مننژیت (Meningitis) یا التهاب و عفونت پرده‌های مغزی یا سرسام یا آماس سر، به معنای التهاب مننژ است. مننژ، غشایی است که مغز و نخاع را پوشانده است. در صورت بروز عفونت، مایع مغزی نخاعی (CSF) اطراف این غشاها، ممکن است ملتهب شوند. موارد دیگر مانند داروها، تومورها و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی نیز می‌توانند باعث ایجاد مننژیت شوند.
اکثر افراد مبتلا به مننژیت که به علت باکتری به این عارضه مبتلا نشده‌اند (مننژیت ناشی از ویروس) به سرعت و به طور کامل بهبود می‌یابند. با این حال، مننژیت باکتریایی برای هر یک نفر از هر 10 نفر کشنده است. از هر پنج نفر یک نفر با مشکلاتی مانند ناشنوایی یا آسیب مغزی روبرو می‌شوند. تشخیص و درمان سریع برای کاهش خطر مرگ یا عوارض ناشی از مننژیت باکتریایی بسیار حیاتی است؛ با رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
مننژیت چیست؟
کلمه مننژیت ممکن است اخبار ترسناک مربوط به نوزادان بیمار یا شیوع آن در دانشگاه‌ها را به ذهن متبادر کند. این سناریوها اتفاق می‌افتند، اما مننژیت همیشه خبرساز نیست یا باعث ایجاد عوارض تهدید کننده زندگی نمی‌شود.
سرسام یک اصطلاح چتر مانند است که به معنی التهاب مننژ، لایه‌های محافظ غشایی است که مغز و نخاع را می‌پوشاند. همچنین میتواند به التهاب فضای پر از مایع بین مننژ اشاره داشته باشد.
چندین نوع مختلف از این بیماری وجود دارند و بعضی از آن‌ها بسیار خطرناک تر از سایرین هستند. اکثر موارد التهاب و عفونت پرده‌های مغزی با شیوع همراه نیست و انواع مختلفی از میکروب‌ها از جمله ویروس‌ها و باکتری‌ها وجود دارند که می‌توانند باعث ایجاد این نوع التهاب شوند.
انواع مننژیت
در زیر در انواع این عارضه صحبت می‌کنیم:
ویروسی
مننژیت ویروسی شایعترین و کم‌خطرترین نوع این نوع بیماری است. این بیماری اغلب توسط گروهی از ویروس‌ها شناخته می‌شود که به آنترو ویروس‌ها معروف هستند، اما همچنین میتواند توسط ویروس‌هایی مانند تبخال، ویروس نیل غربی و HIV ایجاد شود.
ویروس‌های انتروویروس در دستگاه گوارش ساکن هستند و به ما کمک می‌کنند تا ایمنی بدن را در برابر عفونت ایجاد کنیم. اما وقتی ایمنی ما به خطر بیفتد، آن‌ها اغلب می‌توانند علائمی شبیه آنفولانزا و سرماخوردگی را ایجاد کنند.
انتروویروس‌ها از طریق سرفه، عطسه و دست‌های شسته نشده به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند. بیشتر افرادی که به ویروس انتروویروس آلوده می‌شوند، به مننژیت مبتلا نمی‌شوند. قرار دادن دست‌ها هنگام سرفه یا عطسه روی دهان و شستن مرتب دست‌ها میتواند از شیوع این ویروس‌ها یا ویروس‌های دیگر جلوگیری کند.
باکتریایی
مننژیت باکتریایی نادر است، اما اغلب شدید و گاهی تهدید کننده زندگی است. این بیماری اغلب به صورت عفونت تنفسی آغاز می‌شود و سپس به مغز منتقل می‌شود. دو نوع رایج مننژیت باکتریایی، مننژیت مننژوکوکی و مننژیت پنوموکوکی است.
مننژیت مننژوکوکی، که ناشی از باکتری نایسریا مننژیتیدیس (Neisseria meningitides) است، بیش از بزرگسالان، کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار میدهد. گذراندن وقت یا زندگی در محله‌های نزدیک با افراد دیگر، مانند اتاق‌های خوابگاه، مراکز مراقبت روزانه یا سربازخانه‌ها، می‌توانند خطر ابتلا به مننژیت باکتریایی و ویروسی را در دیگران افزایش دهند. مننژیت پنوموکوکی، که ناشی از باکتری استرپتوکوک پنومونیه است، اغلب در بزرگسالان مسن رخ میدهد. (این نوع باکتری‌ها باعث ذات الریه نیز می‌شوند).
مننژیت قارچی
برخلاف مننژیت ویروسی و باکتریایی، مننژیت قارچی مسری نیست. این بسیار نادرتر از مننژیت باکتریایی است و هنگامی که قارچ‌ها از طریق خون به نخاع می‌روند، ایجاد می‌شود. افرادی که سیستم ایمنی ضعیف تری دارند، مانند کودکان و افراد مسن، بیشتر در معرض خطر هستند. مننژیت قارچی به طور کلی توسط یکی از پنج قارچ زیر ایجاد می‌شود:
- کریپتوکوکوس (Cryptococcus)
- هیستوپلازما (Histoplasma)
- بلاستومایکوزیس (Blastomyces)
- کوکسیدیوئیدس (Coccidioides)
- قارچ کاندیدا (Candida fungi)
هیچ واکسنی برای جلوگیری از ایجاد مننژیت قارچی وجود ندارد، اما اقدامات احتیاطی در مناطق آسیب دیده برای کاهش خطر درنظر گرفته شده است.
مننژیت انگلی
این نوع مننژیت حتی از مننژیت باکتریایی یا قارچی نادرتر است. در مننژیت انگلی، وجود انگلی باعث افزایش نوع خاصی از گلبول‌های سفید خون در مایع مغزی نخاعی می‌شود. این امر باعث نوعی مننژیت به نام مننژیت ائوزینوفیلیک (EM) می‌شود. انگل‌هایی که معمولاً باعث مننژیت ائوزینوفیلیک می‌شوند عبارتند از:
- Angiostrongylus cantonensis
- Gnathostoma spinigerum
- Baylisascaris procyonis
با خوردن برخی گوشت‌های خام یا نیمه پخته مانند حلزون، خوک، مرغ و ماهی، قورباغه و میگو ممکن است به انگل‌های A. cantonensis و G. spinigerum آلوده شود.
علت بیماری مننژیت
شایعترین علل سرسام، باکتری‌ها یا ویروس‌ها هستند، اگرچه دلایل زیاد دیگری نیز وجود دارند. علل نادرتری مانند قارچ‌ها نیز وجود دارند، اما اغلب فقط در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، دیده می‌شوند. برخی از دلایل عجیب و غریب مننژیت مانند انگل‌ها، فقط در کشورهای گرمسیری وجود دارند.
این بیماری معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری‌ها یا ویروس‌ها به مایعات اطراف مغز راه پیدا کنند. بعضی اوقات مستقیماً در نتیجه عملیاتی مانند جراحی مغز وارد می‌شوند. بعضی اوقات از طریق استخوان‌های کوچک جمجمه ما فرسایش می‌یابند، به عنوان مثال در موارد سینوزیت شدید. گاهی اوقات آن‌ها توسط خون ما در اثر عفونت دیگری که در بدن ما مانند ذات الریه (عفونت ریه) اتفاق می‌افتد، حمل می‌شوند. اما در بیشتر موارد، ما واقعاً نمی‌فهمیم که چگونه و چرا این اتفاق می‌افتد.
قارچ کریپتوکوکوس هم همچنین میتواند باعث مننژیت شود. این بیماری معمولاً در افراد با سیستم ایمنی ضعیف مانند، افراد مبتلا به ایدز رخ میدهد. اما اخیراً سویه تهاجمی تری در سواحل شرقی جزیره ونکوور مشاهده شده است که میتواند افراد سالم را نیز آلوده کند. سل میتواند باعث ایجاد مننژیت شود.
برخی از داروها و مواد تحریک کننده شیمیایی می‌توانند در التهاب مغز، علائمی مشابه مننژیت ایجاد کنند. همچنین اطلاعاتی نادر از واکسن‌های ایجاد کننده مننژیت نیز گزارش شده است. مننژیت ویروسی یا شیمیایی اغلب به خودی خود از بین می‌رود.
از طرف دیگر، مننژیت باکتریایی یک بیماری بسیار جدی است. انواع مختلف باکتری‌هایی که می‌توانند باعث ایجاد آن شوند به طور معمول خطرناک نیستند و بیش از نیمی از جمعیت جهان، این یا آن باکتری‌ها را در پشت بینی و گلو خود حمل می‌کنند. آن‌ها معمولاً با سرفه، عطسه و بوسیدن منتقل می‌شوند، اما نمی‌توانند مدت زیادی در خارج از بدن انسان زندگی کنند. هنگامی که آن‌ها موفق به ورود به مایع مغزی نخاعی شده و شروع به تکثیر می‌کنند، باکتری‌ها باعث التهاب و سایر علائم مننژیت می‌شوند.
گونه‌های زیادی از باکتری‌ها وجود دارند که می‌توانند مننژیت ایجاد کنند. شایع ترین علل مننژیت باکتریایی عبارتند از: نایسریا (مننژیتیدیس)، پنوموکوک (استرپتوکوک پنومونیه)، استرپتوکوک گروه B (استرپتوکوک آگالاکتیه) و اشریشیا کلی. پیش از سال 1992، باکتری هموفیلوس آنفلوانزا نوع b HIB)، شایع ترین علت مننژیت باکتریایی بود. اکنون که نوزادان با واکسن Hib ایمن سازی شده اند، مننژیت ناشی از Hib بسیار نادر است.
کودکان زیر دو سال بیشتر در معرض مننژیت هستند. موارد دیگری که خطر را افزایش میدهد عبارتند از:
- جراحی مغز یا نخاع
- آسیب سر
- نقص یا غیر طبیعی بودن سیستم ایمنی بدن
- نارسایی کلیه
- استفاده از کورتیکواستروئیدها (پردنیزون)
- سرطان به ویژه پستان، ریه، پوست، سرطان خون و لنفوم. وقتی سرطان علت مننژیت باشد، به آن مننژیت کارسینوماتوز یا متاستاز لپتومننژیال می‌گویند.
عوامل خطر مننژیت
یک سیستم ایمنی ضعیف میتواند شما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت پرده‌های مغزی ویروسی و باکتریایی قرار دهد. موارد زیر شامل برخی از جمعیت‌های در معرض خطر به ویژه مننژیت ویروسی هستند:
- کودکان زیر پنج سال
- افرادی که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند.
- افراد مبتلا به بیماری ضعیف سیستم ایمنی بدن مانند سرطان یا ایدز
جمعیت‌های در معرض خطر شامل موارد زیر هستند:
- نوزادان و کودکان زیر دو سال
- نوجوانان و بزرگسالان جوان
- افراد بالای 55 سال
- افرادی که در محیط‌های گروهی مانند خوابگاه‌های دانشگاه یا پادگان‌های نظامی زندگی می‌کنند.
- افراد مبتلا به بیماری ضعیف کننده سیستم ایمنی بدن
- افرادی که سیگار می‌کشند.
سیگار کشیدن افراد را در معرض خطر قرار میدهد، زیرا تعداد سلول‌های مقابله با عفونت را کاهش میدهد و باعث می‌شود سلول‌ها در برابر باکتری‌های میزبان حساس‌تر شوند.
سیگار کشیدن در دوران بارداری نیز با مننژیت در کودکان همراه است. طبق مروری که در دسامبر 2012 صورت گرفته است، هنگامی که مادری در دوران بارداری سیگار می‌کشد، خطر ابتلا به بیماری مننژوکوک را سه برابر افزایش میدهد. اگر او بعد از بارداری سیگار بکشد، خطر را دوبرابر می‌کند. دقیقاً مشخص نیست سالانه چه تعداد از افراد به این بیماری مبتلا می‌شوند.
علائم و نشانه‌های بیماری آماس سر
افراد مبتلا به مننژیت باکتریایی، معمولاً ظرف چند ساعت به سرعت بیمار می‌شوند و منتظر درمان پزشکی نمی‌مانند. برای افرادی که مننژیت غیر باکتریایی دارند (به عنوان مثال ویروسی، شیمیایی)، این علائم معمولاً علائم شبیه آنفولانزا را به دنبال دارند و شامل تب و سردرد می‌شوند. علائم به آهستگی رشد می‌کنند و شدید نیستند. علائم مننژیت می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
تب شدید بیش از 39 درجه سانتیگراد (102 درجه فارنهایت)
سفت و دردناک شدن گردن، به خصوص هنگام حرکت، چرخش یا خم شدن (ناراحتی ناشی از التهاب مننژ است). این ممکن است در افرادی که سیستم ایمنی بدن آن‌ها به درستی کار نمی‌کند رخ دهد، مانند:
- افرادی که از کورتون استفاده می‌کنند.
- مبتلایان به ایدز
- افرادی که از سرطان یا داروهای پیوند استفاده می‌کنند
- سالمندان.
- کودکان کمتر از 24 ماه و به ویژه کودکان کمتر از شش ماه
اگر رگ‌های خونی در مغز ملتهب شوند، مغز اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند. این میتواند باعث خواب آلودگی و پاسخگویی کمتری در فرد شود و در شرایط شدیدتر شخص ممکن است به کما برود. کمبود اکسیژن به مغز نیز میتواند باعث تشنج شود.
التهاب منجر به افزایش فشار بر مغز می‌شود که گاهی نشانه استفراغ را به همراه دارد. همچنین ممکن است بثوراتی را مشاهده کنید که شبیه خوشه‌های ریز قرمز یا بنفش هستند. وقتی لکه‌ها را فشار می‌دهید، مانند پوست سفید نمی‌شوند. پوست میتواند دچار سیانوز شود، یک رنگ مایل به آبی که به دلیل کمبود اکسیژن ایجاد می‌شود. همه علائم عفونت پرده‌های مغزی به یکباره ظاهر نمی‌شود و ممکن است در افراد سالخورده کمتر دیده شوند.
علائم مربوط به کودکان بسیار کوچک می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- تب، با دست و پا سرد
- استفراغ
- بی اشتهایی
- مشکل بیدار شدن از خواب
- ناله بلند یا گریه کردن
- قوس دادن به کمر و کشیدگی گردن
- چهره ای رنگ پریده
- بثورات (تکه‌های قرمز یا بنفش)
عوارض به شکل طولانی مدت می‌توانند رخ دهند و مدت‌ها پس از درمان عفونت ادامه داشته باشند. این موارد شامل ناشنوایی، نقص ذهنی، فلجی و گاهی تشنج است که نیاز به درمان مادام العمر دارد.
پیشگیری و درمان
عفونت ایجاد کننده ناشی از آماس سر باکتریایی با ترکیبی از آنتی بیوتیک درمان می‌شود. آنتی بیوتیک‌هایی که دریافت می‌کنید، به باکتری‌های مشکوک، سن و سایر عوامل بستگی دارند. آنتی بیوتیک‌ها به داخل ورید تزریق می‌شوند. ممکن است مجبور باشید تا 3 هفته آنتی بیوتیک دریافت کنید.
در چند روز اول درمان با آنتی بیوتیک، ممکن است به فرد دگزامتازون (کورتیکواستروئید) نیز داده شود تا به او در کاهش خطر عوارض مننژیت کمک کند. افراد مبتلا به مننژیت، صرف نظر از علت، ممکن است به درمان حمایتی مانند مایعات داخل وریدی و داروهای کاهش دهنده تب احتیاج داشته باشند.
کودکان به طور معمول با واکسن هموفیلوس آنفلوانزا نوع Hib ایمن سازی می‌شوند. این یک اقدام پیشگیرانه مهم است، زیرا قبلاً باکتری Hib شایعترین علت مننژیت در کودکان بودند. برای نوزادان، واکسن Hib در 2، 4، 6 و 18 ماهگی توصیه می‌شود.
واکسن‌های توصیه شده دیگری مانند، آنتی ویروس‌ها علیه باکتری‌های گروه مننژوکوک C (شایع ترین علت شیوع مننژیت باکتریایی) و باکتری‌های پنوموکوکی نوید میدهد که خطر ابتلا به این بیماری ناشی از این ارگانیسم‌ها را تا حد زیادی کاهش میدهد. وزارت بهداشت توصیه می‌کند که کودکان در 2، 4 و 6 ماهگی با واکسن مننگوکوک ایمن شوند. دوز دیگری در حدود 12 سالگی تجویز می‌شود. واکسن مزدوج پنوموکوک نیز برای نوزادان در سنین 2، 4، 6 و 12 تا 15 ماهگی نیز توصیه می‌شود.
برای بزرگسالان بالای 65 سال، واکسن پنوموکوکی متفاوتی برای کاهش خطر ابتلا به مننژیت از باکتری پنوموکوک در دسترس است. همچنین برای افرادی که طحال ندارند یا کسانی که سیستم ایمنی بدن آن‌ها به درستی کار نمی‌کند نیز این واکسن‌ها توصیه می‌شوند.
اگر با فردی که سرسام ناشی از عفونت مننژوکوک یا آنفلوانزا دارد از نزدیک تماس برقرار کرده‌اید، پزشک احتمالاً برایتان یک اقدام احتیاطی آنتی بیوتیک تجویز می‌کند. مننژیت کارسینوماتوز معمولاً با شیمی درمانی درمان می‌شود.
تشخیص بیماری
پزشک در مورد علائم سوالاتی می‌پرسد و معاینه جسمی انجام میدهد. او می‌خواهد با تجزیه و تحلیل نمونه ای از مایع مغزی نخاعی، تشخیص را تأیید کند. مایعات از طریق سوزن از قسمت تحتانی نخاع در روشی به نام طناب نخاعی (ضربه نخاعی) کشیده می‌شوند. سپس مایعات از نظر وجود و نوع باکتری بررسی می‌شود. دانستن اینکه کدام گونه از باکتری‌ها مسئول مننژیت هستند، به پزشک این اجازه را میدهد تا درمان را برای بهترین نتیجه ممکن تنظیم کند. همچنین ممکن است پزشک آزمایشات دیگری مانند آزمایش خون و توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (MRI) را نیز تجویز کند.
تاثیر سرسام در زنان باردار
زنان باردار در معرض خطر ابتلا به لیستریوز، عفونت ناشی از باکتری‌های لیستریا مونوسیتوژنز هستند. عفونت لیستری در دوران بارداری میتواند منجر به سقط جنین، زایمان زودرس، تولد نوزاد مرده یا عفونت تهدید کننده زندگی نوزاد از جمله مننژیت شود. زنان باردار می‌توانند با پرهیز از محصولات غذایی خام خطر ابتلا به مننژیت لیستری را کاهش دهند.
آن‌ها همچنین می‌توانند در حین زایمان استرپتوکوک گروه B را به کودک خود منتقل کنند. نوزاد تازه متولد شده با استرپتوکوک گروه B میتواند بلافاصله پس از تولد به مننژیت مبتلا شود. اگر عفونت مثبت وجود داشته باشد، برای استرپتوکوک‌های گروه B در هفته 35 تا 37 خود آزمایش دهید. آنتی بیوتیک نیز برای جلوگیری از عفونت در نوزادان تجویز می‌شود.
چشم انداز بیماران مبتلا به مننژیت
اگر علائم آماس سر باکتریایی را دارید، بلافاصله به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. این بیماری معمولاً با آنتی بیوتیک قابل درمان است. اگر فرد به این بیماری خیلی زود گرفتار شود، او میتواند بهبودی کامل و بدون اثرات طولانی مدت را تجربه کند. اما بهترین راه مبارزه با مننژیت، پیشگیری از طریق واکسیناسیون و اقدامات صحیح بهداشتی است. دانستن دلایل این بیماری و چگونگی شیوع آن به فرد کمک می‌کند تا سالم بماند و او را از تجربه این بیماری خطرناک باز دارد.
منبع: medbroadcast.com
