Cerebral palsy یا فلج مغزی چیست؟ علائم و درمان آن

فلج مغزی “Cerebral palsy” (CP) به گروهی از اختلالات گفته می‌شود که بر حرکت و هماهنگی عضلات تأثیر می‌گذارند. در بسیاری از موارد بینایی، شنوایی و احساسات نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

کلمه “مغزی” به معنای ارتباط با مغز است. کلمه “فلج” به معنای ضعف یا مشکلات در حرکت بدن است.

CP شایع‌ترین علت ناتوانی حرکتی در دوران کودکی است. طبق گزارش منبع معتبر مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، از هر 1000 کودک در جهان این بیماری حداقل 1.5 تا 4 کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

 

علائم فلج مغزی چیست؟

علائم CP از فردی به فرد دیگر متفاوت است و از خفیف تا شدید متغییر است. برخی از افراد مبتلا به CP ممکن است در راه رفتن و نشستن مشکل داشته باشند. این احتمال وجود دارد که افراد دیگر مبتلا به CP در برداشتن اشیا مشکل داشته باشند.

علائم با گذشت زمان شدیدتر یا حادتر می‌شوند. همچنین این علائم بسته به بخشی از مغز که تحت تأثیر آن قرار گرفته است، متفاوت هستند.

برخی از علائم رایج فلج مغزی عبارتند از:

• تأخیر در رسیدن به نقاط عطف مهارت حرکتی مانند غلتیدن، به تنهایی نشستن یا چهار دست و پا رفتن
• تنوع عضلانی مانند سستی “floppy” یا سفتی بیش از حد
• تاخیر در رشد گفتار و اختلال در صحبت کردن
• اسپاستیسیته “spasticity” یا سفتی عضلات و واکنش‌های اغراق آمیز
• آتاکسی “ataxia” یا عدم هماهنگی عضلات
• لرزش یا حرکات غیرارادی
• سرخوشی بیش از حد و مشکلات بلع
• اختلال در راه رفتن
• فعال بودن یک طرف از بدن مانند کار با یک دست
• مشکلات عصبی مانند تشنج، ناتوانی‌های ذهنی و نابینایی

بیشتر کودکانی که با بیماری CP متولد می‌شوند، این احتمال وجود دارد که تا ماه‌ها یا سال‌های بعد، علائم اختلال را نشان ندهند. به طور معمول علائم قبل از رسیدن کودک به سن 3 یا 4 سالگی ظاهر می‌شوند.

در صورت مشکوک بودن فرزندتان به CP با پزشک خود تماس بگیرید. تشخیص و درمان به موقع بیماری بسیار مهم است.

 

چه عواملی باعث فلج مغزی می‌شوند؟

رشد غیرطبیعی مغز یا آسیب به مغز در حال رشد می‌تواند باعث CP شود. این آسیب بخشی از مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد که حرکت، هماهنگی و وضعیت بدن را کنترل می‌کنند.

به طور معمول آسیب مغزی قبل از تولد رخ می‌دهد اما ممکن است در هنگام تولد یا سال‌های اول زندگی نیز اتفاق بیفتد. در بیشتر موارد علت دقیق CP شناخته شده نیست.

برخی از دلایل احتمالی ابتلا به فلج مغزی عبارتند از:

• آسفیکسی نئوناتوروم “asphyxia neonatorum” یا کمبود اکسیژن به مغز در هنگام بارداری و زایمان
• جهش‌های ژنی که منجر به رشد غیرطبیعی مغز می‌شوند.
• زردی شدید در نوزاد
• عفونت‌های مادر از جمله سرخک و تبخال آلمانی
• عفونت‌های مغزی مانند انسفالیت “encephalitis” و مننژیت “meningitis”
• خون‌ریزی داخل جمجمه یا خون‌ریزی در مغز
• صدمات و آسیب‌های وارده به سر در اثر تصادف رانندگی، زمین خوردن یا کودک آزاری

 

چه کسی در معرض خطر ابتلا به فلج مغزی است؟

برخی عوامل نوزادان را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به CP قرار می‌دهند. این موارد شامل:

• تولد زودرس
• وزن کم نوزاد در هنگام تولد
• دوقلو یا سه قلو بودن
• نمره پایین Apgar که به منظور ارزیابی سلامت جسمی نوزادان هنگام تولد استفاده می‌شود.
• تولد بریچ “breech” که وقتی اولین بار باسن یا پای کودک شما بیرون می‌آید، اتفاق می‌افتد.
• ناسازگاری Rh که وقتی رخ می‌دهد که گروه Rh خون مادر با گروه Rh خون کودک او ناسازگار است.
• قرار گرفتن مادر در معرض مواد سمی مانند متیل جیوه در هنگام بارداری

 

انواع مختلف فلج مغزی کدامند؟

انواع مختلف CP وجود دارد که قسمت‌های مختلف مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهند. هر نوع باعث اختلالات حرکتی خاص می‌شود.

انواع CP عبارتند از:

فلج مغزی اسپاستیک “Spastic cerebral palsy”

Spastic CP متداول‌ترین نوع CP است که طبق منابع معتبر تقریباً 80 درصد افراد مبتلا به CP را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نوع از بیماری باعث سفتی عضلات و واکنش‌های اغراق‌آمیز می‌شود و راه رفتن را دشوار می‌کند.

بسیاری از افراد مبتلا به CP اسپاستیک دارای ناهنجاری‌های راه رفتن مانند وضعیت غیرطبیعی زانو یا حرکت قیچی مانند پاها در هنگام راه رفتن هستند. ضعف عضلانی و فلج نیز ممکن است وجود داشته باشد.

علائم می‎‌تواند کل بدن یا فقط یک طرف بدن را تحت تأثیر قرار دهند.

فلج مغزی دیسکینتیک “Dyskinetic cerebral palsy”

افراد مبتلا به دیسکینتیک سی در کنترل حرکات بدن خود مشکل دارند. این اختلال باعث حرکات غیرارادی، وضعیت غیرطبیعی در بازوها، پاها و دست‌ها می‌شود.

در برخی موارد صورت و زبان نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند. حرکات می‌توانند آهسته و خنده‌دار یا سریع و تند باشند. این نوع از بیماری می‌تواند راه رفتن، نشستن، بلعیدن یا صحبت کردن را برای فرد مبتلا دشوار کند.

فلج مغزی هیپوتونیک “Hypotonic cerebral palsy”

هیپوتونیک CP باعث کاهش توان عضلانی و بیش از حد شل شدن عضلات می‌شود. دست ها و پاها خیلی راحت حرکت می‌کنند و مانند عروسک پارچه‌ای شل و ول می‌شوند.

نوزادان مبتلا به این نوع CP کنترل کمی روی سر خود دارند و این احتمال وجود دارد که در تنفس مشکل داشته باشند. هرچه بزرگتر می‌شوند، در نتیجه عضلات ضعیف شده خود می‌توانند صاف بنشینند. همچنین ممکن است در گفتار، ارتباط برقرار کردن و راه رفتن مشکل داشته باشند.

فلج مغزی آتاکسی “Ataxic cerebral palsy”

Ataxic CP کمترین نوع بروز بیماری CP است. Ataxic CP با حرکات ارادی عضلانی مشخص می‌شود که اغلب بهم ریخته، ناشیانه یا تند به نظر می‌رسند.

به طور معمول افراد مبتلا به این شکل از CP در تعادل و هماهنگی مشکل دارند. آن‌ها ممکن است در راه رفتن و انجام عملکردهای صحیح حرکتی مانند گرفتن اشیا و نوشتن مشکل داشته باشند.

فلج مغزی مخلوط “Mixed cerebral palsy”

برخی از افراد ترکیبی از علائم ناشی از انواع مختلف CP را دارند. به این نوع از بیماری، CP مخلوط گفته می‌شود.

افراد در بیشتر موارد ابتلا به CP مختلط، ترکیبی از CP اسپاستیک و دیسکینتیک را تجربه می‌کنند.

 

فلج مغزی چگونه طبقه‌بندی می‌شود؟

فلج مغزی بر اساس سیستم طبقه‌بندی عملکرد ناخالص (GMFCS) طبقه‌بندی می‌شود. سازمان بهداشت جهانی (WHO) و نظارت بر فلج مغزی در اروپا، GMFCS را به عنوان استاندارد جهانی به منظور تعیین توانایی‌های جسمی افراد مبتلا به CP ارائه دادند.

این سیستم بر روی موارد زیر تمرکز دارد:

• توانایی نشستن
• قابلیت حرکت و تحرک
• نمودار استقلال
• استفاده از فناوری انطباقی

پنج سطح GMFCS با کاهش تحرک افزایش می‌یابد:

• سطح 1 فلج مغزی

سطح 1 CP با توانایی راه رفتن بدون محدودیت مشخص می‌شود.

• سطح 2 فلج مغزی

فردی با سطح CP 2 می‌تواند مسافت زیادی را بدون محدودیت پیاده‌روی کند اما نمی‌تواند بدود یا بپرد.

این احتمال وجود داردکه هنگام یادگیری راه رفتن، به وسایل کمکی مانند پشت‌بندهای “braces” بازو و پا نیاز داشته باشند. همچنین ممکن است به منظور گردش در خارج از خانه خود از صندلی چرخ‌دار استفاده کنند.

• سطح 3 فلج مغزی

یک فرد با نوع CP 3 سطح می‌تواند با پشتیبانی کم بنشیند و بدون هیچ گونه حمایتی بایستد.

آن‌ها هنگام راه رفتن در خانه به وسایل کمکی دستی مانند واکر “walker” یا عصا احتیاج دارند. آن‌ها به منظور گردش در خارج از خانه به صندلی چرخ‌دار نیز احتیاج دارند.

 

• سطح 4 فلج مغزی

فردی با نوع CP 4 می‌تواند با استفاده از وسایل کمکی راه برود.

این افراد می‌توانند به طور مستقل روی صندلی چرخ‌دار حرکت کنند اما در هنگام نشستن به پشتیبانی نیاز دارند.

• سطح 5 فلج مغزی

فردی با سطح 5 CP به منظور حفظ موقعیت سر و گردن خود به پشتیبانی نیاز دارد.

این بیماران جهت نشستن و ایستادن به پشتیبانی نیاز دارند اما این احتمال وجود دارد که بتوانند صندلی چرخ‌دار موتوری را کنترل کنند.

 

فلج مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

یک پزشک با گرفتن یک شرح حال پزشکی کامل از بیمار، انجام یک معاینه فیزیکی شامل یک معاینه عصبی دقیق و ارزیابی علائم، CP را تشخیص می‌دهد.

آزمایشات اضافی نیز ممکن است انجام شوند:

• به منظور ارزیابی فعالیت الکتریکی مغز از الکتروانسفالوگرام “electroencephalogram” (EEG) استفاده می‌شود. این روش ممکن است زمانی توصیه شود که بیمار علائم صرع را نشان می‌دهد و این علائم باعث تشنج می‌شود.

• در اسکن MRI از آهن‌ربا و امواج رادیویی قدرتمند به منظور تولید تصاویر دقیق از مغز استفاده می‌شود. این آزمایش می‌تواند هر گونه ناهنجاری یا آسیب در مغز را تشخیص دهد.
• سی تی اسکن، تصاویر واضح و مقطعی یا محلی از مغز ایجاد می‌کند. همچنین این آزمایش می‌تواند هرگونه آسیب مغزی را نشان دهد.
• سونوگرافی جمجمه یک روش نسبتاً سریع و ارزان به منظور استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا برای به دست آوردن تصاویر اساسی از مغز در نوزادان تازه متولد شده است.
• به منظور رد سایر شرایط احتمالی مانند اختلالات خون‌ریزی، این احتمال وجود دارد که نمونه خون گرفته و آزمایش شود.

اگر پزشک شما CP را تأیید کند، این احتمال وجود دارد که شما را به متخصصی ارجاع دهد که بتواند مشکلات عصبی را که اغلب مرتبط با این اختلال است آزمایش کند.

این آزمایشات ممکن است موارد زیر را تشخیص دهند:

• از دست دادن و اختلال بینایی مانند تاری دید در یک یا هر دو چشم
• ناشنوایی
• تأخیر در گفتار
• ناتوانی‌های فکری
• اختلالات حرکتی

 

چه شرایط دیگری با فلج مغزی مرتبط است؟

افراد مبتلا به CP ممکن است مشکلات دیگری داشته باشند مانند:

• مشکلات ارتباطی از جمله اختلالات گفتاری و زبانی
• آبریزش
• تغییر شکل ستون فقرات مانند اسکولیوز “scoliosis” (انحنا)، لوردوز “lordosis” (پشت زین) و کیفوز “kyphosis” (قوز پشت)
• آرتروز
• انقباضات که در هنگام قفل شدن عضلات در موقعیت‌های دردناک اتفاق می‌افتد.
• بی اختیاری
• استئوپنی “osteopenia” یا تراکم استخوان ضعیف که باعث شکستن استخوان‌ها می‌شود.
• مشکلات دندانی

 

فلج مغزی چگونه درمان می‌شود؟

هدف از درمان بیماری، بهبود محدودیت‌ها و جلوگیری از عوارض است. درمان ممکن است شامل کمک‌های اولیه، داروها و جراحی باشد.

کمک‌های اولیه

کمک‌های اولیه شامل:

• عینک
• سمعک
• وسایل کمکی به منظور راه رفتن
• بریس‌ها یا پشت بند یا زانو بند به منظور کمک به حرکت بدن
• صندلی چرخ‌دار

داروها

به طور معمول داروهای ضدتشنج خوراکی و شل کننده‌های عضلانی به عنوان درمان‌های خط اول CP استفاده می‌شوند.

پزشک شما ممکن است دراوهای زیر را تجویز کند:

• دیازپام “diazepam” (والیوم “Valium”)
• دانترولین “dantrolene” (دانتریوم “Dantrium”)
• باکلوفن “baclofen”
• تیزانیدین “tizanidine” (Zanaflex)

همچنین پزشک ممکن است تزریق موضعی سم بوتولینوم “botulinum” نوع A (بوتاکس) یا درمان باکلوفن داخل رحمی را پیشنهاد کند؛ جایی که دارو توسط پمپ قابل کاشت تحویل داده می‌شود.

عمل جراحی

از جراحی ارتوپدی ممکن است به منظور تسکین درد و بهبود حرکت بیمار استفاده شود. همچنین این احتمال وجود داردکه عمل جراحی به منظور  آزادسازی عضلات منقبض یا اصلاح ناهنجاری‌های استخوانی ناشی از اسپاستیک لازم باشد.

ریزوتومی “rhizotomy” پشتی انتخابی (SDR) ممکن است به عنوان آخرین راه‌حل به منظور کاهش درد مزمن یا اسپاستیسیته “spasticity” توصیه شود. این روش شامل بریدن اعصاب نزدیک پایه ستون فقرات است.

سایر روش‌های درمانی

انواع دیگر درمان CP عبارتند از:

• گفتاردرمانی
• فیزیوتراپی
• کار درمانی
• درمان تفریحی
• مشاوره یا روان درمانی
• مشاوره خدمات اجتماعی

اگرچه روش درمانی به وسیله سلول‌های بنیادی به عنوان یک درمان بالقوه برای CP در حال بررسی است اما تحقیقات هنوز در مراحل اولیه است.

 

چگونه می‌توان از ابتلا به فلج مغزی جلوگیری کرد؟

همیشه نمی‌توان از اکثر مشکلات ایجاد کننده CP جلوگیری کرد. با این حال اگر باردار هستید یا قصد باردار شدن دارید، می‌توانید اقدامات پیشگیرانه خاصی انجام دهید تا عوارض را به حداقل برسانید.

واکسینه شدن در برابر بیماری‌هایی که می‌توانند باعث آسیب مغزی جنین شوند مانند سرخچه بسیار ضروری و مهم است. همچنین دریافت مراقبت‌های کافی قبل از تولد بسیار مهم است. شرکت در قرارهای ملاقات منظم با پزشک و مشاوره با او  در دوران بارداری می‌تواند از زایمان زودرس، وزن کم نوزاد در هنگام تولد و عفونت جلوگیری کند.

 

آینده و چشم‌انداز طولانی مدت برای افراد مبتلا به فلج مغزی چگونه است؟

هیچ درمان قطعی‌ای برای CP وجود ندارد اما اغلب این بیماری می‌تواند به طور موثر بهبود یابد و کنترل شود. نوع خاص درمان در افراد مختلف متفاوت است. برخی از افراد مبتلا به CP ممکن است نیاز به کمک زیادی نداشته باشند و برخی دیگر ممکن است به مراقبت گسترده و طولانی مدت به منظور کاهش علائم خود نیاز داشته باشند.

صرف نظر از شدت بیماری، درمان می‌تواند زندگی بیماران مبتلا به CP را بهبود بخشد.

موارد زیر می‌تواند به بسیاری از افراد در تقویت مهارت‌های حرکتی و توانایی برقراری ارتباط کمک کند:

• کمک‌های اولیه
• داروها
• درمان
• عمل جراحی

 

منابع:

www.cerebralpalsyguidance.com

www.healthline.com