بیماری گواتر (Goitre) بزرگ شدن غده تیروئید در گردن است. این غده در جلوی گلو، در زیر سیب آدم (حنجره) قرار دارد. این شامل دو لوب است که در دو طرف لوله تنفس قرار گرفته و توسط یک استخوان از جلو به هم متصل می‌شوند. گواتر میتواند در اثر عوامل و شرایط مختلفی ایجاد شود و دامنه درمان از مراقبت‌های معمول تا جراحی تجویز می‌شود. به هر روی، برای شناخت علائم، تشخیص و درمان این بیماری ما رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
بیماری گواتر چیست؟
گواتر بیماری است که در آن غده تیروئید بزرگ‌تر می‌شود. غده تیروئید یک غده کوچک پروانه ای شکل است که در گردن، زیر سیب آدم قرار دارد. غده تیروئید هورمون‌های تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) تولید می‌کند. این هورمون‌ها در برخی از عملکردهای بدن از جمله دمای بدن، خلق و خو و تحریک پذیری، ضربان نبض، هضم و سایر موارد نقش دارند. غده تیروئید هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که بسیاری از فرآیندهای متابولیک از جمله رشد و مصرف انرژی را تنظیم می‌کند.
غده تیروئید توسط غده هیپوفیز که در مغز قرار دارد، کنترل می‌شود. با این حال، تیروئید نمی‌تواند هورمون‌های خود را بدون ید غذایی کافی تولید کند. اگر رژیم غذایی فرد کم ید باشد، هیپوفیز مرتباً پیام‌های شیمیایی را به تیروئید می‌فرستد، اما بی‌فایده است. این غده در حالی که تلاش می‌کند خواسته‌های هیپوفیز را برآورده کند، بزرگ می‌شود. به غیر از کمبود ید، سایر دلایل بروز گواتر شامل شرایط تیروئید است، مانند گره‌ها، سرطان تیروئید، پرکاری و کم کاری تیروئید.
انواع گواتر
گواتر به طور کلی به دو گروه طبقه بندی می‌شود به شرح زیر است:
گواتر آندمیک
کل جامعه تحت تأثیر ید غذایی ناکافی قرار می‌گیرند. یک دلیل رایج این است که خاکی که در آن غذاها پرورش می‌یابند، عاری از ید است. مناطق کوهستانی و مناطق دور از دریا مکان‌هایی هستند که به احتمال زیاد با کمبود ید مواجه هستند. با این وجود، گواترهای بومی در کشورهای در حال توسعه شیوع بیشتری دارند. این عارضه به دلیل مکمل‌های گسترده ید در کشورهای پیشرفته، امری نادر است.
گواتر غیررسمی
این گواتر به صورت منطقه‌ای رخ نمی‌دهد. عوامل خطرساز گواتر غیر رسمی شامل سابقه خانوادگی، رژیم غذایی، سن (بالای 40 سال) و جنسیت (زنان مستعدتر از مردان هستند).
علت بیماری گواتر
گواتر بسته به نوع آن دلایل مختلفی دارد. هنگامی که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون برای تأمین نیازهای بدن تولید نمی‌کند، گواتر ساده ایجاد می‌شود. غده تیروئید با بزرگ تر شدن سعی در جبران این کمبود دارد.
گواتر آندمیک در افرادی در مناطق خاصی از جهان رخ می‌دهد که ید کافی در رژیم غذایی خود ندارند (ید برای تولید هورمون تیروئید لازم است). به عنوان مثال، کمبود ید در رژیم غذایی هنوز یک مشکل رایج در مناطقی از آسیای میانه و آفریقای مرکزی است. از آنجا که در اکثر کشورها به نمک موجود در سفره ید اضافه می‌شود، این نوع گواتر معمولاً در این کشورها وجود ندارد.
گواتر غیر رسمی در بیشتر موارد علت مشخصی ندارد. در برخی موارد، داروهای خاص می‌توانند باعث ایجاد این نوع گواتر شوند. به عنوان مثال، داروی لیتیوم، که برای درمان برخی از شرایط بهداشت روانی و همچنین سایر بیماری‌ها استفاده می‌شود، میتواند باعث ایجاد این نوع گواتر شود.
سایر علت‌های ایجاد گواتر شامل موارد زیر هستند:
- موروثی (از خانواده به ارث رسیده)
- جنسیت زن
- سن بالای 40 سال
سایر بیماری‌ها و شرایط نیز می‌توانند باعث گواتر شوند که عبارتند از:
- بیماری گریوز: بیماری گریوز یک بیماری خود ایمنی است (سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بدن سالم حمله می‌کند). در این حالت، سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید حمله می‌کند و تیروئید بزرگ تر می‌شود.
- بیماری هاشیموتو: این یک بیماری خود ایمنی دیگر است. در این حالت، بیماری باعث التهاب (تورم) غده تیروئید می‌شود. این باعث می‌شود که هورمون‌های تیروئید کمتری تولید کند و در نتیجه گواتر ایجاد شود. این نوع گواتر معمولاً به مرور زمان به خودی خود بهتر می‌شود.
- گواتر ندولر (گره‌دار): در این شرایط، چیزهای زائدی به نام گره در یک یا دو طرف غده تیروئید اتفاق می‌افتند و باعث بزرگ تر شدن آن می‌شوند.
- سرطان تیروئید: سرطان غده تیروئید اغلب تیروئید را بزرگ می‌کند.
- بارداری: گنادوتروپین جفتی انسانی، هورمونی که یک زن در دوران بارداری تولید می‌کند، میتواند باعث رشد تیروئید شود.
- تیروئیدیت خود التهاب: غده تیروئید میتواند باعث رشد این غده شود. این میتواند بعد از ابتلای فرد به بیماری ناشی از ویروس یا زایمان اتفاق بیفتد.
- قرار گرفتن در معرض اشعه: فردی که تحت درمان‌های پرتوی پزشکی سر و گردن قرار گرفته است (اما اقدامات تشخیصی مانند سی تی اسکن انجام نشده است) بیشتر در معرض خطر ابتلا به گواتر است.
عوامل خطر بیماری گواتر
عوامل خطرساز رایج در بروز گواتر ممکن است مربوط به شغل، رژیم غذایی، محیط، ژنتیک، سن و جنسیت باشد. عوامل خطر شایع در ایجاد گواتر عبارتند از:
- کمبود نمک موجود در سفره در ید غذایی.
- افراد بالای 40 سال ممکن است شانس بیشتری برای ابتلا به گواتر داشته باشند.
- زنان بیشتر دچار گواتر می‌شوند و مستعد ابتلا به اختلالات تیروئید هستند.
- به دلایل نامشخصی، اختلالات تیروئید بیشتر در دوران بارداری و یائسگی رخ می‌دهند.
- داروهایی که در درمان بیماری‌های قلبی مانند آمیودارون و همچنین در درمان‌های روانپزشکی مانند لیتیوم استفاده می‌شوند. برخی از داروهای دیگر شامل فنیل بوتازون یا آمینوگلوتتیمید و پروپیل تیواوراسیل است.
- پرتودرمانی‌ها بر روی نواحی گردن و قفسه سینه تمرکز دارند.
- داشتن سابقه خانوادگی نسبت به بیماری گواتر
عوامل خطر کمتر مشترک در توسعه گواتر عبارتند از:
- سابقه خانوادگی اختلالات خود ایمنی
- نشت تابش و قرار گرفتن در معرض تشعشعات خطرناک در نتیجه حوادث راکتور هسته ای
- سیگار کشیدن
- استرس عاطفی
- عفونت (نادر)
- غذاهای گوارتیک
خطر بالاتر (مقادیر بالاتر گواتروژن):
کلم، گل کلم، کلم بروکلی، جوانه بروسل، کلم پیچ، تربچه، سویا و شلغم.
خطر کم (مقادیر کمتری از گواتروژن):
میوه‌ها (هلو، گلابی، توت فرنگی)، آجیل (بادام زمینی)، سیب زمینی شیرین و اسفناج.
نشانه‌ها و علائم بیماری گواتر
علائم اصلی گواتر عبارتند از:
- تورم در جلوی گردن، درست زیر سیب آدم
- احساس گرفتگی در ناحیه گلو
- گرفتگی صدا (صدای خش دار)
- تورم ورید گردن
- سرگیجه هنگامی که دست‌ها بالای سر قرار میگیرن
علائم دیگر کمتر شایع عبارتند از:
- مشکل تنفس (تنگی نفس)
- سرفه کردن
- خس خس سینه (به دلیل فشار دادن لوله تنفس)
- مشکل در بلع (به دلیل فشار دادن مری یا لوله غذا)
برخی از افرادی که به گواتر مبتلا هستند، ممکن است دچار کم کاری یا پرکاری تیروئید نیز باشند. علائم پرکاری تیروئید می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- افزایش ضربان نبض
- ضربان قلب سریع
- اسهال، حالت تهوع، استفراغ
- تعریق بدون ورزش یا افزایش دمای بدن
- لرزیدن
- آشفتگی
برخی از افراد مبتلا به گواتر ممکن است دچار کم کاری تیروئید یا تیروئید کم کار نیز باشند. علائم کم کاری تیروئید می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- خستگی (احساس خستگی)
- یبوست
- خشکی پوست
- افزایش وزن
- بی نظمی در قاعدگی
عوارض بیماری گواتر
برخی از گواترهای مولتی ندولر ممکن است سمی باشند، به این معنا که بیش از حد هورمون تیروئید تولید می‌کنند. این مورد باعث پرکاری تیروئید می‌شود. پرکاری تیروئید با داروی ید رادیواکتیو یا با برداشتن بافت مورد نظر غده تیروئید را متوقف می‌کند، قابل درمان است. این گواترهای بسیار بزرگ، همچنین می‌توانند علائم فشرده سازی مانند مشکلات تنفسی یا بلع را ایجاد کنند. اگر گواترهای مولتی ندولر به اندازه کافی بزرگ باشند که باعث ایجاد این علائم شوند، به احتمال زیاد پزشک جراحی را به بیمار پیشنهاد می‌کند.
پیشگیری از بیماری گواتر
شما برای اطمینان از اینکه ید کافی مصرف می‌کنید، از نمک یددار استفاده کنید یا غذاهای دریایی یا جلبک دریایی بخورید. سوشی منبع خوبی از جلبک دریایی است، خوردن حدوداً دو بار در هفته آن کافی است. میگو و صدف نیز دارای ید فراوانی هستند. اگر در نزدیکی ساحل زندگی می‌کنید، میوه‌ها و سبزیجات که به صورت محلی پرورش می‌یابند، مانند شیر گاو و ماست، حاوی ید نیز می‌باشند.
هر فردی به حدود 150 میکروگرم ید در روز نیاز دارد (مقدار کمی کمتر از نصف قاشق چای خوری نمک ید دار). این مقادیر کافی به ویژه برای زنان باردار و شیرده و نوزادان و کودکان مهم است.
از مصرف بیش از حد ید خودداری کنید. اگرچه غیر معمول است اما، مصرف زیاد ید گاهی منجر به گواتر می‌شود. اگر ید اضافی یک مشکل است، از مصرف مکمل‌های نمک، صدف، جلبک دریایی و ید غنی شده باید خودداری کنید.
درمان بیماری گواتر
درمان گواتر به بزرگی تیروئید، علائم و علت آن بستگی دارد. درمان‌ها عبارتند از:
بدون نیاز به درمان: اگر گواتر کوچک است و فرد را آزار نمی‌دهد، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد که نیازی به درمان نیست. با این وجود، گواتر از نزدیک برای مشاهده هرگونه تغییر تحت نظر خواهد بود. داروها لووتیروکسین Levothroid)، Synthroid ) یک درمان جایگزینی هورمون تیروئید است.
اگر علت گواتر تیروئید کم کار باشد (کم کاری تیروئید)، این داروها تجویز می‌شوند. اگر علت گواتر تیروئید بیش از حد فعال (پرکاری تیروئید) باشد، سایر داروها تجویز می‌شوند. این داروها شامل متی مازول (Tapazole) و پروپیل تیوراسیل است. اگر گواتر در اثر التهاب ایجاد شود، ممکن است پزشک برای فرد آسپرین یا داروی کورتون تجویز کند.
درمان ید رادیواکتیو: این روش درمانی که در موارد بیش فعالی غده تیروئید استفاده می‌شود، شامل مصرف ید رادیواکتیو به صورت خوراکی است. ید به غده تیروئید می‌رود و سلول‌های تیروئید را از بین می‌برد، که غده را کوچک می‌کند. پس از درمان ید رادیواکتیو، بیمار معمولاً مجبور است تا پایان عمر درمان جایگزینی هورمون تیروئید را انجام دهد.
نمونه برداری بیوپسی: برداشتن نمونه ای از بافت یا سلول‌هایی است که در آزمایشگاه مورد مطالعه قرار می‌گیرند. در صورت وجود گره‌های بزرگ در غده تیروئید، نمونه برداری ممکن است لازم باشد. برای رد سرطان نمونه برداری انجام می‌شود.
عمل جراحی: جراحی برای برداشتن تمام یا بخشی از غده تیروئید انجام می‌شود. در صورت بزرگ بودن گواتر و ایجاد مشکل در تنفس و بلع، ممکن است به جراحی نیاز باشد. گاهی اوقات از عمل جراحی برای برداشتن گره‌ها نیز استفاده می‌شود. در صورت وجود سرطان باید جراحی انجام گردد. بسته به میزان غده تیروئید برداشته شده، بیمار ممکن است نیاز به درمان جایگزینی هورمون تیروئید تا پایان عمر خود داشته باشد.
تشخیص بیماری گواتر
از چندین آزمایش می‌توان برای تشخیص و ارزیابی گواتر استفاده کرد، از جمله این آزمایش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- معاینه فیزیکی: پزشک با احساس ناحیه گردن به دلیل وجود گره‌ها و علائم حساسیت، ممکن است تشخیص دهد که آیا غده تیروئید رشد کرده است یا خیر!
- آزمایش هورمون: این آزمایش خون میزان هورمون تیروئید را اندازه گیری می‌کند، که نشان می‌دهد تیروئید به درستی کار می‌کند یا خیر.
- آزمایش آنتی بادی: این آزمایش خون به دنبال آنتی بادی‌های خاصی است که در برخی از اشکال گواتر تولید می‌شوند. آنتی بادی، پروتئینی است که توسط گلبول‌های سفید ساخته می‌شود. آنتی بادی‌ها به دفاع در برابر مهاجمان (به عنوان مثال ویروس‌ها) کمک می‌کنند که باعث بیماری یا عفونت در بدن می‌شوند.
- سونوگرافی تیروئید: سونوگرافی روشی است که امواج صوتی با فرکانس بالا را از طریق بافت‌های بدن ارسال می‌کند. پژواک‌ها ضبط شده، به فیلم یا عکس تبدیل می‌شوند. سونوگرافی تیروئید اندازه غده را نشان می‌دهد و گره‌ها را پیدا می‌کند.
- اسکن تیروئید: این آزمایش تصویربرداری، اطلاعاتی را در مورد اندازه و عملکرد غده ارائه می‌دهد. در این آزمایش مقدار کمی ماده رادیواکتیو به داخل ورید تزریق می‌شود تا تصویری از تیروئید بر روی صفحه رایانه تولید شود. این تست اغلب توصیه نمی‌شود، زیرا فقط در شرایط خاص مفید است.
- سی تی اسکن یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی تیروئید (MRI): اگر گواتر بسیار بزرگ باشد یا به داخل قفسه سینه گسترش یابد، از سی تی اسکن یا MRI برای اندازه گیری و گسترش آن استفاده می‌شود.
بیماری تیروئید در دوران بارداری
بیماری‌های تیروئید، پرکاری تیروئید و کم کاری تیروئید، در بارداری نسبتاً شایع است و برای درمان مهم است. تیروئید عضوی است که در جلوی گردن قرار دارد و هورمون‌هایی را تنظیم می‌کند تا متابولیسم بدن، قلب و سیستم عصبی، وزن، دمای بدن و بسیاری از فرآیندهای دیگر به درستی کار کنند.
هورمون‌های تیروئید به ویژه برای اطمینان از رشد سالم جنین در مغز و سیستم عصبی در سه ماه اول بارداری ضروری هستند، زیرا سلامت کودک به هورمون‌های مادر بستگی دارد که از طریق جفت منتقل می‌شوند. در حدود 12 هفته، غده تیروئید در جنین شروع به تولید هورمون‌های تیروئیدی خود می‌کند. دو هورمون مرتبط با بارداری وجود دارند که شامل استروژن و گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) هستند و ممکن است باعث افزایش سطح تیروئید شوند.
این ممکن است تشخیص بیماری‌های تیروئید که در دوران بارداری ایجاد می‌شوند را کمی دشوارتر کند. با این حال، پزشک علائمی‌که نیاز به آزمایش اضافی دارند را بررسی خواهد کرد. با این حال، اگر از قبل هیپرتیروئیدی یا کم کاری تیروئید دارید، باید مراقبت‌های پزشکی بیشتری را برای کنترل این شرایط در حین بارداری، به ویژه برای سه ماهه اول باردار داشته باشید. گاهی اوقات، بارداری ممکن است علائمی شبیه به پرکاری تیروئید ایجاد کند. در صورت بروز علائم ناراحت کننده یا جدید از جمله تپش قلب، کاهش وزن یا استفراغ مداوم، باید با پزشک خود تماس بگیرید.
بیماری‌های تیروئید درمان نشده در دوران بارداری، ممکن است منجر به تولد زودرس، پره اکلامپسی (افزایش شدید فشار خون)، سقط جنین و وزن کم هنگام تولد و دیگر مشکلات شوند. بنابراین، اگر سابقه کم کاری تیروئید یا پرکاری تیروئید داشته‌اید، مهم است که با پزشک خود صحبت کنید تا بتوانید قبل و حین بارداری تحت نظر باشید و در صورت لزوم مطمئن شوید که داروهایتان به درستی تنظیم شدهاند.
چشم انداز بیماران مبتلا به گواتر
اکثر گواترهای مولتی ندولر علائمی ایجاد نمی‌کنند. اگر علائم پرکاری تیروئید دارید یا در تنفس یا بلع مشکل دارید، باید به پزشک مراجعه کنید. این گواترها احتمال ابتلا به سرطان تیروئید را افزایش می‌دهند، اما در صورت لزوم بسته به نوع گواتر، این بیماری با دارو، ید رادیواکتیو یا جراحی قابل درمان هستند. اگرچه ممکن است باعث بیماری‌های دیگری نیز شود یا به آن مربوط باشد، اما معمولاً گواترهای مولتی ندولر بیماری نیستند که زندگی را تهدید کنند.
منابع:
