بیماری زخم‌های کبدی یا سیروز چیست؟

سیروز به شرایطی گفته می‌شود که ناشی از آسیب دائمی یا زخم کبدی است. این وضعیت، منجر به انسداد جریان خون از طریق کبد می‌شود و از روند طبیعی متابولیک و نظارتی آن جلوگیری می‌کند.

سیروز یک وضعیت جدی است که در آن بافت طبیعی کبد توسط زخم‌ها (فیبروز) جایگزین می‌شوند. این شرایط به تدریج پیشرفت می‌کند و اغلب در مراحل اولیه خود علائمی ایجاد نمی‌کند. با این حال هرچه عملکرد کبد به تدریج وخیم‌تر شود، مشکلات جدی‌تری ایجاد می‌کند.

در انگلستان، دو دلیل شایع سیروز، نوشیدن زیاد الکل و عفونت هپاتیت C است. بسته به علت این بیماری، ممکن است درمان متفاوت باشد. اگر سیروز شدید شود، پیوند کبد ممکن است تنها گزینه درمان باشد.

تمایل به “زخم” یک روند تدریجی است. بافت زخم شده یا اسکار “scar” بر ساختار طبیعی و رشد مجدد سلول‌های کبدی تأثیر می‌گذارد. سلول‌های کبدی با رشد تدریجی بافت اسکار آسیب دیده و از بین می‌روند. بنابراین کبد به تدریج توانایی عملکرد خوب خود را از دست می‌دهد. همچنین بافت اسکار می‌تواند از طریق کبد، بر جریان خون تأثیر بگذارد که این موضوع باعث فشار در رگ‌های خونی که خون را به کبد منتقل می‌کنند، می‌شود. به این فشار، فشار خون بالا گفته می‌شود.

کبد چه کاری انجام می‌دهد؟

کبد در قسمت راست و فوقانی شکم قرار دارد. این اندام، عملکرد بسیاری دارد که شامل موارد زیر است:

• ذخیره سوخت برای بدن (گلیکوژن) که از قندها تهیه شده است. در صورت لزوم، گلیکوژن درون گلوکز شکسته می‌شود و در جریان خون رها می‌شود.
• کمک به فرآیند پردازش چربی‌ها و پروتئین‌ها از مواد غذایی هضم شده.
• ساخت پروتئین‌هایی که برای لخته شدن خون ضروری هستند (عوامل لخته شدن).
• پردازش و هضم بسیاری از داروهایی که ممکن است مصرف کنید.
• کمک به از بین بردن یا پردازش الکل و سموم از بدن.
• ساخت صفرا که از کبد به روده منتقل می‌شود و به هضم چربی‌ها کمک می‌کند.

 

علل ابتلا به سیروز کبدی

علل عمده سیروز به شرح زیر است:

• اعتیاد مزمن به نوشیدن الکل
• عفونت‌های ویروسی ناشی از هپاتیت مزمن ویروسی (انواع B ، Cو D)
• بیماری‌های متابولیکی مانند کمبود آلفا-1-آنتی تریپسین “alpha-1-antitrypsin” ، گالاکتوزمی ” galactosemia” و اختلالات ذخیره‌سازی گلیکوژن “glycogen”
• بیماری‌های ارثی مانند بیماری ویلسون “Wilson” و هموکروماتوز “hemochromatosis”
• سیروز صفراوی ناشی از بیماری‌هایی مانند کلانژیت صفراوی اولیه (PBC) و کلانژیت اسکلروزان “sclerosing” اولیه (PSC)
• هپاتیت سمی ناشی از واکنش‌های شدید به داروهای تجویز شده یا قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سموم محیطی
• دوره‌های مکرر نارسایی قلبی با گرفتگی کبد

همان‌ طور که گفته شد؛ دلایل زیادی برای ایجاد “زخم” کبد (سیروز) وجود دارد. در انگلستان شایع‌ترین علل، نوشیدن زیاد الکل و عفونت با ویروس هپاتیت C است.

 

همچنین بخوانید: کبد چرب چیست؟ درمان و علائم آن

سیروز الکلی

سلول‌های کبدی شما الکل را تجزیه می‌کنند اما الکل زیاد می‌تواند به سلول‌های کبد آسیب برساند. به طور معمول نوشیدن الکل توسط شما هر چه بیشتر باشد، احتمال ابتلا به سیروز در شما بیشتر می‌شود. با این حال ابتلا به سیروز الکلی فقط برای افرادی که وابسته به نوشیدن الکل هستند اتفاق نمی‌افتد. افرادی که مشروبات الکلی دیگری استفاده می‌کنند هم می‌توانند به سیروز مبتلا شوند.

در صورت استفاده از مشروبات الکلی سنگین، سرانجام از هر 10 نفر، 1 نفر دچار سیروز می‌شود. ابتلا به این بیماری پس از 10 یا چند سال نوشیدن مداوم الکل ایجاد می‌شود. همچنان مشخص نشده که چرا برخی از افراد بیشتر مستعد آسیب الکلی به سلول‌های کبدی و ابتلا به سیروز هستند. ممکن است یک گرایش ارثی (ژنتیکی) وجود داشته باشد. به نظر می‌رسد زنانی که مشروبات الکلی سنگین استفاده می‌کنند، بیشتر از مردان مستعد ابتلا به سیروز هستند.

هپاتیت C و سیروز

عفونت مداوم (مزمن) با ویروس هپاتیت C باعث التهاب طولانی مدت در کبد می‌شود. نهایتا این موضوع می‌تواند منجر به “زخم شدن” کبد و سیروز شود. حداکثر 1 نفر از 5 نفر مبتلا به هپاتیت مزمن C دچار سیروز می‌شوند اما معمولاً حدود 20 سال یا حتی بیشتر از عفونت اولیه طول می‌کشد.

 

سایر علل سیروز

عللی که در ابتلا به بیماری سیروز کبدی، کم‌تر شایع هستند شامل موارد زیر است:

• عفونت مزمن به ویروس هپاتیت B. در سرتاسر جهان، این بیماری شایع‌ترین علت سیروز است (الکل و هپاتیت C شایع‌ترین دلایل در انگلیس هستند).
• هپاتیت خود ایمنی. سیستم ایمنی بدن به طور معمول آنتی‌بادی‌ها را برای حمله به باکتری‌ها، ویروس‌ها و میکروب‌های دیگر ایجاد می‌کند. در افراد مبتلا به بیماری‌های خود ایمنی، سیستم ایمنی بدن آنتی‌بادی را علیه بخشی از بدن ایجاد می‌کند. یک چیزی باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن، آنتی‌بادی‌ها را ایجاد کنند اما علت آن مشخص نیست. در هپاتیت خود ایمنی، سیستم ایمنی بدن پادتن‌هایی را علیه سلول‌های کبدی ایجاد می‌کند که می‌تواند منجر به آسیب و سیروز شود.
• بیماری‌هایی که باعث انسداد مجاری صفراوی می‌شوند، باعث ایجاد فشار و آسیب به سلول‌های کبدی می‌شوند. به عنوان مثال، سیروز صفراوی اولیه، کلانژیت اسکلروزان “sclerosing cholangitis” و مشکلات مادرزادی مجاری صفرا از آن دسته هستند.
• استئاته هپاتیت “steatohepatitis” غیر الکلی (NASH). وقوع این وضعیت، باعث می‌شود چربی در کبد جمع شود. این شرایط می‌تواند منجر به جای زخم و سیروز شود. اضافه وزن و چاقی خطر ابتلا به NASH را افزایش می‌دهد.
• واکنش شدید به داروهای خاص.
• سموم خاص و سموم محیطی.
• برخی عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها و انگل‌ها که معمولاً فقط در کشورهای گرمسیری مشاهده می‌شود. انگل‌ها موجودات زنده‌ای هستند (ارگانیسم‌ “organisms”) که با موجودات دیگر یا در آن‌ها زندگی می‌کنند.
• نارسایی شدید قلبی که می‌تواند باعث فشار خون و گرفتگی کبد شود.

برخی از بیماری‌های ارثی نادر که می‌توانند باعث آسیب به سلول‌های کبدی شوند. مثلا:

• هموکروماتوز “Haemochromatosis”. وضعیتی است که باعث ایجاد غیر طبیعی آهن در کبد و سایر قسمت‌های بدن می‌گردد.
• بیماری ویلسون “Wilson’s disease”. وضعیتی است که باعث ایجاد غیر طبیعی مس در کبد و سایر قسمت‌های بدن می‌گردد.
• سایر اختلالات نادر.

سیروز در نوزادان

آترزی “atresia” صفراوی، بیماری ناشی از مجاری مفقود یا مجروح صفراوی، شایع‌ترین علت سیروز در نوزادان است. این نوزادان پس از ماه اول زندگی به دلیل ایجاد صفرا در کبد، زرد می‌شوند. در بعضی موارد مجاری جدید ترشح صفرا را جراحی می‌کنند. پیوند در موارد دیگر درمان، لازم است.

 

علائم اولیه سیروز

افراد در مراحل اولیه سیروز علائم کمی دارند. برخی از علائمی که ممکن است یک فرد متوجه شود به شرح زیر است:

• از دست دادن اشتها
• حالت تهوع
• کاهش وزن
• خستگی
• ضعف
• فرسودگی

علائم سیروز را به تفصیل بخوانید.

در مراحل اولیه بیماری، اغلب علائمی مشاهده نمی‌شود. شما می‌توانید با کاهش تعداد سلول‌های کبدی زندگی کنید. با این حال هرچه سلول‌های کبدی بیشتری می‌میرند و بافت اسکار (فیبروز) بیشتری ایجاد می‌شود، کبد پروتئین‌های کافی مانند آلبومین را که به تنظیم ترکیب مایعات در جریان خون و بدن کمک می‌کند، تولید نمی‌کند.

به اندازه کافی مواد شیمیایی لازم برای لخته شدن خون را تولید نمی‌کند.

توانایی پردازش مواد شیمیایی و سموم بدن کمتر است. بنابراین این بیماری ممکن است در بدن ایجاد شود.

بنابراین علائمی که ممکن است ایجاد شود شامل موارد زیر است:

• خستگی و ضعف.
• مایعاتی که از جریان خون نشت می‌‌کند و در پاها و شکم جمع می‌شود.
• از دست دادن اشتها، احساس بیماری (حالت تهوع) و استفراغ.
• کاهش وزن (گرچه ممکن است اگر مایعات زیادی را حفظ کنید وزن اضافه کنید).
• خون ‌ریزی و کبودی با سرعت بیشتر.
• زرد شدن پوست یا سفیدی چشم‌ها (یرقان) به دلیل ایجاد بیلی روبین.
• خارش ناشی از ایجاد سموم.
• تغییرات روانی ممکن است در موارد شدید ایجاد شود زیرا سموم در جریان خون جمع می‌شوند و بر مغز تأثیر می‌گذارند. این شرایط باعث تغییر در شخصیت و رفتار شما، سردرگمی، فراموشی و مشکل در تمرکز می‌شود. سرانجام می‌تواند منجر به از دست دادن هوشیاری و کما شود.
• همچنین بافت اسکار جریان خون را از طریق کبد محدود می‌کند. هرچه سیروز بدتر شود، باعث فشار در رگ‌ها می‌شود. افزایش فشار، باعث تورم (واریس) رگ‎ها در پوشش روده (مری) و معده می‌شود. واریس‌ها تمایل به خون‌ ریزی به داخل روده دارند. ممکن است خون در استفراغ یا در مدفوع دیده شود.

با کاهش عملکرد کبد چه اتفاقی می‌افتد؟

با کاهش عملکرد کبد، پروتئینی مانند آلبومین “albumin” کمتر تولید می‌شود که منجر به تجمع مایع در پاها (ورم) یا شکم (آسیت) می‌شود.

افراد مبتلا به سیروز به دلیل کاهش پروتئین مورد نیاز برای لخته شدن خون، ممکن است به راحتی خون‌ ریزی کرده و کبود شوند. برخی از افراد حتی ممکن است به دلیل موادی که در پوست رسوب می‌کنند، دچار خارش شدید شوند.

چه مشکلاتی در مراحل بعدی سیروز بوجود می‌آید؟

در مراحل بعدی سیروز، زردی رخ می‌دهد و سنگ کیسه صفرا بسیار شایع‌ است زیرا سطح کافی صفرا به کیسه صفرا نمی‌رسد. کبد سیروزیک دیگر نمی‌تواند سمومی که در خون جمع می‌شوند را به طور مؤثر از بین ببرد. این موضوع به نوبه خود می‌تواند عملکرد ذهنی را مختل کند و منجر به تغییرات شخصیتی و احتمالاً بیهوشی شود. علائم اولیه تجمع سموم در مغز (انسفالوپاتی کبدی “Hepatic Encephalopathy”) ممکن است شامل بی‌توجهی به ظاهر شخصی، عدم پاسخگویی، فراموشی، مشکلات غلظت یا تغییر در عادات خواب باشد. از آن‌جا که روند پاک‌سازی طبیعی با شرایط سیروز مختل می‌شود، داروها به درستی فیلتر نمی‌شوند و منجر به افزایش حساسیت به داروها و عوارض جانبی آن‌ها می‌شود.

به طور معمول، خون از روده‌ها و طحال، به واسطه‌ی مجاری رگ‌ها به کبد پمپ می‌شود. با این حال، سیروز، جریان طبیعی خون از طریق کبد را مسدود می‌کند. این وضعیت می‌تواند به تورم کبد و به طور بالقوه طحال منجر شود. همچنین خون به واسطه عروق جدید مجبور می شود از روده، راهی تازه در اطراف کبد پیدا کند. برخی از این رگ‌های خونی جدید به نام “واریس” که در درجه اول در معده و مری تشکیل می‌شوند بسیار بزرگ هستند. این واریس‌ها ممکن است به دلیل فشار خون بالا (فشار خون بالا در رگ‌ها) و دیواره رگ‌های نازک، پاره شوند و باعث خون ‌ریزی در قسمت فوقانی معده یا مری شوند.

تشخیص بیماری سیروز کبدی

سیروز اغلب با تجزیه و تحلیل پزشکی موارد زیر تشخیص داده می‌شود:

• علائم قابل شناسایی
• معاینه‌ی جسمی
• اسکن CAT (توموگرافی محوری رایانه‌ای)
• سونوگرافی
• اسکن کبد – طحال رادیوایزوتوپ “radioisotope”
• بیوپسی کبد

پس از مشخص شدن وجود بیماری کبد، درمان فوری توصیه می‌شود.

پزشک ممکن است از علائم و معاینه جسمی به ابتلای شما به “جای زخم” کبد (سیروز) شک نماید. به عنوان مثال، پزشک ممکن است تشخیص دهد که کبد شما بزرگ شده است یا شما مایعات را در بدن خود حفظ می‌کنید. اگر سابقه مصرف مشروبات الکلی را داشته باشید، پزشک در مورد ابتلای شما به سیروز به عنوان علایم اصلی توجه می‌کند.

آزمایش خون ممکن است عملکرد غیر طبیعی کبد را نشان دهد. اسکن سونوگرافی (یا اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) یا اسکن تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI)) ممکن است نشان دهد که شما کبد آسیب دیده‌ای دارید. برای تأیید تشخیص بیماری، ممکن است یک نمونه کوچک (بیوپسی) از کبد گرفته شود که در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. زخم کبد و آسیب به سلول‌های کبدی را می‌توان در بیوپسی مشاهده کرد.

اگر علت اصلی سیروز مشخص نباشد، ممکن است آزمایش‌های بیشتری برای روشن شدن علت بیماری انجام شود. به عنوان مثال، جهت بررسی آنتی‌بادی‌های ویروس هپاتیت، آنتی‌بادی‌هایی که ممکن است به سلول‌های کبدی شما حمله کنند، مورد بررسی قرار می‌گیرند تا در نمونه خون، آهن یا مس اضافی جستجو گردد.

درمان بیماری سیروز کبدی

درمان سیروز با هدف متوقف کردن یا تأخیر در پیشرفت بیماری، به حداقل رساندن آسیب سلول‌های کبدی و کاهش عوارض انجام می‌شود. هنگامی که سیروز در اثر الکل ایجاد می‌شود، بیمار باید از نوشیدن الکل خودداری کند تا پیشرفت بیماری را متوقف کند. به طور کلی در دلایل دیگر ابتلا به سیروز، قطع الکل توصیه می‌شود. سیروز ناشی از هپاتیت ویروسی، جهت کاهش آسیب سلول‌های کبدی ممکن است با داروهای ضد ویروسی درمان شود. همچنین برای کنترل علائم سیروز می‌توان از دارو استفاده کرد. به عنوان مثال، داروهای موسوم به “diuretics” برای از بین بردن مایع اضافی و جلوگیری از عود مجدد ورم و آسیت استفاده می‌شوند. با این حال رژیم غذایی کم نمک نیز برای درمان مبتلایان به آسیت ضروری است. دارو درمانی می‌تواند عملکرد ذهنی تغییر یافته مرتبط با سیروز را بهبود بخشد. از ملین‌هایی مانند لاکتولوز “lactulose” برای جذب سموم و سرعت بخشیدن به حذف آن‎ها از روده استفاده می‌شود. پیامد جدی سیروز ممکن است خون ‌ریزی در نتیجه‌ی فشار خون بالا باشد. داروهایی مانند مسدود کننده‌های بتا ” beta” جهت کاهش فشار خون بالا در رگ‌ها ممکن است تجویز شوند. معمولاً در صورت بروز عوارض، قابل درمان هستند. اگر بیمار از واریس‌های معده یا مری خون ‎ریزی کند، پزشک می‌تواند نوارهای لاستیکی را از طریق یک لوله انعطاف‌پذیر (آندوسکوپ) که از طریق دهان و مری وارد می‌شود، در اطراف این رگ‌ها قرار دهد. گهگاهی به این رگ‌ها با استفاده از یک ماده اسکلروزان کننده (سخت کننده) تزریق می‌کنند تا خون ‌ریزی متوقف شود. در موارد بحرانی، یک انسداد پرتاکاوال “portacaval” (که باعث کاهش فشار در مجاری رگ‌ها و واریس می‌شود) یا پیوند کبد لازم است.

علت اولیه درمان سیروز

اگر علت اصلی همچنان ادامه یابد و درمان نشود، زخم شدن کبد (سیروز) به تدریج بدتر می‌شود. بنابراین در صورت امکان، هدف از درمان، جلوگیری از زخم شدن بیشتر کبد یا کند شدن پیشرفت روند زخم است. درمان‌هایی که ممکن است توصیه شود شامل موارد زیر است:

• نوشیدن الکل را متوقف کنید. علت سیروز هرچه باشد، باید نوشیدن الکل را به طور کامل متوقف کنید. نوشیدن الکل میزان پیشرفت سیروز را با هر علتی افزایش می‌دهد.
• در مصرف دارو احتیاط کنید. در صورت مصرف داروهای بدون نسخه، به پزشک یا داروساز خود بگویید که سیروز دارید. در صورت بروز مشکلات کبدی، برخی از داروهایی که در کبد فرآوری می‌شوند، نیاز به تنظیم دوز دارند یا در زمان بیماری، اصلاً نباید از آن‌ها استفاده نمایید.

آگاهی به منابع اطلاعات تغذیه‌ای، مرحله‌ی بیماری و اطلاعات درمانی

راهنمای تغذیه در سیروز

این راهنما مباحث کلی مربوط به همه بیماران مبتلا به سیروز را در برمی‌گیرد. همچنین به موارد خاص تغذیه‌ای پرداخته شده است که ممکن است در مواقع دیگر نیز مفید باشند. راهنما، ابزاری برای استفاده از آن در طول سفر بیماری سیروز است. همچنین شامل دستورالعمل‌هایی است که برای همه افراد مناسب است و می‌تواند جهت جبران آلرژی غذایی، محدودیت‌های غذایی و ترجیحات آن اصلاح شوند.

اطلاعات بیمار و سیروز

این ابزار اطلاعاتی بیمار، به منظور کمک به بیماران در درک بهتر از وضعیت خود طراحی شده است تا بتوانند بهترین تصمیم را برای درمان و سلامتی خود بگیرند.

مطالب مهم شامل موارد زیر است:

• مراحل سیروز
• عوارض احتمالی سیروز
• درمان‌های موجود
• نحوه مدیریت علائم و درخواست کمک
• مدیریت دارو. از جمله علائم (آسیت و انسفالوپاتی)
• منابع استانی جهت پیوند کبد، سلامت روان، الکل و سوء مصرف مواد

 

چگونه می‌توانیم کبد خود را پاک‌سازی کنیم؟

سیر حاوی سلنیوم (ماده معدنی‌ای که به سم‌زدایی کبد کمک می‌کند) است. همچنین این قابلیت را دارد تا آنزیم‌های کبدی که به بدن شما در سم‌زدایی طبیعی بدن کمک می‌کنند را فعال ‌کند. استفاده از مرکبات؛ میوه‌هایی مانند گریپ فروت، پرتقال، لیموترش و لیمو توانایی تقویت و پاکسازی کبد را دارند.

 

برای تشخیص و درمان سیروز کبدی به کدام متخصص مراجعه نمایید؟

بیماری‌های کبدی توسط متخصصان مراقبت‌های اولیه و یا داخلی ویزیت می‌شود.

همچنین متخصصان گوارش “Gastroenterologists” متخصصانی هستند که بر روی دستگاه‌های گوارشی و کبد تمرکز می‌کنند.

متخصص کبدی “hepatologist”، متخصصی است که منحصراً روی کبد تمرکز دارد.

بسیاری از مبتلایان به سیروز می‌توانند احساس خوبی داشته باشند و سال‌ها بدون نیاز به پیوند کبد زندگی کنند. دلیل این امر این است که کبد حتی اگر کاملاً آسیب دیده باشد می‌تواند عملکرد نسبتاً خوبی داشته باشد. سیروز به دو گروه نیازمند به پیوند یا بی نیاز به پیوند طبقه بندی می‌شوند.

 

منبع: www.healthline.com