بیماری کوشینگ چیست؟ علائم و درمان آن

سندرم کوشینگ نوعی اختلال است که در اثر قرار گرفتن بدن در معرض هورمون کورتیزول بیش از حد ایجاد می‌شود. کورتیزول بر تمام بافت‌ها و اندام‌های بدن تأثیر می‌گذارد. این اثرات در کنار هم به سندرم کوشینگ معروف هستند. سندرم کوشینگ به دلیل استفاده بیش از حد از داروهای گلوکوکورتیکوئیدی یا تولید بیش از حد کورتیزول درون بدن توسط سلول‌های توموری ایجاد شود. سندروم کوشینگ در صورت عدم درمان می‌تواند خطرناک باشد.
برای شناخت بیشتر این بیماری و علائم و درمان آن با این مقاله از رسا همراه باشید.

 

سندرم کوشینگ چیست؟

سندرم کوشینگ، که برای اولین بار توسط دکتر هاروی در سال 1912 توصیف شد، به علائم و نشانه‌های ناشی از مقدار اضافی گلوکوکورتیکوئیدهای پلاسما اشاره دارد. گلوکوکورتیکوئیدهای اضافی می‌تواند ناشی از افزایش تولید درون بدن یا استفاده طولانی‌مدت از محصولات و دارو‌های گلوکوکورتیکوئیدی باشد. در حالی که سندرم کوشینگ درون‌زا یک بیماری نادر است، سندرم کوشینگ یاتروژنیک (مربوط به دارو یا برون‌زا) ناشی از مصرف محصولات گلوکوکورتیکوئیدی، معمولاً در بالین بیشتر دیده می‌شود. تخمین زده می‌شود هر سال 10-15 نفر در هر میلیون نفر مبتلا به کوشینگ می‌شوند.
سندرم کوشینگ می تواند به دلیل استفاده بیش از حد از داروهای کورتیزولی ایجاد شود (مانند دارو‌های مصرفی در درمان آسم مزمن یا آرتریت روماتوئید). هم‌چنین تولید بیش از حد کورتیزول از تومور در غده فوق‌کلیه یا سایر نقاط بدن (سندرم کوشینگ خارجی) یا یک تومور غده هیپوفیز ترشح کننده هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) که باعث تحریک تولید بیش از حد کورتیزول از غده فوق کلیه و ایجاد بیماری کوشینگ می‌شود.
کورتیزول یک هورمون طبیعی است که در قسمت خارجی غدد فوق‌کلیوی تولید می‌شود. در حالت طبیعی، کورتیزول به بدن کمک می‌کند تا به استرس پاسخ دهد و شرایط و حالات بدن تغییر کند. ترشح کورتیزول به تعدادی از عملکردهای بدن کمک می‌کند، از جمله:
•  تنظیم فشار خون و سیستم قلبی عروقی
•  کاهش پاسخ التهابی سیستم ایمنی بدن
•  تبدیل کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها به انرژی
•  متعادل سازی اثرات انسولین
•  پاسخ دادن به استرس

 

انواع کوشینگ کدام است؟

• بیماری کوشینگ. که ناشی از تولید بیش از حد هورمون کورتیزول درون بدن به دلیل ترشح هورمون ACTH تومور‌های غده هیپوفیز می‌باشد. آدنوم های هیپوفیز (بیماری کوشینگ) بیش از 70 درصد موارد بیماری کوشینگ در بزرگسالان و حدود 60-70 درصد موارد در کودکان و نوجوانان را تشکیل می‌دهد.
• سندروم کوشینگ. سندرم کوشینگ بیشتر در افرادی که به مدت طولانی داروهای استروئیدی، به ویژه قرص استروئید مصرف می‌کنند، دیده می‌شود. استروئیدها ترکیبات ساخته شده شبه کورتیزول توسط انسان هستند. سندرم کوشینگ معمولاً بزرگسالان 20 تا 50 ساله را درگیر می‌کند و در زنان شیوع بیشتری دارد و حدود 70 درصد موارد را شامل می‌شود.

 

علل ایجاد سندرم و بیماری کوشینگ کدامند؟

بدن ممکن است به دلایل مختلف سطح بالایی از هورمون کورتیزول را به طور طبیعی، تولید کند، از جمله:

• سطح استرس بالا، از جمله استرس مربوط به یک بیماری حاد، جراحی ، آسیب به بدن یا بارداری (به ویژه در سه ماهه آخر بارداری)
• انجام فعالیت‌های ورزشی
• سوء‌تغذیه
• اعتیاد به الکل
• افسردگی، اختلالات پانیک، یا سطح بالای استرس عاطفی

کورتیکواستروئیدها

شایعترین علت سندرم کوشینگ استفاده از داروهای کورتون مانند پردنیزون در دوزهای بالا برای مدت طولانی است. معمولا” پزشکان این دارو‌ها را در مقادیر بالا برای درمان بیماری‌های التهابی مانند لوپوس یا جلوگیری از رد پیوند عضو تجویز می‌کنند.
دوزهای بالای استروئیدهای تزریقی برای درمان کمر‌درد نیز می‌تواند باعث سندرم کوشینگ شود. با این حال، استروئیدهای با دوز کمتر که به صورت استنشاقی -مانند درمان آسم- یا کرم‌ها -مانند آنهایی که در درمان اگزما تجویز می‌شوند- معمولاً برای ایجاد بیماری کافی نیستند.

تومورها

انواع مختلفی از تومور‌ها نیز می‌توانند منجر به تولید مقادیر بالاتر هورمون کورتیزول شوند. برخی از این تومورها عبارتند از:

• تومورهای غده هیپوفیز. در این حالت، غده هیپوفیز بیش از حد هورمون آدرنوکروتیکوتروپیک (ACTH) آزاد می‌کند که تولید کورتیزول در غدد فوق‌کلیوی را تحریک می‌کند. این حالت، بیماری کوشینگ نامیده می‌شود.
• تومورهای خارجی. این‌ها تومورهایی در خارج از هیپوفیز هستند که ACTH تولید می‌کنند. این تومورها معمولاً در ریه، پانکراس، تیروئید یا غده تیموس به وجود می‌آیند.
• ناهنجاری یا تومور غده فوق‌کلیه. یک ناهنجاری آدرنال یا تومور آن می‌تواند منجر به ایجاد الگوهای نامنظم در تولید کورتیزول شود، که می تواند باعث سندرم کوشینگ شود.
• سندرم کوشینگ خانوادگی. اگرچه سندرم کوشینگ به طور معمول ارثی نیست، اما در این بیماران تمایل ژنتیکی به ایجاد تومورهای غدد درون ریز وجود دارد.

بیماری کوشینگ

اگر سندرم کوشینگ ناشی از تولید بیش از حد ACTH غده هیپوفیز باشد که به نوبه خود به کورتیزول تبدیل می‌شود، بیماری کوشینگ نامیده می‌شود. همانند سندرم کوشینگ، بیماری کوشینگ در زنان بیشتر از مردان شایع است. بیشتر بیماران یک آدنوم منفرد دارند.

 

عوامل خطر ایجاد سندرم کوشینگ کدامند؟

عامل اصلی خطر ابتلا به سندرم کوشینگ، مصرف کورتیکواستروئیدهای با دوز بالا در مدت زمان طولانی است. اگر پزشک شما کورتیکواستروئیدها را برای درمان بیماری شما تجویز کرده است، از آن‌ها در مورد مقدار مصرف و مدت زمان مصرف آنها سوال کنید.
سایر عوامل خطر می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• دیابت نوع 2 که به درستی کنترل نشود
• فشار خون بالا
• چاقی

برخی موارد سندرم کوشینگ به دلیل تشکیل تومور است. اگرچه ممکن است استعداد ژنتیکی برای ایجاد تومورهای غدد درون ریز (سندرم خانوادگی کوشینگ) وجود داشته باشد، اما راهی برای جلوگیری از تشکیل تومور وجود ندارد.

 

علائم و نشانه‌های مرتبط با سندرم/بیماری کوشینگ کدامند؟

علائم سندرم کوشینگ می‌تواند به طور ناگهانی یا تدریجی شروع شود. اگر سندرم کوشینگ درمان نشود، علائم به آهستگی بدتر می‌شوند.
یکی از اصلی ترین علائم افزایش وزن و چربی بیشتر بدن است، مانند:

• چاقی مرکزی با افزایش چربی متمرکز در قفسه سینه و شکم، اما دست ها و پاهای باریک
• تجمع چربی در پشت گردن و شانه‌ها، معروف به “قوز بوفالو”
• صورت قرمز، پف کرده و گرد شده (معروف به صورت شبیه ماه)

علائم دیگر عبارتند از:

• پوستی که به راحتی کبود می شود
• آکنه ( جوش‌های پوستی)
• استرچ مارک‌های بنفش بزرگ (استریا) به ویژه در ناحیه شکم یا زیر بغل
• رشد بیش از حد مو (هیرسوتیسم) در صورت، گردن، قفسه سینه، شکم و ران ها
• طاسی زنانه
• ضعف و خستگی عمومی
• تاری دید
• سرگیجه
• تشنگی زیاد
• افزایش دفع ادرار
• ضعف عضلانی به ویژه ضعف در بازوها و ران ها
• اختلالات قاعدگی در زنان (آمنوره)
• کاهش قدرت باروری و یا میل جنسی
• بهبود ضعیف زخم
• دیابت شیرین
• افسردگی حاد
• تغییرات شدید خلقی
• همچنین می تواند باعث فشار خون بالا شود که در صورت عدم درمان می‌تواند جدی باشد.

علائم کوشینگ درکودکان

کودکان نیز می‌توانند به سندرم کوشینگ مبتلا شوند، اگرچه در کودکان این سندرم نسبت به بزرگسالان کمتر اتفاق می‌افتد. طبق مطالعه ای در سال 2019، هر ساله حدود 10 درصد موارد جدید سندرم کوشینگ در کودکان رخ می‌دهد. علاوه بر علائم بالا ، کودکان مبتلا به سندرم کوشینگ نیز ممکن است دارای موارد زیر باشند:

• چاقی
• سرعت رشد کندتر
• فشار خون بالا

 

چه موقع لازم است مشاوره پزشکی بگیرید؟

در صورت مشاهده علائم سندرم کوشینگ، به خصوص اگر از داروهای استروئیدی استفاده می‌کنید به پزشک مراجعه کنید یا از پزشکان متخصص سامانه رسا به صورت تلفنی یا آنلاین مشاوره بگیرید.
بدون دریافت توصیه‌های پزشکی، مصرف دارو را قطع نکنید. بسیاری از شرایط می‌توانند علائم مشابه سندرم کوشینگ را ایجاد کنند، بنابراین بهتر است از پزشک مشاوره بگیرید تا معلوم شود مشکل چیست.

 

عوارض سندرم کوشینگ چیست؟

در صورت ابتلا به سندرم کوشینگ، مهم است که بیماری به درستی مدیریت شود. اگر درمان نشود، سندرم کوشینگ می‌تواند منجر به انواع عوارض بالقوه جدی در سلامتی شود؛ که شامل موارد زیر است:

• پوکی استخوان، که می‌تواند خطر شکستگی استخوان را افزایش دهد.
• از دست دادن عضله (آتروفی) و ضعف عضلانی
• فشار خون بالا
• دیابت نوع 2
• عفونت‌های مکرر
• حمله قلبی یا سکته مغزی
• افسردگی یا اضطراب
• مشکلات شناختی مانند مشکل در تمرکز یا مشکلات حافظه
• بزرگ شدن تومور موجود

 

سندرم کوشینگ چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص سندرم کوشینگ بر اساس سوء‌ظن بالینی همراه با بررسی سابقه پزشکی بیمار، معاینه فیزیکی و تست‌های آزمایشگاهی برای کمک به تعیین افزایش هورمون کورتیزول است. بیمار مظنون به ابتلا به سندرم کوشینگ باید علائم ظاهری مطابق با افزایش کورتیزول همراه با افزایش دفع ادراری کورتیزول 24 ساعته داشته باشد. در ارزیابی ویژگی‌های جسمی سندرم کوشینگ، مقایسه عکس‌های قدیمی و اخیر برای آشکار کردن تغییرات کلاسیک در صورت و بدن مرتبط با این اختلال، اغلب می‌تواند مفید باشد.

آزمایشات زیر به تعیین میزان بیش از حد طبیعی کورتیزول کمک می‌کند:

• آزمایش کورتیزول ادرار 24 ساعته. میزان کورتیزول تولید شده در ادرار در طول یک روز کامل اندازه‌گیری می‌شود. سطح بالاتر از 50-100 میکروگرم در روز در یک بزرگسال وجود سندرم کوشینگ را نشان می دهد.
• تست سرکوب دگزامتازون با دوز پایین. این تست پاسخ غدد فوق کلیوی به ACTH را اندازه گیری می‌کند. در این تست مصرف دوز کمی از داروی کورتیکواسترویید مانند، دگزامتازون (1 میلی گرم)، در ساعت 11 شب، و سپس گرفتن خون برای غربالگری کورتیزول در صبح روز بعد انجام می‌شود. در صورت عدم وجود سندرم کوشینگ، سطح کورتیزول در صبح معمولاً بسیار کم است. در بیماران مبتلا به سندرم کوشینگ، سطح کورتیزول صبح بالا خواهد بود.
• آزمایش کورتیزول بزاقی در اواخر شب. آزمایشی نسبتاً جدید است که میزان بالایی از کورتیزول در بزاق را بین ساعت 11 شب و نیمه شب بررسی می‌کند. ترشح کورتیزول معمولاً در اواخر شب بسیار کم است، اما در بیماران مبتلا به سندرم کوشینگ، در این مدت سطح هورمون همواره بالا می‌ماند. جمع آوری بزاق به لوله‌های نمونه گیری خاصی نیاز دارد. با این حال، این یک آزمایش آسان برای بیماران است و می‌تواند چندین بار انجام شود. سطح طبیعی کورتیزول بزاقی در اواخر شب عملا تشخیص سندرم کوشینگ را حذف می کند. در صورت انجام صحیح، این آزمایش حدود 93 تا 100 درصد میزان دقت تشخیصی دارد.

پس از تشخیص قطعی کوشینگ، باید منبع آن مشخص شود. اولین قدم در تشخیص علت اصلی، اندازه گیری ACTH است. بیماران مبتلا به تومورهای ترشح کننده ACTH سطح ACTH طبیعی یا بالایی دارند. در مقابل، بیمارانی که ترشح بیش از حد کورتیزول از غده فوق کلیه دارند، سطح غیرطبیعی دارند. انجام آزمایش سرکوب دگزامتازون با دوز بالا ممکن است در این شرایط مفید باشد. این آزمایش، مشابه آزمایش سرکوب دگزامتازون با دوز کم ، شامل مصرف دوز بالای دگزامتازون (8 میلی گرم) در ساعت 11 شب است. در بیماران عادی، سطح کورتیزول صبح دوباره بسیار کم خواهد شد. بیماران مبتلا به تومورهای هیپوفیز سطح کورتیزول سرم دوباره سرکوب می‌شود، اما کسانی که تومور غده فوق‌کلیوی دارند سطح بالایی از تولید کورتیزول را حفظ می‌کنند. سطح بالای کورتیزول به یک منبع غیر از غده هیپوفیز اشاره دارد.

• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) از غده هیپوفیز با افزایش گادولینیوم یک روش توصیه شده است. هنگامی که تومور هیپوفیز واضح (و 5 میلی متر) با MRI شناسایی شود، ممکن است بسته به تظاهرات بالینی، ارزیابی تشخیصی بیشتری لازم نباشد.

درمان سندرم کوشینگ چیست؟

سندرم کوشینگ معمولاً با درمان بهتر می‌شود ، اگرچه بهبودی کامل ممکن است طول بکشد. نوع درمان به علت ایجاد آن بستگی دارد. در مورد مزایا و خطرات گزینه‌های مختلف درمانی با پزشک خود صحبت کنید.

• اگر ناشی از مصرف استروئیدها باشد:

دوز استروئید به تدریج کاهش می‌یابد یا متوقف می‌شود.

• اگر ناشی از تومور باشد، درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

 جراحی برای برداشتن تومور
 رادیوتراپی برای از بین بردن تومور
 داروهایی برای کاهش اثر کورتیزول بر بدن

در بیمارانی که پس از جراحی بهبودی حاصل نمی‌شود، ممکن است از داروهای مختلفی که می‌توانند تولید کورتیزول را مهار کنند استفاده شود، مانند:

 کتوکونازول
 میتوتان (لیسودرن)
 متیراپون (متوپیرون)
 میفپریستون (کورلیم)

این عوامل به اندازه جراحی موثر نیستند و یک دوره خط دوم درمانی محسوب می‌شوند. در برخی از بیمارانی که به ویژه در برابر انواع درمان مقاوم هستند، ممکن است برداشتن غدد فوق‌کلیوی به صورت دو طرفه (آدرنالکتومی دو طرفه) در نظر گرفته شود.

رژیم غذایی سندرم کوشینگ

اگرچه تغییرات در رژیم غذایی موجب درمان بیماری نمی‌شود، اما می‌تواند به کنترل افزایش بیش از حد سطح کورتیزول و یا به جلوگیری از بروز برخی عوارض کمک کند.
برخی از نکات رژیم غذایی برای مبتلایان به سندرم کوشینگ عبارتند از:

• میزان کالری دریافتی خود را کنترل کنید. کنترل میزان کالری دریافتی از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا افزایش وزن یکی از علائم اصلی سندرم کوشینگ است.
• سعی کنید از نوشیدن الکل خودداری کنید. بر اساس مطالعه‌ای در سال 2007، مصرف الکل با افزایش سطح کورتیزول، به ویژه در افراد الکلی بسیار مرتبط بوده است.
• مراقب قند خون خود باشید. سندرم کوشینگ می‌تواند منجر به بالا رفتن گلوکز خون شود، بنابراین سعی کنید از غذاهایی که می‌توانند باعث افزایش قند خون شوند استفاده نکنید. نمونه هایی از غذاهایی که مصرف آنها توصیه می‌شوند شامل سبزیجات، میوه‌ها، غلات سبوس‌دار و ماهی است.
• مصرف سدیم را کاهش دهید. سندرم کوشینگ همچنین با فشار خون بالا همراه است. به همین دلیل، سعی کنید میزان مصرف سدیم خود را محدود کنید. برخی از روش‌های آسان برای انجام این کار شامل عدم افزودن نمک به غذا و دقیق خواندن برچسب‌های مواد غذایی برای بررسی محتوای سدیم است.
• اطمینان حاصل کنید که به اندازه کافی کلسیم و ویتامین D دریافت می‌کنید. سندرم کوشینگ می‌تواند استخوان‌ها را ضعیف کرده و شما را مستعد شکستگی کند. کلسیم و ویتامین D می‌توانند به تقویت استخوان‌ها کمک کنند.

چشم‌انداز سندرم/بیماری کوشینگ

هرچه زودتر درمان شروع شود، نتیجه مورد انتظار بهتر خواهد بود. پیش‌آگهی هر فرد با توجه به علت خاص بیماری و نوع درمان متفاوت است.
ممکن است مدتی طول بکشد تا علائم بیمار بهبود یابد. حتماً از پزشک خود توصیه‌های مربوط به رژیم غذایی سالم را بخواهید، قرارهای ملاقات را پیگیری کنید و میزان فعالیت خود را کم کم افزایش دهید.

 

منابع:

www.nhs.uk

www.healthline.com