کانونی بدون از دست دادن هوشیاری: این تشنج ها که قبلا تشنج های کانونی ساده نیز نامیده می شدند، باعث از بین رفتن هوشیاری نمی شوند. این تشنج ها ممکن است احساسات فرد را تغییر داده و در حواس پنج گانه بیمار مانند بینایی، شنوایی و چشایی اختلال ایجاد کنند. (برای مثال ممکن است یک مزه را جور دیگری احساس کنند.) این تشنج ها همچنین منجر به حرکات غیرقابل کنترل بازوها و پاها و ایجاد علائم حسی مانند سوزن سوزن شدن و سرگیجه می شود.
- تشنج کانونی با اختلال آگاهی: این تشنج ها که قبلا تشنج های کانونی پیچیده نیز نامیده می شدند، باعث اختلال در سطح هوشیاری می شوند. بیمار در حین این گونه از تشنج ها، ممکن است به یک نقطه خاص خیره شده و به طور عادی به محیط خود پاسخ ندهد یا حرکات تکرار شونده مانند مالیدن دست، جویدن یا راه رفتن در یک دایره انجام دهد.
علائم تشنج کانونی ممکن است با سایر اختلالات عصبی مانند میگرن اشتباه گرفته شود. برای تشخیص صرع از سایر اختلالات، معاینه و آزمایش دقیق لازم است.
تشنج های کلی
تشنج هایی که تمام مناطق مغز را درگیر می کنند تشنج کلی نامیده می شوند. شش نوع از شایع ترین انواع تشنج کلی به شرح زیر می باشند:
- تشنج غایب (Absence seizure): این وضعیت با بروز ناگهانی دوره های کوتاه مدت و مکرر کاهش هوشیاری بدون از دست دادن کنترل وضعیتی تظاهر پیدا می کند. کسی که دچار تشنج غایب می شود ممکن است به مدت چند ثانیه به فضای خالی نگاه کند و سپس سریعا به سطح عادی هوشیاری باز گردد. علائم و نشانه های تشنج غایب شامل لبخند زدن، فلج پلک ها و مالش انگشتان می باشد. پس از آن، خاطره ای از این حادثه در بیمار وجود ندارد. برخی از افراد روزانه تعداد زیادی از این تشنج دارند که در مدرسه یا فعالیتهای روزانه ایجاد می شود .
- تشنج تونیک (Tonic seizures): این عارضه باعث سفت شدن عضلات می شود. این تشنج ها معمولاً روی عضلات پشت، بازوها و پاها تأثیر می گذارد و ممکن است باعث سقوط بیمار به زمین شود. تشنج تونیک بسیار نادر است. گاهی اوقات تشنج تونیک با یک مرحله کلونیک خاتمه می یابد.
- تشنج آتونیک: تشنج آتونیک نوعی تشنج است که باعث از دست رفتن ناگهانی قدرت عضلات می شود که ممکن است باعث سقوط بیمار به طور ناگهانی شود. بیمار پس از چند ثانیه دوباره آگاهی پیدا می کند و می تواند بیاستاد و راه برود.
- تشنج کلونیک: کلونیک به معنای حرکت تند ریتمیک است. تشنج کلونیک با حرکات عضلانی تند و مکرر همراه است. این تشنج ها معمولاً روی گردن، صورت و بازوها تأثیر می گذارد.
- تشنج میوکلونیک: تشنج میوکلونیک، انقباضات ناگهانی و ناخواسته ماهیچه ای هستند که به طور معمول چند ثانیه طول می کشد و به نظر می رسد یک حرکت تکان دهنده ناگهانی و تکراری است که می تواند یک بازو، یک پا یا صورت را درگیر کند. بعضی اوقات، تشنج میوکلونیک می تواند هر دو طرف بدن یا چند قسمت بدن را همزمان درگیر کند. این نوع تشنج بیشتر اندام های فوقانی را درگیر می کند.
- تشنج تونیک-کلونیک: این نوع تشنج، شایع ترین نوع تشنج می باشد که می تواند باعث از دست رفتن ناگهانی هوشیاری ، سفت شدن بدن و لرزش بدن و گاهی اوقات از بین رفتن کنترل مثانه یا گاز گرفتن زبان توسط خود بیمار شود. در این نوع تشنج 2 مرحله تونیک (گرفتگی عضلات) و کلونیک (حرکات تند ریتمیک) همراه با هم اتفاق می افتند.
مراجعه به پزشک در چه زمانی ضروری است؟
در صورت ابتلا به هر کدام از شرایط زیر مراجعه به پزشک ضروری است:
- تشنج بیش از پنج دقیقه
- عدم برگشت تنفس یا هوشیاری پس از اتمام تشنج
- 2 حمله صرعی پشت سر هم
- تشنج همراه با تب بالا، حاملگی و دیابت
- آسیب فیزیکی بیمار حین تنشج
در صورت ابتلا به تشنج برای اولین بار، مشاوره پزشکی ضروری است.
علت بیماری صرع چیست؟
سلولهای عصبی (نورون ها) در مغز باعث ایجاد، ارسال و دریافت ضربان های الکتریکی می شوند که به سلول های عصبی مغز امکان برقراری ارتباط می دهند. هر عاملی که این مسیرهای ارتباطی را مختل کند می تواند منجر به تشنج شود. شایع ترین علت تشنج صرع است. اما هر فردی که تشنج داشته باشد صرع ندارد برای مثال برخی از افراد با محرک های خارجی مانند مشاهده اجسام نورانی و چشمک زن مانند تبلیغات مغازه ها یا آژیر پلیس به تشنج دچار می شوند. در حدود نیمی از مبتلایان به بیماری صرع علت مشخصی وجود ندارد. در بقیه بیماران، این بیماری ممکن است به دلایل مختلفی بوجود آید از جمله:
- عوامل ژنتیکی: برخی از انواع صرع به دلایل ژنتیکی و سابقه ی خانوادگی بیمار بوجود می آیند. محققان برخی از انواع صرع را به ژنهای خاص پیوند داده اند، اما برای بیشتر افراد، ژن ها تنها بخشی از علت صرع هستند. برخی ژنها ممکن است فرد را نسبت به شرایط محیطی که باعث تشنج می شود، حساس تر کنند.
- آسیب به سر: آسیب به سر، در اثر تصادف رانندگی، عامل دیگری در پیدایش صرع می باشد.
- شرایط زمینه ای: برخی از شرایط زمینه ای مانند تومور یا سکته ی مغزی باعث صرع می شوند. سکته ی مغزی علت اصلی صرع در بزرگسالان مسن تر از 35 سال است. سکته مغزی و سایر بیماریهای عروقی می توانند منجر به آسیب مغزی شوند که ممکن است باعث صرع شود. به منظور کاهش خطر ابتلا به این بیماری ها اقدامات متعددی مانند محدود کردن مصرف الکل، ترک سیگار، مصرف رژیم غذایی سالم و ورزش وجود دارد.
- بیماری های عفونی: بیماریهای عفونی مانند مننژیت، ایدز و آنسفالیت ویروسی می توانند باعث صرع شوند. (آنسفالیت به التهاب حاد مغز گفته می شود.)
- آسیب های هنگام جنینی: قبل از تولد، نوزادان به آسیب مغزی حساس هستند که می تواند در اثر عوامل مختلفی مانند عفونت مادر، تغذیه نامناسب یا کمبود اکسیژن ایجاد شود. این آسیب مغزی می تواند منجر به صرع یا فلج مغزی شود.
- اختلالات رشدی: صرع گاهی اوقات با اختلالات رشدی مانند اوتیسم و نوروفیبروماتوز همراه است. (نوروفیبروماتوز یک بیماری ژنتیکی است که اعصاب و پوست را درگیر می کند.)
سن خود به عنوان یک عامل خطرساز رفتار می کند که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد. شروع صرع بیشتر در کودکان و افراد مسن دیده می شود، اما این بیماری در هر سنی ممکن است رخ دهد.
عوارض بیماری صرع چیست؟
تشنج در مواقع مشخص می تواند به شرایطی منجر شود که برای خود یا دیگران خطرناک باشد. این عوارض شامل موارد زیر است:
- سقوط: اگر بیمار حین تشنج بیافتد، می تواند سر خود را مجروح کرده یا دچار شکستگی استخوان شود.
- غرق شدن: بیماران مبتلا به صرع، به هنگام تشنج، 15 برابر بیشتر احتمال غرق شدن به هنگام شنا یا استحمام را دارند.
- تصادفات رانندگی: تشنجی که باعث از بین رفتن آگاهی یا کنترل می شود در صورت رانندگی یا استفاده از سایر تجهیزات می تواند خطرناک باشد.
- عوارض بارداری: تشنج در دوران بارداری هم مادر و هم کودک را به خطر می اندازد و برخی داروهای ضد صرع خطر نقایص جنینی را هنگام تولد افزایش می دهد. اگر صرع دارید و قصد باردار شدن را دارید، در این مورد با پزشک خود مشورت کنید. بیشتر زنان مبتلا به صرع می توانند باردار شوند و نوزادانی سالم داشته باشند.
- اختلالات روحی روانی: افراد مبتلا به صرع شانس بالاتری به ابتلا به مشکلات روحی روانی مانند افسردگی و اضطراب دارند. یکی از علل این موضوع می تواند عوارض جانبی داروهای مصرفی به منظور درمان بیماری باشد.
سایر عوارض تهدید کننده زندگی در صرع غیرمعمول می باشد اما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بحران صرعی یا صرع پایدار (Status epilepticus): این وضعیت در شرایطی اتفاق می افتد که حمله صرعی بیش از پنج دقیقه طول بکشد یا تشنج های مکرر بدون برگشت آگاهی کامل در فرد رخ دهد. مبتلایان به بحران صرعی، بیشتر در معرض خطر آسیب دائمی مغز و مرگ قرار دارند.
- سندرم مرگ ناگهانی پس از صرع (SUDEP): این وضعیت، یک عارضه مهلک صرع است. در بیماران مبتلا به صرع، احتمال بسیار کمی برای مرگ ناگهانی و غیرمنتظره وجود دارد. علت این عارضه ناشناخته است، اما برخی تحقیقات نشان می دهد که ممکن است به دلیل شرایط قلبی یا تنفسی رخ دهد. افرادی که تشنج مکرر تونیک-کلونیک دارند یا افرادی که تشنج آنها توسط داروها کنترل نمی شود ممکن است در معرض خطر بیشتری از SUDEP قرار بگیرند. به طور کلی، حدود 1 درصد از افراد مبتلا به صرع از SUDEP می میرند.
بیماری صرع چگونه تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص وضعیت شما ، پزشک علائم و تاریخچه پزشکی بیمار را مرور می کند. پزشک ممکن است چندین آزمایش و تکنیک برای تشخیص صرع و تعیین علت تشنج انجام دهد. این آزمایشات شامل موارد زیر می باشند:
- معاینه عصبی (neurological exam): پزشک ممکن است رفتار و توانایی های حرکتی و عملکرد ذهنی بیمار را برای تشخیص وضعیت و تعیین نوع صرع آزمایش کند.
- الکتروانسفالوگرام (EEG): این روش، رایج ترین آزمایش برای تشخیص صرع است. در این آزمایش، الکترودها با ماده ای خمیر مانند به پوست سر بیمار وصل می شوند. الکترودها فعالیت الکتریکی مغز را ضبط می کنند. پزشک ممکن است قبل از این روش دستورالعملهایی را مانند کم خوابیدن در شب قبل به منظور انجام این آزمایش به بیمار بدهد.
- MRI: این روش از میدان مغناطیسی برای ایجاد منظره ای از مغز بیمار استفاده می شود. پزشک از این طریق ممکن است ضایعات یا ناهنجاری های موجود در مغز را که باعث تشنج بیمار می شود، تشخیص دهد.
- PET Scan: این روش از مقادیر کمی از مواد رادیواکتیو با دوز کم استفاده می کند که به داخل رگ تزریق می شوند تا به تجسم مناطق فعال مغز و تشخیص ناهنجاری ها کمک کنند.
درمان بیماری صرع به چه صورت است؟
پزشکان به طور کلی درمان بیماری را با درمان دارویی شروع می کنند. اگر داروها منجر به بهبودی نشود، پزشکان ممکن است جراحی یا نوع دیگری از درمان را انتخاب کنند.
درمان دارویی
اکثر مبتلایان به صرع با مصرف یک داروی ضد تشنج، که به آن ها داروهای ضد صرع نیز گفته می شوند، بهبود می یابند. برخی دیگر ممکن است با مصرف ترکیبی از داروها، دفعات و شدت تشنج خود را کاهش دهند. بسیاری از کودکان مبتلا به صرع که بعد از مصرف دارو، علائم صرع را تجربه نمی کنند می توانند سرانجام داروها را قطع کرده و زندگی بدون تشنج را تجربه کنند. پزشک در مورد زمان مناسب برای قطع مصرف دارو به بیمار توصیه خواهد کرد.
پیدا کردن دارو و دوز مناسب به منظور درمان می تواند پیچیده باشد. پزشک به منظور تجویز داروی مناسب، وضعیت بیمار مانند فراوانی تشنج، سن بیمار و سایر عوامل را در نظر خواهد گرفت. از انواع داروهای ضد تشنج می توان کاربامازپین، سدیم والپروات و لاموتریژین را نام برد. داروهای ضد تشنج عوارض جانبی متعددی دارند. این عوارض جانبی شامل مواردی مانند خستگی، سرگیجه، افزایش وزن، از دست دادن تراکم استخوان، بثورات پوستی، اختلالات گفتاری و حافظه می باشند. عوارض جانبی شدیدتر اما نادر این دسته از داروها شامل افسردگی و التهاب برخی از اندام های داخلی بدن مانند کبد می باشد.
اقدامات جراحی
هنگامی که داروها نتوانند کنترل کافی بر روی تشنج داشته باشند، جراحی ممکن است گزینه دیگری در درمان باشد. با جراحی صرع، جراح ناحیه ای از مغز را که باعث تشنج می شود، برمی دارد.
پزشکان معمولا هنگامی که شرایط زیر محقق باشد از گزینه جراحی استفاده می کنند:
- تشنج بیمار از یک ناحیه کوچک که به خوبی مشخص شده باشد منشا می گیرد.
- ناحیه ای که در مغز قرار دارد بر روی آن عمل می شود، با عملکردهای حیاتی مانند گفتار، عملکرد حرکتی، بینایی یا شنوایی بیمار اختلال ایجاد نمی کند.
اگرچه بسیاری از افراد برای جلوگیری از تشنج بعد از عمل موفقیت آمیز به برخی از داروها نیاز دارند، اما ممکن است بیمار بتواند داروهای کمتری مصرف کند و دوزهای خود را کاهش دهد. در تعداد کمی از موارد، عمل جراحی صرع می تواند عوارضی مانند تغییر دائمی توانایی های شناختی ایجاد کند.
