سندرم روده تحریک‌پذیر چیست؟ تشخیص و درمان آن

سندرم روده تحریک‌پذیر(IBS) یک بیماری شایع است که بر سیستم گوارش تأثیر می‌گذارد و باعث درد معده، نفخ، اسهال و یبوست می‌شود. بعد از درگیری علائم می‌آیند و می‌روند و هربار امکان دارد روز‌ها، هفته‌ها و ماه‌ها ادامه داشته باشند. معمولاً یک مشکل مادام‌العمر است و می‌تواند تأثیر زیادی در زندگی روزمره فرد مبتلا بگذارد. هیچ درمانی برای آن وجود ندارد، اما تغییرات رژیم غذایی و داروها اغلب به کنترل علائم کمک می‌کند.
علت دقیق آن هنوز ناشناخته است ولی با شرایطی مانند حساسیت بیش از حد اعصاب روده‌ها، استرس و سابقه خانوادگی IBS مرتبط است. برای شناخت بیشتر این بیماری و علائم و درمان‌های آن با این مقاله از گروه پزشکان رسا همراه باشید.

 

سندرم روده تحریک‌پذیر چیست؟

سندرم روده تحریک‌پذیر(IBS) مجموعه‌ای از علائم است که با هم اتفاق می‌افتند، از جمله درد مکرر شکم و تغییر در عادت مزاجی که ممکن است به صورت اسهال، یبوست یا هر دو باشد.
IBS یک بیماری ناشی از اختلال عملکردی دستگاه گوارش است. اختلالات عملکردی دستگاه گوارش، که پزشکان اکنون آن را اختلالات تعاملی روده و مغز می‌نامند، مربوط به مشکلاتی در نحوه کار مغز و روده شما وارتباط آن‌ها با همدیگر است. این مشکل روده‌ها را حساس‌ کرده و در عملکرد انقباضی عضلات آن‌ها اختلال ایجاد می‌کند. هرچه روده حساسیت بیشتری داشته باشد، شکم درد و نفخ بیشتری ایجاد می‌کند. تغییرات در نحوه انقباض عضلات روده منجر به اسهال، یبوست یا هر دو می‌شود.
در گذشته پزشکان سندرم روده تحریک پذیر را کولیت، کولیت مخاطی، روده عصبی و روده اسپاستیک نیز می‌نامیدند. مطالعات نشان می دهد که حدود 12 درصد از افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر هستند.

 

انواع سندرم روده تحریک‌پذیر

سه نوع سندرم روده تحریک پذیر بر اساس الگو‌‌های متفاوت تغییر در وضعیت مزاجی وجود دارند. گاهی برای پزشک مهم است که بفهمد چه نوعی از سندرم روده تحریک پذیر را دارید؛ زیرا بعضی از داروها فقط برای بعضی از انواع IBS موثر هستند یا باعث تشدید انواع دیگر می‌شوند. پزشک می‌تواند تشخیص بیماری را حتی اگر الگوی وضعیت مزاجی شما متناسب با نوع خاصی نباشد، بگذارد. بسیاری از افراد مبتلا به IBS در بعضی از روز‌ها حرکات روده‌ای طبیعی و در روزهای دیگر وضعیت مزاجی غیرطبیعی دارند.
IBS با یبوست (IBS-C)
در این نوع از سندرم روده تحریک‌‌پذیر در روزهایی که حداقل یک بار دفع غیرطبیعی دارید: بیش از یک چهارم مدفوع شما سفت یا توده‌ای است و کمتر از یک چهارم مدفوع شما شل یا آبکی است.
IBS با اسهال (IBS-D)
در این نوع از سندرم روده تحریک‌‌پذیر، در روزهایی که حداقل یک بار دفع غیرطبیعی دارید: بیش از یک چهارم مدفوع شما شل یا آبکی است و کمتر از یک چهارم مدفوع شما سفت یا توده‌ای است.
IBS با عادات روده ای مخلوط (IBS-M)
در این نوع از سندرم روده تحریک‌ پذیر، در روزهایی که حداقل یک بار دفع مدفوع غیرطبیعی دارید: بیش از یک چهارم مدفوع شما سفت یا توده ای است و بیش از یک چهارم مدفوع شما شل یا آبکی است.

 

چه کسانی بیشتر به سندرم روده تحریک‌‌پذیر مبتلا می‌شوند؟

مشکلات خاصی در مبتلایان به سندرم روده تحریک‌پذیر بیشتر دیده می‌شود. محققان فکر می کنند این مشکلات ممکن است در ایجاد IBS نقشی داشته باشند و احتمال ابتلای شما به سندرم روده تحریک‌‌پذیر را افزایش ‌دهند؛ شامل:

• برخی اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و سوماتیک
• رشد بیش از حد باکتری‌های طبیعی موجود در روده کوچک، افزایش تعداد یا تغییر در نوع این باکتری‌ها
• ژنتیک
• سابقه این بیماری در یک عضو خانواده
• سابقه وقایع استرس‌زا یا اتفاقات ناگوار قبلی در زندگی
• وجود عفونت شدید در دستگاه گوارش
• جنس مونث؛ زنان تا دو برابر بیشتر از مردان به سندرم روده تحریک‌‌پذیر مبتلا می‌شوند
• سن پایین: در افراد کمتر از 50 سال شیوع آن بیشتر از افراد بالای 50 سال است.

بیماری‌های همراه سندرم روده تحریک‌‌پذیر

افراد مبتلا به IBS اغلب مشکلات دیگری نیز دارند، از جمله:
• برخی شرایط خاص که همراه با درد‌های مزمن است، مانند فیبرومیالژیا، سندرم خستگی مزمن و درد مزمن لگنی
• برخی از بیماری‌های گوارشی مانند سوهاضمه و بیماری ریفلاکس معده
• برخی اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی و اختلال سوماتیک

 

علائم سندرم روده تحریک‌‌پذیر چیست؟

شایعترین علامت سندرم روده تحریک‌پذیر درد شکم است که اغلب مربوط به اسپاسم روده‌ها و تغییر در حرکات روده‌ای است. این تغییرات بسته به نوع بیماری شما ممکن است به صورت اسهال، یبوست یا هر دو باشد.

علائم دیگر سندرم روده تحریک‌‌پذیرعبارتند از:
• نفخ شکم
• احساس عدم دفع کامل مدفوع
• مخاط سفید در مدفوع
• خستگی و کمبود انرژی
• حالت تهوع
• كمر درد
• مشکلات ادراری مانند نیاز به دفع مداوم، احساس تخلیه نا‌کامل ادرار
• عدم توانایی کنترل دفع گاز

زنان مبتلا به سندرم روده تحریک‌‌پذیر اغلب در طول دوره قاعدگی خود علائم بیشتری دارند.
سندرم روده تحریک‌‌پذیر می‌تواند دردناک باشد اما منجر به بیماری‌های دیگری نمی‌شود یا به دستگاه گوارش آسیب نمی‌رساند.

 

چه عواملی باعث ایجاد یا تشدید علائم می‌شوند؟

علائم IBS معمولا بعد از مواجهه با موارد زیر ایجاد می‌شود:
غذا. نقش آلرژی غذایی یا عدم تحمل برخی مواد غذایی در سندرم روده تحریک‌‌پذیر کاملاً مشخص نیست. آلرژی غذایی واقعی به ندرت باعث IBS می‌شود. اما بسیاری از افراد هنگام خوردن یا نوشیدن برخی مواد غذایی یا نوشیدنی خاص از جمله گندم، محصولات لبنی، مرکبات، حبوبات، کلم، شیر و نوشیدنی‌های گازدار علائم IBS را تجربه می‌کنند.
استرس. بیشتر افراد مبتلا به IBS همراه با افزایش استرس، علائم و نشانه‌های شدید‌تر یا مکررتری را تجربه می‌کنند.

 

چه عواملی باعث ایجاد سندرم روده تحریک‌‌پذیر می‌شوند؟

پزشکان مطمئن نیستند که چه چیزی باعث این بیماری می‌شود. متخصصان معتقدند که مجموعه‌ای از عوامل ممکن است منجر به سندرم روده تحریک‌‌پذیر شوند که در افراد مختلف علت‌های آن متفاوتند.
اختلالات عملکردی دستگاه گوارش مانند IBS مشکلاتی در تعامل مغز و روده با هم است که بر روی عملکرد بدن شما تأثیر گذاشته و باعث ایجاد علائم IBS می‌شود. به عنوان مثال، در بعضی از افراد مبتلا، غذا ممکن است خیلی آهسته یا خیلی سریع از طریق دستگاه گوارش حرکت کند و باعث ایجاد تغییراتی در اجابت مزاج شود. بعضی از افراد مبتلا به IBS ممکن است با وجود مقادیر طبیعی گاز یا مدفوع در روده هم احساس درد کنند.

تشخیص سندرم روده تحریک‌‌پذیر

برای تشخیص سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، پزشک علائم و سابقه پزشکی و خانوادگی شما را بررسی می‌کند و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. در بعضی موارد، ممکن است آزمایشاتی را برای رد سایر مشکلات درخواست کند.

بررسی علائم

پزشک از علائم شما سوال می‌کند و به دنبال الگوی خاصی در علائم شما برای تشخیص IBS می‌رود. در صورت داشتن درد در شکم همراه با دو یا چند مورد از علائم زیر، پزشک تشخیص سندرم روده تحریک‌پذیر می‌دهد:
• درد مربوط به حرکات روده است. به عنوان مثال، ممکن است درد شما بعد از اجابت مزاج بهتر یا بدتر شود.
• تغییر در دفعات دفع مدفوع
• تغییر در شکل مدفوع

همچنین پزشک راجع به مدت زمان علائم از شما سوال می‌پرسد: اینکه در 3 ماه گذشته حداقل یک بار در هفته علائم داشته اید وعلائم شما حداقل 6 ماه پیش شروع شده است. اگر مدت زمان کمتری علائم داشته باشید، ممکن است باز هم تشخیص سندرم روده تحریک‌پذیرگذاشته شود.

نکات دیگری که در شرح حال اهمیت دارند،عبارتند از:
• سابقه خانوادگی بیماری‌های گوارشی؛ مانند بیماری سلیاک، سرطان روده بزرگ یا بیماری التهابی روده
• داروهای مصرفی
• عفونت‌های اخیر
• حوادث استرس‌زا مربوط به شروع علائم
• رژیم غذایی
• سابقه سایر مشکلات سلامتی که در افرادی که IBS دارند شایع‌تر است.

آزمایشات

در بیشتر موارد، پزشکان از آزمایش برای تشخیص IBS استفاده نمی‌کنند. ممکن است آزمایش خون، مدفوع و سایر تست‌ها برای رد سایر بیماری‌ها مانند کم خونی، عفونت‌ها و بیماری‌های التهابی گوارشی درخواست شود. از آزمایش مدفوع برای بررسی خون در مدفوع یا بررسی سایر علائم عفونت استفاده می‌شود.

تست تنفس هیدروژن برای بررسی رشد بیش از حد باکتری در روده کوچک یا مشکل در هضم برخی کربوهیدرات‌ها، مانند عدم تحمل لاکتوز، امکان دارد درخواست شود.
همچنین آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی با بیوپسی برای بررسی بیماری سلیاک، و کولونوسکوپی برای بررسی شرایطی مانند سرطان روده بزرگ یا بیماری التهابی روده، ممکن است درخواست شود.
پزشک همچنین علائم دیگری که ممکن است نشان‌دهنده بیماری جدی‌تر دیگری باشند را ارزیابی می‌کند و در صورت لزوم آزمایشات دیگری درخواست می‌کند؛ که شامل موارد زیر است:
• شروع علائم و نشانه ها پس از 50 سالگی
• کاهش وزن
• خونریزی از رکتوم
• تب
• حالت تهوع یا استفراغ مکرر
• درد شکم، به ویژه اگر مربوط به اجابت مزاج نباشد یا شب هنگام اتفاق بیفتد.
• اسهالی که مداوم باشد یا شما را از خواب بیدار کند.
• کم خونی فقر آهن

 

درمان سندرم روده تحریک‌پذیر

پزشکان ممکن است سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) را با تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی، تجویز دارو، تجویز پروبیوتیک‌ها و درمان‌های بهداشت روان، درمان کنند. شاید مجبور شوید چند روش درمانی را امتحان کنید تا ببینید کدام برای شما بهتر است

تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی

تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی ممکن است به درمان علائم شما کمک کند. بر اساس توصیه‌های پزشک:
• فیبر بیشتری بخورید.
• از گلوتن پرهیز کنید.
• از یک برنامه غذایی خاص به نام رژیم کم FODMAP پیروی کنید.
• افزایش فعالیت بدنی
• کاهش موقعیت‌های پر استرس زندگی تا جایی که ممکن است.
• خواب کافی داشته باشید.

داروها

پزشک شما ممکن است برای تسکین علائم IBS دارو تجویز کند. برای درمان سندرم روده تحریک‌پذیر همراه با اسهال، دارو‌های زیر تجویز می‌شوند:

لوپرامید
rifaximin آنتی بیوتیک
eluxadoline
alosetron ، که فقط برای زنان و با هشدارها و احتیاط‌های ویژه تجویز می‌شود.

برای درمان IBS با یبوست، پزشک موارد زیر را توصیه می‌کند:
• مکمل‌های فیبر (هنگامی که افزایش فیبر در رژیم غذایی به تنهایی کمک کننده نیست)
• ملین ها
• lubiprostone
• linaclotide (Linzess)
• پلیکاناتید

سایر داروها که به درمان درد شکم کمک می‌کنند عبارتند از:
• دارو‌های ضد اسپاسم
• دارو‌های ضدافسردگی، مانند دوز‌های پایین دارو‌های ضد افسردگی سه حلقه‌ای و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین
• کپسول‌های عصاره نعناع

پروبیوتیک‌ها

پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده -اغلب باکتری- هستند که شبیه میکروارگانیسم‌هایی هستند که به طور معمول در دستگاه گوارش زندگی می‌کنند. اگر پزشک شما مصرف پروبیوتیک را توصیه می‌کند، در مورد مقدار و مدت زمان مصرف با او صحبت کنید.

درمان‌های بهداشت روان

پزشک شما ممکن است برای کمک به بهبود علائم IBS، درمان‌های بهداشت روان را توصیه کند. روش‌های درمانی مورد استفاده در درمان IBS شامل موارد زیر است:
• درمان شناختی رفتاری، که به شما کمک می کند الگوهای رفتاری و اندیشه ای خود را برای بهبود علائم IBS تغییر دهید.
• هیپنوتیزم هدایت روده ، که در آن یک درمانگر از هیپنوتیزم -حالتی که در آن آرام و متمرکز هستید- برای کمک به بهبود علائم IBS استفاده می‌کند.
• آموزش آرام سازی، که می‌تواند به شما در شل کردن عضلات یا کاهش استرس کمک کند.

 

تغذیه در سندرم روده تحریک‌پذیر

تغییرات مختلف ممکن است به افراد مختلف مبتلا به IBS کمک کند. ممکن است لازم باشد برای چند هفته آنچه را می خورید تغییر دهید تا ببینید علائم شما بهبود می‌یابد یا خیر. هم‌چنین پزشک ممکن است توصیه کند با یک متخصص تغذیه صحبت کنید.

فیبر بیشتری بخورید

فیبر ممکن است یبوست را در IBS بهبود بخشد زیرا مدفوع را نرم و دفع را راحت‌تر می‌کند. دو نوع فیبر وجود دارند: فیبر محلول -که در حبوبات، میوه و جو دوسر یافت می‌شود-
فیبر نامحلول ، که در محصولات سبوس دار و سبزیجات یافت می شود
تحقیقات نشان می دهد که فیبر محلول برای تسکین علائم IBS مفیدتر است.
برای اینکه بدنتان به فیبر بیشتر عادت کند ، هر از چند گاهی غذای حاوی فیبر را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. فیبر زیاد در یک زمان باعث ایجاد گاز می شود که می تواند علائم IBS را تحریک کند. افزودن فیبر به رژیم غذایی خود به آرامی ، با 2 تا 3 گرم در روز ، ممکن است به جلوگیری از گاز و نفخ کمک کند.

از گلوتن پرهیز کنید

ممکن است پزشک برای بهبود علائم IBS توصیه کند از مصرف غذاهای حاوی گلوتن – پروتئینی که در گندم، جو و چاو وجود دارد – خودداری کنید. غذاهای حاوی گلوتن شامل غلات، ماکارونی و بسیاری از غذاهای فرآوری‌شده هستند. برخی از افراد مبتلا به IBS بعد از خوردن گلوتن علائم بیشتری نشان می‌دهند، حتی اگر بیماری سلیاک ندارند.

رژیم کم FODMAP

پزشک شما ممکن است توصیه کند برای کاهش یا اجتناب از برخی غذاهای حاوی کربوهیدرات – که به آنها FODMAP گفته می شود و هضم سختی دارند- این رژیم غذایی خاص را امتحان کنید. نمونه‌هایی از غذاهای حاوی FODMAP شامل این موارد است:
• میوه‌هایی مانند سیب، زردآلو، توت سیاه، گیلاس، انبه، شلیل، گلابی، آلو و هندوانه یا آب هر یک از این میوه‌ها
• کمپوت میوه یا مقدار زیادی آب میوه یا میوه خشک
• سبزیجاتی مانند کنگر فرنگی، مارچوبه، حبوبات، کلم برگ، گل کلم، سیر، عدس، قارچ، پیاز
• محصولات لبنی مانند شیر، پنیرهای نرم، ماست و بستنی
• محصولات گندم و چاودار
• عسل و غذاهایی با شربت ذرت حاوی فروکتوز بالا
• محصولاتی مانند آب‌نبات و آدامس که حاوی شیرین‌کننده‌هایی مانند سوربیتول، مانیتول، زایلیتول و مالتیتول هستند.
پزشک شما ممکن است پیشنهاد کند که رژیم غذایی FODMAP را برای چند هفته امتحان کنید تا ببینید آیا به علائم شما کمک می‌کند یا نه. اگر علائم شما بهبود یابد، پزشک غذاهای حاوی FODMAP را به آرامی به رژیم غذایی شما اضافه می‌کند. شما ممکن است بتوانید برخی از غذاها حاویFODMAP را بدون پیدا کردن علائم IBS بخورید.

 

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت تغییر مداوم در اجابت مزاج یا سایر علائم یا نشانه‌های IBS به پزشک مراجعه کنید. آنها ممکن است نشان‌دهنده بیماری جدی‌تری مانند سرطان روده بزرگ باشند. علائم و نشانه‌های جدی‌تر عبارتند از:
• کاهش وزن
• اسهال شبانه
• خونریزی از رکتوم
• کم‌خونی فقر آهن
• استفراغ بدون دلیل
• مشکل در بلعیدن
• درد مداوم شکم که با دفع گاز یا مدفوع از بین نمی‌رود

 

عوارض سندرم روده تحریک‌‌پذیر

یبوست مزمن یا اسهال مکرر می‌تواند هموروئید (بواسیر) ایجاد کند.علاوه بر این، سندرم روده تحریک‌‌پذیر با موارد زیر مرتبط است:

کیفیت پایین زندگی. بسیاری از افراد مبتلا به IBS متوسط تا شدید افت کیفیت زندگی را گزارش می‌کنند. تحقیقات نشان می دهد که افراد مبتلا به IBS سه برابر بیشتر از افرادی که علائم روده ندارند، در کار خود غیبت می‌کنند.
اختلالات خلقی. تجربه مکرر علائم IBS می‌تواند منجر به افسردگی یا اضطراب شود که خود این نیز باعث بدتر شدن IBS می‌شود.

کلام آخر

سندرم روده تحریک‌‌پذیر یک بیماری است که غالبا از سنین جوانی یا میانسالی شروع می‌شود و معمولا در تمام طول عمر ادامه دارد. مهم‌ترین راه کم شدن تعداد و طول دوره‌ها و کاهش علائم، رعایت رژیم غذایی، کاهش و مدیریت استرس‌ها و در صورت لزوم مصرف داروهای تجویزشده است. در این مقاله سعی شد مطالب کلی در مورد این بیماری گفته شود؛ چنانچه در مورد علائم، داروهای لازم و رژیم غذایی پیشنهادی سوالی دارید با پزشکان و متخصصان تغذیه سامانه رسا، تنها با یک تماس تلفنی، در ارتباط باشید.

منبع: www.webmd.com