علل تب کودکان و روش های رفع آن

تب پاسخ طبیعی بدن به برخی شرایط، که شایع‌ترین آن عفونت است، اتفاق می‌افتد. در صورت تنظیم مجدد ترموستات بدن در دمای بالاتر از حد معمول، تب ایجاد می‌شود.

تقریباً در هر سنی در هر کودک،ممکن است تب حادث شود؛ این در حالی است که چالش اصلی والدین این است که بدانند چه موقع باید نگران باشند و چه موقع تب نگران کننده نیست. در این مقاله در مورد تعریف تب، نحوه اندازه‌گیری دقیق دمای بدن کودک، نحوه و زمان درمان تب و علائم و نشانه هایی که نیاز به ارزیابی بیشتر دارند، بحث خواهد شد.

 

تب چیست و به چه دماهایی اطلاق می‌شود؟

به دلیل تغییر طبیعی دمای بدن، هیچ مقدار کاملا مشخصی وجود ندارد که به عنوان تب تعریف شود. به طور کلی، تب به معنای درجه حرارت بالاتر از 38 درجه سانتیگراد(100.4 درجه فارنهایت)است. بسته به محل اندازه گیری تب، میزان دمای کودک، ممکن است کمی متفاوت باشد. این محل می‌تواند دهان، زیر بغل، گوش، پیشانی یا مقعد باشد.
اندازه‌گیری درجه حرارت زیر بغل، گوش و پیشانی راحت تر از درجه حرارت مقعدی یا دهان است، اما دقت کمتری دارد و ممکن است لازم باشد در بعضی از کودکان به صورت مقعدی یا دهانی تأیید شود.

 

چه عواملی باعث ایجاد درجه حرارت بالا می‌شود؟

عفونت شایع‌ترین علت تب در کودکان است. بیماری های رایج ویروسی و باکتریایی بیشترین عوامل ابتلا به تب هستند. این بیماری‌ها شامل:

• سرماخوردگی
•    گاستروآنتریت
•   عفونت گوش
•   Croup(خروسک)
•   برونشیولیت
•   عفونت های دستگاه ادراری
•  عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی (RTI)
•   آنفولانزا
•   رزولا – ویروسی که باعث ایجاد دما و بثورات می‌شود
•   ورم لوزه

شواهد علمی کمی برای اثبات این عقیده گسترده وجود دارد که دندان درآوردن باعث تب می‌شود؛ هرچند رد این تصور به طور کامل دشوار است، اما همیشه باید به دنبال دلایل جایگزین تب بود و هرگز نباید دمای بالاتر از 102 درجه فارنهایت (38.9 درجه سانتیگراد) را به دندان درآوردن نسبت داد.
پوشاندن کودکی که کمتر از سه ماه از تولد او می گذرد با لباس یا پتو زیاد می‌تواند دمای کودک را کمی افزایش دهد. با این حال، دمای مقعدی 101 درجه فارنهایت (38.5 درجه سانتیگراد) یا بیشتر احتمالاً مربوط به پوشاک زیاد نیست و باید ارزیابی شود.
برخی از واکسیناسیون‌ها در دوران کودکی می‌تواند باعث تب شود. زمان تب بسته به واکسنی که داده می‌شود متفاوت است.
دمای بالای بدن باعث می‌شود باکتری ها و ویروس هایی که باعث عفونت می‌شوند، سخت‌تر زنده بمانند و یا از بین بروند، در واقع تب، در اکثر موارد، نشانگر مبارزه‌ی بدن با عفونت و بیماری‌ست.

 

چگونه می توانم دمای بدن کودک خود را اندازه‌گیری کنم؟

برای اندازه‌گیری تب کودک خود می‌توانید از روش‌های زیر کمک بگیرید:

دماسنج شیشه ای در برابر دیجیتال:

تب‌سنج دیجیتال ارزان و به طور گسترده در دسترس است و دقیق‌ترین روش برای اندازه‌گیری دمای بدن است. انواع مختلفی از این نوع ‌تب سنج موجود است.

دماسنج های شیشه ای حاوی جیوه به دلیل خطرات احتمالی قرار گرفتن در معرض جیوه، که سمی است، در صورت خراب شدن دماسنج توصیه نمی‌شود. اگر تب‌سنج دیجیتال در دسترس نیست، حتماً قبل از استفاده دماسنج شیشه ای را با دقت تکان دهید.
انواع دیگر دماسنج از جمله نوار پلاستیکی و دماسنج پستانک موجود است. با این حال، این تب‌سنج‌ها به اندازه تب‌سنج‌های دیجیتال دقیق نیست و توصیه نمی‌شود.

مکان اندازه‌گیری دمای بدن:

بهترین روش برای اندازه‌گیری درجه حرارت کودک به عوامل مختلفی بستگی دارد. برای کودکانی که ‌می‌توانند تب‌سنج زیر زبان را با استفاده از تکنیک مناسب نگه دارند (معمولاً کودکان بالای چهار یا پنج سال)، دما را می توان به طور دقیق در دهان اندازه‌گیری کرد. برای نوزادان و کودکانی که نمی‌توانند دماسنج را زیر زبان نگه دارند، می توان دما را در زیر بغل اندازه گرفت. اگر دمای زیر بغل بیش از 99 درجه فارنهایت (2/37 درجه سانتیگراد) باشد و نگرانی از بیماری کودک وجود داشته باشد، ممکن است دمای مقعد لازم باشد. دمای مقعد نیز برای نوزادان از بدو تولد تا سه ماهگی مناسب است. در محیط بیمارستان، معمولاً قبل از تصمیم گیری پزشکی، دمای رکتوم بدست می آید.
دمای اندازه‌گیری شده در گوش یا پیشانی نیز از دقت کمتری نسبت به دمای اندازه‌گیری شده از طریق مقعد یا دهان برخوردار است و ممکن است لازم باشد توسط یکی از این روش‌ها تأیید شود.
لازم به ذکر است که تخمین درجه حرارت کودک با احساس پوست کودک دقیق نیست. این نوع سنجش را لمس می‌نامند و بسیار به درجه حرارت شخصی که حرارت پوست کودک را احساس ‌می‌کند بستگی دارد.

نحوه اندازه‌گیری دما در بخش‌های خاص بدن چگونه است؟

1. دمای رکتوم(مقعدی):

• کودک یا نوزاد باید روی شکم خود، بر روی پاهای یک بزرگسال دراز بکشد.
• مقدار کمی ژله نفتی (مثلا وازلین) را به انتهای دماسنج بمالید.
• تب‌سنج را به آرامی داخل مقعد کودک قرار دهید تا نوک نقره‌ای آن قابل مشاهده نباشد.
• تب‌سنج را در جای خود نگه دارید. دماسنج شیشه ای به دو دقیقه زمان نیاز دارد در حالی که بیشتر دماسنج های دیجیتال به کمتر از یک دقیقه زمان نیاز دارند.

2. دمای دهان:

• اگر کودک در 30 دقیقه گذشته یک غذای گرم یا سرد مصرف کرده است، دما را در دهان اندازه‌گیری نکنید.
•  تب‌سنج را با آب خنک و صابون تمیز بشویید.
•  نوک آن را زیر زبان کودک به سمت پشت قرار دهید. از کودک بخواهید تب‌سنج را با لب‌هایش نگه دارد.
•  لب‌ها را در اطراف دماسنج مهر و موم شده نگه دارید. دماسنج شیشه ای تقریباً به سه دقیقه زمان نیاز دارد در حالیکه بیشتر دماسنج‌های دیجیتال به کمتر از یک دقیقه زمان نیاز دارند.

3. دمای زیر بغل:

• نوک دماسنج را در زیر بغل خشک کودک قرار دهید.
• آن را با نگه داشتن آرنج کودک به سمت سینه به مدت چهار تا پنج دقیقه در محل خود نگه دارید.

4. دمای گوش:

• تب‌سنج‌های گوش به اندازه انواع مقعدی یا دهانی دقیق نیستند. اگر کودک در یک روز سرد در خارج از خانه بوده است، قبل از اندازه‌گیری درجه حرارت گوش، 15 دقیقه صبر کنید. عفونت گوش بر روی دمای گوش تأثیر نمی گذارد.
•  برای اندازه‌گیری دقیق دما در گوش، والدین باید گوش خارجی کودک را قبل از قرار دادن تب‌سنج به عقب بکشند.
•  پروب گوش را به مدت تقریبی دو ثانیه در گوش کودک نگه دارید.

5. دمای شریان گیجگاهی:

دمای شریان گیجگاهی را می توان با دستگاهی که از بالای پیشانی و جلوی گوش انجام داد و یا دستگاهی که بدون لمس کودک شما با استفاده از سنسور مادون قرمز درجه حرارت را می گیرد دریافت کنید. این دستگاه ها به اندازه دمای راست روده یا دهان دقیق نیستند اما ممکن است برای غربالگری تب در کودکان بالاتر از چهار سال استفاده شوند.

 

آیا باید تب کودکان را درمان کرد؟

نکات مثبت و منفی در درمان تب وجود دارد. تب ممکن است در مبارزه با عفونت نقش داشته باشد، اما همچنین می‌تواند کودک را ناراحت کند.
اندازه‌ی تب کودک همیشه بهترین شاخص نیست که آیا کودک باید تحت درمان و یا ارزیابی قرار گیرد. در عوض، توجه به نحوه‌ی رفتار و ظاهر کودک مهم است. تب معمولاً با علائم دیگری همراه است. برخی از این علائم نیاز به ارزیابی توسط پزشک دارند، حتی اگر تب وجود نداشته باشد. برخی از این علائم به شرح زیر است:

 در شرایط زیر فرزند شما باید در اسرع وقت ویزیت شود:
• به شما پاسخ نمی دهد، در بیدار شدن از خواب مشکل دارد یا هنگام راه رفتن می‌لنگد.
• در تنفس مشکل دارد.
• لب، زبان یا ناخن‌های آبی دارد.
• شروع به خم شدن به جلو و پریدن می‌کند.
• نوزاد است و به نظر می‌رسد لکه نرم سر او برآمده یا غرق در آن است.
• گردن سفتی دارد.
• سردرد شدیدی دارد.
• شکم درد شدید دارد.
• دارای بثورات یا لکه های بنفش، مانند کبودی روی پوست است که قبل از بیمار شدن وی وجود نداشته است.
• از نوشیدن هر چیزی امتناع می‌ورزد یا به نظر ‌می‌رسد برای نوشیدن مقدار کافی مایعات، بیمار است.
• گریه را متوقف نمی کند.
• بسیار دست و پا گیر یا تحریک‌پذیر است.

اگر فرزندتان علائم زیر را دارد، با پزشک یا پرستار فرزندتان تماس بگیرید:
• اسهال بیش از دو تا سه روز طول ‌می‌کشد یا به نظر ‌می‌رسد در حال بدتر شدن است.
• استفراغ دارد که بیش از یک روز ادامه دارد.
• کم آب به نظر ‌می‌رسد (علائم شامل ادرار کمتر از حد معمول، نداشتن اشک هنگام گریه، هوشیاری کمتر و تحرک کمتر از حد معمول است).
• دارای یک علامت خاص مانند گلو درد یا گوش درد است.
• هنگام ادرار درد دارد.
در بیشتر موارد ، کودک مبتلا به تب را می توان در خانه درمان کرد. با این حال، برای والدین مهم است که بدانند چه زمانی کودک مبتلا به تب توسط یک پزشک مورد ارزیابی قرارگیرد و چه زمانی باید تب را درمان کرد و چه زمانی نیاز به درمان وجود ندارد و تب خود به خود رفع می‌شود.
رهنمودهای ارائه شده در زیر، دستورالعمل های کلی است که برای هر شرایطی کاربرد ندارد. والدینی که سوالی دارند یا نگران فرزند خود هستند باید برای مشاوره با پزشک کودک خود تماس بگیرند.

در موارد زیر ارزیابی پزشک توصیه می‌شود:
● نوزادانی که سن آنها کمتر از سه ماه است و دمای رکتوم آنها 100.4 درجه فارنهایت (38 درجه سانتیگراد) یا بیشتر است. این بیماران تا زمانی که با پزشک خود مشورت نکردند نباید از داروهای تب‌براستفاده کنند.
● کودکانی که سه ماه تا سه سال دارند و بیش از سه روز دمای مقعد آنها 100.4 درجه فارنهایت (38 درجه سانتیگراد) یا بالاتر است یا بیمار به نظر می رسند.
● کودکانی که 3 تا 36 ماه دارند و دمای رکتوم آن‌ها 102 درجه فارنهایت (38.9 درجه سانتیگراد) یا بیشتر است.
● کودکان در هر سنی که دمای دهان، رکتوم یا پیشانی آن‌ها 104 درجه فارنهایت (40 درجه سانتیگراد) یا بیشتر و یا دمای زیر بغل آن‌ها 103 درجه فارنهایت (39.4 درجه سانتیگراد) یا بیشتر باشد.
● کودکان در هر سنی که دچار تب منجر به تشنج می‌شوند.
● کودکان در هر سنی که بیش از هفت روز تب مکرر دارند، حتی اگر تب ها فقط چند ساعت طول بکشد.
● کودکان در هر سنی که تب دارند و مشکل پزشکی مزمن مانند بیماری قلبی، سرطان، لوپوس یا کم خونی سلول داسی دارند.
● کودکانی که تب دارند و همچنین بثورات پوستی جدیدی دارند.

در موارد زیر درمان توصیه می‌شود:
اگر كودك مشكل پزشكی اساسی داشته باشد، از جمله بیماری های قلب، ریه، مغز یا سیستم عصبی، درمان تب توصیه می‌شود. در کودکانی که در گذشته دچار تشنج ناشی از تب شده‌اند، درمان تب برای جلوگیری از تشنج نشان داده نشده است اما هنوز هم یک احتیاط منطقی است.
اگر کودک ناراحت باشد، درمان تب ممکن است مفید باشد، اگرچه ضروری نیست.
در موارد زیردرمان لازم نیست:
در بیشتر موارد، درمان تب کودک لازم نیست. کودک بالاتر از سه ماه که دمای رکتوم کمتر از 102 درجه فارنهایت (9/38 درجه سانتیگراد) دارد، سالم است و به طور طبیعی عمل ‌می‌کند، نیازی به درمان تب ندارد.
والدینی که مطمئن نیستند تب فرزندشان به درمان نیاز دارد باید با پزشک کودک تماس بگیرند.

 

تب چگونه درمان می‌شود؟

1. استفاده از داروهای تب‌بر مخصوص کودکان: موثرترین راه برای درمان تب استفاده از دارویی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن به صورت شربت مخصوص کودکان است. این روش‌های درمانی ‌می‌توانند ناراحتی کودک را کاهش دهند و درجه حرارت کودک را 2 تا 3 درجه فارنهایت (1 تا 1.5 درجه سانتیگراد) کاهش دهند. استفاده از آسپرین به دلیل نگرانی در مورد ایجاد بیماری نادر اما جدی معروف به سندرم ری، برای کودکان زیر 18 سال توصیه نمی‌شود. استامینوفن ممکن است هر چهار تا شش ساعت در صورت لزوم تجویز شود اما نباید بیش از پنج بار در یک دوره 24 ساعته تجویز شود. استامینوفن را نباید در کودکان زیر سه ماه بدون مشورت با پزشک استفاده کرد. دوز استامینوفن باید بر اساس وزن کودک و نه سن او محاسبه شود. ایبوپروفن ممکن است هر شش ساعت تجویز شود. ایبوپروفن در کودکان زیر شش ماه نباید استفاده شود. دوز ایبوپروفن نیز باید بر اساس وزن کودک محاسبه شود. دادن ترکیبات استامینوفن و ایبوپروفن یا استفاده‌ی همزمان استامینوفن و ایبوپروفن، احتمال دادن دوز غلط یکی از داروهای دیگر را افزایش می‌دهد و به طور معمول توصیه نمی‌شود.داروهای كاهش دهنده تب باید فقط در صورت لزوم تجویز و پس از رفع علائم آزار دهنده قطع شوند.

2. مصرف مایعات فراوان: داشتن تب می‌تواند خطر کم آبی کودک را افزایش دهد. برای کاهش این خطر، والدین باید کودک خود را به نوشیدن مقدار کافی مایعات تشویق کنند. کودکان مبتلا به تب ممکن است احساس گرسنگی نکنند و لازم نیست که آنها را مجبور به خوردن غذا کنید. با این حال، مایعاتی مانند شیر (گاو یا سینه)، شیر خشک و آب باید به طور مکرر ارائه شوند. کودکان بزرگتر ممکن است ژلاتین طعم دار، سوپ و یا سبزیجات و میوه‌جات مصرف کنند. اگر کودک بیش از چند ساعت تمایل به نوشیدن مایعات ندارد، والدین باید با پزشک مشورت کنند.

3. استراحت: داشتن تب باعث احساس خستگی و درد در اکثر کودکان می‌شود. در این مدت والدین باید کودک خود را تشویق کنند تا هرچه کودک می‌خواهد استراحت کند. در صورت شروع احساس بهتر کودک مجبور به خوابیدن یا استراحت نیست. وقتی دمای بدن به مدت 24 ساعت نرمال باشد ممکن است کودکان به مدرسه یا فعالیت‌های دیگر برگردند.
4. اسفنج خیس و حمام: اسفنج به اندازه داروهای تب موثر نیست و به طور کلی توصیه نمی‌شود. در صورت جذب الکل از طریق پوست، نباید از الکل برای اسفنج استفاده کرد.

5. اگر محیط گرم است، می‌توانید با پوشاندن کودک با یک ملحفه سبک یا باز کردن پنجره، به کودک خود کمک کنید تا در دمای مناسب باقی بماند.

در پایان لازم به ذکر است که تب، اقدام طبیعی بدن در مبارزه با بیماری‌هاست و نباید برای درمان آن به صورت خودسرانه از دارو استفاده کرد. همچنین تب ممکن است نشانه‌ی عفونت و بیماری جدی باشد. بنابراین استفاده‌ی خودسرانه از دارو باعث پوشاندن علائم بیماری و تشخیص دیرهنگام آن می‌شود. بنابراین در هر شرایطی، اقدام مناسب، تماس با پزشک است.