نارکولپسی یک اختلال مزمن خواب است که با خواب‌آلودگی طاقت‌فرسای روزانه و حملات ناگهانی خواب همراه است. افراد مبتلا به نارکولپسی به دشواری می‌توانند برای مدت زمان طولانی بیدار بمانند، از این رو ابتلا به نارکولپسی می‌تواند اختلال جدی در برنامه روزانه افراد ایجاد کند.
در یک چرخه خواب معمولی، خواب به تدریج عمیق شده و افراد پس از طی کردن مراحل خواب غیر رِم پس از گذشت حدود 90 دقیقه وارد مرحله خواب رِم می‌شوند ولی افراد مبتلا به نارکولپسی به سرعت و حتی گاهی اوقات در هنگام بیداری به خواب رِم می‌روند.
نارکولپسی یک اختلال تقریبا نادر است و از هر 2000 نفر یک فرد به آن مبتلا است همچنین نسبت ابتلا به حمله‌ی خواب در زنان و مردان نیز تقریبا برابر است. غالبا علائم نارکولپسی از دوران کودکی و یا نوجوانی ظاهر شده ولی بیش از نیمی از افراد مبتلا به حمله‌ی خواب، قبل از تشخیص صحیح بیماری سال‌ها علائم نارکولپسی را داشته‌اند.
فهرست مطالب
انواع نارکولپسی
حمله‌ی خواب یا نارکولپسی به دو دسته تقسیم می‌شود.
نوع 1 (نارکولپسی با کاتاپلکسی): رایج‌ترین حمله‌ی خواب، نارکولپسی نوع 1 است که علائمی همچون کاتاپلکسی یا به عبارت ساده‌تر شل شدن و یا از دست دادن کنترل عضلات صورت، دست‌ها و پاها را به همراه دارد. افراد مبتلا به نارکولپسی نوع 1 در طول روز به دلیل کمبود پروتئینی به نام هیپوکرتین دچار خواب‌آلودگی و کاتاپلسکی می‌شوند.
نوع 2 (نارکولپسی بدون کاتاپلکسی): نارکولپسی نوع 2 در واقع نارکولپسی بدون علائم کاتاپلکسی است. این افراد دارای میزان طبیعی هیپوکرتین هستند بنابراین در طول روز تنها خواب‌آلودگی بیش از حد را تجربه می‌کنند.
علائم نارکولپسی
تعداد دفعات بروز اختلال نارکولپسی و شدت آن در افراد متفاوت است ولی به صورت کلی فرد مبتلا در چند سال اول علائم نارکولپسی را شدیدتر تجربه می‌کند. این علائم عبارتند از:
- خواب‌آلودگی بیش از حد روزانه: به صورت کلی حتی اگر فرد خواب شبانه کافی داشته باشد احساس خواب‌آلودگی، انجام فعالیت‌های روزانه را دشوار می‌کند. افراد مبتلا به نارکولپسی در طول روز به صورت مداوم احساس خواب‌آلودگی بیش از حد داشته و تمایل به چرت زدن دارند. از جمله مواردی که این افراد در طول روز تجربه می‌کنند می‌توان به کمبود انرژی، عدم تمرکز، بروز اختلال در حافظه، احساس افسردگی و خستگی اشاره کرد.
- توهم: افراد مبتلا به نارکولپسی در هنگام خوابیدن و یا بیدار شدن گاها دچار توهم شوند. غالبا این توهمات از نوع بینایی هستند ولی ممکن است هر حواس دیگری از جمله شنیداری نیز درگیر باشد. از آنجایی که غالبا این توهمات در لحظه‌ای که هنوز فرد نخوابیده برای او رخ می‌دهد لذا آن را به صورت واقعیت تجربه کرده و برای او می‌تواند ترسناک باشد.
- کاتاپلکسی: به کاهش ناگهانی توان عضلات کاتاپلکسی گفته می‌شود. کاتاپلکسی می تواند منجر به ایجاد تغییرات فیزیکی از اختلال گفتاری گرفته تا ضعف کامل اکثر عضلات بدن شده و تا چند دقیقه نیز به طول بیانجامد. کاتاپلکسی غیرقابل کنترل بوده و درنتیجه تجربه احساسات شدید ایجاد می‌شود، معمولا این احساسات مثبت بوده همچون خنده و هیجان ولی گاها نیز این اختلال برای افراد در حین تجربه احساسات منفی همچون ترس، تعجب یا عصبانیت نیز رخ می‌دهد. به عنوان مثال در هنگام خنده سر به صورت غیر قابل کنترل به سمت پایین خم شده و یا زانوها سست شده و منحر به زمین افتادن فرد گردد. معمولا این ضعف عضلات به مدت 2 دقیقه و یا کمتر به صورت خود به خودی برطرف می‌گردد. تعداد دفعات بروز کاتاپلکسی در افراد مبتلا به نارکولپسی متفاوت است، برخی از افراد مبتلا به نارکولپسی در طول سال تنها یک یا دو بار و برخی دیگر در طول روز چندین بار کاتاپلکسی را تجربه می‌کنند.
- فلج خواب: افراد مبتلا به نارکولپسی عموما در هنگام خواب و یا بیدار شدن ناتوانی موقت در حرکت و گفتار را تجربه می‌کنند. درحقیقت این احساس ناتوانی یک نوع فلج موقتی و کوتاه مدت است و در چند ثانیه تا چند دقیقه برطرف می‌شود. همه افرادی که فلج خواب را تجربه می‌کنند، مبتلا به نارکولپسی نیستند و بسیاری از افراد بدون ابتلا به هیچ نوع اختلالی فلج خواب را تجربه می‌کنند.
- شب بیداری: افراد مبتلا به نارکولپسی عموما به دلیل مشکلات تنفسی، گرگرفتگی بدن، افزایش ضربان قلب و افزایش سطح هوشیاری در هنگام شب دچاری بی‌خوابی می‌شوند.
علل ایجاد نارکولپسی
نارکولپسی نوع 1 (نارکولپسی با کاتاپلکسی) ناشی از کمبود یک ماده شیمیایی به نام هیپوکرتین در مغز است. هیپوکرتین یک ماده شیمیایی مهم برای تنظیم چرخه خواب و بیداری و خواب رِم است. نارکولپسی نوع 2 (نارکولپسی بدون کاتاپلکسی) تقریبا تمامی علائم مشابه با نارکولپسی نوع را دارد با این تفاوت که علت بروز آن ناشناخته است. در حال حاضر پزشکان معتقدند حمله‌ی خواب دارای زمینه ژنتیکی است و افراد متولد شده با ژن‌های خاص بیشتر در معرض ابتلا به نارکولپسی هستند. در دوران کودکی و یا نوجوانی ابتلا یک بیماری همچون عفونت ممکن است باعث شروع نارکولپسی شود. در چنین شرایطی سیستم ایمنی بدن به جای حمله به عفونت، دچار سردرگمی شده و به سلول‌هایی در مغز که مسئول تولید هیپوکرتین هستند، حمله می‌کند. در نتیجه از دست دادن سلول‌های تولیدکننده هیپوکرتین منجر به ابتلا فرد به نارکولپسی می‌گردد. از آنجایی که باور بر این است که سیستم ایمنی بدن مسئول از بین رفتن سلول‌های تولیدکننده هیپوکرتین است، لذا می‌توان نارکولپسی را یک بیماری خود ایمنی دانست.
عوامل خطر نارکولپسی
برخی از عواملی که خطر ابتلا به نارکولپسی را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- سابقه خانوادگی: چنانچه در خانواده فردی مبتلا به نارکولپسی وجود داشته باشد، در حدود 20 تا 40 درصد بیشتر از باقی افراد احتمال ابتلا نارکولپسی برای باقی اعضای خانواده وجود دارد.
- سن: احتمال ابتلا و تشخیص تارکوپلاستی در گروه سنی 10 تا 30 سال بسیار بیشتر از باقی گروه سنی‌هاست.
تشخیص نارکولپسی
تشخیص نارکولپسی به دلیل مشابه بودن برخی از علائم آن با اختلالات روانی، آپنه خواب و سندرم پاهای بی‌قرار غالبا دشوار است. حتی گاهی ممکن است روند تشخیص ابتلای فرد به نارکولپسی 5 تا 10 سال به طول بیانجامد.
در حالت کلی یک پزشک برای تشخیص ابتلا و عدم ابتلا فرد به حمله‌ی خواب و سنجش شدت آن از روش‌هایی استفاده می‌کند که عبارتند از:
- بررسی سابقه خواب: غالبا پزشک از بیمار درخواست می‌کند به مدت حداقل دو هفته زمان خواب، میزان آن و علائم خود را یادداشت کند.
- تست پلی‌سومنوگرافی: این تست غالبا در کلینیک‌های خواب انجام می‌شود، به این صورت که در هنگام خواب شب، تعدادی الکترود بر پوست سر بیمار متصل شده و سیگنال‌ها را در حین خواب اندازه‌گیری و ثبت می‌کنند. چنانچه بیمار به صورت غیرطبیعی و سریع‌تر از حد معمول وارد خواب رِم گردد توسط این تست مشخص می‌شود.
- تست تاخیر خواب چندگانه: این تست نیز در کلینیک‌های خواب انجام می‌شود، به این صورت که در طول روز طی دوساعت از بیمار خواسته می‌شود تا چهار یا پنج چرت کوتاه زده تا تمایل به خواب و الگوهای خواب او ثبت و بررسی گردد.
عوارض نارکولپسی
عوارض ابتلا به نارکولپسی شامل موارد زیر می‌شود:
- افراد مبتلا به نارکولپسی غالبا دچار افسردگی و اضطراب هستند. در حال حاضر ثابت نشده است که افسردگی از علائم حمله‌ی خواب است و یا اینکه فرد به دلیل تاثیر نارکولپسی بر کیفیت زندگی او دچار افسردگی می‌شود.
- به دلیل احساس خواب‌آلودگی و نیاز به خواب در طول روز نارکولپسی بر زندگی اجتماعی فرد مبتلا تاثیر بسیار زیادی دارد. به عنوان مثال در جمع بیدار ماندن برای مدت زمان طولانی برای فرد مبتلا تقریبا غیرممکن است و یا ممکن است در هنگام خنده دچار کاتاپلکسی شده و کنترل عضلات خود را از دست دهند.
- افراد مبتلا به نارکولپسی غالبا به دلیل فعالیت کم بدن و کند بودن متابولیسم بدن دارای اضافه وزن هستند.
درمان نارکولپسی
درحال حاضر هیچ درمانی برای نارکولپسی وجود ندارد ولی با استفاده از دارو و اصلاح شیوه زندگی تا حدودی می‌توان علائم حمله‌ی خواب را کنترل کرد. برای درمان حمله‌ی خواب داروهای متدوال عبارتند از:
- محرک‌ها: داروهای محرک همچون آرمودافینیل، مودافینیل و متیل فنیدیت جهت افزایش بیداری و هوشیاری برای مبتلایان به نارکولپسی تجویز می‌گردد. از عوارض جانبی این محرک‌ها می‌توان سردرد و حالت تهوع را نام برد.
- ضدافسردگی: داروهای ضدافسردگی همچون ونلافاکسین می‌تواند برای درمان کاتاپلکسی، توهم و فلج خواب تجویز شود. از عوارض جانبی این محرک‌ها می‌توان مشکلات گوارشی، بی‌خوابی و افزایش وزن را نام برد. همچنین فلوکستین نیز جهت تنظیم خواب تجویز می‌شود. از عوارض جانبی آن می‌توان حس سبکی سر و خشکی دهان را نام برد.
- سدیم اکسی‌بات(Xyrem): تنها داروی مورد تایید سازمان غذا و دارو برای جلوگیری از کاتاپلکسی و رفع خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز، سدیم اکسی‌بات با نام تجاری Xyrem است.از عوارض جانبی آن می‌توان حالت تهوع، احساس افسردگی و کم آبی بدن را نام برد.
درمان خانگی نارکولپسی
برای تغییر سبک زندگی و کاهش علائم نارکولپسی موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- یک برنامه‌ی مشخص برای خواب داشته باشید و همیشه حتی در روزهای تعطیل نیز مطابق با آن برنامه خوابیده و بیدار شوید.
- در طول روز در فواصل معین به مدت 20 دقیقه چرت بزنید با این کار به مدت یک تا سه ساعت احساس خواب‌آلودگی کاهش پیدا می‌کند.
- از مصرف نیکوتین و الکل به ویژه در هنگام شب خودداری کنید. مصرف نیکوتین و الکل می‌تواند منجر به تشدید علائم نارکولپسی گردد.
- یک برنامه ورزشی منظم داشته باشید. ورزش روزانه در حدود 4 تا 5 ساعت قبل از خواب به مبتلایان نارکولپسی کمک می‌کند تا شب بهتر خوابیده و در طول روز کمتر احساس خواب‌آلودگی داشته باشند.
- از خوردن غذاهای سنگین پیش از خواب خودداری کنید.
- از مطلوب بودن دمای اتاق خواب اطمینان حاصل کنید
