بیماری سنگ کیسه صفرا (Gallstone) به سنگهای کوچکی اشاره دارد که معمولاً از کلسترول ساخته می‌شوند و در کیسه صفرا شکل می‌گیرند. در بیشتر موارد، آنها هیچ علائمی را از خود نشان نمی‌دهند و نیازی به درمان ندارند. کیسه صفرا برای کمک به هضم چربی‌ها، صفرا را ذخیره و آزاد می‌کند. سنگهای صفراوی، اشیاء سنگ مانندی هستند که اغلب از کلسترول یا بیلی روبین ساخته می‌شوند و می‌توانند در مجاری کیسه صفرا یا صفرا ایجاد شوند. این سنگ‌ها می‌توانند باعث درد و عوارض دیگری شوند. گزینه‌های درمانی معمولاً شامل جراحی‌هایی با حداقل دخالت برای از بین بردن سنگ کیسه صفرا و گاهی اوقات خود کیسه صفرا هستند. به هر روی، برای شناخت بیشتر علائم، پیشگیری و راه‌های درمان با مقاله دیگری از رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
بیماری سنگ کیسه صفرا چیست؟
سنگهای صفراوی اشیایی شبیه به سنگ هستند که در مجاری کیسه صفرا یا مجاری صفراوی ایجاد می‌شوند (سیستم لوله‌ای مانند در کبد). این سنگ‌ها می‌توانند به طور چشمگیری در اندازه، از دانه‌های ریز شن و ماسه گرفته تا اشیایی به اندازه گلف متفاوت باشند. جالب اینکه سنگهای کوچک اغلب می‌توانند بیشترین دردسر را ایجاد کنند.
آنها سنگ‌هایی هستند که می‌توانند از کیسه صفرا خارج شوند یا در مسیر گیر کنند. سنگهای بزرگتر تمایل دارند بی سر و صدا در کیسه صفرا بمانند. مهم است که بدانید بسیاری از افرادی که سنگ در کیسه صفرای خود دارند، هرگز دردی را احساس نمی‌کنند و حتی ممکن است ندانند که سنگ‌ها در آنجا وجود دارند، در این موارد نیازی به درمان نیست.
انواع بیماری سنگ کیسه صفرا
سنگهای کیسه صفرا از مواد سفت و سختی در بدن شما تشکیل شده است. به طور معمول این سنگ‌ها دارای دو نوع هستند:
- کلسترول: ساخته شده از مواد چربی موجود در خون است. همچنین کلسترول رایج‌ترین نوع سنگ کیسه صفرا است.
- رنگدانه‌های سنگی (عمدتاً از بیلی روبین ساخته شده‌اند): این ماده با شکسته شدن گلبول‌های قرمز در کبد ایجاد می‌شود. بیلی روبین بیش از حد می‌تواند در جریان خون نشت کند و باعث زرد شدن پوست و چشم‌ها (زردی) شود.
سنگهای صفراوی که از کلسترول تشکیل شده‌اند، دارای رنگی مایل به سبز هستند. داشتن این بیماری از نوع کلسترول، از انواع دیگر آن معمول‌تر است.
علت بیماری سنگ کیسه صفرا
تصور می‌شود سنگهای صفراوی ناشی از عدم تعادل در ترکیب شیمیایی صفرا در کیسه صفرا است. صفرا مایعی است که به وسیله کبد و برای کمک به هضم تولید می‌شود. معلوم نیست چه چیزی باعث عدم تعادل شیمیایی می‌شود، اما در صورت وجود سطح غیرمعمول زیاد موارد زیر، سنگهای صفراوی تشکیل می‌شوند:
- کلسترول داخل کیسه صفرا: حدود چهار از پنج سنگ کیسه صفرا از کلسترول ساخته شده است.
- محصولی زائد به نام بیلی روبین در کیسه صفرا: حدود یک در پنج سنگ کیسه صفرا از بیلی روبین ساخته شده است.
عدم تعادل شیمیایی باعث ایجاد بلورهای ریزی در صفرا می‌شود. اینها می‌توانند به تدریج در طی سال‌های متمادی به سنگهای جامد تبدیل شوند که می‌توانند به اندازه یک دانه ماسه یا به اندازه یک سنگ ریزه باشند. بعضی اوقات فقط یک سنگ تشکیل می‌شود، اما اغلب چندین سنگ به طورهم زمان وجود دارند. همچنین سنگهای کیسه صفرا می‌توانند بعلت عوامل زیر ایجاد شوند:
- هنگامی که غلظت کلسترول یا بیلی روبین در صفرا وجود دارد.
- اگر کیسه صفرا تنبل شود و صفرای خودش را به طور کامل خالی نکند، سنگ توسعه می‌یابد.
همچنین افرادی با شرایط زیر نیز دچار سنگ کیسه صفرا می‌شوند:
- سیروز کبدی
- اختلالات خون
- در دوران بارداری
- هنگامی که به سرعت وزن کاهش می‌یابد.
عوامل خطر سنگ کیسه صفرا
ممکن است خطر افزایش ابتلا به بیماری سنگ کیسه صفرا را داشته باشید اگر در گروه زیر قرار بگیرید:
- زن هستید.
- بالای 40 سال سن دارید.
- به طور ارثی این بیماری را دارید.
- اضافه وزن دارید.
- مقدار زیادی از وزن را در مدت زمان کوتاهی از دست داده‌اید.
- دیابت دارید.
- بیماری کرون را داشته باشید.
- رژیمی دارید که پُر از چربی و کلسترول است.
- داروهایی مصرف می‌کنید که کلسترول را کاهش می‌دهد.
- داروهای مختلفی از جمله داروهای ضد بارداری خوراکی مصرف می‌کنید.
- برخی از اختلالات خون را دارا هستید.
- از بومیان آمریکایی یا نژاد مکزیکی هستید.
- حالتی دارید که بر جریان صفرا تأثیر می‌گذارد (مانند سیروز یا التهاب شدید کبد، کولانژیت اسکلروزان اولیه یا کلستازیس زایمان)
- بیماری کرون یا سندرم روده تحریک پذیر دارید (IBS).
- در حال مصرف آنتی بیوتیکی به نام سفتریاکسون هستید.
علائم بیماری سنگ کیسه صفرا
سنگهای صفراوی معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند. اما اگر سنگ کیسه صفرا، یکی از مجاری صفراوی را مسدود کند، می‌تواند باعث درد ناگهانی و شدید شکم شود که به کولیک صفراوی معروف است. در صورت شدیدتر شدن انسداد یا در قسمت دیگری از دستگاه گوارش، ممکن است علائم دیگری بروز کنند.
درد شکم (کولیک صفراوی)
سنگ کیسه صفرا می‌تواند باعث درد ناگهانی و شدید شکم شود که معمولاً یک تا پنج ساعت طول می‌کشد، اگرچه بعضی اوقات فقط چند دقیقه زمان می‌برد. درد را می‌توان در نواحی زیر احساس کرد:
- در مرکز شکم
- فقط زیر دنده‌های سمت راست که ممکن است از آنجا به طرف یا تیغه شانه پخش شود.
- درد مداوم است و با رفتن به توالت، رها کردن باد نفخ یا بیمار شدن از بین نمی‌رود.
- بعضی اوقات با خوردن غذاهای چرب تشدید می‌شود، اما ممکن است در هر ساعت از روز اتفاق بیفتد و فرد را در طول شب بیدار کند.
- برخی افراد نیز دوره‌هایی دارند که بیش از حد عرق می‌کنند و احساس مریضی یا حالت تهوع دارند.
هنگامی که این عارضه باعث بیماری قولنج صفراوی می‌شود، به عنوان بیماری سنگ کیسه صفرای بدون عارضه شناخته می‌شود.
نشانه‌های دیگر سنگ کیسه صفرا
گاهی سنگهای کیسه صفرا می‌توانند در صورت انسداد جریان صفرا، برای مدت طولانی‌تر و یا با وارد شدن به اعضای دیگر مانند لوزالمعده یا روده کوچک، مشکلات جدی‌تری را ایجاد کنند. اگر این اتفاق بیفتد، ممکن است علائم زیر گسترش یابند:
- دمای 38 درجه یا بالاتر
- درد مداوم
- ضربان قلب سریع
- زردی پوست و سفیدی چشم‌ها (زردی)
- پوست خارش‌دار
- اسهال
- لرز یا حملات لرزش
- گیجی
- از دست دادن اشتها
پزشکان از این وضعیت وخیم به عنوان بیماری پیچیده سنگ کیسه صفرا یاد می‌کنند.
اگر فکر می‌کنید که کولیک صفراوی دارید، حتماً به پزشک معالج خود مراجعه کنید. در صورت تشدید نشانه‌های زیر حتماً با پزشک معالج تماس بگیرید:
- زردی
- درد شکمی که بیش از هشت ساعت طول می‌کشد.
- درجه حرارت بالای بدن و احساس لرز
- درد شکم آنقدر شدید است که نمی‌توانید موقعیتی را برای رهایی و تسکین آن پیدا کنید.
تشخیص بیماری سنگ کیسه صفرا
سنگهای صفراوی ممکن است در طی آزمایشاتی در شرایط مختلف کشف شوند، زیرا آنها اغلب علائمی را از خود نشان نمی‌دهند. از جمله موارد تشخیص می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مراجعه به پزشک عمومی: پزشک معالج در مورد علائم به تفصیل سؤال می‌کند و ممکن است آزمایش «علامت مورفی» را انجام دهد تا در تعیین التهاب کیسه صفرا کمک کند. در طول این آزمایش، پزشک معالج دست یا انگشت خود را در ناحیه فوقانی راست شکم قرار می‌دهد و از فرد می‌خواهد که نفس بکشد. اگر این احساس دردناک داشته باشد، معمولاً به این معنی است که کیسه صفرای او ملتهب است و ممکن است به درمان فوری نیاز داشته باشد.
پزشک معالج ممکن است انجام آزمایش خون را نیز تجویز کند تا به دنبال علائم عفونت باشد یا بررسی کند که آیا کبد به طور عادی کار می‌کند یا خیر .اگر علائم و نتایج تست نشان داد که ممکن است سنگ کیسه صفرا داشته باشد، معمولاً برای آزمایش‌های بعدی ارجاع داده می‌شود. اگر فکر می‌کنید ممکن است شکل شدیدتری از بیماری کیسه صفرا را داشته باشید، ممکن است در همان روز برای آزمایش در بیمارستان بستری شوید.
سایر روش‌های تشخیص شامل موارد زیر هستند:
- اسکن با امواج فراصوت
- اسکن MRI
- کلانژیوگرافی (ERCP)
- سی تی اسکن
پیشگیری بیماری سنگ کیسه صفرا
تحقیقات موجود نشان می‌دهد که تغییر در رژیم غذایی و کاهش وزن (در صورت اضافه وزن) ممکن است به جلوگیری از سنگهای صفراوی کمک کند.
جلوگیری از سنگ کیسه صفرا با رعایت رژیم غذایی
از آنجا که به نظر می‌رسد کلسترول در تشکیل سنگهای کیسه صفرا نقش مهمی دارند، پس توصیه می‌شود از خوردن زیاد غذاهایی با چربی اشباع شده پرهیز کنید.
غذاهایی با چربی اشباع شده که شامل موارد زیر هستند:
- گوشت قرمز
- کالباس و برش‌های چرب گوشت
- کره، روغن و گوشت خوک
- خامه
- پنیرهای فشرده
- کیک و بیسکویت
- مواد غذایی حاوی روغن نارگیل یا روغن نخل
یک رژیم غذایی سالم و متعادل توصیه می‌شود که شامل مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه (حداقل پنج وعده در روز) و حبوبات است. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد، خوردن مرتب آجیل‌هایی مانند بادام زمینی یا بادام هندی می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به این بیماری کمک کند. نوشیدن مقادیر اندکی الکل نیز می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سنگهای صفراوی کمک کند.
پیشگیری از سنگ کیسه صفرا با کاهش وزن
داشتن اضافه وزن، به خصوص چاقی، میزان کلسترول موجود در صفرا را افزایش می‌دهد و این باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا می‌شود. افراد باید با خوردن یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم، باید بتوانند وزن خود را کنترل کنند. اما باید از رژیم‌های کم کالری و کاهش وزن سریع پرهیز کنید. مدارکی وجود دارند که می‌توانند شیمیایی صفرا را مختل کنند و خطر ابتلا به سنگهای صفراوی را افزایش دهند. همواره یک برنامه کاهش وزن تدریجی توصیه می‌شود.
درمان بیماری سنگ کیسه صفرا
برنامه درمانی برای سنگ کیسه صفرا بستگی به این دارد که علائم در زندگی روزمره فرد چه تاثیری می‌گذارد. اگر علائم خاصی ندارید، اغلب نظارت مداوم توصیه می‌شود. این بدان معنا است که شما درمان فوری نخواهید داشت، اما باید در صورت مشاهده علائم به پزشک معالج خود رجوع کنید. به عنوان یک قاعده کلی، هر چه مدت طولانی‌تری را بدون علائم سپری کنید، احتمال بدتر شدن وضعیت شما کمتر خواهد بود.
اگر شرایطی داشته باشید که امکان گسترش این بیماری را در شما ایجاد کند، به درمان نیاز پیدا می‌کنید. این شرایط شامل موارد زیر هستند:
- زخم کبد (سیروز)
- فشار خون بالا در داخل کبد (که به پورتال فشارخون معروف است و اغلب بیماری کبدی مرتبط با الکل است)
- دیابت
اگر اسکن، مقادیر زیادی کلسیم را در کیسه صفرا نشان دهد، ممکن است درمان صورت گیرد، زیرا این امر می‌تواند منجر به سرطان کیسه صفرا در آینده شود. اگر درد شکم ناشی از کولیک صفراوی دارید، درمان بستگی به این دارد که این درد چه تاثیری بر فعالیت‌های روزانه می‌گذارد.
اگر درد خفیف و نادر باشد، ممکن است برای کنترل آن مسکن‌هایی تجویز شود یا یک رژیم غذایی سالم برای کمک به کنترل درد به شخص توصیه شود. اگر علائم شما شدید و دائمی باشد، معمولاً جراحی برای برداشتن کیسه صفرا توصیه می‌شود. کیسه صفرا یک عضو اساسی بدن نیست و حتی می‌توانید بدون داشتن آن نیز زندگی عادی داشته باشید.
برخی از افراد ممکن است بعد از خوردن غذاهای چرب یا تند علائم نفخ و اسهال را تجربه کنند.
جراحی، کلیدی برای برداشتن کیسه صفرا
اگر جراحی توصیه شود، معمولاً برای از بین بردن کیسه صفرا، این نوع جراحی پیشنهاد می‌شود. این روش به «کولسیستکتومی لاپاروسکوپی» معروف است.
در طی کولسیستکتومی لاپاروسکوپی، سه یا چهار برش کوچک در شکم ایجاد می‌شود. یک برش بزرگتر (حدود 2دو تا سه سانتی متر) در ناحیه ناف انجام می‌شود و بقیه (یک سانتی متر یا کمتر) در سمت راست شکم قرار می‌گیرد. شکم با استفاده از گاز دی اکسید کربن به طور موقت متورم می‌شود که ضرری برای فرد ندارد و باعث می‌شود جراح بتواند راحت‌تر اعضای بدن را مشاهده کند.
لاپاروسکوپی (دستگاهی که با آن اندام‌های شکم و لگن خاصره را می‌بینند) از طریق یکی از بریدگی‌های شکم وارد بدن می‌شود. این روش به جراح اجازه می‌دهد تا عمل را بر روی مانیتور ویدیویی مشاهده کند. آنها کیسه صفرا را با استفاده از ابزارهای جراحی مخصوص از بدن خارج می‌کنند .اگر سنگ کیسه صفرا در مجاری صفراوی وجود داشته باشد، در طول عمل، از اسکن اشعه ایکس یا سونوگرافی مجرای صفراوی استفاده می‌شود. اگر سنگ کیسه صفرا پیدا شود، ممکن است عمل جراحی از طریق سوراخ حذف شود و اگر عمل به این روش انجام نشود یا عارضه غیرمنتظره‌ای رخ دهد، ممکن است به عمل جراحی باز نیاز داشته باشیم.
بعد از برداشتن کیسه صفرا، گاز موجود در شکم از طریق لاپاروسکوپ خارج می‌شود و بریدگی‌ها به وسیله ی بخیه بسته می‌شوند و با پانسمان پوشانده می‌شوند. کولسیستکتومی لاپاروسکوپی معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. این عمل 60 تا 90 دقیقه طول می‌کشد و معمولاً می‌توانید همان روز مرخص شوید و بهبودی کامل به طور معمول حدود 10 روز طول می‌کشد.
جراحی با ایجاد یک برش
کولسیستکتومی لاپاروسکوپی تک برشی، نوع جدیدتری از جراحی‌هایی است که برای از بین بردن کیسه صفرا استفاده می‌شود. در طی این جراحی فقط یک برش کوچک انجام می‌شود، این بدان معنی است که فقط یک زخم جداگانه خواهید داشت. اما از آنجا که این نوع روش به اندازه روش کولسیستکتومی معمولی انجام نشده است، هنوز هم عدم اطمینان بسیاری در مورد آن وجود دارد. دسترسی به روش کولسیستکتومی لاپاروسکوپی تک برشی نیز محدود است زیرا به یک جراح با تجربه و آموزش دیده نیاز دارد.
عمل جراحی باز
کولسیستکتومی لاپاروسکوپی توصیه نمی‌شود، اگر شرایط زیر وجود داشته باشند:
- در سه ماهه سوم (سه ماه آخر) بارداری باشید.
- اضافه وزن زیادی دارید.
- یک ساختار کیسه صفرای غیرمعمول داشته باشید که عمل جراحی کلیدی را دشوار و بالقوه خطرناک می‌کند.
در این شرایط، ممکن است کولسیستکتومی باز توصیه شود.
برش 10 تا 15 سانتی‌متری زیر دنده‌ها ایجاد می‌شود، بنابراین کیسه صفرا را می‌توان برداشت. جراحی باز به اندازه عمل جراحی لاپاروسکوپی مؤثر است، اما مدت زمان بهبودی آن بیشتر می‌باشد و زخم ایجاد می‌کند. بیشتر افراد باید تا پنج روز در بیمارستان بمانند و بهبودی کامل به طور معمول شش هفته طول می‌کشد.
دارو برای درمان بیماری سنگ کیسه صفرا
اگر سنگهای صفرا کوچک بوده و حاوی کلسیم نباشند، ممکن است برای درمان آنها قرص‌های اورسودوکسی کولیک اسید مصرف شوند. اما این داروها خیلی اوقات به دلایل زیر تجویز نمی‌شوند:
- به ندرت مؤثر هستند.
- مدت طولانی (حداکثر دو سال) باید مصرف شوند.
- پس از متوقف شدن داروها، سنگهای صفراوی دوباره برمی‌گردند.
قرص‌های اورسودوکسی کولیک اسید معمولا برای خانم‌های باردار یا شیرده توصیه نمی‌شود. زنان فعال مقاربتی هنگام استفاده از این دارو باید از روش‌های جلوگیری از بارداری مانند کاندوم یا قرص ضد بارداری استروژن با دوز کم استفاده کنند، زیرا این امر ممکن است بر سایر قرص‌های ضدبارداری خوراکی تأثیر بگذارد.
رژیم غذایی برای درمان سنگ کیسه صفرا
گاهی اوقات در گذشته به افرادی که سنگ کیسه صفرا داشتند و برای جراحی مناسب نبودند، توصیه می‌شد برای جلوگیری از رشد این بیماری، رژیم غذایی بسیار کم چربی مصرف کنند. اما شواهد جدید نشان می‌دهد كه این امر مفید نیست، زیرا كاهش سریع وزن ناشی از رژیم غذایی بسیار كم چرب در واقع می‌تواند باعث رشد سنگهای صفراوی شود.
حال اگر فرد برای جراحی مناسب نباشد به او توصیه می‌شود که رژیم غذایی سالم و متعادلی را داشته باشد که شامل خوردن انواع غذاهایی با مقادیر متوسطی از چربی و همچنین داشتن وعده‌های غذایی منظم است. یک رژیم غذایی سالم، سنگهای کیسه صفرا را درمان نمی‌کند و علائم فرد را کاملاً از بین نمی‌برد، اما می‌تواند سلامت عمومی بدن را بهبود بخشد و در کنترل درد ناشی از سنگ کیسه صفرا موثر باشد.
چشم انداز بیماران مبتلا به بیماری سنگ کیسه صفرا
اگر برای از بین بردن کیسه صفرا یا سنگهای کیسه صفرا به عمل جراحی نیاز دارید، چشم‌انداز درمانی غالباً مثبت است. در این مورد با برداشت سنگ، سنگ‌ها بر نمی‌گردند. اما اگر جراحی نکنید، سنگهای صفراوی امکان بازگشت دارند. اگر سنگ صفراوی شما علائمی ایجاد نکند، شما به درمان نیاز نخواهید داشت. هنوز ممکن است بخواهید تغییراتی در سبک زندگی ایجاد کنید تا از بزرگتر شدن آنها و ایجاد مشکلات جلوگیری کنید.
