شیستوزومیازیس بیماری است که توسط انگلهای شیستوزوما ایجاد می‌شود. این انگلها با اتصال به پوست و نفوذ به آن وارد بدن می‌شوند. سپس از طریق سیستم وریدی به رگهای خونی نفوذ می‌کنند.در این مرحله انگلها تخم تولید می‌کنند. در نهایت، علائم حاد یا مزمن در بدن انسان ایجاد می‌شود.
بیلارزیازیس، بیلارزیا، بیلهارزیوز و تب حلزون یا به شکل حاد تب کاتایاما نام‌های متفاوتی برای شیستوزومیازیس است. تئودور بیلهارز این انگل را در سال 1851، در مصر شناسایی کرد. شیستوزومیازیس پس از مالاریا دومین بیماری گرمسیری و انگلی شایع در جهان است. این بیماری عمدتا در کشورهای در حال توسعه در آفریقا، آسیا، آمریکای جنوبی، خاورمیانه و کارائیب دیده می‌شود. همچنین یکی از بیماری‌های گرمسیری است که می‌تواند از طریق خاک یا آب آلوده منتقل شود. سالانه بیش از 200000 نفر در کشورهای جنوب صحرای آفریقا بر اثر این عفونت می‌میرند.
این بیماری می‌تواند قسمت‌های مختلف بدن از جمله ریه‌ها، سیستم عصبی و مغز را تحت تأثیر قرار دهد. منطقه آسیب به گونه‌های انگلی بستگی خواهد داشت.
بیلارزیا معمولاً بلافاصله کشنده نیست، اما یک بیماری مزمن است که می‌تواند به اندام‌های داخلی آسیب جدی برساند. در کودکان، این می‌تواند منجر به کاهش رشد و مشکلات رشد شناختی شود.
برخی از انواع بیلارزیا می تواند پرندگان و پستانداران را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
فهرست مطالب
چه دلایلی باعث ابتلا به شیستوزومیازیس می‌شود؟
انگل های جنس Schistosoma مانند S.mansoni ، S.mekongi ، S.intercalatum ، S.hematobium و S.japonicum باعث این بیماری می‌شوند.
این بیماری در انسان، بخشی از چرخه زندگی پیچیده انگلی است که در شکل زیر نشان داده شده است.
انسانها وارد مناطقی از آب شیرین می‌شوند که حاوی حلزونهایی هستند. این حلزون‌ها اسپوروسیستهای شیستوزوما را درون خود پرورش می‌دهند. سپس حلزون‌ها، سرکاریاهای این انگلها را وارد آب می‌کنند. سرکاریاها(مرحله‌ی آخر لارو انگل) می‌توانند به پوست انسان متصل شده و به آن نفوذ کنند. سپس به رگهای خونی مهاجرت کرده و از طریق مویرگهای خون ریه به سیستم پورتال خون یا وزیکولار (مثانه) برسند. در طی این مهاجرت، سرکاریاها تغییر می کنند و از شیستوزومولا به کرم های انگلی بالغ نر و ماده تبدیل می‌شوند.
این کرم‌ها پروتئین‌های انسانی را در ساختارهای سطحی خود گنجانده‌اند. بنابراین اکثر انسان ها پاسخ ایمنی کمی به انگلها می‌دهند و یا اصلاً جواب نمی‌دهند. پس از اینکه جفت‌گیری انگلی در سیستم خون پورتال یا وزیکولار اتفاق می‌افتد، تولید تخمک ایجاد می‌شود. برخلاف انگلهای بالغ، تخمهای انگل باعث تحریک پاسخ ایمنی شدید توسط اکثر انسانها می‌شوند. برخی تخمها از طریق بافت روده یا مثانه و از طریق مدفوع یا ادرار به خاک یا آب ریخته می‌شوند، در حالی که تخمهای دیگر به خون منتقل می‌شوند و در دیگر بافت‌ها قرار می‌گیرند. تخمهای ریخته شده در ادرار یا مدفوع ممکن است در آب شیرین به بلوغ برسند. مجددا با آلوده شدن حلزون‌های حساس، چرخه زندگی خود را کامل می کنند. علاوه بر این، برخی از کرم‌های بالغ ممکن است به اندام های دیگر (به عنوان مثال، چشم یا کبد) مهاجرت کنند.
این چرخه زندگی بیشتر توسط گونه S.japonicum پیچیده می‌شود که ممکن است حیوانات اهلی و وحشی را نیز آلوده کند. سپس می‌تواند به عنوان یک سیستم میزبان دیگر عمل کند. S.hematobium گونه ای است که معمولاً بافت مثانه انسان را آلوده می‌کند، در حالی که گونه‌های دیگر معمولاً بافت روده را آلوده می‌کنند.
تصور می‌شود که علائم حاد و مزمن شیستوزومیازیس بیشتر به دلیل مهاجرت تخمک از طریق بافت و پاسخ ایمنی انسان به تخمکها است. علائم مزمن عمدتاً به دلیل تخمکهای تخلیه نشده از بدن است. تصور می‌شود عوارض مربوط به این بیماری به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت در معرض تخمکهای بسیار آنتی ژنیک رخ دهد.
علائم و نشانه‌های شیستوزومیازیس چیست؟
اگرچه ممکن است در هنگام ورود سرکاریا به پوست، تحریک پوستی جزئی وجود داشته باشد، اما در بیشتر افراد تا زمان رشد تخمکها یعنی حدود یک تا دو ماه پس از نفوذ اولیه پوست علائمی وجود ندارد. سپس، تب لرز، سرفه و دردهای عضلانی می‌توانند طی یک تا دو ماه پس از عفونت شروع شوند. با این حال، بیشتر افراد در این مرحله اولیه عفونت نیز هیچ علائمی ندارند. متأسفانه، در این دوره یک تا دو ماهه، چند بیمار دچار شیستوزومیازیس حاد (تب کاتایاما) می‌شوند. علائم آنها شبیه علائم بیماری سرمی و به شرح زیر است:
- تب
- درد شکم (ناحیه کبد / طحال)
- اسهال خونی یا خون در مدفوع
- سرفه
- بیقراری
- سردرد
- راش
- بدن درد
اکثر افرادی که به شیستوزومیازیس مزمن مبتلا می‌شوند، علائم چند ماه یا چند سال پس از قرار گرفتن در معرض اولیه انگلها وجود دارد. در زیر لیستی از بیشتر علائم مرتبط با شیستوزومیازیس مزمن آورده شده است. بیماران معمولاً چند مورد از این علائم را دارند:
- درد شکم
- تورم شکم (آسیت)
- اسهال خونی یا خون در مدفوع
- خون در ادرار و ادرار دردناک
- تنگی نفس و سرفه
- ضعف
- درد قفسه سینه و تپش قلب
- تشنج
- فلج
- تغییر وضعیت ذهنی
- ضایعات در ناحیه ولو یا ناحیه پری آنال
چگونه شیستوزومیازیس تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص احتمالی شیستوزومیازیس براساس سابقه مراقب پزشکی و معاینه جسمی بیمار است. مهم است که بدانید شخصی در مناطقی از جهان که بیماری بومی است ساکن بوده یا از آنجا بازدید کرده است یا خیر. خصوصاً اگر فرد در دریاچه ها و نهرهای آب شیرین قرار گرفته باشد. اگر بیمار این سوابق را داشته باشد و علائمی داشته باشد که در بالا توضیح داده شد، یک تشخیص اولیه فرض می‌شود. با این حال، از آنجا که علائم شیستوزومیازیس به علائم بیماری سرم و سایر بیماری‌ها شباهت دارد، معمولاً آزمایش‌های تشخیصی قطعی لازم است. برای تشخیص وجود تخمک Schistosoma از اسمیر ضخیم مدفوع و آزمایش غلظت ادراربه عنوان مثال آزمایش Kato-Katz استفاده می‌شود. در صورت یافتن تخمک، به طور قطعی بیمار، مبتلا به شیستوزومیازیس تشخیص داده می‌شود. علاوه بر این، بیشتر تخمکها از هر گونه به شکل دیگری در می‌آیند. بنابراین می توان تشخیص داد که کدام نوع انگل شیستوزوما بیمار را آلوده کرده است. گاهی اوقات تشخیص قطعی با بررسی نمونه‌های نمونه‌برداری از بافت، هنگامی که تخمها در بافت آلوده تجسم می‌یابد، انجام می شود.
آزمایش خون و اخیراً آزمایشات واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) می‌تواند به تأیید تشخیص کمک کند. اما نتایج مثبت فقط نشانگر قرار گرفتن در معرض آلودگی در گذشته است. با این حال، تا زمانی که بیمار حدود شش تا هشت هفته به این بیماری آلوده نشده باشد، این آزمایشات مثبت نیستند؛ زیرا رشد و نمو تخمکها و تحریک پاسخ ایمنی انسان زمان می‌برد. هر گونه شیستوزوما دارای پروتئین‌های مختلف تخمک است که با آزمایش آنتی بادی قابل تشخیص است.
بسیاری از آزمایشات و روشهای دیگر ممکن است برای تعیین تشخیص لازم باشد؛ به ویژه اگر تخمکی در مدفوع یا ادرار پیدا نشود. اغلب این وضعیت در شیستوزومیازیس مزمن وجود دارد. کولونوسکوپی، سیستوسکوپی، آندوسکوپی و نمونه برداری از کبد همگی روش‌هایی هستند که می توانند برای بدست آوردن بیوپسی بافت استفاده شوند. علاوه بر این، ممکن است از سونوگرافی، اشعه ایکس قفسه سینه، سی تی اسکن، MRI و اکوکاردیوگرام برای تعیین میزان عفونت در سیستم‌های مختلف اندام استفاده شود. اکثر پزشکان آزمایش خون اضافی را انجام می‌دهند تا مشخص کنند که اعضای بدن توسط انگل آسیب دیده‌اند یا خیر.
شیستوزومیازیس چگونه درمان می‌شود؟
در حال حاضر، داروی مورد استفاده در اکثر بیماران praziquantel (Biltricide) است. با این حال، این دارو فقط در برابر کرم‌های بالغ موثر است و تخمک یا انگلهای نارس را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد. درمان با این دارو ساده است و دوز آن بر اساس وزن بیمار با دو دوز تجویز شده در یک روز است. با این حال، این دارو باعث تجزیه سریع انگل می‌شود. این امر به نوبه خود، به سیستم ایمنی بدن انسان امکان حمله به انگل را می‌دهد. این پاسخ ایمنی می‌تواند باعث واکنش‌های موضعی شود؛ که ممکن است علائم بیمار را افزایش دهد. از کورتیکواستروئیدها اغلب برای کاهش علائم این واکنش استفاده می‌شود. متأسفانه، این پاسخ استفاده از praziquantel را محدود می‌کند. برخی از پزشکان در اوایل عفونت‌ها یا به ترتیب برای درمان افراد آلوده به مالاریا و شیستوزوم ها از پرازی کوانتل و اکسامین کوئین یا آرتمتر استفاده می‌کنند.
شیستوزومیازیس چشمی نباید با praziquantel درمان شود. سایر اندام‌های مبتلا به عفونت‌های سنگین انگلی ممکن است عملکرد خوبی نداشته و نیاز به درمان‌های حمایتی داشته باشند. تا زمانی که پس از تجویز دارو، واکنش فوق ایمنی کاهش یابد. داروهای دیگری مانند اگزامنیکوین، متی فونات، آرتمیسینین ها و تری اکسولان‌ها در برخی از بیماران استفاده شده است اما اثر آنها محدود است. داروهای جدید دیگری نیز در حال تولید هستند. متخصصان بیماری‌های عفونی، چشم پزشکان و جراحان می‌توانند فردی را که مبتلا به عفونت شیستوزومیازیس است، درمان کنند.
مراقبت‌های جراحی شامل برداشتن توده‌های تومور، بستن واریس مری، جراحی شنت و برداشتن گرانولوم باشد.
چه زمانی افراد مبتلا به شیستوزومیازیس باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشند؟
افرادی که با منابع آب شیرین در مناطقی که شیستوزوما بومی است، مرتبط هستند، در صورت بروز علائم شیستوزومیازیس حاد باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی. کسانی که مبتلا به شیستوزومیازیس مزمن هستند، باید در صورت افزایش علائم مزمن، به ویژه درد شکم، تنگی نفس، اسهال خونی یا ادرار خونی، تشنج یا تغییرات وضعیت روانی، به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشند. هر کسی که مبتلا به شیستوزومیازیس تشخیص داده شده باشد و علائمی را که در بالا ذکر شده است، پیدا کند، باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشد.
عوارض شیستوزومیازیس چیست؟
عوارضی که ممکن است با شیستوزومیازیس ایجاد شود، معمولاً در افرادی اتفاق می‌افتد که بار زیادی از انگلها و تخمها را در بدن خود جای می‌دهند؛ به ویژه هنگامی که تخمها و انگلها به اندام‌های دیگر مهاجرت کرده‌اند. به طور کلی، عوارض معمولاً شامل مشکل در سیستم قلبی، ریوی، دستگاه گوارش و سیستم عصبی مرکزی، کبد و طحال و مجاری ادراری است. برخی از عوارض عمده فشار خون بالا، تشنج، عفونت‌های باکتریایی، انسداد مجاری ادرار، آسیب یا تخریب اعضای بدن و مرگ است.
منابع:
