سوء تغذیه چیست؟

سوءتغذیه به مواردی گفته می‌شود که رژیم غذایی فرد، مواد مغذی کافی یا تعادل مناسب مواد مغذی را برای سلامتی مطلوب، فراهم نکند.

تغذیه‌ی ناکافی، یکی از انواع سوءتغذیه است. این اتفاق، زمانی رخ می‌دهد که بدن غذای کافی دریافت نمی‌کند. این کمبود، می‌تواند منجر به تاخیر در رشد، وزن کم یا تحلیل رفتن بدن شود.

اگر فردی تعادل درستی از مواد مغذی بدست نیاورد نیز ممکن است دچار سوء تغذیه شود. برخلاف تصور عموم، با این نوع سوء تغذیه، امکان چاقی هم  وجود دارد.

وقتی فرد غذای کم، رژیم غذایی نادرست و یا شرایطی دارد که بدن نمی‌تواند تعادل مناسب مواد مغذی را برقرار کند، تأثیر زیادی بر سلامتی او خواهد داشت. در برخی موارد، این موضوع زندگی فرد را تهدید خواهد کرد.

در این مقاله  قصد داریم تا راجع به سوءتغذیه با جزئیاتی از جمله علل، علائم و درمان‌های مرتبط با آن صحبت کنیم.

 

اثرات سوء تغذیه بر بدن چیست؟

فرد مبتلا به سوءتغذیه ممکن است فاقد ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد ضروری بدن باشد که برای عملکرد آن لازم است. برخی از کمبودها می‌تواند مشکلات خاصی برای سلامتی ایجاد کند. به طور مثال می‌توان موارد زیر را عنوان کرد.

اثرات کمبود ویتامین A

در سراسر جهان، بسیاری از کودکان به دلیل کمبود ویتامین A دچار مشکلات بینایی می‌شوند.

اثرات کمبود ویتامین C

کمبود ویتامین C می تواند منجر به اسکوربوت شود. اسکوربوت در ایالات متحده نادر است ، اما اگر فرد رژیم غذایی متنوعی با میوه و سبزیجات تازه زیادی نداشته باشد، ممکن است ایجاد شود.

افراد مسن، کودکان خردسال، کسانی که الکل زیادی مصرف می کنند و برخی از افراد با برخی شرایط بهداشت روانی ممکن است به ویژه در معرض خطر این بیماری باشند باشند.

اثر کلی کمبود مواد مغذی و ریز مغذی‌ها

کمبود همه مواد مغذی می تواند منجر به کواشیورکور شود، که یک نوع شدید از سوءتغذیه است. یکی از علائم این بیماری شکم متسع است.

ماراسموس یکی دیگر از نتایج بالقوه کمبود شدید غذایی است. فرد مبتلا به ماراسموس عضله یا چربی بسیار کمی روی بدن خود خواهد داشت.

 

دلایل به وجود آمدن سوءتغذیه چیست؟

سوءتغذیه به دلایل مختلفی رخ می‌دهد. دلایل احتمالی این مشکل به شرح زیر است:

۱.مصرف کم غذا:

بعضی از افراد به دلیل کمبود مواد غذایی یا مشکل خوردن یا جذب مواد مغذی، دچار سوءتغذیه می‌شوند.

این موضوع می‌تواند در نتیجه موارد زیر اتفاق بیفتد:

• سرطان
• بیماری کبد
• شرایطی که باعث حالت تهوع می‌شود و یا خوردن یا بلعیدن غذا را دشوار می‌کند.
• مصرف داروهایی که غذا خوردن را دشوار می‌کنند.
• مشکلات دهان و دندان، مانند پروتزهای بدشکل و نامتناسب که ممکن است در سوءتغذیه نقش داشته باشند.

۲.شرایط بهداشت روانی:

شرایط روانی زیر نیز ممکن است منجر به سوءتغذیه شوند:

• افسردگی
• زوال عقل
• روانگسیختگی
• بی اشتهایی عصبی

۳.مشکلات اجتماعی و حرکتی:

عواملی که می توانند عادات غذایی فرد را تحت تأثیر قرار دهند و به طور بالقوه منجر به سوءتغذیه شوند عبارتند از:

• قادر به بیرون رفتن از خانه نبودن
• دسترسی به فروشگاه برای خرید غذا نداشتن
• از نظر جسمی تهیه وعده های غذایی دشوار بودن
• تنها زندگی کردن، که می‌تواند بر انگیزه فرد برای پخت و پز و غذا تأثیر بگذارد
• مهارت محدود پخت و پز
• نداشتن پول کافی برای صرف غذا

۴.اختلالات گوارشی و شرایط معده:

اگر بدن مواد مغذی را به طور موثر جذب نكرد، حتی یك رژیم غذایی سالم نیز نمی‌تواند از سوءتغذیه جلوگیری كند.

نمونه هایی از شرایط گوارشی و معده که ممکن است باعث این موارد شود عبارتند از:

• بیماری کرون
• کولیت زخمی
• بیماری سلیاک
• اسهال مداوم، استفراغ یا هر دو

۵.اختلال مصرف الکل:

مصرف زیاد الکل می‌تواند منجر به ورم معده یا آسیب طولانی مدت به لوزالمعده شود. این مسائل باعث  عدم هضم غذا، عدم جذب ویتامین‌ها و  عدم تولید هورمون‌های تنظیم کننده متابولیسم می‌شود.

الکل همچنین حاوی کالری است، بنابراین ممکن است فرد بعد از نوشیدن آن احساس گرسنگی نکند. بنابراین ممکن است غذای سالم کافی برای تأمین مواد مغذی ضروری بدن نخورد.

 

فاکتورهای خطر برای سوءتغذیه چه مواردی است؟

در بعضی از نقاط جهان، مانند جوامع کم برخوردار، کمبود غذا یک معضل فراگیر است. همین موضوع باعث می‌شود تا در این جوامع سوء تغذیه شیوع زیادی داشته باشد. فقر یکی از ریسک فاکتورهای مهم این بیماری است.

اما در جوامع پیشرفته، فاکتورهای خطر سوءتغذیه شامل موارد زیر می‌شود:

• افراد مسن ، به ویژه هنگامی که در بیمارستان یا تحت مراقبت طولانی مدت در نهادی هستند.
• افرادی که از نظر اجتماعی منزوی هستند.
• افراد با درآمد پایین
• افرادی که از یک بیماری جدی بهبود می یابند.
• کسانی که در جذب مواد مغذی مشکل دارند.
• افراد مبتلا به اختلالات خوردن مزمن، مانند پرخوری یا بی اشتهایی عصبی

 

علائم سوءتغذیه چیست؟

برخی از علائم و نشانه‌های سوءتغذیه عبارتند از:

• کمبود اشتها و کم علاقه بودن نسبت به غذا یا نوشیدنی
• خستگی و تحریک‌پذیری
• عدم تمرکز
• احساس سرمای همیشگی
• افسردگی
• از دست دادن بافت چربی، توده عضلانی و سایر بافت‌های بدن
• خطر بیشتری برای بیمار شدن و طولانی‌تر شدن زمان بهبودی
• بیشتر شدن ترمیم زخم‌ها
• خطر بالاتر عوارض بعد از جراحی
• ممکن است فرد دچار مشکل تنفس و نارسایی قلبی شود.

در کودکان ، ممکن است نشانه‌های زیر نیز وجود داشته باشد:

• کمبود رشد و وزن کم بدن
• خستگی و کمبود انرژی
• تحریک پذیری و اضطراب
• رشد رفتاری و فکری کند که احتمالاً منجر به مشکلات یادگیری می‌شود.

 

سوءتغذیه چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر شخصی علائم سوءتغذیه را داشت و متوجه آن شد، اولین قدم کشف دلیل آن است.

اگر یک پزشک به بیماری کرون، بیماری سلیاک یا بیماری دیگری مشکوک باشد، ممکن است آزمایش هایی را برای تأیید تشخیص انجام دهد. درمان این بیماری‌ها می‌تواند وضعیت تغذیه‌ای فرد را بهبود بخشد. متخصصان همچنین ممکن است موارد زیر را انجام دهند:

• آزمایش خون برای غربالگری و نظارت عمومی
• آزمایش مواد مغذی خاص مانند آهن یا ویتامین‌ها
• آزمایشات پرآلبومین، زیرا سوءتغذیه معمولاً روی سطح این پروتئین تأثیر می‌گذارد.
• آزمایشات آلبومین، که ممکن است بیماری کبد یا کلیه را نشان دهد.

 

برای شناسایی ریسک ابتلا چه ابزاری وجود دارد؟

برخی از ابزارها می‌توانند به شناسایی افرادی که سوءتغذیه دارند یا در معرض سوءتغذیه هستند کمک کنند.

یکی از روش های ارزیابی بزرگسالان استفاده از ابزار غربالگری جهانی سوءتغذیه به نام MUST  است. تحقیقات نشان داده است که این ابزار، یک ابزار قابل اعتماد است.

متخصصان این ابزار را برای شناسایی بزرگسالان، به ویژه افراد مسن با سوءتغذیه یا خطر بالای ابتلا به سوءتغذیه طراحی کردند. این ابزار، یک طرح پنج مرحله ای است که می‌تواند به ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی در تشخیص و درمان این شرایط کمک کند.

پنج مرحله‌ی این طرح به شرح زیر است:

مرحله 1: قد و وزن فرد را اندازه بگیرید ، شاخص توده بدن (BMI ) او را محاسبه کنید و یک عدد به دست می‌آورند.

مرحله 2: به درصد کاهش وزن برنامه‌ریزی نشده توجه داشته باشید و عدد آن را محاسبه می‌کنند. به عنوان مثال، کاهش وزن برنامه‌ریزی نشده 5-10٪ نمره‌ی ۱ و کاهش  وزن 10٪ نمره‌ی 2 دارد.

مرحله 3: شرایط روحی و جسمی را شناسایی کرده و به آن امتیاز می‌دهند. به عنوان مثال، اگر فردی بیش از 5 روز به شدت بیمار بوده و هیچ غذایی مصرف نكرده باشد، امتیاز 3 خواهد گرفت.

مرحله 4: امتیازات مرحله ۱، 2 و 3 را باهم جمع می‌کنند تا نمره‌ی کلی ریسک بدست آید.

مرحله 5: از دستورالعمل‌های محلی برای تهیه یک برنامه‌ی مراقبت براساس نمره استفاده می کنند.

اگر نمره‌ی کسب شده ۰ باشد، خطر ابتلا وجود نخواهد داشت. نمره‌ی ۱ نشان دهنده‌ی خطر متوسط و نمره ۲ یا بیشتر نشان دهنده ی ریسک بالای ابتلاست.

 

درمان سوء تغذیه چگونه است؟

در صورتی که تشخیص قطعی سوءتغذیه در یک فرد وجود داشته باشد، یک برنامه درمانی برای بیمار مورد نیاز است. همچنین لازم است تا فرد مبتلا به سوءتغذیه، توسط یک متخصص تغذیه و دیگر پزشکان مرتبط ویزیت شود. درمان این بیماری وابسته به شدت، دلیل و وجود بیماری‌های زمینه‌ای است.

برنامه‌ی درمانی شامل موارد زیر است:

• غربالگری و نظارت مداوم
• تهیه‌ی یک برنامه‌ی غذایی، که ممکن است شامل مکمل‌ها باشد.
• درمان علائم خاص، مانند حالت تهوع
• درمان عفونتهایی که ممکن است وجود داشته باشد.
• بررسی مشکلات دهان یا بلع
• پیشنهاد ظروف غذای جایگزین

در موارد شدید، احتمالا بیمار به موارد زیر نیاز خواهد داشت:

• بستری شدن در بیمارستان
• شروع به تدریج مصرف مواد مغذی طی چند روز
• دریافت برخی مواد مغذی مانند پتاسیم و کلسیم به صورت داخل وریدی

 

چگونه می‌توان از بروز سوء تغذیه جلوگیری کرد؟

برای جلوگیری از ابتلابه سوءتغذیه، افراد باید طیف وسیعی از مواد مغذی را، از انواع مختلف مواد غذایی مصرف کنند.

بهترین راه برای اطمینان از دریافت مقدار صحیح مواد مغذی، داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل است.

یک رژیم غذایی سالم و متعادل حاوی غذاهایی از همه گروه‌های اصلی غذایی است.

چهار گروه اصلی غذایی شامل موارد زیر است:

• میوه و سبزیجات، حداقل 5 بار در روز
• نان، برنج، سیب زمینی، ماکارونی، غلات و سایر غذاهای نشاسته‌ای
• شیر و غذاهای لبنی، مانند پنیر و ماست
• گوشت، ماهی، تخم مرغ، لوبیا، آجیل و سایر منابع غیر لبنی پروتئین

غذاها و نوشیدنی‌های سرشار از چربی یا شکر برای اکثر افراد ضروری نیستند و فقط باید به مقدار کم مصرف شوند.

اگر سوءتغذیه به دلیل یک بیماری زمینه‌ای ایجاد شده باشد، ممکن است نیازهای غذایی پیچیده‌تری وجود داشته باشد یا به موارد اضافی در رژیم غذایی، مانند مکمل‌های غذایی نیاز باشد.

 

گرسنگی پنهان چیست؟

“گرسنگی پنهان” اصطلاحی است که به عنوان کمبود طولانی مدت عناصر کم مصرف در رژیم غذایی تعریف می‌شود. این عناصر، شامل ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند. این کمبودها ممکن است بلافاصله آشکار نشوند و سالها طول می‌کشد تا خود را نشان دهند. کمبود این عناصر، نه تنها منجر به کاهش ایمنی و افزایش خطر بیماری می‌شود، بلکه منجر به مشکلات سلامت روان و حتی گاهی مرگ می‌شود.

محققان متذکر شده‌اند که در سطح جهان حدود 2 میلیارد نفر از گرسنگی پنهان رنج می‌برند. در حالی که اکثر این موارد در کشورهای در حال توسعه دیده می‌شود، تعداد فزاینده‌ای از این موارد در کشورهای توسعه یافته نیز مشاهده می‌شود. به عنوان مثال آمارها نشان می‌دهد که یک چهارم کودکان در ایالات متحده از کمبود منیزیم، کلسیم و ویتامین‌های A ، D و E رنج می‌برند. دلیل گرسنگی پنهان در کشورهای پیشرفته، مصرف غذاهای بی‌ارزش و غنی از انرژی و همچنین رژیم غذایی و سبک زندگی ناسالم است.

 

گیاهخواری(وگانیسم) چه تاثیری بر سوءتغذیه دارد؟

پروفسور کریس الیوت، مدیر انستیتوی جهانی ایمنی غذا هشدار داد که گیاهخواری می تواند در طولانی مدت به استخوان‌ها و اعصاب آسیب برساند. او می گوید روند افزایش وگان می‌تواند کمک کننده‌ی عمده به گرسنگی پنهان در کشورهای پیشرفته باشد.

افزایش تعداد افرادی که گیاهخواری را انتخاب می‌کنند، می‌تواند یکی از دلایل کمبود عناصر غذایی در بین افراد ساکن در کشورهای پیشرفته باشد. در دهه گذشته، تعداد وگان‌ها چهار برابر شده است. در حال حاضر 5 درصد از جمعیت ایالات متحده گیاهخوار هستند و از این تعداد نیمی از آنها گیاهخوار کامل هستند. گیاهخواری کامل یا وگانیسم فقط شامل غذاهای گیاهی است که از ماهی، گوشت، مرغ، تخم مرغ و حتی محصولات لبنی تهی است.

کارشناسان معتقدند رژیم غذایی طولانی مدت بر پایه گیاهان می‌تواند منجر به کمبود ریز مغذی‌ها شود. همچنین سلامت استخوان‌ها را نیز به خطر می‌اندازد زیرا مصرف ویتامین D و کلسیم با رژیم‌های گیاهی کاهش می‌یابد. وقتی با جمعیت عمومی مقایسه می‌شود، میزان شکستگی در میان وگان‌ها سه برابر بیشتر است. کمبودهای دیگر ید و اسیدهای چرب امگا 3 در میان گیاهخواران وجود دارد. کمبود ید با اختلالات تیروئید در ارتباط است و اسیدهای چرب امگا 3 از بیماری های قلبی پیشگیری می‌کنند. گیاهخواران همچنین در معرض کمبود ویتامین B12 قرار دارند. ویتامین B12 عمدتا در غذاهای حیوانی یافت می‌شود. این کمبود منجر به ضعف، تأخیر در رشد، آسیب عصبی و کم خونی می‌شود.

اکثر گیاهخواران به طور منظم از مکمل‌ها و غذاهای غنی شده برای جبران این کمبودها استفاده می کنند. با این حال بسیاری از کارشناسان هنوز در مورد تقویت و تکمیل به این شیوه، متقاعد نشده‌اند.

البته لازم به ذکر است که در صورت برنامه‌ریزی صحیح، رژیم وگان منجر به کمبود عناصر کم مصرف نخواهد شد. این موضوع نیازمند مشورت با یک متخصص تغذیه و استفاده از انواع گیاهان و مکمل‌ها طبق یک رژیم غذایی سالم خواهد بود. لذا بهتر است در صور انتخاب رژیم غذایی وگان، از انتخاب و مصرف مکمل‌ها به صورت خودسرانه پرهیز شود.

منابع:

www.hopkinsmedicine.org

www.medicalnewstoday.com