بیماری هلیکوباکتر پیلوری چیست؟ علائم و درمان هلیکوباکتری

بیماری هلیکوباکتر پیلوری (H. Pylori) نوعی میکروب است که در مخاط چسبنده معده زندگی می‌کند. حدود 40 درصد از افراد در جهان در معده خود به این بیماری مبتلا هستند. بنابراین این عارضه بسیار شایع می‌باشد، تقریباً برای هشت نفر از هر 10 نفری که به هلیکوباکتر پیلوری مبتلا هستند، مشکل خاصی ایجاد نمی‌شود. اما حدود  15 درصد از افراد مبتلا به این بیماری در معده خود، زخم معده یا در اثنی عشر، زخم اثنی عشر می‌گیرند. به هر روی، برای شناخت بیشتر این بیماری با رسا همراه باشید.

 

هلیکوباکتری چیست؟

هلیکوباکتر پیلوری همانطور که گاهی از آن با عنوان باکتری معده نیز یاد می‌شود، یک باکتری مارپیچی شکل است که می‌تواند باعث التهاب مزمن در پوشش داخلی معده (گاستریت) و اثنی عشر (قسمت اول روده کوچک) در انسان شود. عفونت هلیکوباکتر پیلوری، قسمت انتهایی معده (آنتروم) را آلوده می‌کند.

این باکتری همچنین یکی از دلایل عمده زخم‌های معده در سراسر جهان محسوب می‌شود. حدود 90 درصد از افراد مبتلا به زخم معده به ویروس هلیکوباکتر پیلوری آلوده هستند. با این حال، بسیاری از افراد موجودات زنده‌ای را در معده و دستگاه گوارش فوقانی خود دارند که در روده و دستگاه گوارشی آنها زندگی می‌کنند و علائم اندکی دارند یا اصلاً نشانه‌ای ندارند.

اگرچه زخم‌ها باعث سوء‌هاضمه می‌شوند، اما گاهی اوقات اثر جدی‌تر دارند. زیرا می‌توانند ایجاد خونریزی کنند یا حتی پشت سر هم باعث ایجاد زخم در معده شوند. اگر زخم در معده به اندازه کافی عمیق باشد، باعث سوراخ شدن آن می‌شود. بنابراین افراد مبتلا به زخم معده، باید با هدف خلاص شدن از این بیماری درمان شوند.

از آنجا که میلیون‌ها نفر وجود دارند که هم هلیکوباکتر پیلوری و هم سوء‌هاضمه شدید دارند، می‌تواند نتیجه را که یکی منجر به دیگری می‌شود، وسوسه انگیز کند. با این وجود سوء‌هاضمه بسیار شایع است و دلایل زیادی غیر از زخم معده برای آن وجود دارند. اکثرا افرادی که از سوء‌هاضمه رنج می‌برند، زخم نخواهند داشت. همچنین بیماری هلیکوباکتر پیلوری تنها در سال 1983 کشف شد و هنوز تحقیقات زیادی در مورد آن در حال انجام است.

 

علت بیماری هلیکوباکتر پیلوری چیست؟

دقیقاً مشخص نیست که این بیماری چگونه از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود و چرا فقط برخی از افراد مبتلا به این عفونت به دچار زخم معده می‌شوند. افرادی که هلیکوباکتر پیلوری دارند، در دوران کودکی، این بیماری را احتمالاً از سایر کودکان می‌گیرند. این بیماری معمولاً در طول زندگی در معده می‌ماند، مگر اینکه با آنتی بیوتیک خاصی درمان شود.

این عارضه در حقیقت کمتر متداول می‌باشد و امروزه غیرممکن است که کودکان به آن دچار شوند، حتی اگر شخص دیگری در خانواده آن را داشته باشد. افرادی که امروزه در کشور زندگی می‌کنند و به این بیماری مبتلا هستند، بعید به نظر می‌رسد که در اثر این بیماری فوت کنند. همچنین آنها برای جلوگیری از انتقال بیماری به دیگران نیازی به اقدامات ویژه ای ندارند.

علائم هلیکوباکتر پیلوری چیست؟

بیشتر افراد مبتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری علائم کمی دارند و یا اصلاً نشانه‌ای ندارند. بعضي از آنها ممكن است برخی از علائم مربوط به قسمت‌های خفيف گاستريت را تجربه كنند که به شرح زیر هستند:

• نفخ
• حالت تهوع
• استفراغ
• ناراحتی در شکم

اغلب، این علائم به سادگی از بین می‌روند. اما، افرادی که عفونت جدی‌تری دارند، علائم و نشانه‌های زخم معده و اثنی عشر یا گاستریت شدید را به شرح زیر تجربه می‌کنند:

• درد شکم و یا ناراحتی که معمولاً از بین نمی‌رود.
• حالت تهوع و استفراغ که بعضی اوقات با خون که قرمز رنگ است همراه می‌باشد یا رنگ آن مانند قهوه‌ای خاکی یا به رنگ استفراغ است.
• مدفوع تیره رنگ (رنگ سیاه مدفوع به دلیل خونریزی زخم معده)
• خستگی
• تعداد گلبول‌های قرمز خون کم می‌شود به دلیل خونریزی
• احساس پُر بودن بعد از مصرف مقدار کمی‌ غذا
• کاهش میزان اشتها که ثابت است.

علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• اسهال
• سوزش سردل
• بوی بد دهان (تنفس بدبو)

افرادی که علائمی مثل مدفوع تیره و خستگی دارند، باید به دنبال کمک فوری پزشکی باشند یا به اورژانس مراجعه کنند تا از لحاظ خونریزی روده ارزیابی شوند.

تشخیص بیماری هلیکوباکتر پیلوری

آزمایش‌های دقیق و ساده‌ای برای تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری در دسترس هستند. این آزمایش‌ها شامل آزمایش آنتی بادی خون، آزمایش تنفسی اوره، آزمایش آنتی ژن مدفوعی و آندوسکوپی برای بافت برداری هستند.

آزمایش خون

این آزمایش را برای حضور آنتی بادی‌های بیماری هلیکوباکتر پیلوری می‌توان به راحتی و به سرعت انجام داد. با این حال، آنتی بادی‌های خون می‌توانند سال‌ها پس از ریشه کن کردن کامل این بیماری به وسیلۀ آنتی بیوتیک‌ها، در بدن باقی بمانند. بنابراین، آزمایش آنتی بادی خون ممکن است برای تشخیص عفونت مفید باشد، اما آنها برای تعیین اینکه آیا آنتی بیوتیک‌ها باکتری را با موفقیت از بین برده اند یا خیر، مناسب نیستند.

آزمایش تنفسی اوره (UBT)

یک آزمایش ایمن، آسان و دقیق برای حضور هلیکوباکتر پیلوری در معده است. آزمایش تنفسی، به توانایی هلیکوباکتر پیلوری در تجزیه مواد شیمیایی طبیعی موجود در اوره و دی اکسید کربنی که از معده جذب می‌شود و از بدن خارج می‌شود، متکی است. 10 تا 20 دقیقه پس از خوردن یک کپسول حاوی اوره با میزان بسیار جزئی از کربن رادیواکتیو یا کربن سنگین اما غیرفعال از رادیواکتیو، یک نمونه‌ای از تنفس جمع آوری می‌شود و برای دی اکسید کربن برچسب خورده، مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.

وجود دی اکسید کربن دارای برچسبِ تنفس (آزمایش مثبت) به معنای وجود عفونت فعال است. اندکی بعد از پاک کردن باکتری از معده به وسیلۀ آنتی بیوتیک، آزمایش منفی می‌شود (دی اکسید کربن رادیواکتیو در تنفس وجود نخواهد داشت). افرادی که نگران مقادیر دقیق رادیواکتیویته هستند، حتی می‌توانند از طریق اوره با کربن سنگین و غیررادیواکتیو آزمایش شوند.

آندوسکوپی

یک آزمایش دقیق برای تشخیص H پیلوری و همچنین التهاب و زخم ناشی از آن است. برای آندوسکوپی، پزشک یک لوله دید انعطاف پذیر (آندوسکوپ) را از طریق دهان، پایین مری و در معده و اثنی عشر قرار می‌دهد. در حین آندوسکوپی، نمونه‌های کوچک بافت (بیوپسی) از روده قابل برداشت هستند. نمونه بافت برداری روی یک صفحۀ مخصوص حاوی اوره (اسلایدهای تست CLO) قرارمی‌گیرد. اگر اوره به وسیلۀ هلیکوباکتر پیلوری شکسته شود، تغییر رنگ در اطراف بافت برداری روی صفحه ایجاد می‌شود. این بدان معنی است که در معده عفونتِ هلیکوباکتر وجود دارد.

آندوسکوپی همچنین تعیین شدت گاستریت به وسیلۀ بافت برداری، وجود زخم‌ها، لنفوم مالت و سرطان را امکان پذیر می‌کند. بافت برداری همچنین ممکن است در آزمایشگاه باکتری شناسی برای حضور هلیکوباکتر پرورش داده شود. با این حال، این امر به ندرت انجام می‌شود زیرا سایر آزمایش‌های ساده‌تری نیز موجود هستند.

نمونه مدفوع

آزمایش اخیر انجام شده برای بیماری هلیکوباکتر پیلوری، آزمایشی است که در آن می‌توان حضور باکتری را از نمونه مدفوع تشخیص داد. در این آزمایش از آنتی بادی H پیلوری استفاده شده است تا مشخص شود که آیا آنتی ژن هلیکوباکتر در مدفوع وجود دارد یا خیر.

اگر چنین باشد، بدان معنی است که این عفونت معده را آلوده کرده است. مانند آزمایش تنفسی اوره، علاوه بر تشخیص عفونت ، می‌توان از آزمایش مدفوع برای تعیین اینکه ریشه کن کردن سریع بیماری پس از درمان مؤثر است یا خیر، استفاده کرد. در سال 2012، FDA (سازمان غذا و دارو آمریکا) تأیید كرد كه آزمایش تنفس اوره برای كودكان سه تا 17 ساله نیز انجام می‌شود.

درمان بیماری هلیکوباکتر پیلوری

عفونت مزمن با هلیکوباکتر پیلوری، دفاع طبیعی پوشش معده را به سمت عمل زخم شدن اسیدی آن تضعیف می‌کند. داروهایی که اسید معده را خنثی می‌کنند (آنتی اسیدها) و داروهایی که ترشح اسید معده را کاهش می‌دهند (مسدود کننده‌های H2 و مهار کننده‌های پروتون پمپ یا PPI) سال‌ها است که به طور مؤثر برای درمان زخم‌ها استفاده می‌شوند.

مسدود کننده‌های H2 شامل موارد زیر هستند:

• رانیتیدین (Zantac)
• فاموتیدین (پپسید)
• سایمتیدین (Tagamet)
• نيزاتيدين

مهار کننده‌های پروتون پمپ شامل موارد زیر هستند:

• امپرازول (Prilosec)
• لانسوپرازول (Prevacid)
• رابپرازول Aciphex))
• پنتوپرازول (پروتونیکس)
• استروژنول (Nexium)

با این وجود، درمان بیماری هلیکوباکتر پیلوری با آنتی اسیدها و مسدود کننده‌های H2 و  PPI، کاهش دهنده اسید نیست و هلیکوباکتر پیلوری را از معده پاک نمی‌کند و زخم‌ها اغلب پس از قطع این داروها سریعاً بر می‌گردند. از این رو برای جلوگیری از بازگشت زخم معده و عوارض ناشی از آن مانند خونریزی، سوراخ شدن و انسداد معده، باید آنتی اسیدها، مسدود کننده H2 یا PPI را برای سال‌های زیادی مصرف کنید.

حتی چنین درمان‌های طولانی مدت می‌توانند شکست بخورند. اما ریشه کن کردن این بیماری معمولاً از بازگشت زخم معده و عوارض ناشی از آن حتی پس از قطع داروهای مناسب مانند PPI، جلوگیری می‌کند. ریشه کن کردن هلیکوباکتر پیلوری در معالجه بیماری نادری که به «لنفوم مالت معده» مشهور است، نیز از اهمیت بسیاری برخوردار می‌باشد.

درمان خانگی برای بیماری هلیکوباکتر پیلوری

ادعاهای زیادی در مورد درمان طبیعی عفونت هلیکوباکتر پیلوری وجود دارند، اما هیچکدام از این‌ها از لحاظ علمی اثبات نشده‌اند که می‌توانند این عفونت را درمان کنند یا خیر! ولی برخی از داروهای طبیعی خانگی شامل موارد زیر می‌باشند:

• کلم بروکلی
• چای ماتوکا
• عسل مانوکا
• روغن نارگیل

قبل از مصرف گیاهان و مکمل‌های طبیعی، با پزشک معالج خود صحبت کنید. همچنین، متخصصان تغذیه و متخصصان مراقبت‌های بهداشتی پیشنهاد می‌کنند از خوردن غذاهای تند، قهوه، نوشیدنی‌های گازدار و غذاهای ترش اکیداً خودداری کنید زیرا این موارد ممکن است علائم مرتبط با عفونت را افزایش دهد.

پیشگیری بیماری هلیکوباکتر پیلوری

با وجود حداقل 50 درصد از جمعیت جهان که دارای هلیکوباکتر پیلوری در معده خود هستند، اما ممکن است وضعیت برای افرادی که تا به حال با این بیماری مواجه نشده‌اند، بسیار دشوار یا غیرممکن باشد. شانس این موجودات زنده که باعث نشانه‌هایی از عفونت می‌شوند کم است، اما مطمئناً در معده وجود دارند. در حال حاضر پیشنهاداتی برای جلوگیری از زخم معده ارائه شده است، اما اثر این توصیه‌ها ناشناخته است. در زیر توصیه‌هایی برای کمک به جلوگیری از زخم معده بیان می‌شوند:

• مصرف الکل را کاهش داده یا متوقف کنید.
• سیگار نکشید.
• برای کنترل درد، به جای آسپرین و داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) از استامینوفن (تایلنول و سایر) استفاده کنید.
• ازمصرف کافئین موجود در قهوه و بسیاری از نوشیدنی‌های قوی خودداری کنید.
• علائم دستگاه گوارش را چک کنید و بلافاصله در طول یا بعد از پرتودرمانی تحت درمان قرار بگیرید.
• استرس را شناسایی کرده و برای کاهش و اجتناب از آن تلاش کنید.
• برای جلوگیری از ابتلا به باکتری، دست‌ها را با آب غیر آلوده بشویید.
• اگر به بیماری هلیکوباکتر پیلوری آلوده باشید، درمان ضد میکروبی ممکن است از ایجاد زخم معده و گسترش بیماری جلوگیری کند.

در حال حاضر، هیچ واکسنی برای جلوگیری از عفونت یا درمان زخم معده ایجاد شده به وسیله هلیکوباکتر پیلوری وجود ندارد. با این حال، تحقیقات در حال انجام است و علاوه بر این، برخی از متخصصان تغذیه پیشنهاد می‌کنند رژیم غذایی پُر میوه و سبزیجات و قند کم ممکن است به کاهش یا متوقف کردن عفونت هلیکوباکتر پیلوری کمک کند. در بسیاری از افراد، پاسخ ایمنی بدن به عفونت بی‌اثر است و منجر به عفونت طولانی مدت می‌شود.

چشم انداز بیماران مبتلا به هلیکوباکتر پیلوری

از آنجا که اکثر عفونت‌های ناشی از باکتری هرگز علائم شدید را برای مداخلات پزشکی ایجاد نمی‌کنند، اما بسیاری از آنها باعث ایجاد سوء هاضمه می‌شوند. چشم انداز بیماران مبتلا به بیماری هلیکوباکتر پیلوری به طور کلی بسیار مثبت است. برای انجام مناسب‌ترین تماس برای معالجه، یک پزشک باید وضعیت شخصی فرد را ارزیابی می‌کند.

اگر این بیماری به طور مناسب و به موقع ارزیابی شود و درمان‌های پزشکی و خانگی مناسب انجام شود، شانس بهبودی کامل حاصل می‌شود (با خطر بسیار کم عود عفونت) و در مدت چند هفته زخم ها نیز می‌توانند بهبود یابند.

عادات بهداشتی خوب، جلوگیری از تماس با آب آلوده و خوردن غذاهایی که سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند و با باکتری‌های بَد روده را مقابله می‌کنند، می‌تواند در طولانی مدت اطمینان حاصل کند که عفونت‌ها احتمال کمی برای برهم زدن بدن و عملکردهای اساسی آنها دارند.