علت نامنظم بودن چرخه قاعدگی چیست؟

به طور معمول دوره‌های قاعدگی چهار تا هفت روز طول می‌کشد. نمونه‌هایی از مشکلات قاعدگی شامل دوره‌هایی که کمتر از 21 روز یا بیشتر از 35 روز با هم فاصله دارند، از دست دادن قاعدگی طی سه دوره یا بیشتر، نامنظم بودن تاریخ شروع قاعدگی و جریان قاعدگی بسیار سنگین یا بسیار سبک‌تر از حد معمول هستند.

قاعدگی غیرطبیعی یا نامنظم چیست؟

بیشتر خانم‌ها دوره قاعدگی 4 تا 7 روزه دارند. معمولاً قاعدگی زنان هر 28 روز اتفاق می‌افتد اما چرخه عادی قاعدگی می‌تواند از 21 روز تا 35 روز متغیر باشد.

نمونه‌هایی از مشکلات قاعدگی عبارتند از:

• قاعدگی‌هایی که کمتر از 21 روز یا بیشتر از 35 روز فاصله دارند.
• سه یا چند قاعدگی متوالی از دست رفته است.
• جریان قاعدگی بسیار سنگین تر یا سبک تر از حد معمول است.
• قاعدگی‌هایی که بیش از هفت روز طول می‌کشد.
• قاعدگی‌هایی که همراه با درد ، گرفتگی ، حالت تهوع یا استفراغ است.
• خون‌ریزی یا لکه بینی که بین دوره‌ها، بعد از یائسگی یا بعد از رابطه جنسی اتفاق می‌افتد.
• زمان شروع نامنظم در اکثر دوره‌ها.

نمونه‌هایی از قاعدگی غیر طبیعی شامل موارد زیر است:

آمنوره شرایطی است که دوره زنان به طور کامل متوقف می‌شود. عدم وجود یک دوره به مدت 90 روز یا بیشتر غیرطبیعی تلقی می‌شود مگر این‌که زن حامله باشد، شیردهی یا یائسگی را پشت سر گذاشته باشد (عموماً یائسگی برای خانم‌های بین 45 تا 55 سال اتفاق می‌افتد). همچنین دختران جوانی که در سنین 15 یا 16 سالگی یا سه سال بعد از شروع رشد سینه خود قاعدگی را تجربه نکرده‌اند، دچار آمنوره شده‌اند.

• الیگومنوره “Oligomenorrhea” به قاعدگی‌هایی گفته می‌شود که به ندرت اتفاق می‌افتد.
• دیسمنوره “Dysmenorrhea” به قاعدگی‌های دردناک و گرفتگی شدید در حین قاعدگی اشاره دارد. برخی ناراحتی‌ها در طول چرخه برای اکثر خانم‌ها طبیعی است.
• خون‌ریزی غیرطبیعی رحم ممکن است در انواع علت‌های بی‌نظمی قاعدگی دیده شود از جمله: جریان شدید قاعدگی. جریان شدید قاعدگی، قاعدگی‌ است که بیشتر از هفت روز طول بکشد یا خون‌ریزی و لکه بینی بین دوره‌ها و بعد از رابطه جنسی یا بعد از یائسگی را شامل شود.

 

عوامل قاعدگی نامنظم

علل بسیاری برای به وجود آمدن قاعدگی‌های غیر طبیعی وجود دارد، از استرس گرفته تا شرایط حاد پزشکی:

• عوامل استرس‌زا و سبک زندگی.

به دست آوردن یا از دست دادن مقدار قابل توجهی از وزن، تغییر در رژیم غذایی، تغییر در کارهای روزمره و فعالیت‌های ورزشی، مسافرت، بیماری یا سایر اختلالات روزمره زنان می‌تواند در چرخه قاعدگی او تأثیر داشته باشد.

• قرص‌های ضد بارداری.

بیشتر قرص‌های ضد بارداری حاوی ترکیبی از هورمون‌های استروژن و پروژستین هستند (برخی فقط حاوی پروژستین هستند). قرص‌ها برای جلوگیری از بارداری، باعث آزاد نشدن تخمک‌ها می‌شوند. قرص‌های ضد بارداری می‌توانند در کنترل قاعدگی تأثیر بگذارند. برخی از خانم‌ها بعد از قطع مصرف قرص‌های ضد بارداری تا شش ماه قاعدگی نامنظم یا از دست رفته دارند. این شرایط برای زمانی که قصد بارداری دارید، نکته مهم و اساسی‌ است. زنانی که قرص‌های ضد بارداری حاوی پروژستین مصرف می‌کنند ممکن است بین دوره‌های قاعدگی خود خون‌ریزی کنند.

• پولیپ یا فیبروم رحم.

معمولا پولیپ‌های رحمی رشد خوش خیم (غیر سرطانی) در آستر رحم دارند. فیبروم رحمی تومورهایی هستند که به دیواره رحم وصل می‌شوند. ممکن است یک یا چند فیبروم وجود داشته باشد که از اندازه یک بذر سیب تا اندازه یک گریپ فروت متغیر باشد. این تومورها معمولاً خوش خیم هستند اما ممکن است در طی دوره‌های قاعدگی باعث خون‌ریزی و درد شدید شوند. اگر فیبروم‌ها بزرگ باشند ممکن است بر مثانه یا رکتوم فشار بیاورند و باعث ناراحتی شوند.

• آندومتریوز “Endometriosis”.

بافت آندومتر دهنه رحم، هر ماه شکسته می‌شود و با جریان قاعدگی ترشح می‌شود. آندومتریوز هنگامی اتفاق می‌افتد که بافت آندومتر در خارج از رحم رشد کند. غالباً بافت آندومتر خود را به تخمدان‌ها یا لوله‌های فالوپ متصل می‌کند. گاهی در روده یا اعضای تحتانی دستگاه گوارش و در ناحیه بین روده و رحم رشد می‌کند. آندومتریوز ممکن است باعث خون‌ریزی غیر طبیعی، گرفتگی یا درد قبل و در طی دوره‌ها و همچنین نزدیکی دردناک شود.

• بیماری التهابی لگن.

بیماری التهابی لگن (PID) یک عفونت باکتریایی است که بر روی دستگاه تولید مثل زن تأثیر می‌گذارد. باکتری‌ها ممکن است از طریق تماس جنسی وارد واژن شوند و سپس به رحم و دستگاه تناسلی فوقانی سرایت کنند. همچنین باکتری‌ها ممکن است از طریق روش‌های زایمان، سقط جنین کامل یا سقط جنین نارس وارد دستگاه تولید مثل شوند. علائم PID شامل ترشحات سنگین واژن با بوی نامطبوع، دوره‌های نامنظم، درد در لگن و نواحی تحتانی شکم، تب، حالت تهوع، استفراغ یا اسهال است.

• سندرم تخمدان پلی کیستیک.

در سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) تخمدان‌ها مقدار زیادی آندروژن که هورمون‌های مردانه هستند، ایجاد می‌کنند. کیسه‌های کوچک پر از مایع یا همان کیست‌ها ممکن است در تخمدان‌ها تشکیل شوند. این موارد اغلب در سونوگرافی دیده می‌شوند. تغییرات هورمونی می‌تواند از بلوغ و رشد تخم‌ها جلوگیری کند بنابراین تخمک گذاری ممکن است به طور مداوم انجام نشود. گاهی زن مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک قاعدگی نامنظمی خواهد داشت یا قاعدگی در او به طور کامل متوقف می‌شود. علاوه بر این این بیماری با چاقی، ناباروری و هیرسوتیسم “hirsutism” (رشد بیش از حد مو و آکنه) همراه است. این بیماری ممکن است در اثر عدم تعادل هورمونی ایجاد شود، اگرچه علت دقیق آن مشخص نیست. درمان PCOS به این موضوع که آیا زن تمایل به بارداری دارد یا خیر، بستگی دارد. اگر هدف بارداری نباشد، کاهش وزن، قرصهای ضد بارداری خوراکی و داروی متفورمین “Metformin” (انسولین مورد استفاده در دیابت) می‌توانند چرخه‌های قاعدگی یک زن را تنظیم کنند. در صورت تمایل به بارداری، داروهای محرک تخمک گذاری تجویزی پزشک را می‌توان امتحان کرد.

• نارسایی زودرس تخمدان.

این وضعیت در خانم‌های زیر 40 سال که تخمدان آن‌ها به طور طبیعی کار نمی‌کند، اتفاق می‌افتد. چرخه قاعدگی، مشابه دوران یائسگی متوقف می‌شود. گاهی این شرایط در بیمارانی که تحت معالجه سرطان با روش شیمی درمانی یا پرتودرمانی هستند، رخ می‌دهد. همچنین اگر سابقه خانوادگی نارسایی زودرس تخمدان یا ناهنجاری‌های خاص کروموزومی دارید، ممکن است این بیماری را تجربه کنید. در صورت بروز این وضعیت به پزشک مراجعه کنید.

سایر دلایل قاعدگی غیر طبیعی شامل موارد زیر است:

• سرطان رحم یا سرطان دهانه رحم
• مصرف داروهایی مانند استروئیدها یا داروهای ضد انعقاد خون (رقیق کننده خون)
• شرایط خاص پزشکی مانند اختلالات خون‌ریزی، غده تیروئید کم کار یا پر کار یا اختلالات هیپوفیز که بر تعادل هورمونی تأثیر می‌گذارد
• عوارض مرتبط با بارداری از جمله سقط جنین یا حاملگی خارج رحم (تخمک بارور شده در خارج از رحم کاشته می‌شود؛ به عنوان مثال درون لوله فالوپ.

تشخیص قاعدگی نامنظم

از هر جنبه‌‌ی چرخه قاعدگی خود شامل زمان شروع و پایان دوره، میزان خون‌ریزی و جریان آن و وجود لخته‌های بزرگ خونی، یک سابقه دقیق داشته باشید. علائم دیگر مانند خون‌ریزی بین پریود، گرفتگی عضلانی در حین قاعدگی یا درد را نیز بررسی کنید.

پزشک در مورد چرخه قاعدگی و تاریخچه پزشکی شما سؤال خواهد کرد. او معاینه جسمی مانند معاینه لگن و گاهی اوقات تست پاپ اسمیر را انجام می‌دهد. همچنین پزشک ممکن است آزمایشات خاص دیگری را انجام دهد.

 از جمله موارد زیر:

• آزمایش خون برای رد کم خونی یا سایر اختلالات پزشکی
• کشت میکروب از واژن، به منظور تشخیص عفونت احتمالی
• معاینه و سونوگرافی لگن برای بررسی فیبروم‌های رحمی، پولیپ‌ها یا کیست تخمدان
• بیوپسی آندومتر “endometrial biopsy” که در آن نمونه‌ای از بافت آستر رحم را برای تشخیص آندومتر، عدم تعادل هورمونی یا سلول‌های سرطانی جدا می‎کنند. آندومتریوز یا سایر اختلالات نیز ممکن است با استفاده از روشی به نام لاپاروسکوپی “laparoscopy” تشخیص داده شوند. پزشک در این روش، برش کوچکی در شکم ایجاد کرده و سپس یک لوله نازک که به نور وصل شده را برای مشاهده رحم و تخمدان‌ها وارد می‌کند.

 

درمان قاعدگی نامنظم

درمان قاعدگی غیر طبیعی به علت اصلی بیماری بستگی دارد:

• تنظیم چرخه قاعدگی:

هورمون‌هایی مانند استروژن یا پروژستین ممکن است برای کنترل خون‌ریزی سنگین تجویز شوند.

• کنترل درد:

درد یا گرفتگی خفیف تا متوسط ​​ممکن است با مصرف داروی بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن کاهش یابد. معمولا آسپرین جهت کاهش درد توصیه نمی‌شود زیرا ممکن است باعث خون‌ریزی شدیدتر شود. دوش گرفتن و حمام گرم یا استفاده از پدهای حرارتی ممکن است به تسکین گرفتگی‌ها کمک کند.

• فیبروم رحمی:

فیبروم‌ها با روش‌های پزشکی یا جراحی درمان می‌شوند. در ابتدا بیشتر فیبروم‌هایی که باعث علائم خفیف می‌شوند با داروهای ضد درد و بدون نسخه درمان می‌شوند. اگر خون‌ریزی سنگین را تجربه می‌کنید، یک مکمل آهن ممکن است در پیشگیری یا درمان کم خونی مفید باشد. قرص‌های ضد بارداری با دوز پایین یا تزریق پروژستین (Depo-Provera) ممکن است به کنترل خون‌ریزی سنگین ناشی از فیبروم کمک کنند. از داروهای موسوم به آگونیست‌های “agonists” هورمون آزادکننده گنادوتروپین “gonadotropin” برای کوچک کردن اندازه فیبروم‌ها و کنترل خون‌ریزی سنگین استفاده می‌شود. این داروها تولید استروژن بدن را کاهش داده و قاعدگی را برای مدتی متوقف می‌کنند. اگر فیبروم‌ها به دارو پاسخ ندهند، گزینه‌های مختلف جراحی وجود دارند که می‌توانند آن‌ها را از بین ببرد یا اندازه و علائم آن‌ها را کاهش دهد. نوع روش انتخابی به اندازه، نوع و محل فیبروم بستگی دارد. میومکتومی “myomectomy” برداشتن ساده فیبر است. در موارد شدید که فیبروم‌ها بزرگ هستند یا باعث خون‌ریزی شدید یا درد می‌شوند ممکن است هیسترکتومی “hysterectomy” لازم باشد. در طی هیسترکتومی، فیبروم‌ها به همراه رحم برداشته می‌شوند. گزینه‌های دیگر عبارتند از آمبولیزاسیون “embolization” شریان رحمی که خون رسانی به بافت فعال فیبروم را قطع می‌کند.

• اندومتریوز “Endometriosis”:

اگرچه درمانی برای آندومتریوز وجود ندارد اما داروهای ضد درد یا نسخه‌های ضد درد ممکن است به کاهش ناراحتی کمک کنند. درمان‌های هورمونی مانند قرص‌های ضد بارداری ممکن است به جلوگیری از رشد بیش از حد بافت رحم کمک کرده و میزان ریزش خون را در طی دوره‌ها کاهش دهند. در موارد شدیدتر ممکن است آگونیست هورمون آزادکننده گنادوتروپین یا پروژستین برای متوقف کردن موقت دوره قاعدگی استفاده شود. در موارد شدید ممکن است عمل جراحی برای از بین بردن بافت اضافی آندومتر در لگن یا شکم لازم باشد. اگر رحم به شدت آسیب دیده باشد ممکن است یک هیسترکتومی به عنوان آخرین راه حل مورد نیاز باشد.

• روش‌های دیگر:

روش‌های دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند به کاهش خون‌ریزی شدید قاعدگی کمک کند. قرار دادن دستگاه داخل رحمی 5 ساله پیشگیری از بارداری (IUD) به نام Mirena برای کاهش خون‌ریزی تأیید شده است و می‌تواند به اندازه روش‌های جراحی مانند قطع آندومتر موثر باشد. این مورد در مطب پزشک با کمترین ناراحتی و سختی انجام می‌شود همچنین این روش باعث پیشگیری از بارداری نیز می‌شود. از بین بردن آندومتر گزینه دیگری است. برای از بین بردن پوشش رحم از گرما یا برق استفاده می‌کند. معمولاً فقط در مواردی كه سایر روش‌های درمانی مورد آزمایش قرار می‌گیرند و به عدم موفقیت منجر می‌گردند، از این شیوه استفاده می‌شود. دلیل کمتر استفاده کردن از این روش این است که زخم‌های ناشی از این روش در صورت تداوم خون‌ریزی در آینده، نظارت بر رحم را دشوارتر می‌کنند.

کاهش خطرات قاعدگی نامنظم

در این‌جا چند توصیه جهت مراقبت از خود ارائه شده است:

• سعی کنید با ورزش مناسب و خوردن غذاهای مغذی، زندگی سالم خود را حفظ کنید. اگر مجبور به کاهش وزن شدید هستید، به جای این‌که به رژیم‌های غذایی سخت متوسل شوید و کالری و مصرف مواد غذایی را به شدت کاهش دهید، به تدریج این کار را انجام دهید.

• مطمئن شوید که به اندازه کافی استراحت می‌کنید.
• تکنیک‌های کاهش استرس و آرامش را تمرین کنید.
• اگر شما ورزشکار هستید، کارهای روزمره سنگین یا شدید ورزشی را کاهش دهید. فعالیت‌های بیش از حد سنگین روزانه یا ورزشی باعث قاعدگی‌های نامنظم می‌شود.

• از قرص‌های ضد بارداری یا سایر روش‌های پیشگیری از بارداری به عنوان راهنما و کمک کننده استفاده کنید.
• تامپون یا پد بهداشتی خود را تقریباً هر چهار تا شش ساعت عوض کنید تا از بروز سندرم ناگهانی و عفونی جلوگیری کنید.
• برای معاینات منظم به پزشک مراجعه کنید.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت بروز هر یک از علائم زیر با پزشک یا متخصص پزشکی تماس بگیرید:

• درد شدید در طول دوره یا بین دوره
• خون‌ریزی سنگین غیرمعمول (خیس شدن پد بهداشتی یا تامپون در هر ساعت و با 2 یا 3 مرتبه تکرار) یا خروج لخته‌های بزرگ از رحم
• ترشح غیر طبیعی یا ناخوشایند واژن
• تب شدید
• دوره‌ای که بیش از هفت روز طول بکشد.
• خون‌ریزی واژینال یا لکه بینی بین دوره‌ها یا بعد از گذشت یائسگی
• دوره‌هایی که بعد از چرخه قاعدگی منظم بسیار نامنظم می‌شوند.
• حالت تهوع یا استفراغ در طول دوره
• علائم سندرم شوک سمی مانند تب بالای 102 درجه، استفراغ، اسهال، غش یا سرگیجه
• اگر فکر می‌کنید باردار هستید باید به پزشک مراجعه کنید.

برای درمان و کنترل قاعدگی‌های نامنظم به کدام متخصص مراجعه نمایید؟

متخصص زنان “gynecologist” می‌تواند علت پریودهای نامنظم شما را تشخیص دهد و به شما در بررسی و درمان یک دوره کمک کند. این درمان ممکن است شامل داروهای ضد بارداری خوراکی به منظور تنظیم چرخه قاعدگی شما باشد. رعایت استانداردهای زندگی مانند نوع تغذیه، ورزش، وزن، خواب و … در درمان قاعدگی‌های نامنظم بسیار موثر می‌باشند.