خونریزی مغزی به معنای خونریزی کنترل نشده در مغز است. این بیماری ممکن است در اثر آسیب دیدگی یا در نتیجه لخته شدن خون یا ترکیدگی رگ ایجاد شود. این می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که رگ خونی به اندازه کافی ضعیف شده است که دیواره آن دیگر نتواند در برابر فشار خون جاری شده از آن مقاومت کند. این وضعیت پزشکی همچنین به عنوان خونریزی مغز یا خونریزی داخل جمجمه شناخته می‌شود. این مشکل یک فوریت پزشکی است که نیاز به درمان فوری دارد؛ با رسا همرا باشید.
فهرست مطالب
خونریزی مغزی چیست؟
برای اکثر مردم، خونریزی مغز به معنای ساده خونریزی درون سر است. با این حال، یک پزشک و به طور خاص به پزشکان معالج درخونریزی مغزی، متخصصان مغز و اعصاب و جراحان مغز و اعصاب می‌گویند. این بیماری که با اصطلاح پزشکی خونریزی داخل جمجمه نیز شناخته شده است، بسیار گسترده است.
جمجمه مغز را احاطه کرده و هر گونه نشت خون ناشی از خونریزی باعث فشرده سازی و آسیب به بافت‌های مغزی می‌شود. اگر رگ خونی در مغز نشت کرد یا ترکید و باعث خونریزی شد، سکته مغزی رخ می‌دهد. فشرده سازی ناشی از خونریزی بیش از حد، ممکن است به اندازه ای باشد که خون غنی از اکسیژن قادر به جریان یافتن در بافت مغز نباشد. کمبود اکسیژن در مغز می‌تواند منجر به تورم یا ادم مغزی شود.
خون حاصل از خونریزی همچنین می‌تواند در توده ای به نام هماتوم جمع شود. فشار اضافی ناشی از این امر می‌تواند مانع از رسیدن اکسیژن به سلول‌های مغزی شود که می‌تواند منجر به مرگ آن‌ها گردد. این عارضه بین بافت مغز و جمجمه یا درون بافت مغز اتفاق می‌افتد، که می‌تواند باعث آسیب مغزی و در نهایت تهدید زندگی شود. برخی از علائم ناشی از آن شامل سردرد، تهوع و استفراغ یا ضربات ناگهانی، ضعف، بی حسی و فلج صورت، بازو یا پا است.
پزشکان اکثرا خونریزی مغز را با موقعیت دقیق آن‌ها توصیف می‌کنند. برای درک بهتر این عارضه، درک اساسی از انواع مختلف مهم است. اول، دو منطقه اصلی وجود دارند که خونریزی می‌تواند در آنجا رخ دهد. خونریزی می‌تواند در داخل جمجمه اما در خارج از بافت مغز یا در داخل بافت مغز رخ دهد. این مناطق به شرح زیر تقسیم می‌شوند:
خونریزی خارج از بافت مغز
مغز سه لایه غشایی دارد (به نام مننژ) که بین جمجمه استخوانی و بافت واقعی مغز قرار دارد. هدف مننژ پوشاندن و محافظت از مغز است. خونریزی می‌تواند در هر مکانی بین این سه غشا اتفاق بیفتند که عبارتند از:
- خونریزی اپیدورال (خونریزی مغزی): این خونریزی بین استخوان جمجمه و لایه تحتانی غشا، سخت شامه اتفاق می‌افتد.
- خونریزی زیر جلدی (خونریزی مغزی): این خونریزی بین غشاء سخت شامه و غشای آراکنوئید اتفاق می‌افتد.
- خونریزی زیر قطبی (خونریزی): این خونریزی بین غشاء آراکنوئید و غشاء نرم شامه اتفاق می‌افتد.
خونریزی مغزی می‌تواند در مننژها اتفاق بیفتد، یعنی ناحیه داخل جمجمه اما خارج از بافت واقعی مغز.
خونریزی در داخل بافت مغز
دو نوع خونریزی مغزی می‌تواند در داخل بافت مغز ایجاد شود که عبارتند از:
- خونریزی داخل مغزی: این خونریزی در لوب‌ها، پل مغزی و مخچه مغز (خونریزی در هر جای بافت مغز خود از جمله مغز) رخ می‌دهد.
- خونریزی داخل بطنی: این خونریزی در بطن‌های مغز (حفره‌ها) که مایع مغزی نخاعی تولید می‌شود، رخ می‌دهد.
علت خونریزی مغزی
شایع ترین علت خونریزی مغز بالا رفتن فشار خون است. با گذشت زمان، فشار خون بالا می‌تواند دیواره‌های شریانی را ضعیف کرده و منجر به پارگی شود. وقتی این اتفاق می‌افتد، خون در مغز جمع می‌شود و منجر به علائم سکته خواهد شد. سایر دلایل خونریزی عبارتند از آنوریسم، یک برآمدگی در دیواره شریان که در آن صورت بالون خارج می‌شود و ممکن است باز شود.
ناهنجاری‌های شریانی (AVM) اتصالات غیرطبیعی بین شریان‌ها و رگ‌ها است و معمولاً از بدو تولد وجود دارند و می‌توانند باعث خونریزی مغز بعدها در زندگی شوند. در بعضی موارد، افرادی که مبتلا به سرطان هستند و گسترش گسترده ای از سلول‌های سرطانی به مغز خود دارند (بیماری متاستاتیک) می‌توانند در مناطقی از مغز که سرطان در آن گسترش یافته است، خونریزی مغزی ایجاد کنند.
در افراد مسن، رسوب پروتئین آمیلوئید در امتداد رگ‌های خونی می‌تواند باعث ضعف دیواره رگ‌ها شود و در نتیجه منجر به سکته مغزی (بواسیر) شود. مصرف کوکائین یا مواد مخدر نیز می‌تواند عروق خونی را تضعیف کرده و منجر به خونریزی در مغز شود. برخی داروهای بدون نسخه نیز می‌توانند خطر خونریزی مغزی را افزایش دهند.
از آنجا که مغز قادر به ذخیره اکسیژن نیست، برای تأمین اکسیژن و مواد مغذی به یک سری رگ‌های خونی متکی است. هنگامی که خونریزی مغزی رخ می‌دهد، ممکن است اکسیژن دیگر نتواند به بافت مغزی تأمین شده توسط این رگ‌های نشت یافته یا خونی برسد.
جمع شدن خون در نتیجه خونریزی داخل جمجمه یا خونریزی مغزی نیز به مغز فشار آورده و اکسیژن را از آن می‌گیرد. هنگامی که خونریزی، جریان خون در اطراف یا داخل مغز را قطع کرده و آن را از اکسیژن برای بیش از سه یا چهار دقیقه محروم کند، سلول‌های مغزی می‌میرند. سلول‌های عصبی آسیب دیده و عملکردهای مربوطه که آن‌ها کنترل می‌کنند نیز دچار صدمه می‌شوند.
عوامل خطر خونریزی مغزی
خونریزی مغزی در هر کسی و در هر سنی ممکن است رخ دهد. با این حال، افراد مبتلا به فشار خون بالا در معرض خطر ابتلا به این عارضه هستند. فشار خون بالا، به ویژه فشار خون بالا و درمان نشده، شایع ترین علت خونریزی است.
بسیاری از افراد نمی‌دانند که فشار خون بالایی دارند، زیرا غالباً هیچ علائمی ندارند و تا زمان معاینه برای مسئله پزشکی دیگری تشخیص داده نمی‌شود. برای افراد جوان، که کمتر در معرض فشار خون هستند، رگ‌های خونی غیر طبیعی در مغز ممکن است باعث خونریزی داخل مغزی شود.
عوامل خطر کمتر شایع خونریزی مغزی عبارتند از:
- ضربه یا ضربه به سر
- تومور
- استفاده از رقیق کننده‌های خون
- پارگی آنوریسم مغزی
- مشکلات لخته شدن خون
- مصرف مواد مخدر
- اختلالات خونی مانند کم خونی سلول داسی
خطر ابتلا به این عارضه در فرد ممکن است با افزایش سن همراه باشد، به خصوص که فشار خون بالا نیز در افراد مسن تر رایج می‌باشد. فرد ممکن است خطر ایجاد خونریزی داخل مغزی را از طریق موارد زیر کنترل کند:
- کنترل دیابت
- ترک سیگار
- مدیریت و درمان بیماری‌های قلبی
- ورزش منظم
- خوردن یک رژیم غذایی سالم
- درمان فشار خون بالا
علائم و نشانه‌های خونریزی مغزی
اگرچه سردرد غالباً با خونریزی در مغز همراه است، اما همیشه وجود ندارد. بیشتر اوقات، علائم مرتبط با خونریزی مغز به ناحیه خاصی از مغز که درگیر است بستگی دارد. اگر خونریزی در بخشی از مغز همراه با بینایی باشد، ممکن است در دیدن مشکل ایجاد شود. ممکن است مشکلاتی در تعادل و هماهنگی، ضعف در یک طرف از بدن، بی حسی یا تشنج ناگهانی ایجاد شود.
مرکز گفتار برای بسیاری از افراد در سمت چپ مغز قرار دارد و خونریزی در این منطقه ممکن است باعث اختلالات گفتاری مشخصی شود. اگر خونریزی در ناحیه تحتانی مغز باشد (ساقه مغز)، جایی که بیشتر عملکردهای خودکار بدن تنظیم می‌شود، ممکن است بیمار بی‌پاسخ باشد یا به حالت اغما برود. به علاوه، بعضی اوقات علائم خونریزی مغزی ممکن است خیلی ناگهانی بروز کرده و به سرعت بدتر شوند. از طرف دیگر، علائم ممکن است به آرامی در طی چند ساعت یا حتی چند روز بروز کند.
برخی دیگر از این علائم شامل موارد زیر هستند:
- سردرد شدید و ناگهانی
- مشکل در بلعیدن
- مشکلات بینایی
- از دست دادن تعادل یا هماهنگی
- سردرگمی یا اشکال در درک
- مشکل در صحبت کردن یا تکلم نامفهوم
- بی حالی یا بیهوشی
- تشنج
عوارض خونریزی مغزی
بسته به محل خونریزی و مدت زمانی که مغز بدون اکسیژن می‌باشد، عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- اختلال در مهارت‌های زبان
- خستگی
- مشکلات بلع
- احساس درد یا عدم حرکت یک طرف از بدن
- ذات الریه
- اختلال عملکرد شناختی (از دست دادن حافظه، مشکل در استدلال)، سردرگمی
- تورم بر روی مغز
- تشنج
- افسردگی، مشکلات عاطفی
- تب
تشخیص خونریزی مغزی
علاوه بر محروم کردن مغز از اکسیژن و از بین رفتن سلول‌های مغزی، خونریزی در داخل مغز همچنین از برقراری ارتباط سلول‌های عصبی با قسمت‌های بدن و عملکردهایی که آن‌ها کنترل می‌کنند، جلوگیری می‌کند. این منجر به از دست دادن حافظه، گفتار یا حرکت در منطقه آسیب دیده می‌شود. بسته به محل خونریزی، میزان آسیب و سن و سلامت کلی، می‌تواند اثرات ماندگاری از خونریزی مغزی در فرد باقی بماند. این تأثیرات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- عدم توانایی در حرکت بخشی از بدن (فلج)
- بی حسی یا ضعف در بخشی از بدن
- مشکل در بلع
- مشکل در صحبت کردن یا درک کلمات گفتاری یا نوشتاری
- سردرگمی (از دست دادن حافظه یا قضاوت ضعیف)
- تغییر شخصیت و یا مشکلات عاطفی
- تشنج
- سردرد
اما با گذشت زمان و با تلاش و اراده فراوان در توانبخشی (فیزیکی، شغلی و گفتاردرمانی) می‌توانید برخی از این کارکردهای از دست رفته را بازیابی کنید. این امر به ویژه در مورد سلامت عمومی فرد صدق می‌کند. متأسفانه، برخی از بیمارانی که در حالت اغما باقی مانده و یا بعد از خونریزی داخل مغزی به شدت فلج شده اند، ممکن است نیاز به مراقبت دائمی و طولانی مدت داشته باشند، که به طور معمول این خدمات در خانه سالمندان ارائه می‌شود.
بسته به نوع، محل و میزان خونریزی مغز، بسیاری از بیماران در اثر خونریزی اولیه زنده نمی‌مانند. البته به یاد داشته باشید، اگر مشکوک به خونریزی مغزی هستید، هر چه زودتر باید خود را به اورژانس برسانید. زمان شروع علائم و خونریزی و تائید آن، از زمان‌های مهم و بحرانی محسوب می‌شوند. هر چه خونریزی مغزی زودتر تشخیص داده شود، می‌توان زودتر تصمیم درمانی برای آن گرفت.
اگر فردی مشکوک به این عارضه باشد، پزشک بلافاصله او را معاینه می‌کند. تشخیص معمولاً بر اساس نتایج زیر انجام می‌شوند:
- ارزیابی علائم جسمی.
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) ، تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) یا آنژیوگرام رزونانس مغناطیسی (MRA) مغز. این آزمایشات تصویربرداری، محل، میزان و بعضی اوقات علت خونریزی را تعیین می‌کنند.
آزمایش‌های دیگری نیز وجود دارند که شامل موارد زیر هستند:
- الکتروانسفالوگرام، اشعه ایکس سینه و یا آزمایش ادرار
- مطالعه کامل عروقی، شمارش کامل خون (CBC) و مطالعات خون
- آنالیز مایع مغزی نخاعی، برای بررسی مایعات مغزی نخاعی که مغز را احاطه کرده است.
- در بعضی موارد، آنژیوگرافی معمولی برای شناسایی آنوریسم یا ناهنجاری شریانی انجام می‌شود.
درمان خونریزی مغزی
هر نوع خونریزی در داخل جمجمه یا مغز یک مورد اورژانس پزشکی محسوب می‌شود. اگر شما یا یکی از عزیزانتان ضربه ای به سرتان خورده باشد یا علائمی دارید که ممکن است خونریزی مغزی را نشان دهد ، با اورژانس تماس بگیرید. مهم است که بلافاصله به اورژانس بیمارستان مراجعه کنید، تا علت خونریزی مشخص شود و درمان پزشکی آغاز شود. در صورت بروز سكته مغزی، علت خونریزی یا لخته شدن خون باید مشخص شود تا بتوان درمان مناسب را شروع كرد. درمان سریع پزشکی می‌تواند به آسیب رساندن به مغز کمک کند، که احتمال بهبودی را برای فرد فراهم می‌کند.
جراحی ممکن است در شرایط زیر مورد نیاز باشد:
در خونریزی ممکن است نیاز به فشرده سازی فوری مغز برای آزاد سازی خون جمع شده و کاهش فشار داشته باشد. رفع فشار ممکن است از طریق روش سوراخ کردن (سوراخ کردن جمجمه برای تخلیه خون)، برش کرانیکتومی (برداشتن قسمتی از جمجمه به منظور گسترش تورم مغز) یا کرانیوتومی (باز کردن حفره جمجمه) انجام شود.
آنوریسم مغزی که پاره نشده است ممکن است نیاز به قطع یا پر کردن آنوریسم از طریق یک عمل جراحی کرانیوتومی یا یک روش آنژیوگرافی برای جلوگیری از پارگی در آینده را داشته باشد.
ناهنجاری شریانی (AVM) که پارگی نداشته باشد، با برداشتن مستقیم AVM از طریق عمل جراحی، استفاده از اشعه هدایت شده رایانه ای برای بستن رگ‌های غیر طبیعی یا استفاده از چسب مخصوص یا پرکننده دیگری برای جلوگیری از جریان خون یا عروق داخل AVM یا شناورهایی که AVM را تأمین می‌کنند، درمان می‌شود.
برخی از خونریزی‌های مغزی نیازی به جراحی ندارند. این تصمیم به اندازه، علت و محل خونریزی و سایر عوامل دیگری بستگی دارد.
سایر درمان‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- داروهای ضد اضطراب یا داروهایی برای کنترل فشار خون.
- داروهای ضد صرع برای کنترل تشنج.
- سایر داروها برای کنترل سایر علائمی مانند، داروهای مسکن برای سردرد شدید و نرم کننده‌های مدفوع مورد نیاز است تا از یبوست و فشار در طی حرکات روده جلوگیری کند.
- مواد مغذی و مایعات در صورت نیاز. این موارد ممکن است از طریق ورید (به صورت داخل وریدی) یا لوله تغذیه ای در معده (لوله معده) انجام شود، به خصوص اگر بیمار در بلع مشکل داشته باشد.
اهداف درمانی طولانی مدت به منظور کمک به فرد در بازیابی کارکردهای مورد نیاز زندگی روزانه هرچه بیشتر و در اسرع وقت و جلوگیری از خونریزی مغزی در آینده است. مدت توانبخشی و بهبودی با توجه به خونریزی مغز و بسته به میزان توان فرد در توانبخشی متفاوت است.
درمان توانبخشی طولانی مدت ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- فیزیوتراپی
- گفتاردرمانی یا اشکال جایگزین ارتباطات
- کار درمانی
- تغییر عادات سبک زندگی برای کاهش خطر خونریزی
پیشگیری از خونریزی مغزی
اقداماتی که می‌توانید برای کاهش خطر خونریزی مغزی انجام دهید شامل موارد زیر هستند:
- فشار خون خود را کنترل کنید.
- سطح کلسترول خود را کاهش دهد.
- وزن اضافی خود را کاهش دهید.
- الکل را محدود کرده و سیگار را متوقف کنید.
- یک رژیم غذایی سالم بخورید.
- به طور منظم ورزش کنید.
- اگر قند خون دارید، قند خون را کنترل کنید.
چشم انداز بیماران مبتلا به خونریزی مغزی
بهبودی بعد ازخونریزی مغزی (ICH) از فردی به فرد دیگر متفاوت است و به عوامل مختلفی بستگی دارد. این موارد شامل سن و سلامت کلی فرد، محل خونریزی و میزان آسیب است. بعضی از افراد ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد تا بهبود پیدا کنند. بیشتر بیماران ICH از ناتوانی طولانی رنج می‌برند. در برخی موارد، مراقبت در منزل به صورت شبانه روزی یا گرفتن پرستاران ممکن است لازم باشد. گروه‌های حمایتی سکته مغزی، می‌توانند به مردم و خانواده‌ها در کنار آمدن با مراقبت‌های طولانی مدت کمک کنند. پزشک یا بیمارستان می‌توانند اطلاعات مربوط به گروه‌های حمایتی که در منطقه نزدیکتان وجود دارند را در اختیارتان قرار دهند.
منابع:
